Suplementi “Pena Shqiptare” i datës 23 Shkurt 2015

    659
    Sigal

    1

    Naim Frashëri

    Shpirti
    Njeriu me shpirt rron si dhe gjithë gjët’ e gjalla. Shpirti ka dy punëtorë: mëndjenë dhe zëmrënë. Për të pasurë shpirt të mirë, lipsetë të kemi mëndijen të ndrituarë dhe zëmrënë të qërruarë. Mendja ndritohetë me mësime e me dituri, zëmra zbukurohetë me njerëzi, me urtësi, me butësi, me të bërë mirë e me të qërruarë nga gjithë të ligat’ e të këqijat e të paudhatë. Po të jetë mëndja e ndrituar’ e e xgjuarë dhe zëmra e qërruarë, shpirti shtohet’ e lartësohet edhe gëzohetë.
    Dashuri e Aleksandrit të Math për mëmënë
    Aleksandri i Math, i cili ish shqipëtar e mbret i Maqedhonisë, q’ ish n’ atë kohë një cop’ e Shqipërisë, doj pas të shtënave të Filipit, i cili ishte at’ i ti, që kish mbretëruarë më parë soje, të mir gjithë faqen’ e dheut e të bëhej mbret i kombevet. Aleksandri, si mundi e mori Elladhënë, q’ e kish në kufit, u hoth n’ Asi me burra shqipëtarë dhe mundi mbretn’ e Persisë, Daranë, edhe zu mbretërin’ e madhe të Persisë, e cila kish trembur gjithë botënë. Mëmën e ti, që quhej Olimbiadhë, e kish lënë në Maqedoni. Si ndënj në front të Persisë, Aleksandr’ i Math i shkroi nëkëmbësit, që kish lënë në Maqedhoni: “Të më kesh kujdes mëmënë, se gjithë mbretëria që kam sot, s’ma vlen një lotn’ e saj”.

    2

    Vehbi Skenderi

    THUAJA HËNËS

    Kur ke diçka për të më thënë –
    diçka që nuk të shqitet e s’e mban dot për vete,
    që s’avullon si shiu e si bora nuk tretet
    E ngado që të ikësh pas të ndjek këmba-këmbës.
    Trokit në Hënë! Thuaja Hënës!

    Kur të bezdisesh nga një grigjë halle,
    Mos u besosh as engjëjve as djajve
    As gurëve e sendeve reale
    E s’ka njeri që të çliron nga dhembja
    Dhe nga Verdikti i Akullt i së Thënës :
    Prit sa të vijë mbrëmja. Thuaja Hënës !

    Kur s’u zë besë më as hijeve as ëndrrës
    As blozës që të nxin, as borës që zbardh majave
    as miqve tënd të afërt, as tezeve, as dajave
    e kur e ndjen zbrazëtirën gjer te dhembja
    dhe asnjë vinç gjigand s’mund të të ngrejë nga rënia
    Thuaja Hënës – prit sa të vijë mbrëmja.

    Kur ke një plagë, nën ije, që djeg sa të than pështymën
    Dhe të mundon çdo çast, të zë si varri frymën;
    Diçka që i ngjan tymit e mjegullës së një dite
    Ku ngatërrohen lëmsh: zbavitje e sfilitje;

    Kur ke në gjoks një plagë, gur të rëndë!
    Brengosje e plagosje. Makth! Brengë poshtëruese
    E je shterur krejt duke besuar
    Diçka që s`ia thua as vetes sate as nënës:
    Trokit në Hënë! Trokit në Hënë! Thuaja Hënës!

    Sado e largët që të shtiret e mizantrope:
    ndoshta dhe të mjekon?
    Ndoshta të nxjerr nga llumi i kësaj bote?

    Dhe në mos të shpëtoftë ajo,
    ndoshta të merr me vete në hapësirë:
    Ku në mos qofsh e lumtur,
    të paktën je e lirë.

    NDEZ MILIARDA QIRINJ NË XHAMI E NË KISHË

    Ti kaq sa ishe grua ishe dhe lule shege.
    Ros’e lumenjve t’egër dhe shkrepëtimë rrufeje.
    Posi rrëkel’e shpejtë ike edhe u ktheve.
    Me fluturimin e bletëve në Malin e Shërbeleve.
    Si kambanat festive në Bazel një të diele.
    Ike edhe u ktheve!

    Më vëren që prapa flokëve e huaj dhe këndellëse.
    “Nga jeni,” pyes kot. “Nuk e di,” më thua.
    Unë të vërej ty e shikoj qiellin: Druaj çdo prangë do ta këputë.
    (Qoftë dhe zinxhir i artë.) Hyn në çdo labirint skutë më skutë.
    Shtron çdo stuhi të çmendur e zbut çdo bishë.
    Ndez miliarda qirinj në xhami e në kishë.
    Po pse në Dashuri ndërron moti çdo minutë?

    Sa e njerëzishme ishe, kaq e çuditshme e joshëse.
    Si Hëna bukuroshe në Bazel në një mbrëmje vere.
    Dhe melodi e largët, dhe çokollatë ezmere!

    Ti je Mjellmë Shtegtare e xixë nëpër natë.
    Apo thjesht “kalimtare” një e tetëdhjetë e shtatë.
    A ndoshta je «puhizë» që i vjen Botës përqark.
    Dhe askush nuk të ndal. E askush nuk të kap!

    Apo një Pllakë Guri ndoshta miliarda vjeçe,
    që s’dihet çfarë fsheh.
    E vëren çdo Gjeneratë.

    ORËT E MINUTAT, SI KËMISHA TË NGUSHTA FËMIJËSH

    Më shtrëngojnë fort ditët e mia. Dilema!
    Orët e minutat, si këmisha të ngushta fëmijësh.
    Paqja çdo çast sjell dhembje.
    Kur po më mbyllen këto plagë-gangrena?
    Jam tradhtuar nga Lufta e nga Paqja.

    Ditët e mia të shkurtra.
    Jam stërnginjur nga etika e kallajisur. (Me aliazhe sulfuri.)
    Nga retorika e papagajve parlamentarë.
    Nga patetika minashkrehëse e ulemajve.
    Ditët e mia. Orët e minutat.
    Si biruca të ngushta!

    Jam veleritur nga sfilata e “gjenuinëve” të gjelbër.
    Nga edukata raciste e Aparteidit. Kultura e Pinguinëve të Anatol Francit.
    Dhe kultura e Polifemit.

    Nuk po e nxenë dot as kultura e odiçkës sime 3×3. (Në Bazel)
    As kultura e filxhanit, që pi kafe. Dhe as kubatura e Oqeanit!

    Po më ndrydhin fytin:
    Shpirti primitiv i fluturimeve. Dhe shiu reaktiv.
    Po më mbytin!

    Orët e minutat lemeri! Pa fantazi e pa oksigjen.
    Ditët e mia të ngushta, si këmish’ e Centaurit, nuk nxënë dot
    As këtë zhuzhak të artë,
    Që jep koncert falas nëpër Konfederatë.

    Ditët e mia të shkurtra.

    3

    Dritero Agolli
    Pesha e turpit
    (Baladë malesh)

    Hajrije Çeremi me shami të zezë deri mbi vetulla dhe me cigare të trashë në dorë rrinte pranë zjarrit e mërzitur. Dy cepat e shamisë së zezë i binin mbi supet e mëdhenj si majat e krahëve të një zogu mbi një shkëmb të murrmë. Ajo kishte shtatë ditë që nuk fliste me njeri, veçse rrinte pranë oxhakut me cigare në mes dy gishtërinjve të zverdhur nga nikotina dhe me filxhanin e kafesë në vatër. Nuk i besohej që djali më i dashur i saj, Sheme Çeremi, të kishte bërë një turp kaq të madh, turp që do të rëndonte tërë jetën mbi trarët e kësaj shtëpie. Ngaqë nuk i besohej, kishte dërguar njerëz në shtëpinë ku kishte ndenjur çastet e fundit kapedan Tahsin Haxhihajdari, që të merrnin vesh një për një se ç’ kishte ndodhur. Këta njerëz ende nuk po ktheheshin dhe ajo priste pa lëvizur nga oxhaku me një si lëmsh të mbledhur në gjoks. Kapedan Tahsin Haxhihajdari kishte qenë mik i ngushtë me burrin e saj të vrarë nga serbët mbi Dragobi. Shumë herë ajo e kishte pritur dhe përcjellë, ia kishte tharë rrobat dhe ia kishte qepur këmishën si vëllait të saj. Dhe kur një dimër u plagos me një plumb në gjoks, e mbajti gjashtë muaj në shtëpi, pa marrë vesh njeri. Atë dimër kapedan Tahsin Haxhihajdari kishte luftuar mbi Dragobi vetëm për vetëm me një serb. Serbit, tek luftonte, i kishin mbaruar fishekët dhe e kishte hedhur pushkën.- Tani më vrave, Kapedan Tahsin Haxhihajdari!- kishte thirr ai në mes dëborës pas një pishte të vjetër.- Nuk vras një njeri që i kanë mbaruar fishekët- i ishte përgjigjur kapedan Tahsin Haxhihajdari nga ana tjetër dhe i kishte hedhur mbi dëborë dy krehër me fishekë. Serbi e kishte marrë pushkën e hedhur dhe dyluftimi kishte filluar përsëri. Në të shtënën e pestë të dy kishin rënë përnjëherësh mbi dëborë: serbi i vrarë, kapedan Tahsin Haxhihajdari i plagosur rëndë. Atëherë e kishte marrë Hajrie Çeremi me tre djemtë e sajë dhe ia kishte shëruar plagën në shtëpi. Dhe tani Hajrie Çeremi kishte dëgjuar gjëmën më të madhe. I biri i saj, Shemja, i futur nga hasmët, i kishte zënë pritë dhe e kishte vrarë kapedan Tahsinin tek zbriste për në Valbonë. Kjo ishte një vrasje e blerë, siç i thonë, prapa shkëmbinjve.- Janë fjalë! S’ është e vërtetë!- fliste me vete Hajrije Çeremi pranë zjarrit me kërcunj të trashë, duke pirë e vetmuar kafen e shtatë. Dy njerëzit që kishte dërguar, erdhën kokë ulur dhe ajo e kuptoi se fjala e hapur ishte e vërtetë. – E vërtetë?- pyeti ajo. Të dy të dërguarit tundën kokën në heshtje. Atëherë Hajrije Çeremi thirri njërin nga djemtë e sajë, Selimin e gjatë si bredh, me qeleshe të bardhë si gjysmë molle të pajekur. – Të shkosh e të gjesh Shemen. T’i thuash që jam sëmurë unë. Të vini të dy….- urdhëroi ajo. Pas tri ditëve Selimi e solli Shemen në shtëpi. Mjekra e parruar e tregonte të zbehtë dhe të dobët. Madje Hajrijes iu duk sikur i biri kishte filluar të kërrusej dhe të plakej para kohe. – Qenke mirë! – tha ai, ndërsa e ëma i hodhi një vështrim të gjatë, të egër, të zymtë. –Selim- tha djalit tjetër. – Shko e thirr Elezin! Mbetën të dy vetëm për vetëm. Hajrije Çeremi ulur me cigare në mes dy gishtërinjve, Shemja më këmbë, i parruar i zbehtë dhe i lodhur. Për një çast asnjëri nuk fliste. Dëgjoheshin vetëm frymëmarrjet dhe kërcitjet e zjarrit në oxhak. – Jam mirë, the?- e prishi heshtjen e ëma. – Selimi tha se ishe e sëmurë! – foli me vështirësi Shemja. E ëma psherëtiu. – Të hapesh dy varre dhe të jesh mirë?- tha ajo. Shemja u ul në gjunjë sikur të donte të dëgjonte më shkoqur fjalët e s’ ëmës. –Dy varre?- tha ai.- Një për kapedan Tahsin Haxhihajdarin, mikun e kësaj shtëpie dhe një për Sheme Çeremin, djalin e këtij oxhaku…- tha Hajrije Çeremi. Në fytyrën e të birit u duk një buzëqeshje e shtrembër. Donte të pyeste se ç’ kuptim kishin fjalët e s’ ëmës, por ndërkohë erdhën dy vëllezërit, Selimi dhe Elezi. – Ngreu!- urdhëroi Hajrije Çeremi Shemen të ulur në gjunjë. Të tre vëllezërit në këmbë, vështruan njër-tjetrin. Selimi me Elezin mezi ia hidhnin sytë në fytyrën e zbehtë të Shemes, në fytyrën si prej të sëmuri. – Pushkën Elez!- urdhëroi Hajrija. Prapë nënë e bir mbetën vetëm. Në ballin e Shemes filluan të dalin bulëza djerse. E ëma këtë edhe pa e parë, e ndjente. Shemja do të djersijë, mendonte ajo. Që i vogël djersinte shumë. – Eh, dy varre! Pa pritur e kujtuar, dy varre!- psherëtiu ajo. –Ç’ thua?- thirri dhe u ul përsëri në gjunjë.- Ngrehu!- urdhëroi e ëma. Erdhën të dy djemtë me pushkë. Hajrije Çeremi ende rrinte pas oxhakut dhe pinte kafen e njëmbëdhjetë.- Selim, dhe ti Elez i vogël!….- foli ajo për një çast dhe heshti. Gjithë dhoma dukej sikur ishte pa frymë. Të tre djemtë druheshin të mbushnin kraharorët, si të kishin frikë se mos mbarohej ajri.- Selim, dhe ti Elez i vogël! E dini se vëllai juaj, Shemja, ka vrarë kapedan Tahsin Haxhihajdarin, mikun e shtëpisë dhe të babit tuaj? Të dy vetëm sa tunden kokat në heshtje.- Ne do ta vrasim Shemen!…- tha ajo. Shemja u këput dhe ra në prehrin e të ëmës. Qeleshja i shkau nga koka dhe flokët e tij prekën mjekrën e nënës. Ajo ndjeu erën e tyre, erën më të mirë dhe u gëlltit, se një lëng i nxehtë iu ngjit gjer në gojë. Por nuk lëvizi nga vendi. Rrinte drejt me vështrimin nga muri i bardhë me kokën e të birit në prehër. – Selim, merre këtë!- i tha djalit tjetër dhe ai e ngriti të vëllain. Hajrie Çeremi vuri duart në gjunjë dhe u ngrit me zor. Shtati i saj i lartë e mbushi odën. Dy cepat e shamisë dukeshin si dy krahët e një zogu të zi të madh gati për fluturim. Shkoi dhe ia hodhi krahun e trashë Elezit, që ishte zbehur dhe që dridhej i tëri. – Je burrë, Elez! Burri nuk rritet lehtë!- tha ajo dhe u bëri me kokë të tr djemve të dilnin përjashta. Buzë përroit, nja dyqind metra larg shtëpisë, hajrije Çeremi u bëi shenjë djemve të qëndronin. Pastaj i tha Shemes të shkonte pranë lisit me gungë, që nxinte mbi dëborën e porsarënë. Dy djemtë e tjerë, Selimi dhe Elezi i vogël, qëndronin pranë saj me pushkë në dorë. – Për gjakun e kapedan Tahsin Haxhihajdarit!- tha ajo dhe ngriti dorën drejt Shemes. Selimi dhe Elezi vështruan njëri-tjetrin me grykat e pushkëve të ulura mbi dëborë. E ëma përsëriti:- Për gjakun e kapedan Tahsin Haxhihajdarit!.. Ndërkohë i biri i saj, Elezi i vogël, papritur e hodhi pushkën dhe ajo u fundos në dëborë. Mbeti vetëm një gjurmë e gjatë pushke. Pastaj mbuloi me të dy duart fytyrën dhe ia dha vrapit drejt shtëpisë, duke lëshuar ulërima pa kuptim. Hajrije Çeremi për çudi nuk ktheu kokën nga Elezi i vogël. Dukej sikur nuk kishte ndodhur asgjë, sikur të mos ishte fare një Elez. Ajo as djalit tjetër, Selimit nuk ia hodhi vështrimin. Vetëm thirri me dorë e sy nga Shemja: – Për gjakun e… Atëherë Selimi ngriti pushkën. Mori shenjë mbi të vëllain, Shemen. Pastaj e uli kokën dhe ktheu kokën nga e ëma pa asnjë fjalë. E ëma nuk lëvizi nga vendi. Të tre qëndronin në heshtje: nëna, Selimi, Shemja. Nga larg vinin ulërimat e Elezit të vogël. Sakaq Hajrije Çeremi hodhi një hap të gjatë mbi dëborë drejt Selimit. Pastaj shtriu dorën nga ai, duke i kërkuar pushkën. Selimi u drodh i tëri. Nofulla e tij e poshtme u shtrembërua dhe thirri: – Jooooo! Kjo ishte një “jo” shpelle, nga ato që tremben lakuriqtë e natës, kur oshëtijnë në faqet e guvës. Dhe pas “jo”-së plot llahtarë, Selimi i mori të gjitha vetë përsipër. Nuk donte t’ia linte barrën e rëndë nënës. E ngriti pushkën. Shënoi dhe u drodh kur i vëllai ra me kurriz mbi dëborë, edhe ajo e vrarë. “U vra”- tha ai me vete. Dhe as vetë nuk e kuptoi se kush u vra, i vëllai apo pushka. Mandej ktheu krahët dhe iku duke u lëkundur mbi këmbët e gjata. Hajrije Çeremi vazhdonte të qëndronte me vështrim nga Shemja i shtirë në mes të dëborës. Pastaj ajo u ul mbi dëborën e butë fillikate. Zuri të dy faqet me duar dhe e përhumbur i hodhi sytë nga i biri i shtrirë. Era fërshëllente dhe ia ngrinte dy cepat e shamisë së zezë. Mbi fytyrën e verdhë të të birit përhapej hiri i dëborës.

