Jemi në ditët e para të Vitit të Ri, 2019. 6 Janari shënoi ditëlindjen e Peshkop Fan Nolit – drejtuesit të parë të organit të Federatës Pan-Shqiptare Vatra – ndërkohë që Gazeta “Dielli”, siç shënohej për një kohë të gjatë në faqen e parë të saj, “U fillua me 15 Shkurt, 1909”, duke shënuar këtë vit 110-vjetorin e daljes në dritë të “Diellit”. Emrat e Fan Nolit, Faik Konicës, Federatës Pan-Shqiptare “Vatra” dhe organit të saj, “Dielli” identifikohen me periudhën më të lumnueshme të historisë së tyre – një histori kjo që përgjithmonë do të mbetet si periudha që e bëri Shqipërinë. 110 vjet më parë, ekzaktësisht, më 15 Shkurt, 1909, në Boston të Shteteve të Bashkuara doli numri i parë i gazetës “Dielli”, organ i Organizatës Pan-Shqiptare Vatra, gazetë që edhe sot vazhdon të botohet rregullisht në internet dhe njëherë në muaj del në versionin e printuar. Në ‘të përmblidhen artikujt dhe komentet nga kontribues të ndryshëm, si dhe veprimtaritë më të dalluara mujore të organizatës “Vatra” dhe të komunitetit shqiptaro-amerikan. Gazeta pasqyron rregullisht edhe ngjarjet aktuale anë e mbanë trojeve shqiptare. Gjatë dekadave është shkruar shumë dhe, jam i sigurt, se edhe në këtë përvjetor do të theksohet roli që ka luajtur dhe vazhdon të luajë “Vatra” dhe “Dielli” në historinë e vjetër dhe të sotme të Shqipërisë dhe të shqiptarëve. Gazeta “Dielli” ka shënuar edhe më herët përvjetorë të themelimit të tij si zëdhënëse e “Vatrës” dhe e komunitetit shqiptaro-amerikan. Më të njohur janë 50-vjetori dhe 60-vjetori i themelimit të “Diellit”, shënuar nga diaspora shqiptare në Amerikë dhe më gjerë. Në vend të fjalëve të mia, që i kam shprehur edhe në të kaluarën me raste të tjera, për “Vatrën” e “Diellin”, dëshiroj që në këtë përvjetor të “Diellit” dhe të lindjes së Fan Nolit, të sjell disa komente vlerësuese të Profesor Ernest Koliqit, botuar në revistën e tij “Shejzat”, me rastin e 50-vjetorit të themelimit të gazetës “Dielli”.
Profesor Ernest Koliqi, shkruante, se gazeta “Dielli” nuk ishte thjesht një gazetë vetëm për shqiptaro-amerikanët. Ai fillon vlerësimin e tij të rolit historik të gazetës Dielli, duke theksuar se, “Kush kujdeset, pak a shumë për historinë e vendlindjes, e di rolin kryesor që ka luajtur kjo fletore në lëvizjet kombëtare. Ajo e nisi punën e vet me kryefjalën fatlume të Nolit, “Një Shqipëri për Shqiptarët”, një moto kjo me të cilën shprehet ai, “Noli ia ndjelli të mirën Atdheut dhe Ora e Kombit mbas pak vjetëve ia fali gjindes shqiptare – tekembramja — një truell të lirë ku ajo të rronte e të zhvillohej si mbas prirjeve të veta landore dhe shpirtënore.” Ernest Koliqi, botimin e gazetës Dielli dhe themelimin e organizatës Vatra, i lidh drejt për së drejti me pavarësinë e Shqipërisë. “Botimi i “Diellit” solli themelimin e “Vatrës”, e cila, më 28 prill 1912 e shpalli veten si Federatë