Gazeta “Telegraf” boton pjesë nga intervista me folësin dhe gazetarin e mirënjohur Kiço Fotjadhi, dhënë para se të ndahej nga jeta
Dje u nda nga jeta një ikonë e televizionit shqiptar, Kiço Fotjadhi. E mbaj mend intervistën e parë me të në vitin 2002. U takuam tek Radio -Tirana, aty në një lokal të thjeshtë, pasi ai nuk shqitej nga ai institucion me të cilin lidhi pjesën më të bukur të jetës. Pas atij takimi ne flisnim dhe lidheshim shpesh. Kur shkonte në Greqi, nuk harronte të thoshte do kthehem shpejt, nuk rri dot pa Tiranën time. Ishte një njeri i thjeshtë, i dashur, gjithmonë i qeshur, që kurrë nuk u mor me jetët e të tjerëve, gjë që ndodh rrallë në vendin tonë. Vetëm mirësi kishin fjalët e tij. Takimi i fundit ka qenë para 6 muajsh tek një lokal tek rruga e trenit, ku ai rrinte zakonisht në mesditë. Më foli për gjëra të cilat s’i kishim rrekur më parë. Më foli për detaje jetësore si gazetar, si folës. Ai nuk kursehej të të mësonte diçka të re. I tillë ishte Kiçoja, i cili do na mungojë të gjithëve. Sëmundja e rëndë nuk e kurseu jetën e këtij njeri të madh. Lamtumirë Kiço Fotjadhi! Sot po përcjellim një pjesë të bisedave që kemi zhvilluar për “Telegraf” me të madhin Kiço Fotjadhi -siç thotë Tefta Radi.
Ju shkollën fillore e bëtë në Lezhë ?
Unë fillova klasën e parë në shkollën “Idajet Lezha”. Mësuesi im i parë ka qenë Gjergj Lacaj, prift katolik i cili më jepte piano. Mbaj mend që në atë kohë Lezha ishte një vend tërësisht i prapambetur, i varfër. Në ato vite filloi të ndërtohej gjimnazi i Lezhës që është edhe sot. Në qershor të ‘49-s, babai pati një operacion të stomakut, por në mungesë të antibiotikëve, ku u operua në Shkodër ai kaloi në infeksion dhe vdiq. Kishin zbritur të gjithë fshatarët e Lezhës të gjithë krahinës rreth e qark. Më dukej i gjithë ai oborr i shkollës dhe kodrat përreth sikur ishin të lulëzuara nga gjithë njerëzit që ishin atje për babain tim. Pastaj na shoqëruan deri në Himarë (Dhërmi) ku e varrosëm babanë. Ai vdiq në krye të punës dhe ishte një nga mësuesit më të shkëlqyer.
Sa fëmijë ishit ?
Ne ishim 6 fëmijë. Për meritat që kishte bërë babai në fushën e arsimit dy nga ne djemtë, qeveria na mori dhe na çoi në Shtëpinë e Fëmijës në Vlorë sepse mundësitë ekonomike të familjes ishin tepër të pakta. Në shtator të vitit 1949, unë dhe vëllai im më i madh Dhimitri u vendosëm në Shtëpinë e Fëmijës të Vlorës.
Ku e mbaruat shkollimin dhe kur trokitët për herë të parë në Radio- Tirana?
Unë edhe kur isha i vogël e kam pasur pasion teatrin. Në Vlorë merrja pjesë në rrethet teatrale të Shtëpisë së Pionierëve të Vlorës. Isha një bashkëpunëtor i Shtëpisë së Kulturës së Vlorës. Doja të studioja për dramaturgji. Konkurrova në vitin 1957dhe nuk fitova. Konkurrova përsëri në vitin 1958 dhe fitova. Fillova Liceun Artistik… Kam pasur pedagog Sandër Prosin, Naim Frashërin, Kadri Roshin, Prokop Mimën, Mihallaq Luarasin etj.. Kam pasur fatin që letërsinë dhe teatrin grek e kam bërë katër vjet rresht në dy segmente, me Profesorin e madh Myzafer Xhaxhiu (na jepte letërsinë antike greke) dhe Xhemal Broja profesor (na jepte teatrin e lashtë grek). Jemi ushqyer me nivelet shkencore pedagogjike kulturore më të bukura që kishte ai brez pedagogësh. Në bazat tona hodhëm parimet më të shenjta të artit shqiptar dhe të artit botëror në përgjithësi. Këto vlera që ne morëm nga profesorët tanë i përcollëm me bashkëpunëtorët tanë që kishim. Mbas Liceut që e mbarova me rezultate shumë të larta, unë kam mbaruar Institutin e Lartë Dramaturgjik “Aleksandër Moisiu”. Akademia e Arteve fillimisht ishte Instituti i Lartë Dramaturgjik “Aleksandër Moisiu”. Rezidenca e tij ishte në Teatrin Popullor. Aty ishin studiot, klasat dhe kjo u krijua në vitin 1958. Mbas disa vitesh u zgjerua, përveç teatrit dramatik filloi dhe u krijua edhe muzika, piktura dhe kështu u krijua Akademia. Akademia u krijua në vitet 1970. Studentët e parë të atij Instituti janë Sarefin Fanko, Piro Sava etj.. Në vitin 1966, kur mbarova Institutin u emërova direkt spiker kryesor në Radio Televizionin Shqiptar.
