Zgjedhjet e 23 qershorit, me përmbysjen historike të raportit të forcave që sollën në skenën politike të vendit, duket se do të kenë si product fillestar –të paktën gjykuar nga numrat – një qeverisje të qëndrueshme, të patrazuar, të aftë për të materializuar në politika ligjvënëse dhe ligjzbatuese vullnetin politik të koalicionit të ri në pushtet. Ajo që shpresojnë të gjithë qytetarët vullnetmirë të Shqipërisë së drobitur nga një tranzicion i pafund, është pikërisht fundi i tranzicionit, ose thënë më mirë e në një kontekst më të gjerë historik, fundi i serisë së diktaturave që ka karakterizuar shtetin shqiptar në këta njëqind vjet e pak muaj të ekzistencës së tij.
E, ndërsa shpresat dhe aspiratat e sipërcituara, edhe pse jo krejt të pabaza, mbeten për t’u verifikuar, është e natyrshme që, në situatën e re të krijuar, gjithkujt t’i lind e drejta për të qarë hallin e vet e për të përfituar sa më shumë të jetë e mundur prej saj, në të mirë të vet, të ndonjë shtrese pjesë e së cilës mund të jetë e, kështu edhe të mbarë shoqërisë si shumë e individëve dhe shtresave të saj përbërëse. në këtë shkrim do të flitet për shtresën më vulnerabël të shoqërisë shqiptare, jo thjesht për faktin se autori i këtyre rreshtave i përket kësaj shtrese, por edhe dhe sidomos pasi, për fat të keq, çështjet që lidhen me aftësinë e kufizuar dhe bartësit e saj në Shqipëri rrallëherë, për të mos thënë asnjëherë janë parë nga perspektiva e vetë personave me aftësi të kufizuar. Ata, qoftë edhe në ndërmarrjet më qëllimmira në drejtim të përmirësimit të pozitës së tyre në shoqëri, janë trajtuar si objekt, ndërkohë që edhe një individ me minimumin e inteligjencës do të duhej ta kuptonte se në gjithë këtë mesele, ata janë subjekti par excellence, thënë ndryshe, të zotët e punës. Pas kësaj considerate natyrshëm duhet kërkuar mirëkuptimi i bashkëvuajtësve – a është i goditur ky term? – të mi, të cilëve, në krye të organizatave të ndryshme që operojnë në vend në mbrojtje të të drejtave dhe interesave të personave me aftësi të kufizuar, pa dyshim që u është dashur të ngrenë zërin në këtë drejtim, por as ata, të paktën deri më sot nuk ia kanë dalë që, në përpjekjet e tyre për përfaqësimin e shtresës që i ka mandatuar, të përdorin një terminologji adekuate, por kanë rënë në ujërat e zhargonit të “të zakonshmëve” (lexo: personave pa aftësi të kufizuar), të pëlqyeshëm për veshët e atyre që kanë pasur në dorë lapsin dhe kartonin, të parlamentarëve, titullarëve të sektorëve shtetërorë që mbulojnë problematikën e aftësisë së kufizuar apo të burokratëve e burokratucëve, të cilët marrjen me një punë të tillë e kanë barazuar me angarinë, paçka se për të janë paguar dhe vazhdojnë të paguhen më së miri me paratë e taksapaguesve shqiptarë.
Si fillim, duhet bërë një herë e mirë e qartë për vetë personat me aftësi të kufizuar në veçanti, por edhe për mbarë opinionin publik në përgjithësi, se në botën e qytetëruar, prej kohësh është braktisur koncepti që aftësinë e kufizuar e sheh si një fatkeqësi për bartësin e saj, atë vetë e quan barrë për familjen dhe shoqërinë, e rrjedhimisht, qasjen ndaj tij nuk e percepton dot më shumë se si një vepër mëshire e përshpirtërie. Në Konventën e Kombeve të Bashkuara për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuar, miratuar më 13 Djetor 2006, si i pari traktat ndërkombëtar në fushën e të drejtave të njeriut për shekullin e 21-të, përcaktohen pengesat mjedisore dhe stigma sociale e rrënjosur thellë në kulturën njerëzore përgjatë rrjedhës së historisë, dhe jo aftësia e kufizuar në vetvete, si shkaktare të vërteta të dramës, protagonistë-viktima të së cilës janë personat me aftësi të kufizuar edhe sot e kësaj dite në shumë vende të botës, përfshi mjerisht edhe Shqipërinë.
