*Dr. i Shkencave për Sigurinë
Pohoj që në fillim se, Strategjia e Sigurisë Kombëtare (SSK), që u miratua para disa javësh në Parlamentin tonë, është një dokument me format më bashkëkohor, por edhe me një përmbajtje që përpiqet të analizojë e të përcaktojë masat e duhura për të garantuar përmbushjen e përparësive kombëtare të sigurisë. Duke mos dashur të përsëris opinione të shprehura në shtyp deri tani, theksoj se janë disa pasiguri që vërehen në SSK, të cilat bëjnë që ky dokument të mos jetë mjaftueshmërisht bindës për të dhënë kontributin e pritshëm të cilin pretendohet ta japë. Në vijim po trajtojmë disa nga këto mangësi kryesore.
Së pari, SSK mbetet një dokument me rol kryesisht reaktiv në kontributin për sigurinë.
Shtojca A, ka parashtruar nevojën për një qasje të re në funksionimin e arkitekturës së sigurisë në mënyrë proaktive dhe të integruar, që vë theksin tek ndërveprueshmëria e të gjithë institucioneve, analiza periodike strategjike e mjedisit të sigurisë së RSH-së, vlerësimi i rreziqeve, ndryshimet ligjore dhe institucionale dhe krijimin e kapaciteteve koordinuese administrative në nivelin e ekzekutivit. Por, për funksionimin me eficiencë të plotë dhe në mënyrë proaktive e të integruar të arkitekturës së sigurisë, nuk mjaftojnë vetëm ato që thuhen më sipër për një qasje të re, sepse ka patur edhe më parë përpjekje për shmangien e dublikimit të kompetencave, struktura koordinuese, analiza dhe financime për sigurinë, dhe megjithatë nuk janë parandaluar dot shumë gjëra që kanë dëmtuar rëndë sigurinë tonë. Një funksionim eficient dhe proaktiv duhet të fillojë me përcaktimin e një sistemi konceptual të integruar të menaxhimit të sigurisë, që duhet të përfshijë edhe: shkaqet që sjellin këto kërcënime dhe masat për zbutjen e tyre; përgatitjen që duhet siguruar për t’i përballuar kërcënimet kur ata aktivizohen me intensitet; eliminimin e pasojave të dëmeve pas veprimit të kërcënimeve; dhe rihartimin e një strategjie të re bazuar në mësimet e nxjerra. SSK duhet të parashtronte një platformë të përbashkët konceptuale tek e cila duhet të bazohet trajtimi i çdo kërcënimi, pavarësisht specifikave të tyre. Kështu siç është konceptuar, ajo rrezikon të luajë, përgjithësisht si deri tani, një rol kryesisht reaktiv dhe jo proaktiv, që sjell mungesë koherence me synimet strategjike, por edhe kosto shtesë në përballimin e kërcënimeve.
Një mangësi e dytë thelbësore e SSK është paraqitja e formulimeve teorike që nuk mbështeten në analizën për përcaktimin e elementëve që do të garantonin arritjen e objektivave.
Formulime të tilla janë shpesh të njëjta me formulime edhe në strategjitë kombëtare të disa vendeve të tjera, apo në strategjitë tona paraardhëse. Kështu, tek “Kuptimi ynë i mjedisit strategjik”, edhe pse, ndër të tjera, thuhet se procesi i hartimit të SSK shqyrtoi edhe tërësinë e mundësive që ofron mjedisi strategjik, nuk nënvizohen në mënyrë eksplicite më tej se cilat janë mundësitë përkatëse që ofron ky mjedis. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për “lënien jetim” të përgjigjes se si do të rritet niveli i parashikueshmërisë në ulje të kërcënimeve, i cili është një element i domosdoshëm për të garantuar parandalimin e rreziqeve dhe sigurinë.
Së treti, mungesa e një platforme të njësuar konceptuale në SSK, ka bërë që ky dokument të jetë shumë i parcelizuar dhe deri me mangësi vizioni e aktualizimi në disa sektorë.
Kjo bie në sy veçanërisht në pikën 5 të kapitullit II, që trajton fuqizimin e Sektorit të Sigurisë dhe Mbrojtjes, ku pohohet se “… në kushtet e burimeve të kufizuara, FA do të konsolidohen duke u përqendruar tek fuqia njerëzore, më shumë se tek sistemet komplekse e të rënda të armatimeve dhe pajisjeve”. Pohimi nuk i përgjigjet vendimeve që përcaktoi për Aleatët Samiti i NATO-s në Uells, për të zhvilluar kapacitete moderne prioritare që mundësojnë përmbushjen e objektivave të tilla themelore si dislokimi dhe përgjigja e shpejtë e forcave. Nuk mund të përgatisësh një forcë efiçiente në qoftë se ajo nuk është e pajisur dhe e trajnuar në përdorimin e sistemeve komplekse moderne që përdoren në operacionet e NATO-s. Të paktën, SSK duhet të përcaktonte se si do të plotësohet gradualisht boshllëku në modernizimin e pajisjeve nëpërmjet bashkëpunimit me vendet e tjera Aleate dhe rritjes së efektivitetit operacional e eficiencës së kostos. Me objektivat minimaliste që parasheh SSK për FA, do të mundemi të kontribuojmë fare minimalisht në përmbushjen e spektrit të gjerë të misioneve të Aleancës dhe në përballimin e skenarëve të mbrojtjes kolektive dhe të mbrojtjes sonë kombëtare.
Së katërti, nuk trajtohen në mënyrë të thellë e shteruese disa çështje të mëdha me karakter strategjik për kombin tonë, siç janë kohezioni shoqëror dhe identiteti kombëtar.
