A duhet pranuar se polifonia rrjedh nga “e qara me botë”, pra nga ulërimat?
I dashur profesor Agron Fico!
Është e kuptueshme se nuk mund ta mbani mend ish- studentin tuaj të hershëm në Institutin e Lartë të Arteve, gjithsesi me vlerësimin në esenë “Kuajt e Akilit”apo “Kuajt e Kurveleshit” , botuar në gazetën “Telegraf”, 19 nëntor 2014, më dhatë një kënaqësi të veçantë, ndjeva sërish se isha në provim para jush si në vitin 1971: ” Në kapitullin “Në kërkim të origjinës etnike”, të librit të Fitim Çaushit me titullin “Tjetërsimi i polifonisë shqiptare”, sillen dhe citohen mjaft të dhëna nga poemat e Homerit “Iliada” dhe “Odisea”, që lehtësojnë kuptimin e raporteve të traditës së hershme iliro-epiriote me ato helene-greke. Të dhënat e sjella nga zoti Fitim Çaushi e pasurojnë dhe e ndihmojnë për vetë këtë debat. Por z. Fitim, si duket nuk ka patur mundësi të njihet me mendimin e Prof. Albert B. Lordit, i cili shkruan: “Poemat e Homerit arrin t’i kuptosh vërtet vetëm kur kupton natyrën e poezisë gojore”. E ndiej privilegj të rrallë vlerësimin tuaj, sikundër kam ndjerë edhe vlerësimin e profesorëve Razi Brahimi e Adriatik Kallulli, çka dëshmon se studimet e mija modeste kanë brenda edhe mendimet dhe informacionin tuaj shkencor. Mendoj se nuk ka qenë nevoja për të njohur mendimin e Albert Lordit për Homerin, sepse mendimin për të “kuptuar natyrën e poezisë gojore”, ma kini bërë të njohur Ju profesor, në leksione, më se 40 vjet më parë në lëndën “Folklori gojor”, sikundër ma ka bërë edhe Prof. Baki Kongoli në lëndën “Folklori muzikor”. Të njëjtin mendim e kam marrë edhe prej albanologëve Hahn, Maksimilian Lambertz dhe poetit francez Lamartin. Nuk ka munguar informacioni edhe prej Lordit, pasi në Institutin Albanologjik të Prishtinës, Prof. Dr. Zymer Neziri më ka mbajtur në korrent të punimeve të tij në Universitetin e Havardit për ekspeditën e Lordit me rapsodë shqiptare ne Bosnje, rezultatet e së cilës i ka botuar në një vëllim të veçantë. Ajo që më bindi për drejtësinë e polemikës time, ishte pohimi juaj: “Nuk kam kuptuar dhe as kam parë ndonjë ndryshim thelbësor nga ana gjuhësore midis emërtimeve polifoni dhe iso-polifoni.”. Dhe më poshtë vazhdoni: “Në gjykimin tim thelbi i problemit, d.m.th gjeneza e iso-polifonisë (= polifonisë) e trajtuar në këto studime mbetet vetëm si hipotezë, madje edhe për faktin se kjo dukuri muzikore nuk është vetëm shqiptare”. Me gjithë konkluzionin tuaj objektiv, se gjeneza e isopolifonisë mbetet hipoteze, akademiku Tole hipotezën e ka bërë tezë dhe pa e konsultuar me asnjë studiues të etnofolkloristikës dhe etnomuzikologjisë shqiptare, e ka ndërkombëtarizuar përmes UNESKO-s si një mall privat. Ju profesor i dashur vini shenjën e barazimit midis iso-polifionisë dhe polifonisë, sepse as kuptoni dhe as shihni ndryshim gjuhësor midis tyre. Nuk kuptoni ju, por kupton prof. Tole, madje, jo vetëm ndryshime gjuhësore, por edhe ndryshime përmbajtjesore, sepse problemi nuk është thjesht çështje emërtese, sikundër tentojnë ta devijojnë disa ithtarë të Toles, por çështje gjeneze dhe përkatësie etnike:A duhet pranuar se polifonia rrjedh nga “e qara me botë”, pra nga ulërimat, nga britmat instiktive, sikundër tenton të argumentojë Prof. Tole, apo është një krijimtari e ndërgjegjshme artistike? A duhet pranuar se polifonia ka karakter antihistorik, sikundër shkruan prof. Tole, apo ka karakter historik? A duhet pranuar se polifonia shqiptare e ka gjenezën prej sirenave greke dhe është përpunuar në korin antik grek, apo është një fenomen shqiptar? Ju i dashur profesor shkruani: “Në librin “pse qajnë kuajt e Akilit, Vasil Tole ka vënë në qendër të studimit temën “E qara me botë” dhe prejardhjen e iso-polifonisë popullore. Në shtypin shqiptar të Nju Jorkut botova një ese të gjatë