    4

    Fatbardha Xhani Myslimaj

    VALËT

    Afrohen, largohen,
    përkëdhelen, lëmohen…

    Përkulen pas bregut me këngë
    dhe fshijnë emrin tënd…

    Unë nuk u zemërohem valëve
    Prej tyre mësoj rrugën e fjalëve…

    Sikur për një çast të isha valë
    Dhe ti bregu me rërën e artë…

    NËSE NUK RRITEM…

    Nuk rritem dot nëse harroj
    Gjithë çfarë një çast më nuk e kthen
    Një pështjellim me njëmijë pse
    Një bosh që ikën e më nuk vjen…

    Nuk rritem dot nëse s’kuptoj
    Si ndizen zjarre në borë e shi
    Në qiej mbushur plot me rrufe
    Në njëmijë rrugë për tek ti…

    Nëse nuk rritem edhe harroj
    Nëse s’kuptoj e nisem kot
    Ti gjoksin hape bëje fole
    Ta bëj liqen mbushur me lot..

    SA HERË…

    Sa herë reja
    Mbulon me pëlhurën e saj dritën
    Unë bëhem rreze e munguar
    E diellit te tij…

    Sa herë era
    Merr petalet e luleve me vete
    Unë bëhem pistil pa pluhur të verdhë
    Në trupin e tij…

    Sa herë
    Vjeshta ëndrrat e mia i përpin
    Unë bëhem gjethe e kuqe e një peme
    Që era ëmbël e lëpin…

    Venecia

    Ujore
    Diellore
    Madhështore
    Si dashuria…

    Joshëse
    Plot maska
    Të fshehta
    Si jeta…

    Të preka
    Me buzë
    Të nxehta
    Shpuzë
    Venecia!

    Hëna
    Padashur
    U ul mbi det
    E lugët
    E lehtë…

    Lëkundazi
    Hollake
    E zjarrtë
    Si një gondola
    E artë…

    MË THUAJ

    Zog me krahë jeshil, mik i zemrës time
    Unë të pata thënë mos kërko premtime
    Tani që t’i dhashë buzë, detit në skaj
    Më thuaj, më thuaj, si mundem t’i mbaj..

    Mam…

    Me fal mam,
    E harrova poezinë që shkrova për ty
    Kur rrugës nxitoja, e hapësirat matja me sy
    Unë e kërkoj brigjeve të kujtesës
    Ajo në zemër u bë mall i dhembur
    Për TY….

    VJESHTË

    Kam ende
    Vjeshtën velëse
    Në buzë
    Dhe mallin
    Që qafës hollake
    U bë tërkuze…

    Oh,
    Mos m’i ngul dhëmbët
    Aty,
    Pritja ime
    E di pse…
    Kam shumë
    dhimbje!

    Tkurret pranvera
    Në sythe,
    Të kuq harrohet
    Për prekjen tënde
    Pema e dhembjes
    tërbohet…

    Kam ende
    Vjeshtën dehëse
    Në buzë
    Dhe në lëkurë
    Prekjen tënde
    Shpuze!!!

    5
    Gjike Kurtiqi
    (Fabula)

    Burri, Muri dhe Korrupsioni

    “Muri luan,
    Burri burrë, s’luan kurrë!”
    Një ditë konkluduan disa vetë.
    Ndërhyra unë:
    -S’është e vërtetë.

    Edhe muri, edhe burri
    Luajnë kur bije tërmeti.
    I vetmi që nuk lëviz
    Në këtë kohë që jetoni
    Është korrupsioni!

    Komisioni dhe Korrupsioni

    Komisioni ad hok
    I luftës kundër Korrupsionit,
    Mori vendim kokë më kokë,
    Të përdorin gjuhën e presionit:
    Korrupsion e mbushe kupën,
    Gjete shesh në Shqipëri
    Hodhe rrënjë në çdo fushë
    Dhe na bëre lesh e li.

    Për gjithçka duhet pagesë,
    Pagesë për të lyer rrotën,
    Shkurt na je bërë pengesë
    Për tu bashkuar me Europën.

    Ndaj vendosëm të gjithë tok,
    Deri në fund të shënëndreut
    Do të bëjmë copë-copë,
    Të zhdukesh nga faqe dheut.

    Komision ti qofsh i ndritur,
    Më çuditët me këto fjalë,
    Mua Europa më ka lindur
    Dhe Europa më mban gjallë.

    Nisjani këngës, hopa:
    “Ku e lamë e ku na mbeti…”
    Për ndarjen tuaj nga Europa
    Nuk jam shkaku, jam sebepi!

    Propaganda e kohës
    dhe urtësia popullore

    Urtësi ke mbetur prapa
    Dhe ke dale jashtë kohës.
    Unë eci me të tjera hapa
    Dhe i prij përpara botës.

    Propagandë je e paparë,
    Stuhinë krijon nga hiçi,
    Kaun e bën me barrë
    Dhe i thua; Të rruat viçi!

    Zjarri, Uji edhe Nderi
    Zjarri, Uji edhe Nderi
    Kishin bashkë një shoqatë.
    Por ashtu e solli puna,
    Do të ndaheshin një natë.

    Foli Zjarri:- Nëse humbas,
    Më gjeni pa u lodhur shumë,
    Shikoni para dhe pas,
    Ku del tym, atje jam unë.

    Edhe mua, miqtë e mi,-
    Foli Uji gjithë gëzim,-
    Më gjeni me lehtësi
    Atje ku ka gjelbërim.

    Me mua puna ndryshon,-
    Tha Nderi duke derdhur lot,-
    Mos u lodhni të më kërkoni,
    Po humba s’më gjeni dot!

    Kuzhinieri, macja,
    qeni dhe miu

    Kuzhinieri në kuzhinë
    Priste mishin për gatim.
    Qeni edhe Macja pranë
    Silleshin gjith’ ledhatim.

    Pasi drekën bëri gati,
    Me biftek edhe çevish,
    Kuzhinieri nuk e zgjati,
    U hodhi nga një copë mish.

    Pasi pa skenën e plotë
    Foli Miu që nga trarët:
    Me sa duket në këtë botë
    Shpërblehen vetëm lajkatarët!

    Fshatari dhe Bleta
    Bleta nga fija e barit
    Një ditë i mburrej fshatarit:
    Po ta them me modesti,
    Se ti ndofta nuk e di.
    Në të gjithë pronat e tua
    S’ke më të dobishme nga mua!

    Fshatari me buzën në gaz,
    I përgjigjet Bletës më pas:
    Që je e dobishme unë e di,
    Ndaj të bëra koshere të re.
    Por ti s’di fjalën e urtë
    Që thuhet për delen-rudë:
    “S’ka si delja për fshatarësinë,
    Se ju mbush plot shtëpinë,
    I ushqen dhe i vesh,
    U jep mish, qumësht dhe lesh”.

    Veç këtyre desha të shtoj,
    S’ka as thumb që të thumbojë!

    Turpi dhe Nderi

    Në ceremoni
    Sëra më e lartë.
    Salla mbushur plot
    Zyrtarë e diplomatë.
    Pijet dhe mezet
    Në sofra mermeri.
    Aty qenë prezent
    Dhe Turpi e Nderi.

    Nderi me modesti
    Zuri vend nga fundi
    Se në ceremoni
    Hidhej e pirdhej Turpi!

    Gozhda dhe Vida
    Një ditë në punëtori
    Gozhda s’po hynte te lënda.
    Lënda ishte lis safi ,
    S’e pranonte Gozhdën brenda.

    I afrohet Vida pranë:
    Përse motër bën potere?
    Hyr si unë, me ngadalë,
    Duke u dredhur, pa u ndjerë.

    Ja pret Gozhda: – Të kuptoj,
    Por s’e zbatoj dot porosinë.
    Vetëm drejt unë di të shpoj.
    Fisi ynë s’e njeh dredhinë!

    6

    Trendafile Vishaj
    MONOLOGU I TAN JEVGUT…
    (Ese)
    Lokali i Lymit i ngjan një arkivoli. Ka pesë shkallë. Pas dyerve prej xhami ndodhen tri tavolina, me nga dy karrige me fushë-pamje gjithnjë nga perëndimi dhe një tavolinë me dy të tilla ku nuk shikon dot nga lindja. Dritat janë gjysmë të vdekura. Si dhe rruga qorre në zemër të Tiranës. Brenda tij ulen për çdo ditë botë të ndryshme që kanë një pikë-pjekje: të marrurit frymë. Mes këtyre botëve, veshur me secilën prej tyre jam dhe unë. Rëndom, në tavolinën e parë, afër banakut ulet një artist i rënë nga vakti dhe i harruar nga bota. Me një filxhan kafe para. Në humbëtirën ku është degdisur, pikaset nga pamja prej zotërie. Në tavolinën pas tij, në të shumtën e rasteve zë vend një grua e ve 45 vjeçe, e shpesh e më shpesh, përballë saj, një zyshë muzike e divorcuar. Tavolina afër derës, andej nga perëndon dielli, nuk është e rezervuar. Aty herë-herë ulet një ish-oficer ushtrie nën shoqërinë e një të moshuari (ish-i persekutuar). Në tavolinën e vetme në anën tjetër, ulet Tan Jevgu. Në tavolinat që ndodhen jashtë dyerve prej xhami, në verandën e mbështjellë me plasmas shullëhet në të katra stinët populli; banorë të pallatit, lagjes, punonjës të komunales dhe të ardhur. Jo rrallë, të gjithë kujtohen të pyesin veten se përse mblidhen aty, tek arkivoli i pambyllur i Lymit. Unë gjithnjë kam marrë të njëjtën përgjigje: Aty, gjysmë të ndjerët kanë ngrohtë me njëri-tjetrin. Ngacmohen pa turp. Qeshin kur janë dhe përfund. Qajnë pa droje. Kënga e tyre ka një melodi që kapërcen stinët. Mbase se vjen më nga thellësia. Mbase se pylli njerëzor është i pafund.