Le të jemi më konkretë. A përbën aftësia e kufizuar si e tillë shkak për vuajtje për bartësin e saj? Autori i këtyre radhëve mund të dëshmojë me përgjegjësi të plotë se, edhe pse i verbër, qielli i lumturisë së fëmijërisë së tij ka qenë blu, me përjashtim të disa reve të përfaqësuara nga abuzime verbale të familjarëve, të paaftë për të kuptuar, pranuar dhe trajtuar një person me aftësi të kufizuara, sa për shkak të paditurisë së kuptueshme për kohën, aq edhe si rrjedhojë e drojës nga stigma shoqërore, burim i të cilit ishte familjari i tyre, qëndrimeve tallëse e denigruese të ndonjë shoku shpellar të shkollës e britmave plot kob të grave të fshatit tek vajtonin fatin e zi të paqenë të nënës së tij që i ishte dashur të mbante në bark dhe i duhej të vijonte jetën me një fëmijë të tillë, pa ua ndjerë fare se personi për të cilin po flisnin po i dëgjonte dhe po i bëhej zemra copë tek mësonte nga gojët e tilla prej shlligash të pavërteta mbi veten e tij, të pavërteta të cilat, në mungesë të të vërtetave, paradoksalisht ktheheshin në të tilla!
Për ta përforcuar rolin negative të familjes dhe të shoqërisë në vendet e prapambetura në jetën e personave me aftësi të kufizuar, po sjell edhe një shembull makabër. Vite më parë më qëlloi të ndiqja në një palo stacion televiziv local, emri i të cilit edhe tani që e kujtoj më kall krupën dhe mu për këtë arsye nuk do ta përmend, një program përshëndetjesh muzikore dhe përshëndetja objekt i këtij paragrafi i drejtohej një vajze që festonte ditëlindjen e saj të 5-të. Festë zeza, thuaj! Vajza kishte lindur e verbër dhe bash për këtë, secili nga të afërmit që e uronte e kishte parë të udhës që urimit të tij t’i bashkëngjiste një poemth të vogël. Po citoj njërin prej tyre, që, fryt i injorancës më të thellë, duket sikur është gatuar në skëterrë:
“E bukur është jeta/ Kur e shijon, / Por e hidhur është/ Kur me sy s’shikon”.
Dhe fill pas kësaj, “poeti/poetja” guxon t’i urojë vogëlushes edhe njëqind pranvera të tjera! Ama urim për kokën e urimit! Kush guxon t’i tregojë një tabula rasa-e se çfaarë shijon e çfarë nuk shijon, qoftë edhe me pretendimin/alibinë se “I paska bërë kokën”, klishe e njohur kjo e prindërve tanë të modelit të vjetër, që kërkon të përligj edhe veprime që gjymtojnë më tej birin e tyre, në vend që të paktën të mos pengonin zhvillimin tek ai të aftësive kompensuese, aq të nevojshme për mbijetesën e tij/saj,ndërkohë që ai shpirt engjëllor çupëze 5-vjeçare (vajza tani me siguri është një adoleshente) mund të jetë njëqind herë më i bukur se ai i një personi të ashtuquajtur “të shëndoshë” vetëm se i tillë duket nga pamja e tij e jashtme?