për këtë libër dhe lexuesit e pritën me interes…Në këtë ese pasi kam shtjelluar idetë dhe tezat dhe hipotezat e Prof. Vasil Toles… ka edhe një meritë tjetër se mbështetet në një bibliografi të gjerë bashkëkohore…”. Nga ky citim kuptoj se ju e kini vlerësuar punimin e prof. Toles, edhe për bibliografinë e pasur… Cila bibliografi bashkëkohore apo tradicionale, vendase apo e huaj, e ka përdorur termin “iso-polifoni”? Asnjë! Është e drejta juaj ta vlerësoni punimin e prof. Toles, ndonëse “iso-polifonia” është sajesë sa e dështuar aq edhe e paramenduar, është virus antikombëtar. Ish kolegu juaj i Institutit të Kulturës Popullore, që tani banon në Amerikë, Spiro Shetuni, në librin e parë të serisë për muzikën tradicionale, në vitin 2012, ka shkruar: ”Në një kohë të shkuar, muzika tradicionale polifonike shqiptare duhet të ketë qenë një polifoni dyzërëshe pa iso. Shkurt mund të mendohet se marrësi dhe prerësi, historikisht kanë lindur së toku. Kohë më vonë, pas tyre, mendojmë se lindi isua dhe bashkë me të, muzika tradicionale trizërëshe shqiptare”. (Muzika tradicionale shqiptare Hyrje. Outskirts press Denver, Colorado, f.152).Sikundër shihet, për etnomuzikologun shqiptaro-amerikan, kultura popullore e Shqipërisë së Jugut, konsiderohet polifoni, dhe ison e vendos pasi ka lindur marrësi dhe kthyesi. Përkundër shkencës së etnomuzikologjisë, akademiku Tole tjerr lukuni fjalësh për të imponuar hipotezën, se isua është primare dhe për këtë duhet të pranohet “iso-polifonia”! Akademiku Tole ja ka hipur së prapthi mushkës dhe bën emërtesa në dëm të traditave kombëtare shqiptare, sikur të jetë patriarku i muzikës popullore të Shqipërisë së Jugut dhe sajon fantazira të shfrenuara. Në mungesë të argumenteve shkencore ai tenton të japë një shpjegim etimologjik për gjenezën e “iso-polifonisë”: “Nga vëzhgimi etimologjik i emrave të Sirenave…..Ligea….mbartëse e të qarit me dënesë, (me ligje, siç e themi ne e që lidhet aq ngushtë me vajtimin, Thelxipea….është magjiplotë, Aglaopea…e veçantë dhe Peisonoe e bindur….të ngjashme me strukturën e vendosjes së zërave në iso-polifoninë popullore shqiptare…zërit të parë marrësit si magjiplotë, zërit të II, kthyesit si të veçantë, dhe zërit të III isos zëri i bindur..”(Odiseu dhe Sirenat f. 37). Sikundër e shikoni, i dashur profesor, kemi një shpjegim ordiner, qesharak. Iso-polifonia ose polifonia, për të cilat ju keni vënë shenjën e barazimit, e paska origjinën qysh në epokën e sirenave të Homerit, për këtë bazohet vetëm në emrat e sirenave!!! Por, populli shqiptar nuk ka pasur sirena, ka pasur Zana dhe Zëra. Mos vallë duhet pranuar se polifonia shqiptare e ka gjenezën prej sirenave greke? Prof Tole dëshiron pikërisht këtë gjë: “Do të ishte një ndihmesë e madhe për shkencat e etnomuzikologjisë dhe antropologjisë kulturore në përgjithësi, nëse do të arrinin në përfundimin, se rituali vajtimor është gjithashtu një nga fillesat e artit dhe kori antik vajtimor nuk është veçse laboratori i tij” (Pse qajnë kuajt e Akilit – f. 145). Është shkruar qartë, profesor i dashur: rituali vajtimor është fillesa e artit, pra “e qara me ligje” që ndodhet vetëm në Shqipëri, të paktën e dokumentuar deri tani, është fillesa e artit krijuar në laboratorin e korit antik!!! Dhe kor antik ka vetëm letërsia greke. Për ta bërë të besueshme dhe të pranueshme këtë gjë, Prof. Tole konkludon: “Iso-polifonia jonë popullore duhet konsideruar ashtu siç është: një fenomen elitar i të menduarit muzikor shqiptar e më gjerë” (Folklori muzikor 1, f. 16). Këtë të njohur, e përforcon edhe në studimin “Pse qajnë kuajt e Akilit”: “…të qarës me botë-me ulërimë”, dhe asaj me “ligje” si fillesa e iso-polifonisë popullore shqiptare dhe e krijimeve artistike shpirtërore popullore në përgjithësi, një nga dukuritë më të hershme të muzikës shumëzërëshe në Europë e më gjerë” (Pse qajnë kuajt e Akilit – f. 12)