    Prej sa e mbaj mend unë, i pari që hyn në arkivolin e hapur të Lymit është Tan Jevgu. Dhe i fundit që largohet, pasi i ka përcjellë të gjithë. Është 1.50 cm. Hollak e me kokë të vogël. Me sy të vegjël, të zinj. Me bark të ngjitur dhe këmbët si dy shkopinj. Për topet e penisin nuk bëhet fjalë. Nga jashtë nuk i duket asgjë prej burri. Por, s’ka tjetër më të zhdërvjellët se ai. Fytyra i vjen e tharë. Lëkura e bronztë, e hollë. Dhe rrudhat mbi ballë po aq të holla. Askush nuk e di sa vjeç është. Madje as ata që janë rritur me të në lagje. Thonë se kështu e mbajnë mend. Është njeri i pamoshë. Ai i përshëndet të gjithë, pa iu bërë vonë nëse e duan apo nuk e duan. Pastaj ulet i vetëm në tavolinën e tij. Ngjan si mbret në Perunë e lashtë. Shumë simpatik në gjithë shëmtinë e tij. Kushedi dreqin, përse në fillim m’u duk i ligur dhe i lig. Dhe kush?! Një hidraulik që bredh shtëpi më shtëpi për të zhbllokuar lavamanët. Nejse, me kohë, njerëzit shfaqen ashtu siç janë në të vërtetë: O të bukur, o të shëmtuar. Dhe Tan Jevgu është ndër më të hirshmit në arkivolin e Lymit. Është njeri pa halle. Të paktën, askush nga ne bujtësit e tjerë nuk dimë se çfarë hidhësie kalon përmes fytit të tij, i katandisur në një majëkoskë ndarë lëkure. Sapo rehatohet në karrige, Tan Jevgu na hedh një vështrim tek për tek të gjithëve. Vijëzon një qeshje që një të panjohuri mund t’i duket si prej budallai. Por, ajo është përshëndetja më domethënëse e qytetit (keni durim që ta besoni këtë). Për një sekondë pulit sytë dhe më pas i drejtohet të shoqes së Lymit: Çoju nga një kafe të gjithëve! Shpresa, një grua e paqtë, por shumë e shëndoshë, ngrin si një monument prej tuli. Më pas hedh vështrimin nga ne, duke na pyetur në heshtje. Tan Jevgu e ka inat dyzimin. Më sill dhe mua një kafe e një gotë raki, dëgjove! E, ndërsa Shpresa lëkundet drejt banakut, gjysmë të ndjerët bëjnë naze. O profesor, o profesor, – shpërthen mbreti pa vëthë në hundë e në vesh, – se ty të njoh që këtu e kur kam lindur. Je dhe burrë i fisëm e me kollare. Mos ma kthe kafen mbrapsht. As nuk kam, as nuk mbarohen këto të uruara dhe fut dorën duke gërmuar në xhep. OK profesor?! – thotë ai dhe kthen me fund gotën e parë. Pastaj nis monologun e gjatë. “Shikojeni pak këtë burrë. Askush nuk e njeh siç e njoh unë. Nuk gjeni në këtë dynja njeri me zemër më të madhe. Ka qenë shumë i bukur njëherë e një kohë. Siç është dhe tani që i ka flokët borë të bardhë. Po ta shihje në rrugë të veshur spic, bëje be se nuk do të t’i hidhte jo sytë, por as qurrat. Ky burrë i madh, si thoni ju, me ne jevgjit ulej e pinte kafe. Dhe na bënte derman të gjithëve. Eh si katandiset bota me këmbëpërpjetë, apo jo o profesor?! Vallahi, ti i ke pas marrë në qafë femrat. Dhe tani o profesor. Mos ma merr për keq, por kështu ka qenë. Ja po i pyesim dhe këta të tjerët. Po dhe unë nuk i kam lënë gjë mangët. Hihihi. Edhe tani kam sukses, por jo si atëherë. Jo si ti profesor, se me ty nuk matem. P.sh., sot kam bredhur gjithandej duke zhbllokuar nevojtoret. Dhe ndodh që zonjat e shtëpisë më hedhin nga një vështrim. Hihihihihiiiii. Vallahi, tani nuk ngatërrohem më. Kanë ardhur kohë të këqija, profesor. Të ikën koka për hiç gjë në ndonjë cep rruge. Vite më parë kishe qejf kur ngacmoje. Sot është këllirë, femrat vijnë e të futen drejt e në krevat. Dhe mua që jam dy lek burrë. Në djall lale, në djall. Po si të lanë legenët njëzet vjet pa punë. Unë kur dëgjoj zërin tënd, dridhem. Apo nuk është kështu, o njerëz? Hë mo, pse qeshni ashtu kot më kot? Më thoni dhe lëre Tano, se gjoja ju e njihkeni më mirë profesorin. Nuk është gjynah ai mo jo, por soj e sorollopi që ka zënë fronin. E dini ju se ky zemërbardhë nuk ka dy lekë në xhep dhe përditë qeras fëmijët dhe punëtorët që pastrojnë plehrat te dera e kishës, këtu pranë lokalit? Hë moj Shpresa, se ti e mban defterin. Ah, profesor! Të lutem vlla, mos ma merr për ters. Hë të keqen, Tani. Dhe mos më qorto për kafen. Sa të kem unë do kesh dhe ti, do keni dhe ju të tjerët. Se kur e kap lapsin, unë di se çfarë bëj. Ja, do të më bërtasë gruaja, se i kam bërë rrush e kumbulla paratë që kam fituar. E kujt i plasi, kujt? Mua jo, njëherë. Pastaj, kot nuk thonë mos bëj si jevgjit. Unë e kam kënaqësi të jem me ju këtu, të flas, të zbraz barkun. Ç’ke ti Dete? Mos u zgërdhi. Je një tiiiiiiiii. Por, prapë njeri i mirë je, edhe pse e dredh bishtin. Hë, fillo e shaj njëherë, se të shkojnë shumë fjalët e pista. Pastaj, njerëz jemi dhe do flasim vendçe. Ditët e fundit dëgjova se ke zënë të dashur të ri. S’ke faj, lale. Dhe unë po të isha në vendin tënd, ashtu do bëja. Burri të ka vdekur. Djalin e ke të mitur. S’ke me se të ushqehesh dhe të paguash dritat e ujin. Të ka rënë për hise të bëhesh shtyllë shtëpie. Epo një grua nuk mundet të bëhet burrë. Fol, nëse e kam gabim (Detja i nxjerr gishtin e mesit). Jo, jo, nuk po flas gabim. Vetëm të keqen Tani, bëj kujdes. Se këta jaranët e sotëm janë ca si të mbrapshtë. Ku i dihet. Larg qoftë, ndonjë ditë mësojmë se Detja ka vdekur. Dhe hajde merre vesh se si të erdhi fundi. Apo jo, zyshe? Më qafsh zyshe, për atë Zot se edhe për ty më erdhi keq që u ndave me burrin. Thonë se është zotni, por edhe ti zonjë je. Ndaj nuk di çfarë të them. Problem e ke vallahi kur shkon në shkollë, se ata pipiruqët edhe mund të ta hedhin ndonjë llafe. Eh, si janë këta fëmijët e sotëm! Dje dëgjova tek flisnin, djalin e Shpresës me atë të Detes. I kishin ngritur në mësim dhe ata tap-topi ishin përgjigjur: Na lër rehat mësuese, mos na prish humorin që në mjes. Por, ti mos e vrit mendjen, zyshe. Nuk ke pse e vret xhanëm. Mbase shkon mirë me atë ish-kapterin. Me atë gjatoshin që ulet në karrigen afër derës së lokalit. Aha, qenka kolonel. Epo mirë. Ku marr vesh unë nga gradat. Ju kam kapur mat disa herë duke u parë. Nuk thashë llafe të keqe, apo jo? Ja, ndodhi që u puqët bashkë këtu te lokali i Lymit. Mirë që nuk të ndezi me atë tjetrin. Ai i shkreti është kalbur burgjeve. Është fillikat dhe vjen këtu e pi kafen e Shpresës. Pret të marrë lekët tani që i është fikur qiriri. Sa mirë që ai dhe kapteri i papunë, më falni koloneli nuk qenkan këtu. Do u ngelej hatri dhe nuk do ma pinin kafen. Hihihiiii. Fola shumë? Hë se nuk ju vjen asnjë e keqe nga fjalët e mia. Unë jam ky që jam, i zi jashtë dhe i bardhë brenda. Nuk bëj lustra. Nuk di të të laj e të të lyej. Rrokullis ndonjë gotë dhe kaq.

    Tan Jevgu plaset mbi tavolinë me sytë e kuq. Ndërsa, perëndimi do kohë që të përflaket. Si ndonjë zog i plagosur, hap gojën e tharë ku shfaqen e zhduken në çast ca dhëmbë të verdhë. Çmenduri! Goja e tij është shumë e bukur mes botëve që përzihen në lokalin-arkivol të Lymit. Kështu çdo ditë. Kështu çdo natë. Ditë-netët, brenda dhe jashtë ikin e vijnë nga thellësia. Heshtje. Zhurmë. Pluhur. Dhe gjurmët, varur aty-këtu.

    7

    Artan Ballgjini

    Vjeshtë

    Një mall, një heshtje dhe një pritje.
    Dhe asgjë tjetër në sfondin gri,
    Diku përtej binin ca gjethe.
    Që ngjasonin me ritmin e hapave e tu.

    Pastaj pritja u bë mërzitje.
    Heshtja dhe malli u bënë re.
    Diku përtej binin ca gjethe.
    Me ritmin e lotëve të mi.
    15-02-2015

    Vizitor malli

    Gjithnjë për ty do të pyes.
    Njerëzit që shëtisin në bulevard.
    Zemra do t’më bëhet udhërrëfyes
    Kur hapat t’i dëgjoj nga larg.

    Gjithnjë për ty do të pyes.
    Dhe ushtarin e panjohur.
    Ai atje ka parë mijëra njerëz.
    Nga buzëqeshja jote është joshur.

    Do të pyes madje dhe një kitare.
    Tek bie diku netëve.
    Do t’më thotë: ej kalimtar,
    Ti s’je nga qyteti i dashurive.

    Gjithnjë për ty do te pyes.
    Pemët atje në park.
    Që gjithnjë qëndrojnë me gjethe.
    Sepse ti kalon në ato anë.

    Gjithnjë për ty do të pyes.
    Hënën qe shëtit nëpër qiell
    Sigurisht te ka parë pas perdes.
    Kur ti mes lotëve më je fsheh.

    Do te vizatoj pastaj nëpër mure.
    Profilin tënd imagjinar.
    Do të qëndroj tek ushtari i panjohur.
    Nga dashuria profili yt do t’ formohet ngadalë.

    Dhe njerëzit do t’ na shohin te shastisur.
    Do thonë kjo ndodh vetëm ne përrall.
    Ne do u themi duke qeshur.
    Kjo ndodh kur dashuron me zjarr.
    04-02-2015

    Meditim

    E di është vështirë t’më kuptosh.
    Të depërtoj në heshtjen tënde s’mundem
    Diçka brenda meje mbeti bosh.
    Kur urat e miqësisë u këputën.

    Shumë gjëra me vete i thashë shpesh.
    Të tjera në shpirt flinin të harruara.
    Por qenka gabim të zgjohesh.
    Kur një ëndërr sapo e ke përqafuar.

    Ne heshtjen tënde i hedh sytë.
    Dhe shoh dyert që më përplasen.
    Lotët trokasin aty lehtë
    Por s’di në zemra do të hapet.
    29-01-2015

    Një hap

    Një hap më pak, një hap më shumë.
    Një hap se dimë ku e lamë.
    Një hap që se hodhëm kurrë
    Një hap, një hap veç një hap.

    Një hap që e pritëm pafund.
    Një hap që e hodhe kuturu.
    Një hap, një hap asgjë më shumë
    Një hap që na ndau të dy.
    02-02-2015

    8

    Mimoza Dhima

    Shëmbëlltyrë

    Fjalët e tua të ëmbla
    i mori era…
    Pëshpëritën
    mbi trupin e një tjetre vajze
    …zgjuan ëndrrat e saj…

    Unë mbetem brengosur
    tradhtuar
    nga kjo shëmbëlltyrë.
    …zhytur në faj…

    Dashuria
    dy herë më trokiti
    Mbi trupin që prek
    mbi tjetrin në ëndërr…
    Duke ndjekur vegimet
    Të harrova ty, i dashur…
    Oh..të lutem më fal!
    Më fal,
    sa ëndrra s’më ka rrëmbyer
    nga kjo botë e gjallë.

    Ajo që më frikëson

    Çdo njeri
    është një trup laboratorik,
    mendimi përpunohet.
    të njëjtët,
    hahen
    me njëri-tjetrin,
    rënduar gjendja…

    Trupat,
    duhen dalë
    nga ky laborator,
    … tepër vonë !…
    Ndotja,
    vetëshkatërron!
    … Ç’duhet të bëjmë?…
    Të gjithë e dimë,
    të gjithë kemi frikë…
    Sytë,
    drejt qiellit
    perëndohen…
    Ajo që më frikëson
    e ka emrin: Njeri!
    Pak a shumë kuptuar…
    Vështrimi qiellor,
    shpirt i pastruar.
    Njeriu për Njeriun
    kërkon lutje,
    mëshirë…
    vret,
    dashuron.
    Enigma krijon,
    … dhe …kështu,
    “përralla” vazhdon…!

    Ti dhe hëna

    Një mbrëmje më the:
    Shiko hënën, ç’dallon atje?

    Kam kaq kohë…,
    sa herë e vështroj,
    një herë rri lart,
    një herë
    me ty zbret poshtë…
    Humbur rrugëve të tokës,
    zemrën lodh…

    Më lodh me madhështinë,
    pritjen në errësirë…
    Më lodh
    kur shndërrohet Njeri,
    tek zgjon mendimet
    s’ka më qetësi…
    …Sikurse vetëm lart…
    Oh……
    mos je Ti : Hëna !?