Pan Shqiptare. Çdo grumbullim energjish e veprimtarish ka uratën e Perendisë dhe buzqeshjen e fatit. Këtë, na Shqiptarët s’duhet ta harrojmë. Si të donte Provanija Hyjnore me shpërblye ringjalljen e frymës së vëllaznimit ndër Shqiptarë – mbas gjashtë muajve të themelimit të Vatrës – Shqipnija fitoi pamvarsinë. Me 28 prill 1912 u krijue Vatra dhe me 28 nanduer po të atij vjeti e puthi rrezja e lirisë flamurin e Skënderbeut mbas 500-vjetësh që ai rrinte i paluem si leckë e pavlerë në terr e në harresë”, shkruante i madhi Ernest Koliqi, në vlerësimin e tij me rastin e 50-vjetorit të botimit të gazetës “Dielli”, në revistën e tij “Shejzat” të vitit 1959, botuar në Romë. Në vazhdim të editorialit kushtuar 50-vjetorit të “Diellit” të “Vatrës”, Ernest Koliqi e ka cilësuar veprimtarinë historike të “Vatrës” e të “Diellit”, si një “varg tubzash epiko-lirike”, duke nënvizuar se gazeta “Dielli”, “përcolli besnikërisht ngjarjet shqiptare dhe botërore të asaj periudhe, gjithmonë e gatshme për të mbrojtur qendrimet e shqiptarizmit”. Si shembull, Koliqi përmend, në editorialin e tij, një shkrim të gazetës “Dielli” të 3 qershorit, 1913, ku përshkruhet gjendja e atëhershme në Ballkan, në të vërtetë shumë e ngjashme me përpjekjet aktuale të Rusisë putiniste për të influencuar ngjarjet atje në interes të saj, me qëllim për të kontrolluar gjendjen në Ballkan, përfshirë trojet shqiptare, sidomos për të shkaktuar trazira në Kosovë. Në atë kohë, gazeta “Dielli”, sipas Koliqit, i kishte dhënë një paralajmërim botës shqiptare në fillim të shekullit të kaluar se, “Shqipëria nuk duhet kurrë të presë ndonjë të mirë ase ndihmë nga Rusia, se interesat e saj kanë qenë dhe do të jenë kurdoherë për të copëtuar Shqipërinë dhe t’ua shpërndajë copat këlyshve sllavë për fitim të saj. Programi i Rusisë është që të përfshijë një ditë gjithë shtetet e Ballkanit, të lidhë Detin e Zi me Egjen e me Adriatikun”, theksohej në komentin e Koliqit. Në 50-vjetorin e “Diellit”, Profesor Ernest Koliqi vlerësonte se veprimtaria patriotike e gazetës “Dielli” dhe e përfaqësuesve të Organizatës Pan-Shqiptare “Vatra”, arrin kulmin në vitin 1918. Atëherë kur sipas tij, “Fan Noli ban mrekullina në Europë si delegat i Vatrës.” Ai nënvizon takimet e Fan Nolit me Presidentin Wilson dhe me ish-presidentin Theodore Roosevelt në Washington, para Konferencës së Paqes në Paris, ku sipas Koliqit, “Noli u përpoq për Atdhe me vetitë e nalta të tija — shpëtoi Shqipëninë asokohe nga cungimi ma i shemtuet”, ndërkohë që përveç mbështetjes së presidentit amerikan Wilson për Shqipërinë, iu shtua edhe përkrahja e Papa Benediktit XVI për shpëtimin e Korçës dhe Gjirokastrës, shkruante Koliqi në komentin kushtuar 50-vjetorit të botimit të parë të gazetës “Dielli”, mbi rolin që luajti Fan Noli në rrethanat e atëhershme vendimtare historike për Shqipërinë.
