Flet Florian Hysa: Shaban Hysa, kostumografi dhe skenografi absolut i të gjitha operave shqiptare
Një skenografi e La Bohème që është realizuar në vitin 1971, e përmirësuar në vitin 1983 dhe në vitin 1984 La Bohème vihet në skenë sërishmi me atë skenografi të Shaban Hysës pas 31 vjetësh. Shaban Hysa me skenografit e realizuara mbetet një nga ikonat e pa përsëritshme shqiptare të skenografisë dhe kostumografisë së TOB. Në jetën e tij artistike ai ka realizuar mbi 250 skenografi dhe mbi 6000 kostume. Në atë kohë skenografitë bënin dhe kostumet ndrysa sot këto dy profesione janë ndarë. Një rekord absolut dhe i pa arrirë.
Si u ndjetë kur nën përkujdesjen tuaj skenike patë skenën e babait tuaj të përgatitur rreth 31 vjet më parë të La Boheme dhe që erdhi pranë spektatorit prapë me këtë skenografi në vitin 2014?
Unë kam vite që punoj si përgjegjës skene në TOB dhe e kam parë që në vogëli se si punonte babai për këtë skenë. E them me bindje se kjo është një ndër skenografitë më të mira të babait. Skenografia e kësaj Opere është vënë për herë të parë në skenë në vitin 1971, ku regjisor i operës ka qenë Luigj Gurakuqi, dhe pastaj është rikthyer pas 12 vjetësh nën vitin 1983, me regjisor Gaqo Çakon. Pra është vënë në skenë nga dy regjisorë të mëdhenj, nga dy emra shumë të spikatur të operës shqiptare. Kjo vepër është vënë në skenë për herë të parë kur unë nuk kisha lindur dhe është rivënë kur unë isha 6 vjeç. Ndërsa tani është hera e tretë që vihet në skenë me atë skenografi të vitit 1983 dhe më ra fati që unë të punoj vetë me këtë skenografi, pra ta vë në skenë nën kujdesin dhe vëzhgimin tim. Unë isha jashtë shtetit për punë kur nga TOB u hodh në rrjetet sociale mënyra e ndërtimit të skenografisë së La Bohème të re. Pashë një vlerësim të jashtëzakonshëm që i bëhej babait tim dhe jam ndjerë mirë por edhe kam qarë.
Pra kjo skenografi rivihet në skenë pas 31 vjetësh?
Po, pas 31 vjetësh. Kjo skenë është ruajtur në gjendje të mirë, thuajse e kam ruajtur këtë skenografi. Por dua të them se në këtë opera babai ka bërë dhe kostumet. Pra ka qenë dhe kostumograf. Pa ta shikosh në shumë vepra operistike të vënë në skenë, babai ka qenë edhe skenograf dhe kostumograf. Sidomos ishin ruajtur në mënyrë të shkëlqyer kostumet që kishin veshur Gaqo Çako, Nina Mula, dhe sot po i vishnin këngëtarët e rinj si Katroshi, Mula e re, etj. Pra koha evoluon dhe ne pamë një interpretim të ri por me atë skenografi që mund të themi i ka rezistuar në mënyrën më të mirë kohës.
Çfarë ka të veçantë kjo skenografi?
Disa herë mbrëmjeve babai më thoshte se jam kënaqur disa herë kur këngëtarët e mëdhenj të operës si Gaqo Çako, Mula, etj nga lozha i dëgjoja që kjo skenografi është ideuar në mënyrë të përsosur. Me këtë skenografi citonte, edhe kënga vetiu del më e bukur. Por shpesh ai më thoshte se merrte mendime për skenografinë edhe nga këngëtarët e mirënjohur, meqenëse ata kishin dalë jashtë dhe kishin parë shumë botën jashtë. Kishim një frymë bashkëpunimi dhe solidariteti të paparë, theksonte babai.
Cilat kanë qenë vështirësitë më të mëdha në punë të babait?