Me tjetërsimin e polifonisë shqiptare, si dukuri e të menduarit muzikor “më gjerë”, pra grek, boshnjak, sllav, bullgar, etj., Prof. Tole na dëshmon se “iso-polifonia” nuk është më një dukuri thjesht shqiptare, dhe nuk ka pse ne të jemi kaq entuziastë, për shpalljen e kësaj pasurie nga UNESKO si pasuri botërore, pasi ajo është pasuri ndërballkanike dhe ndëreuropiane. Prof. Tole paska futur në UNESKO një kulturë muzikore popullore që i përket edhe popujve të tjerë, “iso-polifoninë” dyzërëshe, duke e identifikuar dhe reduktuar polifoninë popullore shqiptare të zhvilluar, tre dhe katërzërëshe, me polifoninë dyzërëshe të vendeve të tjera! Ai kërkon që “Iso-polifonia” e futur në UNESCO, të pranohet botërisht si përpunim i korit antik grek, nga ku “ka edhe gjenezën e saj”, sepse, kori vajtimor antik është fillesa e “iso-polifonisë”! Para se të bënte këtë tjetërsim, Prof. Tole duhet ta kishte paraqitur për diskutim në rrethet shkencore, sajesën e tij, si një praktikë e njohur në rrethet shkencore. Në vend që Ju, profesor, të qëndroni në thelbin e sajesës dështake të Toles, shkruani: Më duket i huaj për një debat demokratik dhe intelektual qëndrimi emocional ndaj prof. Toles dhe veprës së tij shkencore lidhur me studimin e iso-polifonisë, duke e quajtur “maskuar me dinakëri”. Dhe vazhdoni: “Të fantazosh, të përçudnosh dhe të denigrosh, kjo nuk është normë qytetëruese…Zoti Fitim mban një qëndrim emocional dhe ofendues e disa herë rëndues ndaj figurës e veprës shkencore të akademikut Vasik Tole duke përdorur edhe ironinë e sarkazmin”. Në se nuk është dinakëri, ç’emërtesë meriton tjetërsimi i polifonisë shqiptare prej Toles? Nëse është padituri, si mundet t’i jepen kaq kompetenca në gjykimin e kulturës popullore të Shqipërisë së Jugut?! Ju, i dashur profesor, më kini mësuar në shkollë se “përpara kulturës sonë kombëtare, që ka përcaktuar vazhdimësinë e kombit tonë, nuk përfillet asnjë funksionar i pozuar, apo i vetëshpallur si kompetent në fushën e kulturës popullore”. Çuditërisht përkundër asaj që ju njoh dhe ju adhuroj unë, Ju më shumë jeni sensibilizuar për Tolen, sesa për kolegët dhe veten tuaj që Tole ju ka flakur tutje me një të rënë të lapsit, pa ju përfillur në inkursionin e tij famëkeq të “iso-polifonisë”. Më shumë sensibilizoheni ndaj Toles, se sa ndaj kulturës popullore të Shqipërisë së Jugut që Tole e ka injoruar dhe tjetërsuar për të mos thënë më shumë…Prof. Tole me manovrimin e tij imponues, ka shkelur brutalisht mbi etnomuzikologët shqiptar dhe pedagogët e tij. Ai ka shkelur edhe mbi ju, profesor i dashur, si studiues i etnofolkloristikës shqiptare në Institutin e Kulturës Popullore, që vazhdimisht na kini mësuar polifoninë. Ai ka shkelur mbi kolegët tuaj, të po atij Instituti: Ramadan Sokolin, Hysen Filjen, Beniamin Krutën, Spiro Shitiunin dhe shumë studiues dhe muzikantë të tjerë që e kanë studiuar kulturën popullore të Shqipërisë së Jugut si Polifoni, sikundër Kosta Loli, Limos Dizdari, Roland Çene, Shpëtim Kushta etj. Ai ka shkelur edhe mbi pedagogun e tij Çesk Zadeja! Çuditemi si mund t’i kini bërë jehonë studimit “Pse qajnë Kuajt e Akilit”! Vallë dini ju, profesor i dashur, qoftë edhe një arritje të shkencëtarit Tole në fushën e kulturës popullore të Shqipërisë së Jugut? Ministria e Kulturës me vendimin nr. 3027/1, datë 6 gusht 2014, ka përcaktuar që në aktivitetet përkatëse të përdoret termi “polifoni shqiptare”. Sikundër shihet ajo e ka konsideruar të gabuar termin “iso-polifoni”. Cili është qëndrimi i akademikut Tole pas këtij vendimi? Ishte kënaqësi që komunikova, pas kaq shumë vjetësh, me ju Profesor dhe ju uroj shëndet dhe begati në krijimtarinë tuaj shkencore.
Ish- studenti juaj
