INTERVISTA: Flet studiuesja Blerina Sadiku: Ja çamët në periudhën e Lidhjes shqiptare të Prizrenit (18778-1881)
Kongresi i Berlinit vendosi për nevojën e një marrëveshjeje paraprake greko-turke për ndryshimin e kufijve. U vendos që takimi i parë të bëhej në Prevezë në fillim të vjeshtës së vitit 1878. Lajmi i takimit të komisionit turko-grek i dha hov veprimtarisë së Komiteteve të Lidhjes Shqiptare të Shqipërisë së Poshtme, të cilët e zhvendosën edhe ata në Prevezë qendrën e veprimtarisë në mbrojtje të tokave shqiptare, më 11 janar 1879. Ishin momentet më deçizive për krahinën martire të Çamërisë. Një nga njohëset e kësaj periudhe historike është dhe studiuesja Blerina Sadiku, e cila mbajti një kumtesë në Konferencën që mbajti Instituti i Kërkimeve mbi Çamërinë në kuadër të 100-vjetorit mbi këtë problem kaq të rëndësishëm.
Çfarë përmbante kërkesa e delegacionit grek në Kongresin e Berlinit?
Ashtu si për Shqipërinë e Veriut, edhe në Çamëri rreziku i aneksimit të saj nga Greqia, i dha hov lëvizjes patriotike shqiptare. Si rrjedhojë, Kongresi i Berlinit u bë vendi në të cilin u përqendrua vëmendja dhe shqetësimi i rretheve patriotike.
Delegacioni grek, i ftuar në Kongresin e Berlinit, bëri një deklaratë më 29 qershor të vitit 1878, në të cilën kërkonte që në hartën e re të Greqisë përveç shumë krahinave të tjera, të përfshihej edhe Epiri me kazatë e Ajdonatit (Paramithisë), Margëlliçit, Pargës, Prevezës.
Si vendosën Fuqitë e mëdha?
Fuqitë e Mëdha me propozimin e Francës dhe pëlqimin e Italisë, vendosën që me anë të Protokollit nr. 13 të Kongresit të Berlinit të plotësonin kërkesat e Athinës duke i dhënë mundësi për të aneksuar edhe Epirin. Ky protokoll dhe vija e re e kufirit që propozohej ishte ideja e Vadingtonit, ministrit të Punëve të Jashtme të Francës.
Kongresi i Berlinit vendosi për nevojën e një marrëveshjeje paraprake greko-turke për ndryshimin e kufijve. U vendos që takimi i parë të bëhej në Prevezë në fillim të vjeshtës së vitit 1878. Lajmi i takimit të komisionit turko-grek i dha hov veprimtarisë së Komiteteve të Lidhjes Shqiptare të Shqipërisë së Poshtme, të cilët e zhvendosën edhe ata në Prevezë qendrën e veprimtarisë në mbrojtje të tokave shqiptare, më 11 janar 1879.
Prezenca e delegatëve dhe i një numri të madh shqiptarësh të armatosur nëpër rrugët e Prevezës krijoi shqetësime serioze tek konsulli i Francës në Janinë, i cili nuk vonoi të informojë Vadingtonin në Paris lidhur me këtë demonstrim të forcës shqiptare.
Kur u mblodh Komisioni greko-turk?
Në këtë situatë të tensionuar Komisioni greko-turk u mblodh në Prevezë për fillimin e bisedimeve (shkurt 1879). Në përbërjen e delegacionit turk ishte edhe Abedin Pashë Dino, ish komisari i Bursës në Stamboll dhe bir i njërës prej familjeve më të shquara të Çamërisë. Prezenca e Abedin Dinos në komisionin turk nga njëra anë ishte një inkurajim për shqiptarët manifestues në Prevezë dhe nga ana tjetër, shenjë e vullnetit të Portës së Lartë për të mos i bërë asnjë lëshim territorial në Çamëri shtetit grek. Bisedimet greko-turke, që u zhvilluan në tre seanca, nuk sollën asnjë rezultat. Në këto kushte, komisioni u shpërnda pa arritur në ndonjë marrëveshje. Kjo ishte fitorja e parë e shqiptarëve.
Të bindur se problemi i kufijve do të ishte edhe në të ardhmen objekt diskutimi nga Fuqitë e Mëdha, rrethet patriotike të Shqipërisë së Poshtme, nisën një varg memorandumesh. Me rëndësi të veçantë është edhe takimi i delegacionit shqiptar i kryesuar nga Abdyl Frashëri me Vadingtonin, më 3 maj 1879, i cili pasi dëgjoi argumentet e palës shqiptare u zotua se do t’i jepte udhëzime ambasadorit të Francës në Stamboll të kujdesej që të mos u bëhej padrejtësi asnjërës prej palëve. Ndërkohe, tensionet midis palës greke dhe asaj shqiptare vazhdonin.
Çfarë solli në Shqipëri kjo mbështetje që i dhanë fuqitë e mëdha Greqisë?