Si u realizua kjo?
Në vitin 1959 funksiononte Radio Difuzioni Shqiptar, i cili transmetonte me orë të reduktuara nga ora 06:08 e mëngjesit dhe 12-18:00 dhe nga ora 20:22 e darkës. Kërkonin elementë, spikerë dhe kishin shumë emisione, të gjalla, të dramatizuara dhe jo të dramatizuara, të gjitha ishin me krijimtari letrare. Bazën e spikerëve ato e kërkonin tek shkollat artistike. Profesori ynë Prokop Mima punonte në mënyrë tepër serioze, për të mësuar se si të flasësh bukur, si të dublosh bukur, si të recitosh bukur etj.. Ata erdhën një ditë në Lice dhe incizuan zërat më të bukur. Midis tyre konkurrova edhe unë. Më dhanë një gazetë dhe lexova diçka. Atyre u pëlqeu zëri, tingulli, shqiptimi etj., dhe mbas 20 ditësh u kthyen përsëri në Lice. Ai që na inçizoi më tha se mund të bashkëpunosh me ne në emisione të ndryshme në radio, kjo i përket vitit 1959. Unë e kisha zërin më të pjekur se sa të tjerët dhe më caktuan në emisionin e fëmijëve. Në atë kohë folësit nuk i vinin në mikrofon menjëherë. Mua më jepnin skica letrare dhe tregime të ndryshme. Atëherë ishte krijuar një personazh në emisionin e fëmijëve që quhej “xhaxhi korrespondenti”. Ky ishte një figurë, i cili korrespondonte me të gjithë Shqipërinë për të gjithë problemet që kishin fëmijët. Kështu e kishin përgatitur redaktorët. Këtu mbaj mend një redaktor të mirë që nuk është sot, Konstandin Leli.
Kë gjetët tjetër në radio?
Kur shkova për herë të parë në vitin 1959 në Radio-Difuzion që ishte në Rrugën e Kavajës gjeta Alfons Gurashin. Ai i kishte kaluar këto faza dhe në atë kohë bënte Enciklopedinë e Radios. Ai kishte një emision që transmetohej çdo të diel në orën 10:00. Nga emisionet e fëmijëve, unë vazhdova në emisionet e kulturës, me emisione letrare. Kisha emisionin “Universiteti Popullor” në radio. Kisha emisionin për figura të shquara të muzikës klasike botërore, rubrika e prindit, tryeza familjare. Një emision në vitin 1964 që titullohej “Shqiptarët në mërgim”, ku ne komunikonim me mërgimtarët tanë etj..
Kur filloi të funksionojë Televizioni Shqiptar?
Në vitin 1960, filloi televizioni eksperimental shqiptar. Stoli Beli ishte redaktore e emisioneve të fëmijëve dhe të rinisë. Ajo ka bërë prezantimin e parë duke u drejtuar nga studio “të dashur teleshikues televizioni eksperimental Shqiptar fillon emisionin e tij të parë”. Në fillim ky televizion jepte emisione dy herë në javë nga një orë dhe pastaj 3 herë në javë nga një orë me një kapacitet të vogël dhe vetëm për Tiranën. Unë nuk kisha pikësynime për televizion dhe për radio. Po studioja për aktor. Mendoja se në cilin teatër profesionist do të emërohesha dhe çfarë roli do të bëja, por edhe televizioni bënte punën e vet. Ne kishim një drejtor shumë të nderuar, i cili ka hedhur themelet e televizionit, Petro Kito. Në vitin 1963, Stoli Beli më propozon mua për të dhënë lajmet në televizion. Unë shkova dhe fillova të punoja me kamerën. Bëra një javë praktik.
Studioja ishte një sallë e thjeshtë 5x6m, një tavolinë e thjeshtë dhe një stol i vogël. U formua stafi parë teknik me inxhinier Saliun, Lulzim Tomçiun, Jani Mele, Gëzim Hoxha. Ishin djem të përkryer, atdhetar. Ata janë themelet e atij televizioni që ne përjetojmë sot.
N.q.s do flasim për teknikën e asaj kohe?
Ishte një kamerë e thjeshtë gjermane me katër objektiva. Nuk ishin këto sisteme kompozimi që janë sot. Në atë kohë as tavolina nuk duhej të dukej. Nga ana trupore duhej të dukej gjysma e duarve (jo duart e plota), nuk duhet të dukej mikrofoni, letrat. Meqenëse edhe muret nuk ishin të veshura duhej të flisje me zë më të lartë nga ç’flet një folës sot. Nuk kishim sistem komunikimi me regjinë. Aty regjinë e bënte Stolia, ajo ishte edhe redaktore edhe regjisore. Lajmet ishin 6-8 minuta.
Albert Z. Zholi