    Krijesë

    Kapriçoze,
    figurat qiellore
    shfaqen përballë nesh
    e sfidojnë
    me heshtje
    trurin njerëzor.
    Retë parakalojnë
    Herë duke shfaqur
    figura mitologjike…
    fantazitë ngacmojnë:
    “Si parakalimi ynë,
    ju jeni kalimtarë
    Imitime të kësaj gjithësie
    …gjithmonë”!
    Ndërsa trupa qiellorë
    Herë të lëvizshëm,
    herë të palëvizshëm
    (simbole të pashpirt)
    kuriozitetet zgjojnë.
    Bekuar qofsha unë!
    Këtu ku jam
    Me kohën kur linda
    Me vdekjen pranë.
    E di përse linda
    -Fryt i dashurisë!
    E di përse jetoj
    -Preh e dashurisë!
    E di përse do vdes
    -Krijesë e pabesisë!

    Do ta gjej mëkatarin

    Sa yje ka në qiell
    aq lot’ në shpirtin tim.
    Yjet hënën zbukurojnë
    lotët shpirtin brengojnë.

    Nëm një yll, moj hënëzo
    Nuk ta shuaj qiellin, jo!
    As nuk të shëmtoj
    Më ke marrë syrin
    Zemrën torturon
    E prapë të adhuroj.

    Nëm një yll, moj hënëzo
    kur të tretem të ndriçoj.
    Vitet po më shtypin shumë
    gjurmët më rëndojnë si gur’
    Si t’ia bëj, e mjera unë
    Ndrij, e s’dukem,
    vuaj shumë…
    Do ta gjej mëkatarin tim
    që më gjezdis bukurinë
    Ma kap mallin , s’ma lëshon
    Herë mbi qiell,
    herë nën tokë.

    Lind, vdes
    Vdes, lind- të sfidoj!
    Tretem, dergjem, shtrihem
    Ulem, ngrihem – si jë Zot!
    Prekem – zjarr…akullnajë!
    Shfaqem – qesh…qaj!
    Jam kështu në gjithësinë
    Mos vallë ti…
    ma ke zilinë?!

    Dëshirë

    S’do desha të isha e bukur!
    Bukuria lëndon,
    mban xhelozi.
    S’do desha të isha e shëmtuar!
    Shëmtia vret me pabesi.

    Një copëz ajri
    do desha të isha,
    të të prek pa u ndjerë,
    të jem frymë për ty.
    Çdo çast në krahë,
    ashtu të të kisha
    T’më thithje mes buzëve,
    në shpirt të të hyj!

    9

    Artur Kumani
    (Fabula)

    Qelbësi i maskuar

    Qelbësi më në fund një maskë vuri
    Kaliti dhe zemrën të fortë si guri

    Nga bishti në mes ndryshoi vendin
    Dhe sipas tij mbante dhe kuvendin

    Kur në fole i troket një urith
    Kthehet në shqiponjë, si ajo klith

    Por kur tigri i flet, guximin humb
    Shqiponja krenare bëhet pëllumb

    Në çastin kur pyllin e shkel një bej
    Në urë kthehet i del gjithandej

    Por kur i lutet krejt një katund
    Është shumë i zënë, s’duket askund

    Maska i pëlqen, ndaj vendos ta mbajë
    Sepse kështu punët i venë vaj

    Ndryshoi tani, qoftë e mbaruar
    Fytyra e re… është e bekuar

    Por trupin dhe shpirtin asgjë s’ia ndryshon
    Gjithkush nën maskë qelbësin dallon

    Kjo si prish punë, lart ta ketë mirë
    Dikujt aty poshtë le t’i vijë pështirë

    Në fund të fundit, një jetë ka
    Se dhe… “qeni leh, aty ku ha”

    Këshilla e lepurit

    Në fermën e braktisur pranë një shtëpie
    Një tufë lopësh po ngordhnin urie

    Ish dimër i ashpër, plot borë e acar
    Dhe s’dukej kund asnjë tufë bar

    Mullari që dikur lopët i shpëtonte,
    Nuk mund të prekej se një qen e pushtonte

    Ish i fuqishëm dhe gjakun na e vlonte,
    Kashtën s’e hante por lopët s’i lejonte

    Lepuri i dëborës që kalonte atypari
    Sytë ua nguli lopëve përsëmbari

    -Për ushqim nga halli edhe unë kam dalë
    Prandaj një këshillë gratis po jua fal

    “Sikur gjigand ashtu si ju të isha,
    Dhe brirët si kurorë në kokë ti kisha,

    Jo vetëm qenin nuk do ta duroja
    Por me të parën vendin ia tregoja

    Sepse “i Madhi” kështu iu ka stolisur
    Gjithë armiqtë në Ferr për ti gremisur

    Tash po ia mbath, se qeni i paepur
    Me kokë m’kujtoi se s’jam, veçse një “lepur”

    Dhe syçelur për kurthe të papritura
    (……..lepuri mendohej)
    Më kuptuan, apo ngordhën të uritura?

    10

    Qemal Cenaj

    SHERR NË VARREZA…

    Muzgu, më shumë se i zakontë, ishte mbizotërues në atë mbrëmje. Qielli dukej se mbante në kupën e vet, si të mbërthyer me perçina, shtëllunga resh, që lidheshin me tokën nëpërmjet pikave të një shiu të imët, të cilat zbrisnin lehtë në sipërfaqe, si për të zbukuruar stinën në të dalë, pranverën. Gerbiani nuk ishte nga ata që kishte frikë prej natës. Atë e kishte të tijën. I kishte qëlluar të rrugëtonte me njerëzit e vet, me shokët, madje dhe të loznin e të shijonin nga veprimet në joshje me natën. Po dhe sa herë kishte përshkuar rrugët e kurbetit, natën e kishte pasur bashkëudhëtare. -Nata është e huaj, -kishte dëgjuar nga më të vjetërit. Kur ajo e zinte përjashta, Geri s’donte t’ia dinte. Kishte pak që ishte vonuar të ecte në atë rrugë. Kurbeti i kishte hëngër vite shumë. Rruga, shkolla, familja, nuk i kishin dalë kurrë nga mendja. Në kujtesë kishte dhe ato, varrezat, pranë të cilave e zuri kjo mbrëmje. Për nëntë vite rresht, kur shkonte në shkollë, u kalonte çdo ditë pranë me përulje e respekt. Aty preheshin të afërmit e familjes së tij, ndaj e kishte rezervuar kohën shpesh, duke u bërë vizita dhe lutje për shpirtrat e tyre.
    Kishte kapërcyer vetëm pak përtej tyre, ku rruga niste një tatëpjetë të lehtë, duke lënë disa metra gardhin që ndante dy botët, botën e varrezave ku prehen të parët, që “jetojnë” me të vërtetën dhe hapësirën e shtrirë, që po ata e kanë lënë për ta kollarisur ne “lozonjarët”, të dashurit, trashëgimtarë të tyre.
    -Eh ç’natë! -E mirë, e butë e këndshme, -pëshpëriti me vete Geri. Natë që, veçanërisht në kushtet e një vetmie, të zgjon mendimin, por të jep dhe ngarkesa, të afron pranë tërë memorien e një jete, me të shkuar dhe me të ardhme. Meditimi nuk i kishte lënë të kuptonte se pse sytë i hapeshin e mbylleshin me rëndesë, apo se këmba nuk po i merrte udhë. Ishte një si gjumë, kapluar prej lodhjes gjatë rrugëtimit, si në një ëndërr me sy hapët. Këtë s’mund ta dallonte. Ndërgjegjja nuk ishte më me realitetin. Kishte hyrë në një botë të pa pritur e pa kujtuar. Relievi ishte mbushur në muzg. Asgjë s’mund të dalloje, përveçse ndonjë nga dritat e zbehta, të shpërndara në luginë, që të sillnin formën e një koni të çrregullt. Herë-herë ato sikur vallëzonin me hijet e gjetheve dhe degëve të pemëve, ku era sado e lehtë, i tundte, sikur donte të përziente freskun me puhinë, shtrirë grykës së luginës, deri afër shpateve. Një mori imagjinatash mund t’i ishin mbështjellë në ato çaste Gerit, ku nuk po kuptonte se bënte apo jo gjurmë të mëtejshme! -Të gjithë të familjes më presin. Kishte sjellë në mendje dhe surprizat. Ndryshe nga herët e tjera, nuk kishte lajmëruar asnjeri në telefon, se do të kthehej. I kishte humbur filli gati për fare. Turma të mëdha njerëzish i vinin rreth: të mëdhenj, të vegjël, shumë prej të cilëve nuk i kishte parë e njohur kurrë. Po dhe nëse dikush i përfytyrohej, kishte pësuar aq ndryshime, sa ia largonte akoma kujtesën. Në vallen e madhe të atyre njerëzve, s’dinte të ndante ndonjë karakteristikë të veçantë. Ishin njësoj, në pamje, në të folur. Dukej se i përkisnin një bote. Vetëm nga zërat, sikur ta kallnin! Vinin si një jehonë e thellë, e largët. Dukej se mbartnin ndër vete edhe rënkim, dhimbje, lutje, por dhe kërcënim. Memoria e Gerit përzihej me një lloj klithme dhe sa herë ndizej, turmën e mbulonin si shtëllunga mjegulle të dendura, të zeza, akoma më të zeza se ato të luginës. Ai nuk kishte më as më të voglën fuqi për dialog. Lëkura e trupit i ishte veshur në kokrriza, thua se ishte nën një tension me rrymë të vazhduar, me pamundësinë të gjente derë e shteg për të dalë. Asgjë nuk varej më prej tij.
    -Fjalën, fjaalën!… Fja-a-a-lën!… Ku e keni fjalën?!
    Fjalën, fjalën… ndiznin zërat njeri-tjetrin, si një përplasje e zhurmë çjerrëse, thua se po çahej ndonjë copëz toke.
    Një heshtje e shkurtër, pas së cilës një gjysmë zëri përgjigjet: -S’e njoohim, s’e kemi gjeetur! Në një çast sikur çdo gjë u shua, në atë mjedis të mbyllur e të errët. Ajo pak dritë që vinte me ndërprerje, si prej një hëne veshur me re, u shua edhe ajo. Vetëm heshtje… -Po besa, rron?! Një zë prej guximtari, në mes të atij zhgënjimi gati të prerë prej asfiksisë.
    Në sytë e Gerit nisi të lëvizë hija e një burri të bëshëm në trup, i cili tundte kokën si me përtesë, në shenjë mohimi.
    -Edhe atë, besën…?! Zëra drithërues e të frikshëm, bashkuar si një jehonë deri në vlim, sa një lum stërmadh me rrjedha të frikshme gjaku e flluska, si në një kazan valuar, zhurmonin në mjediset e errëta e të shumta. -Të ardhurit, s’qenkan më me ne, bota e lënë për ‘ta s’duhet të jetë më ajo, -nisin të gumëzhijnë me gjuhën e tyre, ata të botës së përtejme. Ashtu, ashtu duket, një reagim i shpejtë i njërit prej tyre, ku nga forma se si reagoi, në mos i pari, ishte njeriu më afër të parit.
    Mbulesa e hijes vazhdonte të mbizotëronte dhe njeriu i pushtetshëm i botës hije fliste vetëm me lëvizjen e buzëve e ndonjëherë lëvizte ngadalë kokën sa në njërën anë në tjetrën.
    -Kemi lënë shkresën… Një valë zëri si në të mekur nxiti lëvizjet e gumëzhitjet, nga ku turmat ishin ngritur me kureshtje drejt të ardhurve, më të rinjve në atë mjedis. -Ç’shkresë more?!
    Geri ishte i pari që, pa pasur asnjë kureshtje se si mund të reagonin ata, të botës së interesuar, shpërtheu inatshëm, si të ishte jo më në një komunitet të jetuar prej kohësh, por si i pari i tyre, që bënte ligjin. Ishte kjo, shkresa që Gerin e kishte munduar sa e sa herë. Kishte ardhur edhe nga kurbeti i largët, se i duhej të plotësonte dokumentet, por në zyrat e vendit të vet nuk gjente zgjidhje. Disa herë i kishte ndodhur të mos gjente njeri në zyrë, diku zyrtari me kokën ulur, e kishte përzënë duke i thënë të vinte ditë tjetër. Dhe akoma më keq, kur nuk lexohej ajo çka zyrtari kishte shkruar, madje, disa herë edhe emrin, ia kishin ndërruar, nga Gertian në Gerr…! Kaq u desh që turmat të mos u kushtojnë më rëndësi informatave që vinin prej hapësirave sipërfaqësore, duke rënë momentalisht në heshtje, si zakonisht në pritje të urdhrave nga lart! -Zotërinj të trupit gjykues, -u dëgjua një zë në formë lutjeje e përgjërimi -Ata paskan humbur… Ju mund të vendosni, si ta gjykoni, ndajuani njërën rrugë.
    -Në ferr, në ferr! Turmat nisën të lëvizin në rrugë të ndryshme. Geri nuk kuptoi se në ç’rrugë po ecte nga rrëmbimi i tyre drejt skutave, më shumë të errëta, të ndara, brenda të cilave i shfaqeshin lloje të ndryshme kafshësh, ashtu siç shikonte dhe dhoma, të cilat ndriçonin si të ishin zbukuruar me gurë xhevahiri dhe ato që jetonin në ‘to shkëlqenin në veshje, po dhe në fytyrat e tyre të ndritshme. Për ‘të asgjë nuk ishte e mundur, ndaj ngeli vetëm si dëshmitar i atyre zhvillimeve, që as nuk i kishte shkuar ndonjë herë në mendje. Nëpër korridorin pa fund dhe në ndarjet e shumta, nuk mundi të cilësonte se të çfarë lloji, vetëm që i përkisnin familjes së kafshëve, me pamje të ndryshme dhe me përzierje gjymtyrësh të njëra-tjetrës. Në njërën nga dhomat qëndronin dy derra të mëdhenj, të majmë, të lidhur me zinxhirë e diku ndenë këmbë të tyre, një kope qengjash, që tentonin të bridhnin si dikur në lëndinë, por ishin aq shtrenjtë, sa nuk mund të bënin asnjë lëvizje, veçse të shtynin në lëkurën e njeri-tjetrit dhe të nxirrnin nga një piskamë në formë blegërime. Personi me të cilin Geri shoqërohej, tentoi t’i zgjidhte derrat, por sapo u afrua tek i pari, u përballë me kërcënimin: -S’na le more! Edhe në këtë botë nuk po na len rehat. Ndërkohë derri që i rrinte pranë u dëgjua sikur i tha: -Mos na kanë ikur qengjat?
    Kuptohet në një vakt zie derrat paskan ngrënë mish qengji, ku jo rrallë më parë se t’i përdornin për ushqim, i kishin përdorur për epshet e tyre. Ajo më e keqja ishte se i paskan quajtur dhe mëkatarë. Tufa e qengjave vazhdonte të qëndronte nën kërcënim të vazhdueshëm dhe pse ato ishin të vegjël e s’kishin bërë ndonjë mëkat. Ndërkohë që Geri, i mpirë e nxirë nga të ftohtit, ishte shkëputur nga bota e përtejme. Dëgjoi disa të lehura qensh. Drejt shtëpisë së tij vinte një fashë drite, si lajmëtare, se po tërhiqte diellin për të larë tokën si çdo ditë. Atë e pushtoi një gufosje në tërë shpirtin e tij. Mirë tokën po e lajnë e do ta lajnë rrezet e diellit, po gjithë këta që i kanë bërë njerëzit tokës dhe njeri-tjetrit, në gjithë sipërfaqen e saj, kush vallë do t’i lajë? U ngrit. Vetja iu duk se i kishte ardhur fuqia. Deshi të merrte drejtimin rrugës për në fshat, por u përball me disa prej fqinjëve që po zbrisnin në qytet. Ata i futën krahun duke e tërhequr drejt kafeneve, me të cilat nisim punën ne të këtejmit. Ai nuk po gudulisej nga ngacmimet dhe pyetjet e shumta të atyre që po e shoqëronin. Mendimi i shkonte sa te puna. që kishte lënë në vendin fqinj si refugjat, ku e gdhira deri sa të errej i gjente në punë, por ende nuk i kishte dalë makthi i asaj çka kishte përjetuar në atë ëndërr, kur po e tërhiqnin drejt një kafazi, siç e mendonte ai kafenenë. -Ç’të bëjmë? Iu kujtua vetëm një fjalë e të parëve, stërgjyshërve të prindërve të tij: “Lutu e fal, biro!”

