Nga Hyskë Borobojka
U mbush një vit pa të Madhin Dritëro Agolli. Në këtë përvjetor të parë të ndarjes, marr rrugën për në apartamentin e tij, jo si dikur i gëzuar e me qejf të madh për t’u takyar me mikun tim. Por oh, sot s’po i urdhëroj dot këmbët për të ngjitur shkallët deri në katin e katër të apartamentit të tij.. Nuk është si një vit e ca më parë, kur sa i bija ziles së derës, e mira Sadije do ta hapte e do t’i thoshte mikut tim:
-Dritëro, erdhi Hyska!
Dhe i paharruari miku im, edhe i sëmurë, do të ngrihet të më përqafonte, të më ulte pranë tij për t’u çmallur e të kujtonim shoqërinë e miqësinë tonë shumëvjeçare. Por sot me zi po i komandoj këmbët për t’i ngjitur shkallët si dikur. Sa kapërcej pragun e derës më bëhet sikur do ta shoh Dritëronë e dashur të ulur në kolltukun e tij, në të majtë të sallonit duke pritur me gëzim aq shumë miq e shokë. Më bëhet sikur është fshehur për të më bërë surprizë, apo punon në studion e tij për të na gostitur me vepra të reja, Besoj se do të dalë të më thotë: “Prit edhe pak, o Hyskë”. Mendoj si dikur. sa e merrte vesh ardhjen time, edhe i sëmurë do të ngrihej nga krevati për të vërtetuar ashtu siç më shkruante kur ishim nxënës në shkollën e mesme në Gjirokastër: “Dhe floriri mund të ndryshket,/ Edhe yll digjet, shkon,/ Po miqësia midis nesh,/ S’ndryshket kurrë, s’perëndon”. Por vërtet ajo, as “u mdryshk” as, “u shua”, por vazhdoi e pandarë për 69 vjet, deri ditën e zezë të 3 shkurtit të vitit të kaluar, kur ma bëri me të pabesë e shkoi të pushonte në banesën e përjetshme.
Por i Madhi Dritëro, ne miqve dhe shokëve, na ka lënë një porosi:
Po të jesh i mërzitur shumë,
Në raft të librave kërkomë.
Atje do jem i fshehur unë,
Në ndonjë varg, a ndonjë shkronjë.
Ahere që librin pak ta heqësh,
Dhe unë do zbres, do vij pas teje,
Si dikur me mall do qeshësh,
Si një blerim pas një rrëkeje”.
Sa herë më merr malli për të dhe jam i mërzitur shumë për humbjen e mikut të Madh, qëndroj pranë raftit të librave të tij në bibliotekën time. Sa prek pak librat e shumta të tij, zbret “Arka e djallit” “ dhe prej saj “zbret” miku im i paharruar me buzagaz e me zërin e veçantë të tij më thotë:”Nuk të pyes, o i shumëdashuri Hyskë për shëndetin tënd aq të lulëzuar, aq të freskët, se e di që i zotëron të pacenuara, ato që i duhen njeriut në rrugën e gjatë, në rrugën plot të papritura, plot çudira e plot të qeshura, por të pyes si mbaroi telashi që të ngjalli ajo letra anonime, që merrte nëpër gojë emrin tënd, aq të përhapur në lëçitësit dhe tezen tënde aq të hirshme. Ti do të habitesh, o Hyskë, ashtu si u habita dhe unë kur të marrësh vesh emrin e vërtetë të atij që e kishte shkruar atë letër anonime, aq të gjatë e aq të gënjeshtërt. Ta them hapur se letrën anonime e ka shkruar Maxhuni, kunati im, vëllai i Lulushes, ky pizeveng dhe biçimsës… Në se e ke harruar përmbajtjen e letrës po ta kujtoj, ”Shoku Hyskë Borobojka vjen dendur në krahinën tonë bashkë me tezen e tij, një grua që e ka mendjen në modën perëndimore borgjeze, e veshur me një fustan të çarë, jo nga prapa, por nga përpara, deri në atë pikë të turpshme, që nuk ma thotë goja. Në këtë drejtim ka shumë pëshpëritje nga pleqtë e të rinjtë, nga burrat e gratë, por edhe nga fëmijët. Sa e shohin mblidhen nga janë e nga s’janë dhe e tregojnë me gisht. Qëndrimet e tezes përkrahen edhe nga shoku Hyskë. Nuk mund të mos e kujtosh këtë letër të Maxhunit, kunatit tim, vëllait të Lulushes, njeriut më dinak e më finok, që kam parë deri më sot. Të më ndodhej çiftja jote, në çastin që zbulova letrën do ta kisha vrarë. Pas këtij rrëfimi, ulemi si dikur dhe kujtojmë bëmat e gjëmat e ndodhitë në konviktin e gjimnazit “Asim Zeneli” në Gjirokatër, që miku im i përshkruan me aq vërtetësi. Ai shkruan:”Hyska dhe Bamka bënin marrëzira me rrezik të hapur shoqëror e politik. Kulmi i kësaj marrëzie arriti në një demonstratë, që u quajt “Greva e preshit”. Në krye të grevës ishte Hyska dhe Banka. Kur në konvikt kishte vetëm presh, një drekë, Hyskë Borobojka ishte kujdestar i tryezës prej 16 vetësh, shkoi dhe solli nga kamarja e kuzhinës kusinë e madhe me gjellë. Bamka e nuhati se ajo brenda duhet të kishte përsëri presh.
