Prof. Dr. Lisen BASHKURTI
Shqiptarët dhe grekët ndajnë së bashku prej mijëra vitesh gjeografi,
histori, kulturë, tradita, vlera dhe interesa të shumta e të larmishme.
Shqiptarët dhe grekët, janë themelet me të vjetra dhe vijimësisht, me të
qëndrueshme të Ballkanit. Këta dy popuj gjithashtu, kanë bashkëjetuar në
paqe dhe bashkëpunim për shekuj të tërë. Madje pa kurrë-farë hezitimi,
mund të thuhet se bashkëjetesa midis shqiptarëve dhe grekëve, i ka
mbijetuar sfidave shumë të mëdha dhe tejet të zgjatura historike, pa prodhuar
asnjëherë konflikte shkatërruese njerëzore e materiale ndërmjet tyre.
Megali-idea
Të parat probleme midis shqiptarëve dhe grekëve, kanë lindur me doktrinën “Megali-Idea”
të nacionalizmit grek, në fillim te shekullit të 19-të. Doktrina e “Megali-Idea”-s,
synonte që të shtrinte shtetin nacional grek në hapësirën gjeopolitike Evrolindore,
ku banonin popujt me konfesion ortodoks lindor. Me këtë synim, doktrinarët
nacionalistë grekë donin të ngrinin shtetin e tyre në një pjesë të madhe të ish
Perandorisë Bizantine. “Megali-Idea” nuk ngeli vetëm doktrinë, por u shndërrua
edhe në lëvizje revolucionare. Hapi i parë revolucionar grek u hodh në hapësirat
e krahinave rumune, por dështoi përballë goditjes së popullit rumun. Hapi i dytë
revolucionar grek, u hodh në Fanar të Stambollit, por edhe ky dështoi në saj të
goditjes së fuqishme të Osmanëve. Të dështuar në dy hapat e parë tejet
larg kufijve të grekëve, liderët nacionalistë grekë, shpërthyen hapin e
tretë revolucionar në Peloponez. Nga vitet 1820-1829, lëvizja revolucionare
greke u mbështet nga arvanitasit, shqiptarët autoktone që iu vranë frikën grekëve,
derdhën gjakun e tyre, dhanë rreth 90 përqind të dëshmoreve, si dhe liderë të
shquar shtet-formues. Doktrina e “Megali-Idea”-s, u ndesh me sllavët në
Ballkan. Konflikti lindi me bullgarët e me serbët, sepse kishin konfesion
ortodoks lindor, por ama identitet, gjuhë dhe kulturë sllave. Një problem akoma
më i madh, i lindi “Megali-Idea”-s me rusët, që ishin gjithashtu ortodoksë, por
me një identitet, gjuhë, kulturë sllave dhe me dimension, fuqi e interesa shumë
më të mëdha gjeo-politike. Përballë sllavëve të jugut dhe sllavëve rusë, “Megali-Idea”…
dështoi.
“Vorio-Epiri”
Mbas dështimit të “Megali-Idea”-s, nacionalistët grekë erdhën duke e
kufizuar doktrinën nacionaliste në hapësira gjithnjë e me të ngushta ballkanike.
Brenda këtyre hapësirave, “Megali-Idea” do shndërrohej në “Mikri-Idea”, duke u
drejtuar kryesisht drejt territoreve dhe popullsisë shqiptare në Veri të Greqisë.
Pikërisht për këtë orientim gjeopolitik, doktrina nacionaliste greke u
quajt e “Vorio-Epirit”. “Vorio-Epiri” nisi ekspansionisht me luftërat
Ballkanike (1911-1913) dhe u zhvillua gjatë Luftës së Parë Botërore
(1914-1918). Në këtë fazë, fillon procesi i pastrimit etnik të shqiptarëve të Çamërisë,
që popullonin afro 13 mijë km katrorë territore autoktone. Gjenocidi dhe
pastrimi etnik kundër Çamërisë, kulmoi në Luftën e Dytë Botërore (1943-1945),
kur monarkë e fashistë grekë, edhe me mirëkuptim të ndonjë fuqie të kohës,
masakruan rreth 5 mijë shqiptarë çamë dhe përzunë disa mijëra të tjerë drejt
Shqipërisë.
Kripto “Vorio-Epiri”
Në aspektin gjeostrategjik, doktrina nacionaliste greke nuk ka ndryshuar
asgjë në qasjen ndaj shqiptarëve. Në vitin 1949, trupa ushtarake greke sulmuan
territoret e jug-lindjes së Shqipërisë. Nga viti 1945 e deri në vitin 1955,
Greqia bëri bllokim të anëtarësimit të Shqipërisë në OKB. Kjo situatë i la dy
shtetet, Shqipërinë dhe Greqinë pa marrëdhënie diplomatike deri në vitet ’80-të,
mbas rënies së regjimit të kolonelëve. Kripto “Vorio-Epiri” vazhdoi edhe mbas integrimit të Greqisë në BE.
Mbrapa termave evropianë dhe gjuhës diplomatike bashkëkohore, doktrina e “Vorio-Epirit”
ngelet konstante, e pandryshueshme ndaj Shqipërisë dhe shqiptarëve.
Diplomaci
stanjative
Aktualisht midis Shqipërisë dhe Greqisë ka tri grupe problemesh. Ka
probleme të trashëgimisë historike, në qendër të të cilëve është “Çështja Çame”.
Ka probleme të tranzicionit demokratik Ballkanik, ku bëjnë pjesë ato të
emigracionit, të trafiqeve të paligjshme e të tjera në dinamikë. Ka edhe
probleme aktuale serioze, siç është delimitimi i kufirit detar midis dy shteteve. Këto
grupe problemesh, janë akumuluar në dosjet diplomatike midis dy shteteve, pa
avancuar aspak në rrugën drejt zgjidhjes. Bëhen takime zyrtarësh të lartë,
hidhen deklarata shtypi, jepen intervista ambasadorësh, por nuk pasohen aspak
me folloë-up diplomatik negociues për
të ecur hap pas hapi drejt zgjidhjeve te drejta, të arsyeshme e të dobishme, për
të dy vendet, dy popujt dhe për mbarë Ballkanin.
Këto ditë, Ambasadorja Greke në Tiranë dha një intervistë. Në këtë
intervistë, diplomatja greke deklaroi qartësisht, se diplomacia e shtetit të
saj “nuk njeh të vërtetën për gjenocidin dhe pastrimin etnik të Çamërisë, si
dhe e konsideron të zgjidhur delimitimin e kufirit detar me Shqipërinë”. Lidhur
me Çamërinë, sfida është e hapur. Diplomacia greke e shqiptare, duhet ta
konsiderojnë seriozisht dhe në mënyre negociuese permanente e jo në mënyrë të
fragmentuar e deklarative. Çamëria kërkon negociata serioze dhe të
gjata. Lidhur me delimitimin e kufirit detar, Draft Marrëveshja e firmosur
midis ministrave të jashtëm të të dy vendeve në vitin 2009, u konsiderua antikushtetuese
nga Gjykata Kushtetuese e Republikës së Shqipërisë. Për konsekuencë juridike,
marrëveshja e vitit 2009 është NUL. Kërkohet një proces tërësisht i ri negocimi
midis Shqipërisë dhe Greqisë, për të bërë një marrëveshje krejtësisht të re.