    11

    Sabit RRUSTEMI

    BRENDA ASAJ ZEMRE MBES

    Natën kam me shprazë n’gotë
    si atë verë të kuqe t’Flladnikit
    e kam me pi përngadalë
    hërpamë për hërpamë,
    deri në mëngjes
    Natën
    një ëndërr për ty
    kam me mbyllë në sy,
    deri në hapin tënd
    në trokitjen që pres
    Brenda asaj zemre të paqtë
    përjetshëm mbes

    SYMBYLLAS E GJEJ

    Dritarja virtuale
    për mungesën tënde
    humb ngjyrën jeshile
    Një pritje e hirtë
    e mbulon shenjën time
    kthinave të shpirtit
    përderisa nuk shfaqet
    Hap dritaren e dhomës
    e i mbush sytë
    me blerim Çepuri
    Aty diku,
    nëpër të blertat gjethe,
    të natyrshmet lule
    thithë erë e më pret,
    ajo lulehënë
    Dal prej dhomës
    përtej dritares,
    shtigjeve të shpirtit
    kapem brinjëve të kësaj kodre
    Të dashurën time e kërkoj,
    Symbyllas e gjej
    brenda qenies sime

    MESNATA LOTON

    Pesë në dymbëdhjetë,
    është vonë për sot
    Në dymbëdhjetë e pesë,
    është herët për nesër
    Puthja ngel peng
    mes akrepash.
    Mesnata si mesdita,
    loton dymbëdhjetë herë

    HATRI I NJË DASHURIE

    Deti nuk përplaset në mua
    Mes nesh ka male e male,
    nuk e trazoj atë krua
    ku pinë ujë buzët tua
    Rri këtu ku jam, buzë mali
    e deti, atje në fushëgropë
    Sall trupi yt,
    dridhet e përdridhet në mes
    Lidh një det e një varg me male
    hatri një dashurie

    12
    Vullnet Mato

    MËKATI ME FRYMË PARAHISTORIKE
    Poemë

    Femra ishte krijesa hyjnore
    që solli jetën njerëzore mbi tokë.
    Femra solli dashurinë dygjinore
    dhe bashkëjetesën në çift.
    Femra solli amësinë e fëmijëve,
    nga lashtësia deri sot.
    Femra solli lidhjen mes gjaqeve,
    në familje dhe farefis.

    Femra solli mjetet kulinare,
    dhe shijet e ushqimit të gatuar.
    femra solli ngrohtësinë e banesës,
    dhe pastrimin higjenik.
    Femra solli rregullin dhe arredimin
    në shtëpinë e banuar.
    Femra solli bukurinë e gjallë,
    Dhe gjithë arsenalin kozmetik;

    Femra solli larminë e ngjyrave
    dhe modelet e veshjeve trupore.
    Femra solli zërin e ëmbël
    në jehonat e këngëve lirike.
    Femra solli shkathtësinë e kërcimit
    në vallëzimet me ritme gazmore.
    Femra solli muzën e frymëzimit
    në të gjitha krijimet artistike.

    Femra ka qenë këshilltarja
    me afërt dhe më e mira,
    te veshi i mbretit, perandorit,
    presidentit, komandantit,
    duke zbutur zemërimin e furishëm
    në situata të vështira,
    aq sa vlera e saj ka kaluar
    atë të floririt dhe diamantit;

    Megjithatë femra ka qenë më e shitura
    dhe e shkëmbyera skllavërisht,
    më e flijuara nga besimet e lashta,
    për ndaljen e fatkeqësive,
    më e dhunuara në trupin e saj,
    deri në zhdukjen fizikisht,
    më e shpërfillura nga kanunet
    dhe nga kuvendet e pleqësive.

    Femra ka qenë viktimë dhe për
    instinktit e shtatzënisë natyrore,
    më e turpëruara, më e përbuzura
    me epitetin e rëndë, kurvë,
    më e përgjuara nga sytë dyshues,
    në mjediset shoqërore,
    më e përfolura e shpifjeve
    dhe thashethemeve nëpër rrugë;

    Femra ka qenë më e izoluara
    brenda mureve të shtëpisë,
    më e penguara për të zgjedhur
    bashkëshortin e saj jetësor,
    më e goditura nga fanatizmi,
    më e sulmuara prej xhelozisë,
    më e plagosura në shpirt,
    më e pafjetura e gjumit natësor.

    Miliona femrave u është vrarë
    ndjenja e dashurisë vrazhdësisht,
    nga skllavopronarët lakmitarë,
    për të shfryrë epshet mbi robëresha,
    nga sulltanët e uritur seksualisht
    për të pasur hareme të poligamisë,
    nga diktatorët imoralë, për të abuzuar
    me pushtetin mbi vajza virgjëresha;

    Nga pushtuesit e huaj, për të zbrazur
    dufet e luftërave mbi gra martire,
    nga maniakët, për të përdhunuar
    dhe vrarë viktima femërore,
    nga paranojakët hakmarrës,
    të shpërfillur për shëmtimin e tyre,
    nga tutorët, për të fituar para
    në shtëpi publike dhe semafore.

    Qëkur janë krijuar institucionet
    për drejtësi, të siguruar me ligje,
    femra ka qenë kryeviktima
    në të gjitha konfliktet e gjykimit.
    Qëkur është krijuar ideja
    dhe ndjesia e frikës nga rreziqet,
    femra ka qenë më e frikësuara
    dhe më e rrezikuara prej krimit.

    Ndryshe nga meshkujt shëtitës,
    larg dyerve të shtëpive,
    pa pasur asnjë frikë femërore,
    deri në orët pas mesnate,
    femra, frikën mashkullore
    nga keqpërdorja agresive,
    e ka pasur në cipën e lëkurës
    dhe në rrahjet e zemrës delikate.

    Paniku i përhershëm mashkullor,
    ka qenë padrejtësia më kronike,
    qëkur u krijua jeta e mbirë
    nga fara e njeriut në bark femre
    dhe vijon të ekzistojë, si atavizma
    me frymë parahistorike,
    që nuk ndalet as me ligje,
    as me dënimet më ekstreme…

    Vetëm kur të fshihet nga truri
    i çdo mashkulli të sapolindur,
    koncepti i pronarit të femrës,
    që nxit këto mëkate të madha tokësore,
    kur dashuria e saj mos të quhet
    turp, krim, e ndjenjë e ndrydhur,
    atëherë dy gjysmat e kësaj bote,
    do kenë arritur barazi të plotë gjinore;

    Atëherë lulja femërore e njerëzimit,
    do ketë çelur tërë petalet e veta,
    do të ketë shpalosur gëzimin
    më të paimagjinuar e më të paparë,
    që nga syri i shpellarit të egër,
    deri te homosapiensi, ku do kulmojë jeta,
    në të vetmin planet të banuar
    të sistemit tonë planetar…

    Atëherë, gruaja dhe burri,
    si Toka dhe Dielli të zbuluar nga retë,
    do të jenë pozicionuar krejt natyrshëm,
    në një sistem graviteti,
    ku secili do ndjehet njësoj i barabartë
    në orbitën e gjinisë së vet,
    por në lidhje dashurie të ndërsjellë,
    dhe të pashkëputur nga njëri-tjetri…

    13
    Lida LAZE
    Përralltari i fundit
    (Tregim)
    Njeri pas tjetrit, në udhëzën e ngushtë u ngjitëm në të përpjetën, që na nxirrte te çezma e mëhallës. Unë, duke u ngjitur, përfytyroja ujin kallkan me të cilin do lanim duar, gushë ë faqe. Babi atje lahej mëngjes për mëngjes, por sot duhet të laheshim edhe ne atje. “Duhet të laheni me gurgullima sot”,tha babi . Mamaja, bëri fjalë, por nuk ia kthehu mendjen . “Të vish dhe ti, bën mirë” i tha. Gjithë natën kishte rënë dëborë, pastaj kishte pushuar dhe qielli ishte hapur si një sy i madh blu. Nuk kam qenë në asnjë vend tjetër, nën qiell blu, si atje në vendlindjen time. Megjithëse pemët ishin kërrusur, dukej sikur i thoshin dimrit. “Haj, po ta mbajmë dhe inatin e fundit”. Në ajër nuk kishte acar. “I kishin rënë dhëmbët babadimrit”, siç thoshte babi. Kjo dëborë , sikur kishte mbetur diku në një cep të xhybes dhe e kishte shkundur, para se të largohej. Babi kishte parë nga dritarja, si oborri, që kish filluar të çlirohej nga masat e mëdha të dëborës dhe në pjesën para derës, ku një ditë më parë kishin dalë plloçat gri, ishte zbardhur sikundër nuk pritej dhe kishte dalë përjashta. Dëbora e larë me argjend hëne, ngjante si butafori e një skene ku do luhej ndarja e stinëve. Në ajër nuk ndiheshin dhëmbët kërcëllitës të babadimrit. Me lopatën e drunjtë kishte hapur udhëzën, nëpër të cilën mbërritëm deri te çezma. Por, nuk ndalëm atje. “Do shkojmë të zëmë pranverën”, tha babi dhe na hoqi udhën për më tutje. Deri te selishta ecëm në gjurmët e tij. Kur u afruam te molla e vogël, babi na tha “prisni”, dhe shkeli dëborën rreth e qark trungut e shkundi pak dëborë nga degët e holla. “Afrohuni tani dhe përshëndeteni dhe ju, hiqini dorashkat dhe prekeni mollën”- na tha. Ne u afruam të heshtur dhe të mahnitur nga veprimet e babit, që e përkëdhelte mollën sikur të ish njeri dhe bëmë siç na tha. Babi këputi disa degëza të njoma dhe na ndau të treve. ”Ja shikoni, këta sythet e vegjël? Këta do ta mundin dimrin, pastaj do bëhen lule. Këto janë buzëqeshjet e pranverës” . Mua mu bë sikur sythet e vegjël dolën në atë çast nga lëkura e bisqeve të njomë, prej frymës dhe duarve tona të ngrohta. Mori dhe vetë një tufëz me bisqe të njomë prej mollës së vogël dhe tha: “do rrimë dhe pak këtu, apo do shkojmë ta gëzojmë dhe çezmën”. Unë, që kukurisesha si kot e kot, sikundër edhe dënesja befas, diç thashë dhe të treve na kapi një hare e ngazëllim e nisëm të luanim me borë, ndërsa babi shkoi tek të gjitha pemët, mollë e kumbulla që kishim te selishta. Kur vajtëm te çezma, babi vuri tek të dyja kamaret , në të dyja anët e kroit, disa degëza molle dhe pastaj na ndihmoi të laheshim shpejt e shpejt. “ Ja e dëgjoni si këndon sot uji? Sot është shumë i gëzuar se keni ardhur dhe ju të laheni me gurgullima. Dhe është i gëzuar se po vjen pranvera. Nga sot, ju nuk do laheni në shtëpi, por këtu, te çezma, që uji të mos mërzitet duke kënduar e gurgulluar për vete dhe pastaj të shkojë dhe të gjejë vende të tjera, ku njerëzit ja pëlqejnë këngën e gurgullimave të gjalla”. “Pse zogj janë gurgullimat?”, pyeta unë. Kaq u desh dhe ne të tre sërish na kapi e qeshura. Qeshi dhe babi dhe pastaj tha. “Nuk janë zogj, por, çdo gjë që ne e duam dhe na do, ka shpirt”. Mamaja e shqetësuar për ne, na priti me peshqir te dera dhe na futi shpejt brenda e na afroi pranë sobës. Më vonë, babi dhe mamaja, po bënin fjalë për darkën e festës. U vendos si donte babi. Do piqej i gjithë qengji dhe do bëhej një byrek i madh, përveç të tjerave. Mamaja donte të gatuante më pak. Ta ndante qengjin në disa pjesë. “Do bësh kështu, siç të them unë,se kemi miq” e mbylli diskutimin babi. Vëllai shkoi me djemtë e tjerë të mëhallës, te kashtarja. Kashtarja ishte bërë madhështore, me disa kate. Puna për të kishte filluar para disa ditësh. Djemtë e ruanin me radhë, se mos ata, të mëhallëve të tjera vinin e na i digjnin fshehtas. Vëllai thoshte, se kashtarja jonë ishte më e larta dhe më e bukura. Edhe vetë kishin ndërmarrë nja dy herë mision të fshehtë, për të ndezur kashtaren e mëhallës tjetër, por edhe andej kashtaret ruheshin me fanatizëm, ndaj kishin dështuar. Ishte një garë e shpallur kushedi që kur, mbase nga stërgjyshërit tanë, që e bënte festën më gazmore dhe interesante. Duhej ndezur në muzg dhe flakët duhej të arrinin sa më lart. Kur erdhi ora, e gjithë mëhalla, burra e gra, pleq e plaka e kalamaj u mblodh rreth saj. Flakët u ngjitën lart dhe entuziazmi arriti deri tek yjet. U kënduan këngë e u hodhën valle, pastaj kur flakët u platitën, djemtë më të fuqishëm u hodhën mbi prushin e flakët e fundit, nga njëra anë tek tjetra, për të dëbuar e djegur edhe grimcat e fundit të plogështisë së dimrit. U nisëm për në shtëpi të lumtur e të gëzuar se dimrit i kishin rënë dhe dhëmbët e fundit, siç thoshte babi. Në shtëpi, darka u shtrua, jo në tryezë si zakonisht, por tek sofra e madhe. Byreku u nda në disa pjesë, si dhe të gjitha gjërat e tjera që ishin në sofër. Nga dera e hapur, dëbora ngjante si kulloshtër qumështi, ndërsa hëna si lampadar dhe yjet si llambushka të vogla, që i kishte varur një dorë e padukshme në degët e mollëve. Babi urdhëroi vëllain të shkonte e të hapte derën e ahurit të bagëtive. Tani do na vinë dhe miqtë, tha babi. Ne prisnim të shihnim tezen a dajën a xhaxhai, me të cilët bënim shpesh dreka e darka festive. Babi mori faqoren e rakisë në dorë, u ngrit në këmbë dhe filloi një ritual, që nuk e kishte bërë asnjëherë. I vinte rrotull sofrës dhe ftonte me bujarinë e zemrës së vet, e të gjithë familjes, të gjitha kafshët e shtëpisë, shiun, diellin, erën. Unë vajisa kokën në prehrin e nënës dhe…. dëgjoja, se si babi bëhej mik me ariun duke i thënë “o ari, o ari, hajde ta pimë një raki”, që ai të mos na prishte të mbjellat, që ujku të mos sulmonte delet e qengjat tanë, që shiu të binte ëmbël e shtruar, që të mos vriste lulet e mollëve, që dielli të na ngrohte e ndriste… nga pylli zbritën ujku, dhelpra , ariu, nga hauri dolën të gjitha kafshët dhe u ulën në sofrën e madhe bashkë me ne. Sofra u bë e madhe sa globi dhe të gjitha krijesat e gjalla jetonin në paqe e harmoni. Në mëngjes, nga qielli blu, rrezet e diellit thyheshin mbi dëborën e bardhë në miliarda rrëzëllime. Ishte një mars….viti kushedi se sa. Di vetëm se atë ëndërr-përrallë, se pashë më asnjëherë.
    14
    Violeta Allmuça