-Presh! – tha Bamka
-S’duam presh! – bërtiti e gjithë tryeza.
Ahere Hyskë Borobojka rrëmbeu kusinë dhe e ktheu në kamaren e kuzhinës, duke thirrur:
-S’duam presh!
-S’duam presh! S’duam presh! – bërtiste e gjithë salla dhe të gjitha kusitë u kthyen ne kuzhinë
Ndërkohë vjen drejtori i konviktit me çizme ngjyrë kafe dhe me një rrip në mes si komisar. Qëndroi në prag të derës dhe thërret:
-Ç’është kjo kryengritje?!
-Jo, im zot, s’është kryengritje por “revolicion”- përgjigjet Hyskë Borobojka me fjalët e kontit Mirabo të Revulicionit të Francës, sapo e kishte mësuar nga teksti i historisë.
Drejtori i konviktit u tërbua, e humbi kontrollin ndaj vetes, çakërriti sytë dhe uluriu:
-Këta presh që ju nuk i doni janë vaditur me gjakun e dëshmorëve!
Përnjëherë u hodh Hyskë Borobojka:
-Gjaku i dëshmorëve nuk ka rrjedhur për të vaditur preshtë!
Kjo bëri që e gjithë vëmendja u kthye te thënia e drejtorit. U harrua “Greva e preshit”. Kështu për një gabim të drejtorit shpëtoi Bamka dhe Hyska”.
Por bëmat e mia me të Madhin Dritëro ishin të shumta në vitet e shkollës së mesme.. Një herë ishim ngjitur në Këcullë, mbi lagjen Palorto. Dritëroi, tek rrinte shtrirë në bar, i kishte hyrë një brumbull në xhep.. Sa futi dorën në të u lebetit, duke kujtuar mos kishte hyrë ndonjë akrep pickues. Si e mblodhi veten nga tronditja, nxori lapsin e shkroi një vjershë për këtë ndodhi. “Në rrëzë të Malit të Gjerë,/ Shtrihet shtrihet qyteti i shkëmbinjve,/Ku unë tre vjet të tërë,/ Një jetë kaçaku kam bërë./ Këpucët në gurë m’u grisën,/ Dhe rrobat në shpella i lashë./ Së fundi dhe brekët bitisën,/ Po hallet pastaj më nisën./ Mëngjesi kur zbardhet mbi shkrepa/ Unë ngjitem prapë në strofkë,/ Këtu më mblidhen akrepat,/ Insektet më futen në xhepat./ Dhe unë “Kolibër” hidhem mbi to,/ E vetja më thotë, strofkën shpëto!”. Kjo e flamosur vjershë u përhap në konvikt e në shkollë. Madje i vumë edhe një melodi muzikore dhe e këndonim sa herë ngjiteshim e zbrisnim nga “Qafa e Pazarit” Por mend e pësuam, se na thirrën në Komitetin e Partisë, Dritëronë si autor i saj dhe unë si përhapësi në konvikt e në shkollë. Na kritikuan ashpër, duke na thënë se Gjirokastra nuk është qyteti i shkëmbinjve dhe i insekteve, por vendlindja e udhëheqësit tonë të lavdishëm. Kështu u mbyll me një vërejtje e këshillim dhe kjo ngjarje me rrezik, jo vetëm shoqëror, por edhe politik. Në përfundim të shkollës së mesme i dhuruam njëri tjetrit nga një fografi. Në foton e tij Dritëroi më shkruante: “Ta kesh kujtim nga unë, o shoku Gaqo. Patjetër kur ta shikosh këtë portret, një tablo e tërë do të dalë parasysh. Shoku yt, Dritëro Agolli” Në shtator të vitit 1952. Dritëroi shkoi për studime në ish-Bashkimin. Pas kthimit të tij nga studimit do takoheshim sa herë vija nga Maliqi në Tiranë, apo kur ai vinte me shërbim në rrethin e Korçës, për të filluar letërkëmbimet tona letrare. Bamkë Çomaga (Dritëro Agolli) dhe Hyskë Borobojka (Gaqo Veshi) i shkruajnë njëri tjetrit letra me humor e satirë për ndodhi të ndryshme që, ashtu si thoshte ai: “Ta shpijen nofullën shtrembër”. Dhe këto letra do të vazhdonin vite me radhë (ashtu si vazhdoi miqësia jonë 69 vjet) e do të gjenim hapësira në gazetat e revistat e kohës. Më 1968, në gazetën “Drita” Bamka do t’i shkruante Hyskës se Ç’kishte hequr në “Shtëpinë Botuese” një krijim i tij nga një redaktor kallëpsës, që ia kishte kthyer më shënimin parafabrikat “Vepra juaj duhet ndrequr”. Hyska do t’i përgjigje me letrën e tij në revistën “Hosteni” se si ishte katandisur në estradë një skeç i tij nga tre regjisorë, qa sa kur u shfaq në skenë, as autori i saj s’e kishte njohur. Në vitin 1971 Bamka