Gëzim Llojdia*
Rreth figurës së Anna Comnena-s
Një studiues bizantine e njohur siç ishte Anna Komnena, në librin e saj përmend qytete shqiptare si Durrësi dhe Vlora e Kanina. Shumë autorë shqiptarë duke shkruar historinë e këttre qyteteve citojnë këtë autore bizantine. Anna Komnena e njohur me këto epitete: Gruaja e parë e njohur për të shkruar një histori. Profesioni: princeshë bizantine. Figura politike, historiane mesjetare, shkrimtare mjekësore . Data e lindjes: 1 ose 2 dhjetor (burime të ndryshome), të vitit 1083-1153, mosha mendohet se jetoi rreth 70 vjet). Gjithashtu e njohur si: Anna Komnene, Anna e Bizantit. Prindërit: Nëna e saj ishin: Irene Ducas, dhe babai i saj, Perandori Aleks Comnenus, sundoi gjatë viteve 1081-1118. Anna Comnena ishte më madhja e fëmijëve, lindur vetëm pak vite më pas kur ai fitoi fronin si perandor i Perandorisë Romake Lindore duke e marrë atë nga Nicephorus III. Anna Comnena duket të ketë qenë një nga bijat e preferuara e babait të saj.
Biografia: Anna Comnena u fejua në një moshë të re me Konstantin Ducas, një kushëri nga ana e nënës së saj dhe bir i Mikaelit VII, paraardhësi i Nicephorus III. Por, Konstandini vdiq para martesës.
Edukimi i Anna Comnena-s. Si me disa gra të tjera mbretërore mesjetare bizantine, Anna Comnena ishte arsimuar mirë. Ajo ka studiuar klasikët dhe muzikë, por ajo studioi dhe shkenca dhe matematikë. Kjo përfshinte astronomi dhe mjekësi, në tema për të cilat ajo shkroi më vonë në jetën e saj.
Martesa e Anna Comnena Në vitin 1097, u martua Anna Comnena me Bryennius Nicephorus, i cili kishte disa pretendime ndaj fronit. Gjithashtu Nicephorus ishte një historian.Anna dhe nëna e saj, Irene Perandoresha, komplotuan që burri i Annës të ketë sukses në vendin e Gjonit, vëllait të Annës, por ky komplot dështoi.
Vdekja e Aleksit I Comnenus Kur babai i saj ishte duke vdekur, Anna Comnena ka përdorur njohuritë e saj mjekësore për të zgjedhur midis të tjera trajtimet e mundshme. Ai vdiq, pavarësisht nga përpjekjet e saj, dhe në vitin 1118, Gjoni, vëllai i saj u bë perandor. Anna Comnena kundër vëllait të saj: Anna Comnena dhe nëna e saj komplotuan për të përmbysur vëllain e saj dhe ta zëvendësojnë atë me burrin e saj, por burri i saj duket se ka refuzuar të marrë pjesë në komplot. Komploti u pengua dhe u zbulua, Anna dhe burri i saj u larguan. Kur burri i Anna Comnena vdiq në 1137, Anna Comnena dhe nëna e saj u dërguan në një manastir, që Irene e kishte themeluar vetë. Atje, Anna Comnena filloi të shkruajë një histori të jetës së babait të saj dhe veprimtarinë gjatë mbretërimit të tij. “Historia Alexiad”, ka 15 vëllime. Kur u përfundua gjithë kjo histori u shkrua në gjuhën greqisht dhe jo latine. Ndërsa Alexiad ishte shkruar për të lëvduar arritjet e Aleksit dhe vendin e Annës për shumicën e periudhës së mbuluar. Kjo nënkuptonte që detajet ishin jashtëzakonisht të sakta për historitë e periudhat kohore. Ajo shkroi për aspektet ushtarake, fetare dhe politike të historisë dhe ishte skeptik i vlerës së Kryqëzatës së Parë të Kishës Latine, që ndodhi gjatë sundimit të babait të saj. Gjithashtu Anna te : “Alexiad” shkroi për fushën e mjekësisës dhe astronomisë, duke demonstruar njohuri të konsiderueshme të shkencës.