    ATDHEU

    Ka lindur brenda meje
    Me këngën ninullë të nënës
    Dhe është madhësia ime
    Me madhësinë e botës

    Rri ulur, në mes të tokës
    Brenda Krujës e Apolonisë
    Dheu i ëmbël e deti i kripur
    Këndojnë himnin e lirisë

    Shqiponjat kanë mbjellë
    Në trupin tënd, pemën e diellit.

    LERMË

    Rrokjet bien si dëborë
    Dhe hanë vetveten
    Me dhëmbët e qumështit

    Ëndrra përplaset me mua
    Dhe një shenjëzë agu
    Shkrihet diku në zemër

    Lërmë, të ndizem në ëndërr

    NDOSHTA

    Sot nuk të pres
    As ty dhe as shiun
    Peshqit le të notojnë
    Në akuariumin pa ngjyrë
    Do të kujtohet ndoshta
    Harresa ime e largët
    Shthurur prej mesditës
    Për të kërkuar pa zë
    Lulëzimin e dafinës.

    NË KTHIM

    Marramendja luhatet
    Prapa syzeve të errëta
    Si personazh pa kokë

    Filmi që shfaqet në ekran
    Luan me titra bardhë e zi,
    Kur anija mbytet në kthim

    Ma jep vetveten sonte,
    Të jap diçka më tepër
    Sepse asgjë nuk ka kuptim

    UNË DHE HIJA IME

    Në malet e mia prej ere
    Vdesin rrufetë
    Dhe ma gërvishtin udhën,
    Me një zë të mprehtë

    Unë dhe hija ime,
    Lidhim vetveten në mes,
    Në malet e mia prej ere
    Vdesin rrufetë…

    SIMFONI

    Dëgjova simfoninë e paqes
    Dhe e përcolla rreth yjeve,
    Në mbretërinë e zogjve

    Prova e zjarrit,
    Nuk i kishte djegur
    Majat e larta të lisave.

    Në simfoninë e qiellit,
    Zogjtë me rreze në sqep
    Mbi lisa e kanë varrin

    Eh, zogu nuk vdes në qiell!

    JETOJ NESËR

    Mos më kërko,
    Nuk jam fshehur
    Nën lëkurën e sotme

    Mos më kërko
    Në mendimin e humbur,
    As në orën e pakurdisur

    Mos më kërko
    Ndoshta kam ikur,
    Unë jetoj nesër

    HIMNI I DASHURISË

    Sonte do të pi, dashuri
    Me mrekullinë e jetës
    Dhe do të hyj në korin
    E madh të njerëzimit
    Të këndoj me armikun,
    Në të gjitha gjuhët e botës,
    Himnin tim të dashurisë
    Sepse asnjë revolucion
    Nuk e ka shembur kurrë
    Rruzullin e saj të lumturisë
    Njerëz, do vdes për dashurinë
    Edhe pas vdekjes…

    15
    Hekuran Miraka

    BIE BORË

    Po bie borë këtu.
    Seç më duket moti femër e pakrehur.

    PA AUTOR
    E ndjeva gjuhën e qeve,
    Kur më lëpinë në të nxjerrë nga lumi.
    U thinja si qerrexhi,
    Tek sa i hidhja një krah bar mëshqerrkave

    ORA E LAJMEVE
    Po lëpihen meshkujt.
    Dhe femrat bëjnë leshtë.
    Muaj ters.
    Shkurt i keq.
    Paska çalltisur një prift
    Dhe myslimanët bëjnë festë.

    BRITMA E BULKTHIT

    …kanë zënë hijet në Sulovë.
    Kollushtra po mbledhin plakat anës gjerdheve.
    Një ve djali thyhet në mes pragjeve.
    Një dre nepsi fle me të renë.
    … është pasdite.
    Ka rruar dielli në Vërçë.
    Dremit një sy në Sulovë.
    Ujkanë e ardhur nga gjolet…
    …. sa për barsë…..

    POSTA E FUNDIT
    Nënë, e mora dhuratën tënde.
    Një grusht duhan dhe një çakmak në qese.
    Po, kishe harruar, tek sa nguteshe,
    Ngjitësin e letrave.
    Nuk ka gjë.
    Po i lag me pështymë.
    Prej inatit që s’më erdhe,
    Po i ha buzët e letrës me dhëmbë.
    Qenka duhani i babait.
    Pse s’e pive vetë, më qafsh!

    NGORDHJA E KUAJVE
    Veglat për t’u vrarë i gjeta rrugës.
    Baritës para meje kishin vdekur.
    Lashë diku një shenjë,
    Dhe u vetëvarsh në fillin e flokut me të qeshur.
    Shanë dhe qanë.
    Mbase vazhdojnë akoma.
    Po hiqem mënjanë.
    Të mos e shoh vetëmbytjen e vrazhdë.
    Ca fije flokësh nga gratë, që varur na panë.
    I mbajmë në qafë si kravatë
    Dhe vetëm rrallë, shumë rrallë.
    Kravatat i veshëm si dhëndurë.
    Dhe s’thënkan keq gojët e rrugës pastaj,
    Që meshkujt vdiskan në bohçen e femrës si pajë….
    Siç ngordhin kuajt hamshorë,
    Në dy purteka grazhd.

    LAJMET E NGRIRA
    Ka rënë borë gjithë natën.
    Janë zhdukur kufijtë anë më anë.
    Tufa zogjsh sillen rrotull në ajër,
    Për të gjetur të paktën një koordinatë.
    Duan të ulen.
    I lodh pesha e postës që kanë me vete.
    Shtyj katrash portën që kuis prej akujve.
    Dhe bëj gjurma t’u jap koordinata zogjve.
    Uluni! Uluni këtu poshtë!
    Lëreni çantën e postës në njërën nga gjurmët e mia.
    Në tjetrën lani duart.
    Siç bëhet rëndom kur prek gjëra të pista.

    16
    SOKRAT KOTHERJA
    PAK ÇASTE TË HESHTIM
    Një emigrant shqiptar,
    Plak bjeshke,
    Atje ndërroi jetë,
    Në tokën helene,
    Me dhi e me dele

    Ky emigrant shqiptar,
    Plak bjeshke,
    Ish njeri fisnik në punë,
    Mes bagëtive e gjeje
    Në shi, breshër e furtunë

    Ky emigrant shqiptar,
    Plak bjeshke,
    Ish njeri për të qenë,
    Nuk ëndërroi për karrierë
    Vetëm për dhi e dhen.

    Jeta e tij e thjeshtë,
    Jeta e tij e gjatë,
    S’kishte brenda gënjeshtra,
    Por kishte vetëm
    Ndershmëri të lartë

    Ishte i zgjuar,
    Ishte plot energji,
    Merrej dhe me bletë,
    Krasiste dhe hardhi,
    Mjaltë goja e tij.

    Kur ai qeshte,
    Lulet çelnin,çelnin….
    Ç’njeri që ishte!
    Dinte gjuhën e zogjve,
    Ndaj pak çaste të heshtim!

    PO I’A KUJTOJ DITËZIUT
    Eh, ç’nuk pamë e dëgjuam
    Në këto vitet e demokracisë!
    Një kolegu im,
    Dikur mësues i historisë së Partisë
    Predikon sot
    Mësimet e perëndisë.

    Në çdo vjeshtë e pranverë,
    Ai me pati thënë mijëra herë
    Marksi ka thënë…
    Po ia kujtoj ditëziut:
    -Ateizmi është mohimi i zotit
    Dhe pohimi i qenies së njeriut.

    Ai kurdisej si sahat
    E di ç’ka thënë Bjelinski i madh?
    -Shiko, agimi po zbardh!
    Në fjalët zot e fe,
    Shoh padije dhe errësirë
    Shoh pranga e kërbaç….

    Sot ish kolegu me thotë:
    -Jezusi është kudo,
    Në mendje,zemër e trup.
    Si nuk e ha mortja,
    Këtë hipokrit e mashtrues
    Që s’ka asnjë çikë turp.

    Ai e veshi atë rrobe,
    Jo për zot e perëndi
    Është e krimbur ndërgjegjja e tij
    Po ç’të bësh?!
    Nga lungat e çibanët
    Qelb ka për të rrjedhur gjithnjë.

    17
    Liliana Shkodrani-Baçi
    VETËM E VETËM…PËR ÇFARE?

    Nuk do i përkas harresës vetëm e vetëm
    Se u struke nen kufijtë militante te hijes.

    Dënove kujtimet me kurajë hidhërimi,
    vetëm e vetëm se lundrim të paqartë
    merrje në shenjë.

    Ato s’do vdesin “vejushe” e naivitetit perfekt
    Vetëm e vetëm, se
    Dhe duar të pavendosura më shumë se në një meshë
    Prej frikës që njërës,
    dikur i kishe pëshpëritur përrallë në vesh.

    ENDRRAT DREJT RRUGËS SË FAJIT

    Është i diskutueshëm ekuilibri që më dënon
    Me mospërkrahje, e më pëshpërit
    rrëzë veshit hakmarrje të nxituar,
    e rri mbi qëllime të situra
    në kthjelltësi të brishtë.

    Përshkon linjë të munguar “e imja” me ritme naive,
    Që s’përmbysin rite të përbashkëta.
    Ku çupëlinë bridhja mes fantazive të mjegulluara
    E përgjoja cicërima zonjushash,
    Këmbëkryq mbi shiltet e konfidencave.

    Kështu projektoja modelin e ekzistencës.
    Shpërfillja shndërrimin e copëzave kurioze
    Në pelegrinazhin
    drejt rrugës së fajit
    të ëndrrave qorre.

    DESHA TË LEDHATOJA GËZOFIN E FJALËVE

    Desha të ledhatoja gëzofin e fjalëve në lemzë,
    si prekja…,
    po ti ndoshta ke mbjellë hektarë të arsyes,
    për të lënë jetim padurimin e puthjes
    që ngjan me fryt t’ ndaluar…

    Sa ironi mban gjithë kjo peshë,
    kjo muzë që s’lëviz
    po shton përditë adhurim të heshtur,
    kur do ndalojë
    ky vendim për kujdes të paprekur?,
    Mendoj se është më e drejtë
    të digjesh në pluhurin e ferrit…

    TEKSTILISTE ËNDRRASH

    Kur unë isha tekstilistja
    më e përkushtuar e ëndrrave
    Ti, s’më ngrite statujë.

    Si një skllavopronar i bindur
    s’ deshe të humbisje joshjen
    mes dy gjysmëzërash,
    se të nisësh një betejë
    s’duhet borizan me fryme të dehur
    po gjumë i varfër,
    aq i varfër sa i fal
    pagjumësinë baltës.

    18
    Gjergj Nikolli

    BOTA NË EKUINOKS

    A ndryshohet Bota me tinguj, me lutje,
    pritje e pritje mëngjese-muzgje,
    fjalët që ikin, mërgojnë tutje,
    përulje në gjysmëgju,
    në përthyerje shpirti,
    në copëza,
    në lot,
    në….