i dërgon një letër Hyskës në faqet e revistës “Hosteni se ç’kishte hequr në agjencinë e riparim-shërbimeve, ku të sorollatin aq sa të mos i shëmbëllesh vetes. Të dy miqtë e ngushtë, Bamka dhe Hyska, urimet për vitin e Ri, ia dërgonim me anë të letrave të tyre në faqet e gazetave e revistave. Në urimin për Vitin e Ri 1972, Bamkë Çomaga e uron me anë të letrës së tij në faqet e revistës “Hosteni” duke shprehur dëshirën për të shkruar vjersha lirike-satirike. Ndërsa Hyska i përgjigjet në faqet e gazetës “Drita”, duke i dhënë mikut të tij disa këshilla të urta për mbarëvajtjen e “Kopshteve të vjershërisë”.. Letërkëmbimet e tyre të botuara në shtypin e kohës vazhdojnë me vite. Bamka në një letër i rrëfen Hyskës se ç’ka hequr më Lulushen e tij një natë dimri të ftohtë në hotel “Arbëria” Hyska i tregon për vazhdimin pa fund të një gjyqi për objektin “Zagar”, aq sa koka e zagarit nuk duhej të derdhej në allçi e beton, por në argjend e flori. Letërkëmbimet tona ishin të shumta e të shumëllojshme. E brenda tyre do të mbeten ata sot u mbush viti, që humba, ashtu si më shkruante. Ai në janar të vitit 1998, “Mikun me nxënësit çamarrokë e hokatarë të gjimnazit “Asim Zeneli” në Gjirokastër, të “grevës Letërkëmbimet apo revolucionit të preshit” ashtu siç e shkruante në vjershën “Pjepri”, që ma dërgonte për Vitin e Ri 1972, me anë të revistës “Hosteni”, kur ishim bërë dyzetvjeçare: “Ne të dy sa kemi ardhur,/ Ku lëruan gjyshërit tanë,/ Koha flokët na ka zbardhur mire./ Por servilë na ka lënë,/ Ndaj një pjepri të arrirë./ Dhe i flakim republikat,/ Çaj me kallëzat e thekrit/ Dhe nga xhepat nxjerrim thikat,/ I përulemi xha pjeprit.”
Shumë ditë u bënë, sot u mbush viti që unë humba Dritëronë, ashtu si do më shkruante në janar të vitit 1998, “Humba mikun më të vjetër dhe më të madhin prej miqve”.
Ëndërr e Prerë
Dritëro Agolli
1.
Mos vdis, se pas shirave arën e mbushi bari,
ka rënë në ullishte mizë e ullirit.
Hardhia duhet spërkatur shpejt me gurkali
dhe ende s’ka dalë nga plisi kërcelli i misrit.
Ne ëndërronim të bënim një anije,
kurkush s’e mendonte me ç’dru do ta ngrinim,
kishim ndërmend ta ndërtonim me degë hardhie
dhe vela t’i vinim.
Bodrumet e saj t’i mbushnim me poçe me verë
dhe të lundronim në ishujt e Havajës;
ta pinim verën me vajzat e ishujve në Belvedere,
zezaku të bënte fresk me fletën e palmës.
2.
Mos vdis se kalit i ra në vrapim një patkua
dhe nisi ta ngrejë nga dhimbja këmbën e parë;
kërkojmë patkonj e s’na jep njeri hua,
s’e gjejmë as nallbanin e marrë.
Ne ëndërronim të shkonim në hipodrome,
në vende të lumtura ku munden me kuaj,
tani dhe kali çalon e s’na ha as barin e njomë;
me sy si gota na sheh si të huaj…
3.
Mos vdis, se dielli në oborr e ka shtruar sofrën e madhe
dhe presim të vijnë vajzat të gjitha,
të gjitha ato që ti u thoshje “sorkadheve”,
kur grisnin fustanet në driza.
4.
Mos vdis në dhomën e heshtur i shtrirë
është turp kaq shpejt të rrish e të vdesësh!
Ne ëndërronim një vdekje më të mirë:
duke vdekur, fytyrat tona t’i shihnim në pikën e vesës.
Pelegrini
Unë jam prej kohësh pelegrin,
udhëtar në vendin e shpresës së thyer,
jam ndarë pa dashur nga karvani im,
mes shtigjeve nga vapa e shirat gërryer.
Kërkoj karvanin tim në rërë e në shpat,
karvanin që e ka ndërruar drejtimin me kohë,
ndaj në udhë jam krejt i humbur, jam fillikat,
me shami të grisur lidhur në kokë.
Për ujë buza ime u dogj u bë zhur
dhe sytë më shpojnë nga shterja e lotit,
më duhet të arrij karvanin e tretur qëkur,
çapitur mes vapës, mes shiut e të ftohtit.
Unë jam prej kohësh pelegrin,
shtegtar i karvanit të humbur,
dhe bart në kuriz një premtim,
të dhënë gjyshërve të mundur.