Biografitë e femrave që nga koha e kryqëzatave i kanë dhënë këtë dedikim: (Historiane bizantine e Kryqëzatës së Parë) (1083-1153).Anna Comnena është konsideruar si historiane e parë femër në botë dhe një burim kryesor i informacionit rreth sundimit të babait të saj , Aleks I. Veprat e saj janë plot detaje rreth jetës së përditshme në gjyq, veprat e familjes së saj, si dhe shkëmbimet midis Bizantit dhe perëndimit, kryqtarët gjatë kryqëzatave të para etj. Kur Anna ishte një fëmijë si nëna e saj dhe babai e bëri të sigurt duke i dhënë një arsim të shkëlqyer. Kur u rrit, asaj iu dha kurora që kishte pritur, që në çastin e vdekjes së babait të saj, ajo do të marrë vendin e tij, si kreu i një perandorie,që shtrihej nga Italia në Armeni. Por lindja e vëllait të saj ia theu të gjitha shpresat e saj. Anna u martua me një historian në vitin 1097, dhe me inkurajimin e nënës së saj, u përpoq të kapë fronin perandorak për bashkshortin. Përpjekje e dështuar prandaj ajo u detyrua të largohej nga jeta e pushtetit. Pas vdekjes së burrit të saj, ajo hyri në një manastir. Anna ishte 55 vjeç kur filloi punën serioze për veprën e njohur:”Alexiad”, një histori të familjes së saj, Comneni 15 vëllimëshe. Në veprat e saj, Anna ka derdhur shumicën e përbuzjes së saj ndaj kryqtarëve që vinin nga perëndimi. Babai i saj kishte çuar të dërguarit e parë në Perëndim, për papën Urban I, duke i kërkuar ndihmë për ndalimin e sulmeve fiseve turke, sepse kishte lënë kufijtë jugore dhe lindore të Perandorisë Bizantine praktikisht të pambrojtura. Përgjigja e Urbani II ishte pozitive, por, kur luftëtarët e Kryqëzatës së parë mbërritën për të mbrojtur qytetin madhështor të Konstandinopojës, Aleksi ka kuptuar se ata nuk duan të marrin udhëzime dhe këshilla prej tij. Për Annën, ata dukeshin si barbarë të paarsimuar, me sjellje larg e poshtë atyre të Bizantit të pasur dhe kozmopolit. Më keq akoma, në vend që të hynin në Bizant si shpëtimtarët kundër kërcënimit mysliman në Konstandinopojë, ata erdhën dhe u sollën gjithnjë si plaçkitësit dhe shkatërrues. Shumë luftëtarë normanë dhe frankë, trazuan bizhuteritë, si dhe veprat madhështore që ishin në ar ose smerald, filluan të ndjekin pronarët e tyre dhe qëllimi ishte për të sunduar perandorinë lindore për veten e tyre. Plaçkitja dhe bastisja për furnizime u bë normë. Ngjarja më e tmerrshme ka ndodhur pas vdekjes së Annës, në vitin 1204 dhe njihet si plaçkitja e Kostandinopojes. Zjarri përfshiu qytetin fisnik tri herë, duke shkatërruar shumë prej veprave të tij artit dhe thesaret. Anna ka jetuar në një epokë kur prej grave pritej kryesisht të jetonin të izoluara në lagjet e tyre (të quajtur gyneceum ) e të ndjekin vetëm çështjet familjare. Ato mbulonin fytyrat e tyre me perde në publik dhe nuk u lejuan as të shfaqet në procesione. Megjithatë Anna ka ofruar falënderim të lartë për arritjet e disa grave, duke përfshirë edhe gjyshen e saj me ndikim, Anna Dalassena. Në punën e saj, Anna gjithashtu zbulon veten si një femër që i është dhënë licencë për t’u shfaqur e për të shkruar atë që ajo mendonte. Në ‘Encyclopedia Britanicca’ thuhet kështu: Anna Comnen , Comnena, Komnene ( lindur më 2 dhjetor 1083 – C. Vdiq 1153) , historiane bizantine dhe vajza e perandorit Aleks Comnenus I. Ajo mbahet mend për “Alexiad” e saj, një histori e jetës dhe sundimit të babait të saj, e cila u bë një burim i vlefshëm si një dëshmi pro bizantine e hershme të kryqëzatave. Anna ka marrë një arsim të mirë, duke studiuar, ndër të tjera lëndë, si letërsi, filozofi, histori dhe gjeografi. Ajo u martua me, Nicephorus Bryennius (1097 ), dhe u bashkua me nënën e saj, perandoreshën Irena, në një përpjekje të kotë për të bindur babanë e saj gjatë sëmundjes së tij të fundit për të shkatërruar djalin e tij, John II Comnenus, në favor të Nicephorus. Më vonë të dekonspiruar në komplotin e saj për të shkarkuar vëllain pas ngjitjes të tij në fron (1118 ) , Anna ishte, megjithatë e paaftë për të marrë mbështetjen e burrit të saj, komploti u zbulua dhe dërgohet, në pension në një manastir, ku ajo shkroi “Alexiad”. Encyclopedia katolike shkruan: Historiane bizantine, vajza e madhe e Aleks Comnenus, Perandori i Konstandinopojës (1081-1118). Ajo ka lindur në 108 , dhe ka marrë, siç ishte zakoni për princeshat bizantine, një arsim të shkëlqyer në kulturën klasike greke, histori, gjeografi, mitologji dhe madje edhe filozofi. Ajo ishte e martuar me Nicephorus Bryennius, i biri i një ish pretendenti për zyrën perandorake, dhe në 1118 u bashkua në një komplot për të vënë burrin e saj në fron. Dështimin në ambicien e saj ajo e përfundoi në pension me nënën e saj, Irene, në një manastir që kjo e fundit e kishte themeluar dhe aty shkroi pesëmbëdhjetë librat e famshëm të saj të quajtur: “Alexias”. Historia është përfunduar nga 1148, dhe përshkruan karrierën e babait të saj, nga 1069 deri në vdekjen e tij në 1118, ai është kështu një vazhdim i “Materiale historike” të bashkëshortit të saj, që zbret deri 1079. Princesha historiane përshkruan fatet e familjes Comneni. Vëzhgimet e saj shpesh janë të vlefshme për shkak të njohurive të saj personale dhe të njohurve nga lidhjet e ngushta me punët publike që ajo detyrohej të bënte, falë gradës së saj të lartë, me përdorimin e korrespondencës diplomatike, raportet e gjeneralëve të babait të saj dhe të ushtarëve, si dhe arkivat perandorake. Kritikët e kanë lëvduar plotësinë dhe cilësinë e informacionit zgjedhjen e saj historike, ajo duket se ka shkuar aq larg sa të shfrytëzojë në veprën e saj Robert Guiscard një kronikan latin bashkëkohor. Në të njëjtën kohë ata theksojnë karakterin panegjirik dhe ultra – filial të punës së saj, ajo ishte e përkushtuar zyrtarisht për famë dhe nder të babait të saj. Si bizantine e vërtetë ajo duket në kryqëzatat në Konstandinopojë, dhe neverit pa merak të gjitha latinët. Kronologjia është se asaj i pëlqen të përshkruajë skenat e shkëlqimit, veprimet shtetërore, audiencat dhe festat çfarëdo, ku ndalet te çdo gjë që është konkrete dhe piktoreske. Ajo në fjalorin e saj ’flet për një hijeshi edhe pse ndërtimi dhe stili e tradhtojnë shumë shpesh distancën midis saj dhe modeleve (Thukididi dhe Polibius) të cilët ajo synonte t’i imitonte. Ajo shmang, si të papërshtatshëm për penën e një historianeje, emrat e huaj dhe kushtet vulgare. Anna ka lindur në (dhoma puple, aristokrate, perandorake) të pallatit perandorak të Konstandinopojës. Ajo vë në dukje trashëgiminë e saj perandorake në “Alexiad” duke deklaruar se ajo ishte “e lindur dhe edukuar në ngjyrë vjollcë.”Ajo ishte e madhja e shtatë fëmijëve dhe vëllezërit e motrat më të rinj ishin: Maria Komnene , John Komnenos II , Andronikos Komnenos , Isaac Komnenos , Eudokia Komnene, Theodora Komnene. Në Anna “Alexiad” thekson dashuri e saj për prindërit e saj në lidhje të deklaruar për Alexios dhe Irene. Siç ishte zakon për fisnikërinë në kohët mesjetare, Anna u fejua në foshnjëri. Ajo ishte planifkuar, që të martohej me Konstandin Dukas, bir i perandorit Michael VII dhe i Marias. Sepse në kohën e perandorit Alexios 1 nuk kishte trashëgimtarë meshkuj të ligjshëm për të trashëguar fronin, Konstandini u shpall bashkë perandor i Perandorisë Bizantine.