    A ndryshohet Bota me kaq shumë skërmitje,
    me dallime të racave a të feve,
    në bindjet ndryshe të ideve,
    në ngjyrë lëkure,
    në veshje,
    krehje,
    në…

    A ndryshohet Bota me këtë realitet,
    ku njeriu modern pafundësisht të rend,
    në s’beso në shtet, s’beso në askënd.
    Rrugëve bosh kërkon ëndrrën,
    një dorë lart të ngre
    tjetra të shemb,
    sa zbret,
    ulëret
    sa…

    A ndryshohet Bota, kur murin ia vëmë vëllaut,
    kur shkurre e hithra, ia ngjeshim traut,
    ia hanë këmbën Krishtit e Allahut,
    në vend të fjalës së mirë
    u ngopëm me aq keq,
    dreqin engjëllojmë
    engjëllin bëjmë
    në dreq!
    sa…

    A ndryshohet Bota me këtë rrotullim,
    Komete a Planet Lindje-Perëndim?!
    Prej një trilli vijmë, shkojmë në tjetrin trill.
    Fati ynë i lirë, si një lëmsh pa fill
    Botës ia ngjesh lutjen o njeri
    beso në një dritë
    larg muzgut
    të zi
    ti…

    Dielli kuqalosh, kur qielli luan mendsh,
    ku një Hënë e brejtur si gjah qensh,
    të kesh a të mos kesh:
    Paç e dhënç!
    Të jesh a të mos jesh!
    Qaj – qesh….
    Fati fort
    ngjesh,
    sa…

    Ku ta kërkojmë këtë ndryshim, njeri?!
    Ndryshimi jam unë a jemi të dy.
    Jeta, një fushë shahu:
    Gjysmash bardhë e zi,
    në cilin romb, unë,
    në cilin romb, ti,
    qielli ynë
    ku rri
    si…

    Po ç’rëndësi ka Bota mbarë, nëse Bota jote,
    ajo e vogla, e shtrenjta, sa dy globe,
    ik një vit e rish të shpie
    në motmote
    oh, sa dhemb
    sa plas kripe
    e lotëve,
    sa…

    Kur të hidhurit lot nga fëmijë jetimë,
    tjetri të zgjat duart e fal psherëtima
    të verdhat helme, ç’prindër anonimë,
    ku pleqtë më jetimë se vetë fëmija.
    Zhgaravitur jeta nga lindja
    te pleqëria,
    po njësoj
    të dyja…

    Si ta ndryshojmë botën o njeri.
    Në një romb jam unë,
    në tjetrin je ti…
    Bota është shah
    katrorësh
    bardhë
    e zi!

    MBROJE NJERËZINË

    Vrasësi kur të bën drejtësinë,
    o zot, o tokë ti përpije një frymë….
    Hajni, kur kërkon të ruajmë pasurinë,
    o zot, o tokë, ti përpije një frymë….
    Imorali, kur të flet për ndershmërinë,
    o zot, o tokë, ti përpije, një frymë….

    Dhjetor.
    Dita shkurt. Qiell i kaltër. Brymë…
    Njeri, kërkoje e mbroje njerëzinë!

    JEPI JETËS JETË

    Kur durimi e pritja,
    thyhen në një pikë.
    Kur akrepat puthaputhen në një pikë.
    Kur vështrimet nis e kthehen
    në një pikë.

    Vër
    një piketë:
    Jepi jetës, jetë!

    Kur lodhesh, sfilitesh
    e tretesh në një pikë,
    kur vagëllohesh sysh
    e gjendesh në një pikë,
    kur busulla e zemrës
    te rreh shigjetën në një pikë…

    Vër
    një piketë:
    Jepi jetës jetë!

    19
    Veron Hoxhaj

    KTHEU O BIR, NJË DITË…

    Vaj kandilit s’po bën dritë,
    Nuk do të dalë ky shpirti i shkretë,
    Jam tharë si rrushi në degë.

    Malli më treti të gjallë
    Sytë më rrinë mbi portë, mbi xham
    Flaka e kandilit nuk duron,
    Shkon të fiket prapë ndriçon.

    Nuk tretet mishi i helmuar,
    Mu tha buza e përvëluar,
    Ah mërgimi, lëvore e thatë
    Na zhurite për evlat.

    Biri, bija nga mërgimi
    Duke qarë nga mallëngjimi,
    Kur u kthyen te babai
    Kandili u ndez pa vaj.

    Nuk duroi kandili shkretë
    Një natë dhe shkoi në atë jetë
    I helmuar po me gëzim
    Tretëm tani o dheu im…

    NËNA

    Nëna është aromë
    Është valium qetësues,
    Por është dhe si lëmshi
    Që të mbyt nën gushë.

    Ah moj Nëna ime,
    Meteor i rrallë…!
    Sa më dhëmb mua shpirti
    Se jam mërgimtar.

    Çdo gjë që unë ha,
    Më rri lëmsh në grykë,
    Bashkohet me mallin
    Dalin lot nga sytë.

    Ngrihem në mëngjes
    Shkoj në telefon,
    Kur ti s’ më përgjigjesh
    Zemra më gulçon…!

    Në punë nuk shkoj dot
    Më pritet fuqia,
    Kur të dëgjoj zërin
    Ngazëllehem si fëmija…

    Mëngjes, biri Nënës
    me zërin e ngrohtë,
    fytyrën e qeshur
    dhe syrin me lot.

    ÇARË ËSHTË VAJZA
    (Motiv popullor)
    Vajza është si ëmbëlsirë,
    Është si guri xhevahir….
    Është si ylli e është si hënë….
    Është si gonxhe për të qenë….
    Është si dielli kur agon…….
    Pika e vesës kur pikon,

    Vajza është si një sorkadhe,
    Është si thëllëza mbi male…
    Është si qofkëla, si bilbili…..
    Është si rrjedha te burimi….

    Është oazë me lule shumë,
    Është e kthjellët si një lumë…
    Është çapkëne ka lezet,
    Si dielli që çanë retë…

    20
    Alexandra Adami

    IRONI E FATIT TIM

    Të premtojnë lule e ëndrra,
    …rrugën, ta shtrojnë me gjemba.
    Fjalët si plumba bëjnë rikoshetë,
    dhe shpojnë zemrat cep me cep…

    Sundon si mbret mbi botën,
    me inteligjencë e thashetheme.
    Si kurorë lidhur mbi kokë,
    ironi, e fjalë të rreme…

    Ironi e fatit tim,
    mos ta njoh botën tinëzare.
    Plot me lajka e premtime,
    të hanë mish, e te grijnë thërrime..!

    DILEMA E MIRËSISË…

    Ajo, e pastër si bora e bardhë,
    në një botë të zezë katran,
    ti besosh ke shumë frikë,
    se mos djalli, të verbon sytë.

    Vjen shumë rrallë, disi e lodhur,
    me buzëqeshje engjëllore..
    Dhe kur e takon ke frikë,
    se mos të gënjyen sytë

    Mbetet vetëm një dilemë,
    ekziston, a s’ekziston..?
    Pyet veten dhe ripyet,
    është mirësi, a mos është dreq??

    DIXHEJ MBI VARGUN TIM

    Të fsheha mes epitetesh,
    të quajta “diell” e “hënë”,
    Të fola mes krahasimesh,
    vullkan fjalësh pa mend..!

    Zanore bashkëtingëllore,
    refren për ty po këndojnë,
    fshehur mbas notash zemre,
    me t’ ëmblën melodi kompozojnë..

    Dhe unë si ”dixhej” mbi vargun,
    vargëzoj nota magjishëm.
    Humbur në melodinë e krijuar,
    mendje shpirt e zemër, me ty e dashuruar…!

    21

    Sheremet Ajazi, Kanada

    MALET E DARDANISÊ

    Qyqavica, Lipovica e Drenicës
    Bjeshkët e Ulqinit e të Podgoricës,
    Malet e Sharrit e të Dukagjinit
    Tomori i Shqipërisë
    Malet e Medvegjës e Çamërisë
    I kthejnë rrezet drejtë Arbërisë
    Se bashku një vendim kanë marrë,
    Për Bashkim Kombëtar.

    LIRIA LULËZOI
    -Sejdi Krelanit-
    Kur kobi e mbuloi dhenë
    Ti ishe ai,
    Qe veje gurë shenjtërie
    Për tëndin vend.

    Liria lulëzoi
    Çdo kurorë,
    Çdo gem

    Me Adem Jasharët
    Amantin e çuat në vend…

    22
    PREND UKAJ

    SHENJA E SHKRONJAVE

    Shenjat e shkronjave,
    Më ndjellin
    Në gurë e lisa.
    E lashta pergamenë,
    Kudo e pashlyer.
    Zbulesës,
    E nxjerr veten.
    Trup të truem.

    ALI PODRIMES
    Erdhe dhe ike
    Më thanë,
    Në një pyll France.
    Ku përcolle Lumin.
    Tri dit e tri net
    E thirre zotin,
    Të lumi.
    U fike u ndeze,
    Si prore,
    Meteor i zdritshëm,
    Në çdo preferencë,
    Gjallmon,
    I pambërritshëm.

    MARR FRYMË
    Shndërruar në harfë
    Marr frymë.
    Ta rilind emrin,
    Në rritjen e barit.
    Tempujve të errësuar
    Ku bën dritë.
    Një fener i verdhë
    Për së parit…

    DASHURI E SHKURTUAR
    Dashuri e shkurtuar,
    E këputur.
    Rrezbinës merr
    Teposhtë.
    Në rrasa guri.
    Harresë
    Coptuar
    Nuk e ndal turrin…

    MALL
    Kam mall
    Për ato bjeshkë,
    Për ato stane.
    Natajve e të Vuklekajve.
    Për Lavrën e Bicajve
    Për bunarin e Grishit

    Për Gurrën e Gjatë
    Ku verojnë berrat.
    Një kokërr qershie
    E pata hangër
    Kur buza m`u ça
    Prej etjes…

    23
    Vangjush Ziko

    POEZIA E AIDA BODES
    (Kritikë)
    I lexova te tri vëllimet: „Porti i Perëndimit“, „Djathë i vërtetë“ dhe „Ethos“. Mendimi im i koncentruar dhe i filtruar për poezinë saj është ky më poshtë. Aida Bode është një krijuese e cila, tashmë, e ka përvijuar profilin e vet krijues, koordinatat dhe shtigjet e frymëzimit nëpër të cilat do të vazhdojë të krijojë edhe në të ardhmen, ka gjetur dhe e ka shtruar rrugën nëpër të cilën premton të ecë edhe më tej. Kjo është një arritje e saj e padiskutueshme. Këtë e dëshmon, kryesisht, vëllimi „Ethos“. Dy vëllimet e tjera, e gjithë ato vlera krijuese që kanë, mbeten si një dëshmi e suksesshme e kërkimeve të saj në drejtim të tematikës dhe të figuracionit artistik, sprova, që kanë përgatitur daljen e saj në rrugën e vet, të një krijimtarie me tipare të veçanta dhe origjinale, janë dhe mbeten pagëzimi i saj krijues i identitetit të saj poetik. Cili është ky identitet? E veçanta e tij e parë është lirizmi intim. Ajo e zbulon botën nëpërmjet raportit dhe lidhjes së saj me botën që e rrethon (natyra në shfaqjet e shumanshme të saj, stinët, bimët, gjallesat; sendet e ndryshme të përdorimit të përditshëm,), qendrat urbane dhe kënaqësitë shpirtërore dhe artistike; atë e intereson vetvetja dhe mendimet e saj, në të cilat kridhet duke zhbiruar natyrën dhe vetveten dhe mbi të gjitha, raportet e saj shpirtërore me Demiurgun. Heroi i saj lirik gjendet kështu i përqendruar në boten e saj të përjetimeve intime, duke zënë një pozicion neutral, të shkëputur nga mjedisi dhe interesat jashtë këtij spektri, objekti i tij është vetvetja dhe përjetimet dhe meditimet e veta, pa i përqasur apo pa hequr paralele, pa hyrë në diskutim apo debat me opinionin shoqëror, as pa iu kundërvëne, pa e mohuar apo pohuar atë, bota për të është vetvetja si pasqyruese e një morali dhe një etike realiste dhe aspak të idealizuar apo të mistifikuar. Objekt i poezisë së saj janë ndodhi, ngjarje të jetës së përditshme, kremte dhe festa, mbresa të drejtpërdrejta, njerëz të afërt e të njohur prej saj, të cilët i zbulon nëpërmjet prizmit të vet moral, etik dhe filozofik mbi jetën, vdekjen, dashurinë. Në intonacionin e poezisë së saj nuk ndihet as mohim, as përbuzje, as neveri për jetën, por përgjërim dhe admirim, mallëngjim apo trishtim për humbjen apo largimin e njerëzve të dashur, pra, një humanizëm i pastër, pa asnjë paragjykim, përveç se atij moral dhe etik. Burimi i këtij botëkuptimi është, në radhë të parë, besimi i saj shpirtëror, frika dhe adhurimi i Perëndisë, morali kristian dhe sigurisht, karakteri i saj i mbrujtur në një ambient familjar human dhe të vëmendshëm ndaj njëri-tjetrit, në një ambient qytetar të kulturuar. Shoqëria, ngjarjet historike, janë vetëm detaje episodike që feksin aty-këtu, kalimthi. Të gjitha këto përbejnë tematiken, brendinë e poezisë së saj, këndvështrimin filozofik, që përcaktojnë dhe vlerën realiste të krijimtarisë, vlerën shoqërore dhe le të shtojmë, edhe atë morale dhe edukative, shoqërore. Vlerën e vërtetë, konkrete artistike, e përcaktojnë parametrat e tjerë gjuhësorë dhe figurative të sintaksit gjuhësor dhe atij artistik. Aida Bode përdor kryesisht vargun e lire dhe rrallë herë atë metrik; ajo bën edhe sprova të formave klasike të poezisë. Për mendimin tim, stihia e saj krijuese mbetet vargu i lire, si veshja më e përshtatshme. Vargu i saj rrjedh lirshëm me stonatura të rralla, sidomos, kur ajo kërkon të fute ne indin e poezisë dhe ndonjë sentence moralizuese, ndonjë deduksion filozofik, që cenon „naivitetin“ dhe spontanitetin e ndjenjave te saj, moralizim apo konkluzion gjykues. Figuracioni i saj i përshtatshëm dhe i suksesshëm është shprehja metaforike, e figurshme e ndjenjave dhe mendimeve, apo krahasimi dhe paralelizmi figurativ. Por poezia, në fund të fundit, nuk është thjesht mjeshtëria e njohjes apo përdorimit të figurave artistike, nuk është një „prodhim“, ajo është vetëshprehje, është bisede. Për lexuesin është e rëndësishme ta dijë se me kë po bisedon dhe përse bisedon; poezia e vërtetë është „prodhimi i realitetit“ (intim ose shoqëror), thelbi i poezisë është në vetë natyrën e gjuhës, në natyrën e vetë njerëzimit, poezia është stihia e gjuhës, zbulimi i energjisë së saj shprehëse. Në këtë kuptim, për poezinë bashkëkohore, gjuha nuk është mjeti i poetit, por poeti është mjeti me te cilin shprehet gjuha. Detyra e poetit është jo të përdorë „gjuhën e gatshme“, gjuha poetike kërkon që poeti të bëhet instrument që krijon gjuhën e vet të shprehjes. Kam mendimin se Aida Bode ka arritur, sidomos në vëllimin „Ethos“, një gjuhë që u përgjigjet mjaft mirë këtyre kërkesave të poezisë bashkëkohore, flet me lexuesin, jo vetëm për ndjenjat e veta, por edhe me gjuhën e vet.