Eh, unë në atë kohë shikoja se ai na mungonte shumë, s’rinte shumë me ne dhe shumë herë e ndienim mungesën. Puna e kishte lidhur shumë. Shfaqjet janë pasdite, janë të shtunat dhe të dielat ndaj ai e kishte tepër të kufizuar kohën që rrinte me ne. Sot e kuptoj përse. Ishte një punë që të lidhte, të mbante ditë e natë në tension, pasi ai ishte i vetmi skenograf. Sot duke qenë afërisht në të njëjtën punë, e justifikoj pse rrinte aq larg shtëpisë. Madje ndihem keq se sa shumë është lodhur.
Ku ka qenë në vitin 1971 kur e vuri për herë të parë skenografinë e La Boheme?
Në atë kohë ai ka qenë Pedagog në Akademinë e Arteve dhe duke parë rëndësinë e veprës e thirrën që të bënte skenografinë, pasi askush nuk e merrte përsipër ta bënte. Pas atij momenti ai u lidh shumë me skenën. Madje në vitin 1983 ishte skenograf në TOB. Jeta e tij ka kaluar mes mësimdhënies dhe skenografisë, kostumografisë dhe pikturës.
Sa skenografi ka realizuar në jetën e tij artistike babai juaj?
Në jetën e tij artistike ai ka realizuar mbi 250 skenografi dhe mbi 6000 kostume. Në atë kohë skenografët bënin dhe kostumet, ndryshe nga sot që këto dy profesione janë ndarë. Kjo për vetë faktin se një skenografi mund të kishte 50 kostumografi, pasi skenat në opera janë masive dhe brenda një opere me të njëjtën skenografi mund të hynin shumë këngëtarë apo balerinë etj.
Kush ka qenë skenografia e parë?
Jetën e tij artistike si skenograf dhe kostumograf babai e ka filluar me operën “Halili dhe Hajrija” kjo pjesë është dhe baleti i parë shqiptar. Ishte viti 1964 kur u vu në skenë kjo vepër. Më pas ka vënë “Rigoleto” dhe të gjithë kryeveprat botërore të Operës. Në vitin 2004 janë rivënë disa opera të vitit 1964 ku skenografia ishte e babait tim. Të gjitha këto kanë qenë motive krenarie për mua. P.sh sërishmi në 2003 i jam rikthyer unë “Halili dhe Hajrija” me atë skenografi që ishte tipike dhe tepër korrekte duke i rezistuar kohës.
Ju keni mbaruar për skenografi?
Jo unë kam mbaruar për muzikë dhe jam inspektor skene, pra përgjigjem për gjithë skenën para dhe gjatë shfaqjes në këtë kuptim kaloj në duar të gjitha skenografitë dhe kostumografitë. Unë drejtoj aktualisht të gjitha shfaqjet.
Çfarë të veçante ke parë në punën e babait që nuk mundet ta sjellësh si risi tek lexuesi?
Babai ka qenë tepër i lidhur me punën, harrohej në skenë, ka bërë ato vepra që bota i mban si ajka e të gjitha operave, por mbi të gjitha skenografitë e tij i kanë rezistuar çdo kohe dhe sot pas viteve, 1971, 1983 gjallojnë me po atë frymëmarrje dhe elegancë si dhe para 31 apo 42 vjetësh. La Bohème është rasti unikal i përcjelljes së një skenografie pas kaq e kaq vitesh por me këngëtarë të tjerë.
Miqtë e ngushtë të babait tuaj kush kanë qenë?
Së pari Gaqo Çako, Luigj Gurakuqi, Panajt Kanaçi, Agron Aliaj, Besim Zekthi etj.
Ka vlerësime të babait?
Babai ka shumë çmime kombëtare në skenografi por edhe në pikturë. Ai ka qenë dhe një piktor i mirë. Por edhe në kostumografi.
Por babai im ka qenë i veçantë, ai në një skenografi qëndronte deri në vendosjen e gozhdës së fundit në skenë. Nuk e linte në dorë të të tjerëve.
Albert Z. ZHOLI