Mbështetja që po i jepej Greqisë solli tensione jo vetëm për Shqipërinë por edhe për Portën e Lartë, e cila gjeti të nevojshme realizimin e disa ndryshimeve në kabinetin qeveritar. Me ndryshimet e reja qeveria e re osmane do të kryesohej nga Kadri Pasha dhe në postin e ministrit të Punëve të jashtme u caktua Abedin Pashë Dino, personaliteti i shquar i Lëvizjes Kombëtare, një drejtues shumë aktiv i komiteteve të Lidhjes së Shqipërisë së Poshtme dhe anëtar i Komitetit të Përgjithshëm të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Abedin Dinos iu komunikua detyra e re më 10 qershor 1880 .
Çfarë ndikimi pati për Shqipërinë vendosja e Abedin Dinos në krye të diplomacisë osmane?
Vendosja e Abedin Dinos në krye të diplomacisë osmane pikërisht në atë moment donte të thoshte se Porta e Lartë nuk do t’i bënte lëshime Greqisë në Çamëri. Më 11 qershor ai porosiste Sejfulla bej Efendiun, ambasadorin e Turqisë në Berlin, që t’i transmetonte qeverisë gjermane qëndrimin e Portës së Lartë për çështjen e kufijve, të cilët në çdo rast duhet të linin Çamërinë dhe Janinën brenda kuadrit të Perandorisë .
Pikërisht atë kohë, njëri ndër krerët e Komitetit të Prevezës, Vejsel Dino, në një takim që kishte patur me Krajevskin, drejtuesin e konsullatës franceze në Selanik, i kishte deklaruar atij se në rast se kufiri që do të caktohej në Konferencën e Berlinit do të dëmtonte interesat e shqiptarëve, ata do ta kundërshtonin me armë çdo cenim të tokës së tyre gjer tek njeriu i fundit.
Ndërkohë në Çamëri, Komitete të Lidhjes Shqiptare zhvillonin takime të veçanta me popullin e Filatit, Paramithisë e Margëlliçit, duke bërë thirrje për mobilizim. Për t’u njohur me situatën në vend dhe masat që kishte marrë Komiteti i Lidhjes së Prevezës në Çamëri shkoi edhe Abdyl Frashëri. Ai përshkoi qendrat kryesore Filatin, Paramithinë e Margëlliçin, ku zhvilloi mbledhje të përbashkëta të tri kazave.
Përfundimisht çfarë vendosën fuqitë e mëdha?
Fuqitë e Mëdha vendosën t’i jepnin Greqisë një pjesë të Shqipërisë së Poshtme që nga Preveza deri në lumin Kalama, në përshtatje me Traktatin e Berlinit. Më 15 korrik përfaqësuesit e fuqive pjesëmarrëse në Konferencë me anën e një note njoftonin Portën për vendimet që kishin marrë dhe e ftonin në emër të qeverive të tyre të pranonte vijën e kufirit që kishin caktuar . Në përgjigje të notës së përbashkët të gjashtë Fuqive, Abedin Dino, ministër i Jashtëm, ndër të tjera shprehte keqardhjen që fuqitë ndërmjetësuese padrejtësisht kishin vendosur t’i lëshonin Greqisë Janinën dhe Çamërinë që i përkisnin Shqipërisë . Për Portën, deklaronte Abedin Dino, vija e kufirit e propozuar ishte e papranueshme por për hir të respektit të fuqive mike, pavarësisht nga të gjitha, ishte jo më pak e gatshme t’i bënte mbretërisë helenike disa lëshime për territore të tjera, dhe të merrej vesh me këto fuqi për të shpejtuar zgjidhjen e kënaqshme dhe përfundimtare të kësaj çështjeje .
Fuqitë e Mëdha, që i ndiqnin me vëmendje përgatitjet e Portës e të Lidhjes në Shqipërinë e Poshtme, u detyruan që të bëjnë lëshime në rregullimin e vijës së kufirit greko-turk. Propozimi që kishte bërë kohë më parë qeveria turke u miratua nga të gjitha Fuqitë . Nga një raport që i dërgonte princi Hohenlohe, ambasador i Gjermanisë në Paris, ministrit të jashtëm të Francës më 11 shkurt 1881 mësojmë se Princi Bismark udhëzonte kontin Hacteld, ambasador i Gjermanisë në Stamboll, se Greqia duhet të përfshijë sa më pak troje shqiptare brenda kufijve të saj, “në rast se ajo kërkon të sigurojë qetësinë e saj” .
Konferenca që u mbajt në disa seanca në maj 1881 në Stamboll, doli në një Konventë që i dha çështjes së kufirit një zgjidhje përfundimtare. Fuqitë e Mëdha pranuan kompromisin që Greqia të merrte një pjesë e të rajonit të Artës dhe Thesalisë , ndërsa krahina e Çamërisë së bashku me rrethinat e Janinës, falë qëndresës ushtarake dhe diplomatike të Lidhjes Shqiptare, mbeten përsëri brenda kufirit të Perandorisë Osmane, duke mos iu prekur kështu asnjë pëllëmbë tokë truallit shqiptar.