Lexuesi i këtij shkrimi të jetë i bindur se numri i shembujve të dhimbshëm të ndrydhjes së personave me aftësi të kufizuar është pothuajse i barabartë me numrin total të personave të tillë në këtë vend, por solli dy shembujt e mësipërm për t’i dhënë në njëfarë mënyre përgjigje një pyetjeje të natyrshme që mund të lindë në radhët e opinionit publik: Ku ishte deri më sot ky farë Stefan Paloka, që s’ia paskemi dëgjuar ndonjëherë zërin dhe që tani na dalka me një shkrim që merr përsipër të traqjtojë probleme kaq të rënda për shpatullat e tij.? Po përgjigjem thjesht me pohimin se, pa pikë dyshimi, në radhët e aftësisë së kufizuar, ka dhjetëra, për të mos thënë qindra djem dhe vajza, burra dhe gra që, për nga aftësia intelektuale dhe kualifikimet, do të ishin shprehur shumë më mirë se unë në lidhje me sap o përpiqem të trajtoj dhe se, nëse nuk e kanë bërë, shkaku është i njëjtë me atë që më ka penguar mua vetë të ngre zërin deri në këtë moment: topitja, mpirja për shkak të të mësuarit për të jetuar nën tutelë, për të pritur zgjidhje nga të tjerët. Personalisht kam vendosur ta sfidoj këtë topitje! Kupa nuk mban më!
Gjithsesi, deri këtu, me shumë mundim do të kishim tentuar të toleronim. Në funde të fundit çdo tentativë për të ndryshuar mentalitetin e një njeriu gjysmëprimitiv do të rezultonte një dështim i suksesshëm. Por problemi i vërtetë për personin me aftësi të kufizuara fillon pikërisht atëherë kur ai përballet me shtetin, kur këtij të fundit i duhet të marrë në lidhje me personin me aftësi të kufizuar vendime të cilat do të krijojnë për të pasoja fatlume ose fatale, do t’i sjellin atij premisat për prosperitet ose do ta fundosin në batakun e zvetënimit dhe të përjashtimit nga rrjedhat normale të jetës, shkurt, të paktën në lidhje me ekzistencën e tij fizike në këtë planet, do ta dërgonin atë në ferr a në parajsë. Gjatë diktaturës komuniste ky moment mbërrinte me mbarimin e shkollës së detyrueshme, pas së cilës i mohohej e drejta për vazhdimin e mëtejshëm të studimeve, me pretendimin absurd të paaftësisë dhe, po me këtë pretendim, nuk i njihej as e drejta për punë. Por kjo s’ishte më e keqja. Të tillët mbeteshin në mëshirën e familjarëve të tyre, në kushtet e mosnjohjes së të drejtës së përfitimit të ndonjë pagese specifikisht të lidhur me aftësinë e kufizuar, çka në thelb përbënte edhe zhveshjen nga çdo dinjitet njerëzor e, indirect, mohimin e së drejtës për jetë.
Politika ndaj aftësisë së kufizuar në vitet e tranzicionit, ashtu si ajo në shumë fusha të tjera të qeverisjes, mund të konsiderohet si dualiste: nga njëra anë u bënë përpjekje për hartimin e një legjislacioni sa më bashkëkohor, përpjekje që, për hir të së vërtetës u nxitën fort nga organizatat që përfaqësojnë dhe mbrojnë të drejtat e aftësisë së kufizuar, në ballë të të cilave qëndronte Shoqata e të Verbërve të Shqipërisë, e drejtuar nga Dr. sinan Tafaj dhe sidomos i ndjeri Ramazan Kabashi, falë edhe njohjes personale me presidentin e atëhershëm të vendit, Sali Berishën dhe nga ana tjetër dështimi me dashje në zbatimin në praktikë të këtij legjislacioni. Madje u shkua aq larg në këtë drejtim, saqë vitet e fundit të qeverisjes që na la shëndenë u karakterizuan nga kafshimi progresiv edhe në paketën e të drejtave që ishin fituar nën qeveritë e mëparshme, deri në vendimin famëkeq për suprimimin e kompensimit të energjisë elektrike të personave me aftësi të kufizuar si konsumatorë familjarë, që, në çdo shoqëri të civilizuar do të konsiderohej një faqe e zezë në historinë e parlamentarizmit. Nuk mund të lihet pa thënë se për sa më sipër, përveç qeverisë në ikje, nuk është pa kusure as dirigjenca e aftësisë së kufizuar, çka do të duhej të përbënte subjektin e një analize të thellë e të detajuar në gjirin e asaj pjese të shoqërisë civile që mbulon këtë fushë.