Edhe pse është për të përshëndetur trajtimi i gjuhës shqipe si element themelor i identitetit tonë kombëtar në pikën 6 të kapitullit II, nuk jepet një trajtim me thellësinë dhe vizionin e duhur si element i sigurisë kombëtare. Është inkurajues angazhimi për krijimin e rrjetit të qendrave të kulturës shqiptare në botë, për të promovuar gjuhën dhe kulturën shqiptare. Por, SSK duhet të përvijonte disa prioritete kyçe ku duhet të përqendrohet ky angazhim. Mbi të gjitha, duhet të ishte përcaktuar qartë synimi që këto qendra kulturore të mos jenë vetëm me karakter promovues të kulturës e gjuhës sonë, por të shfrytëzohen si instrumente të rritjes së fuqisë sonë kombëtare, veçanërisht në rajone prioritare me popullsi apo minoritete shqiptare jashtë atdheut. Nuk përcaktohet gjithashtu as zhvillimi i kapaciteteve të studiuesve tanë të albanologjisë dhe të arkivave me dokumente të vjetra, si dhe bashkëpunimi që duhet të kemi me vendet mike për rolin e tyre si qendra të albanologjisë. Theksoj se, forcimi i kohezionit shoqëror dhe identitetit kombëtar duhet kërkuar jo vetëm te gjuha dhe kultura, por duhet të shkojë shumë më thellë- tek ato fenomene që kanë dëmtuar rëndë kohezionin tonë shoqëror dhe deri identitetin tonë kombëtar. Kështu, moszgjidhja e çështjes së pronës ka shkaktuar konflikte të shumta. Identiteti ynë kombëtar është dëmtuar rëndë edhe me lëvizjet masive e artificiale të popullsisë brenda e jashtë vendit. E njëjta gjë mund të thuhet për dëmtimin e madh që i ka sjellë kohezionit shoqëror padrejtësia dhe korrupsioni. Prandaj, edhe pse këto fenomene janë trajtuar në kapituj të ndryshëm të SSK, ata duheshin marrë në konsideratë me theks të veçantë në kontekstin e identitetit dhe kohezionit shoqëror.
Së pesti, SSK ka mangësi në përcaktimin e saktë të shkakut dhe pasojës për fenomene të ndryshme të sigurisë dhe të mekanizmave që eliminojnë shkaqet.
Kështu, te “Mjedisi i brendshëm”, thuhet se “korrupsioni ushqehet nga mosrespektimi i kritereve të rekrutimit dhe niveli i ulët i ndëshkueshmërisë së këtij fenomeni nga sistemi i drejtësisë dhe i administratës”. Realiteti i “reformës” aktuale në administratën publike tregon se ky formulim mbetet thjesht teorik dhe demagogji. Historitë e shumta që kanë ndodhur me punonjësit civil të shkarkuar provojnë se nuk mund të ankohesh tek asnjë strukturë apo nivel i qeverisjes, dhe rëndom tek asnjë gjykatë e porositur nga politika, për të rivendosur padrejtësitë që ka shkaktuar shkelja dhe jo respektimi i kritereve. Me “kritere” të sajuara politikisht, janë hequr nga puna nëpunës civil me arsimime e kualifikime të shumta në kolegje prestigjioze jashtë vendit, me përvojë të gjatë, me grada shkencore e veprimtari botuese, si dhe me përfaqësim dinjitoz brenda e jashtë vendit. Shembuj të tillë janë të shumtë dhe provojnë se lufta kundër korrupsionit në administratë është përcaktuar vetëm formalisht në SSK. Korrupsioni është vetëm pasoja. Shkaqet e vërteta fillojnë që nga emërimet në poste kyçe mbi bazën e kritereve politike, përfshirë njerëz me precedentë të shkeljes së ligjeve. Dhe SSK e anashkalon mekanizmin që zgjidh këtë rebus.
Së gjashti dhe së fundi, një faktor i madh që duhet të artikulohej si një nga boshtet e SSK është drejtësia dhe roli i saj për garantimin e sigurisë.
Këtu nuk është fjala vetëm për kryerjen e reformës në sistemin e drejtësisë, por shumë më tepër. Në mjaft shtete demokratike, objekt primar i sigurisë nuk konsiderohet më shteti por qeniet njerëzore- individuale, si një alternativë për qëndrimin ndaj sigurisë kombëtare. Midis tyre, eliminimi i padrejtësisë ndaj njerëzve mbetet faktori kyç për të përmirësuar jetesën dhe për të rritur sigurinë. Drejtësia ndaj njerëzve është një parim që duhet të zbatohet për të përmirësuar sigurinë në të gjithë dimensionet, sepse shumë sfida të sigurisë janë direkt apo indirekt të shkaktuara nga padrejtësia. Në veçanti, padrejtësia reale ose e perceptuar shkakton ndjenja të poshtërimit, zhgënjimit dhe zemërimit, që në një formë apo një tjetër mund të përkthehen në dhunë. Siguria mund të rritet vetëm nëse parimi i drejtësisë udhëheq politikat e sigurisë të shtetit. Kjo sigurohet më mirë nga një qeveri që përfaqëson barabar njerëzit në një shtet dhe përmban një sërë mekanizmash për të parandaluar abuzimin e pushtetit, mekanizma që duhet të përcaktoheshin qartë në SSK. Duke mos bërë këtë, shumë pasiguri mbeten të hapura dhe të pambuluara nga kjo strategji e sigurisë kombëtare.