Në komentin me titull, “Pesëdhjetëvjetori i Fletores “Dielli”, botuar në revistën “Shejzat “të vitit 1959, Profesor Ernest Koliqi u jep meritën më të madhe për veprimtaritë historike të “Diellit” dhe të “Vatrës”, “Dy kampionëve të mëdhej të shqiptarizmit, At Fan Noli dhe Faik Konica…si gërshetuesit kryesorë të veprimtarisë së shkëlqyeshme të Vatrës dhe vatranëve”, por pa harruar, shton ai, as veprimtarët e tjerë të shumtë të “Diellit” e të “Vatrës”, si, “Kostë Çekrezi, Kristo Floqi, Kol Tromara, Kristo Kirka, Bahri Omari e Sotir Peci”, e të tjerë gjatë dekadave e deri më sot. Por, ja ku jemi sot. Në çerekun e parë të shekullit XXI, gazeta “Dielli”, më e vjetra ndër gazetat shqiptare, kujton 110-vjetorin e daljes në dritë. Shumë gjëra kanë ndryshuar, por shumë gjëra gjithnjë vazhdojnë të jenë të ngjashme me situatat e sotme aktuale politike dhe mediatike, me të cilat përballet edhe sot, jo vetëm “Vatra” e “Dielli” dhe komuniteti shqiptaro-amerikan në veçanti, por edhe mbarë shqiptarët në trojet e veta, në përgjithësi. Duket sikur situatat e dikurshme po përsëriten, hallet e vjetra pra, janë prapë të reja, aktuale. Ende në takimet ndërkombëtare sot diskutohet për copëtim të trojeve shqiptare!!! Duket sikur sfidat me të cilat përballen shqiptarët s’kanë fund. Kush do e merrte me mend, se në këtë 110-vjetor të themelimit, nga Amerika e largët, “Dielli” dhe “Vatra” kanë ende një rol për të luajtur në mbrojtje të interesave kombëtare të shqiptarëve. Fatbardhësisht, “Vatra” dhe “Dielli” sot kanë një shembull që mund të ndjekin si dhe mësimet e themeluesve të saj – Fan Noli e Faik Konica me shokë – një gurrë e pashtershme patriotizmi e atdhedashurie. Prandaj, në këtë 110-vjetor të daljes në dritë të gazetës “Dielli”, shpresojmë që nga gjiri i brezit të ri të shqiptaro-amerikanëve të dalin patriotë të vërtetë dhe të pa hile si Fan Noli dhe Faik Konica, që të jenë një “shtyllë më e fortë” se kurrë më parë e shqiptarizmit në Amerikë dhe e mbrojtjes së interesave kombëtare në përgjithësi. Federata Pan-Shqiptare “Vatra” ka njoftuar se 110-vjetorin e themelimit të organit të saj gazetës “Dielli”, ka në plan ta shënojë në mënyrën më të mirë që meriton ky përvjetor. Urojmë që “Dielli”, “Vatra” dhe të gjithë ne – me gjithë sfidat dhe problemet që ka përballur komuniteti shqiptaro-amerikan gjatë historisë së tij 100 e sa vjeçare – të mësojmë nga historia e gjatë dhe pozitive e veprimtarisë së këtyre dy institucioneve shqiptaro-amerikane, megjithëse jo gjithmonë pa probleme, si dhe nga përvoja e udhëheqësve të tyre të shekullit të kaluar, për të punuar vëllazërisht, për të mirën e përbashkët në interesin kombëtar, jo vetëm këtu në Shtetet e Bashkuara, por edhe anë e mbanë trojeve shqiptare. Sidomos në këtë 110-vjetor të gazetës “Dielli” dhe në kujtim të ditëlindjes së Fan Nolit dhe të veprimtarisë së tij patriotike, i bashkohem thirrjes së Ernest Koliqit që kishte bërë me rastin e 50-vjetorit të Diellit, që, “Bashkatdhetarët e Amerikës, të cilët dijtën të ndërtojnë këtë qendër të fortë atdhedashunie – duhet sidomos sot të jenë në naltësinë e misjonit historik që u përket, mbasi jetojnë e veprojnë në prehën të Demokracisë së Madhe Amerikane, në dorë të cilës është fati i botës, e prandej edhe i vendit tonë.”
Një thirrje kjo shumë me vend në vitin 1959, por gjithnjë aktuale edhe sot, për Shqipërinë dhe për Shqiptarët kudo – ku sipas shumë vrojtuesve, për fat të keq, ashtu siç është shprehur edhe Fan Noli, pothuaj para një shekulli, “Në vendin tonë mbretëron konfuzioni i pesë anarkive” (fetare, sociale, patriotike, morale, e idealeve). Për fat të keq tonin, ky konfuzion i anarkive vazhdon edhe sot, sidomos konfuzioni në fushën morale, patriotike dhe të idealeve.