    24
    E VËRTETA NË TRILOGJITË E ROMANCIERIT AMEDEO BAÇI

    Isuf Çipi
    Besjana Çipi

    Në veprën e Amedeo Baçit që përmblidhet në disa trilogji, lexuesi do të përballet me realitete të hidhura të tranzicionit shqiptar, përmblidhet tërë bagazhi dituror i tij, tërë dhuntia krijuese dhe kërshëria e gjithanshme mendore. Shkrimtari me të vërtetën dhe realitetin në mendje, gojë e penë, bëhet krejt i veçantë në letërsinë e kohës dhe gati i paarritshëm. Në veprën e tij spikatin këndvështrimet e përpikta të dijetarit, vizioni i gjerë i mendimtarit dhe shikimet e thelluara apo imagjinare të romantikut, përmes ngjarjeve që përjetohen emocionalisht. Diku lexojmë: “Borëbardha ime e shtrenjtë… Jam unë Paridi. Të lutem, hapi një herë ata sytë e bukur, një herë të vetme, sa t’i shoh. Më dëgjon Zana? A i dëgjon vajtimet e zemrës sime? Unë dua që ti të jetosh, të martohemi bashkë dhe të kemi një familje të lumtur…”. Vepra e tij merr vlera të veçanta, sepse ajo erdhi në një kohë të ftohtë për letërsinë dhe jetën shqiptare. Në letërsinë e sotme ka munguar një romantizëm kaq autentik, që të mbajë një qëndrim aktiv ndaj realitetit, vetes dhe asaj që ai dashuron me një patos, karakteristik për dashurinë sublime të pas shekullit të 16-të. Një përjetim kaq emocional që arrin të edukojë vullnetin për punë dhe për një jetë dinjitoze, të fusë harmoninë mes njerëzve për jetën e re, të kultivojë në një shoqëri që rreket mes vesit e virtytit, cilësitë më të arrira që vetë populli i ka krijuar. Këtë boshllëk të madh e plotëson më së miri vepra e tij, e cila ka një qartësi të theksuar mendore, kuptimore dhe emocionale. Ajo është aktive dhe gjithnjë e gjallë, nyjëzon prirje kryesore kombëtare, gjuhësore dhe letrare. Në vepër ngrihen cilësisht traditat e shkëlqyera të popullit shqiptar.
    “Në Mirditë, puna që mora në dorëzim nuk m’u duk aq e vështirë. Banorët, – thekson ai, – ishin të lidhur me Degën… dhe mjaft të zgjuar. Një zgjuarsi të tillë s’e kam parë në asnjë rreth tjetër. Prania ime në atë rreth më ndihmoi më shumë se shkolla. Femrat mirditore u jepnin shpjegim problemeve më shpejt se unë”. Pasuria e fjalës e shoqëruar nga një gjuhë e thjeshtë dhe e kuptueshme, e ka bërë veprën mjaft të lexueshme, të pëlqyeshme nga letërsidashësit dhe, në të njëjtën kohë, një shuplakë për shkrimet e pavlera ideore e kombëtare, për dembelët, mashtruesit, të pamoralshmit, sofistët etj. Fjala dhe fjalitë e ndërtuara mjeshtërisht nga autori, shkërmoqin si kokrra të mykura fjalitë sofiste të pseudoletrarëve të sotëm, që duan ta kthejnë letërsinë në shërbim të politikës famëkeqe të shkatërrimit të Shqipërisë. Letërsia e këtij “formati” i shëmbëllen lëpirjeve të qenit që pajtohet me një lëmoshë të vogël ndaj të zotit…
    “Ndoshta kjo ka qenë një nga arsyet që e hodhën Safetin në anën tjetër të barrikadës, duke e quajtur veten “të persekutuar” në situata të reja, e të dilte në krah të kryetarit Sejli Beri, që parapëlqente kokorroçë të tillë si kolona të pesta në gjirin e punonjësve të policisë”… Opusi i tij letrar vjen në një kohë me tendencën për të goditur gjuhën e njësuar shqipe, që prej disa kohësh është bërë një pasion i zellshëm, që dëmton çdo ditë kulturën dhe artin shqiptar, duke dëshmuar dhe një herë, ashtu si rilindësit e parë, kulturën e lartë moderne të popullit shqiptar, siç edhe shprehet më poshtë:
    “Mëkati” im më i madh ishte se unë nuk e konceptoja veten kurrë si një person konformist, edhe sikur kjo të shkonte kundër interesave të mia të drejtpërdrejta. Për mua, e drejta duhej të fitonte gjithnjë mbi padrejtësinë, ideali mbi realitetin, arsyeja mbi egoizmin, urtësia mbi pasionin, bindja ndaj dhunës, e vërteta mbi gënjeshtrën dhe e ardhmja mbi të tashmen. Pikërisht kështu duhej të ishte ndërtuar bota që të kishte paqe, mirësi, mirëkuptim, shëndet, gëzim e lumturi. Paraja, suksesi dhe fama, jo gjithmonë ofrojnë lumturinë. Paratë e shumta, që kisha pasur në dispozicion më kishin sjellë veç mjerim.”… Nuk ka dyshim se vlera e lartë letrare, kulturore dhe estetike në librat e tij, vijnë dhe nga kultura e gjithanshme e shkrimtarit, nga leximi i shumë autorëve të tjerë, vendas e të huaj, gjë të cilën ia kanë lehtësuar dhe gjuhët e huaja që zotëron. Fillimi i shkrimeve e gjen Amedeon me mbi 800 libra të lexuara në shqip e gjuhë të huaj vetëm për katër vitet e mbajtjes absurde në burg. Ai pohon në një intervistë në një TV kombëtar se ‘… në se do të rrija qoftë edhe një ditë të vetme pa lexuar, do më dukej vetja një budalla i mjerë’. Veprat e tij janë frymëzuese dhe për krijues të tjerë, por në radhë të parë janë frymëzuese për njerëzit e thjeshtë, duke kryer një farë ndërgjegjësimi apo zgjimi të ndërgjegjes të një shoqërie të topitur nga letërsia absurde e romaneve mediokre të “politikanëve- shkrimtarë” të shumtë që, duke shfrytëzuar aksesin që kanë në pushtetin mediatik, shesin produkte letrare të cilësisë së dobët… Pas vitit ’90, rrallë shkrimtarë shkruan romane në një gjuhë aq stilistikisht të arrirë dhe me vërtetësi të frikshme si Amedeo… Librat e tij janë frymëzues dhe mbështetje e prirjeve afruese në jetën shpirtërore të popullit. Aty lexuesit gjejnë veten që nga fëmijëria e deri në pleqëri. Kultura e lartë shqiptare gërshetohet dhe me kulturën e huaj të popujve të tjerë, që ai e njeh si të kishte jetuar mes tyre. Vepra e tij përshkohet fund e krye nga kujdesi për njeriun dhe nevojën që ka shoqëria në kërkimin e vlerave dhe harmonisë njerëzore, të cilat politika e sotme i ka zbehur rëndshëm. Fjalët e tij të thjeshta ngrihen në nivel të lartë mendimi, duke sqaruar çështje të mëdha të njerëzimit… Ai shkruan mrekullisht, qartë e bukur për gëzimet e lindjes dhe dhimbjet e vdekjes, për kalimin e shpejtë të rinisë, për të bukurën dhe ndikimet e saj frymëzuese e moralizuese, shkruan për mendimin dhe ndjenjat që i krijon njeriut dashuria, ashtu si edhe për vuajtjet që shkakton kujtimi i njerëzve të vdekur. Vepra e tij i përket të gjitha moshave. Në një nivel të ri ngrihet dashuria, ku shkrimtari e kërkon lumturinë e tij nëpërmjet sigurimit të lumturisë së femrës që dashuron, gjë që tregon një shkallë të lartë emancipimi dhe demokratizimi në marrëdhëniet me shoqen e jetës. Por ka edhe raste kur ajo, e persekutuar në shekuj dhe jo plotësisht e emancipuar, nuk arrin të kuptojë këtë nivel qytetërimi, duke rënë viktimë e interesave të çastit…
    … Së fundi, themi se mangësitë janë të pranishme ku ka plotësi, veset paraqiten pikërisht atje ku ka bollëk virtytesh. Shekspiri, ndër shkrimtarët më mëdhenj të të gjitha kohërave, në veprat e tij ka plot mangësi. Studiuesi i tij, Jan Kot, pohon se Shekspiri nuk njihte gjeografinë, ndaj e vendos Çekinë afër detit, apo nuk kuptonte mjeshtërinë luftarake, duke përzier adetet e kohëve të ndryshme. Përfundimisht, mund të pohohet se, megjithëse vepra e tij është e papërfunduar, dhe kështu mbetet e hapur, deri tani, ajo kalon shumicën e kolegëve të tij gjatë gjithë jetës së tyre. Proza e tij flet shumë, sidomos për jetën e njerëzve të thjeshtë dhe dinakërinë e shtetit në kurriz të popullit të vet. Jepen fakte, si ishte Shqipëria para viteve ’90, si u bë, si është dhe si duhet të jetë, cilat janë mundësitë e saj… Ajo flet se njerëzit e aftë, të zotë e të ditur, nuk i mungojnë Shqipërisë, se i ka lindur një popull i lashtë, me traditat më të shkëlqyera, por ata janë të ndrydhur e të përçarë nga injoranca e shtetit primitiv që di vetëm të zhvasë e t’u shërbejë qarqeve dashakeqëse brenda dhe jashtë vendit. Ajo flet duke dhënë përgjigje mjaft të mençura për fushat e ndryshme të jetës, që janë aq të bukura në vlera, të dominuara nga virtytet dhe, po aq të mbrapshta e zhgënjyese, kur ato dominohen nga veset. Ajo na tregon sesa e madhërishme dhe e shndritshme është e vërteta dhe thjeshtësia, duke të ngritur lart e më lart jo në para, por në arsye, jo në pushtet, por në moral, jo në instinkte, por në ndërgjegje dhe për fillin udhërrëfyes që i përshkon librat, jo në perversitet, por në dashuri idilike. Ajo rrëfen jetën sociale të popullit shqiptar, marrëdhëniet midis brezave si tradita më e shkëlqyer që ekziston, përshkruan dashurinë, bukurinë dhe forcën e saj, kur ajo ekziston në thellësi të zemrës e shpirtit. Ajo shprehet me fjalën e thjeshtë dhe gjuhën e pasur shqipe, që del në fjali të bukura, duke dhënë përgjigje të mençura e të thelluara në të gjitha aspektet e jetës… Ajo flet më shumë se dhjetëra institucione të sotme që, të ngritura në bazë të korrupsionit, mbjellin vetëm errësirë dhe prapambetje. Dhe s’ka si të ndodhë ndryshe. E thjeshta është e madhërishme atëherë kur e vërteta të ndriçon shtigjet në çdo situatë, sado errësirë të ketë rreth e rrotull…

    25
    Hamdi HYSUKA
    KOHË E KRYER

    Kam parë horizonte të panjohura,
    kam thënë fjalë të pathëna,
    kam jetuar palumturinë.

    Kam larguar inatin nga zemra,
    kam vendosur paqen në zemër,
    jam bërë shpatë
    për të mundur çdo armik.

    Nuk më mjaftojnë dhjetëra vjet
    të harroj kohën e kryer.

    O KËNGË PARTIZANE

    Me fishekë të pakët ngjeshur në gjerdane
    kishin edhe ju, o këngë partizane
    ditëve të luftës, netëve në acar
    ne hidheshim në sulm, ju ndizeshit zjarr.

    Ju kishim plumba, ju kishim barot
    mbi armiq betejave qëlluam ne tok,
    kur trimat do binin si trima në ballë
    ju i merrnit me vete përjetësisht të gjallë.

    Nuk lindët sallave, as në festivale
    për skena ju kishit fusha dhe male,
    mbeteni nga perlat më të mrekulluara
    o këngë partizanë përherë të kënduara!

    VETERANËVE
    Mes nesh kur vini, o veteranë
    ju gjeni shokët e luftës që ranë.

    Dëshmorë u bënë të gjithë ata,
    flamuri ynë ngjyrë i ka.

    INTIMITET
    Më kujtohet kulmi i djalërisë,
    një vajzë ish rritur për mua,
    çeli trëndafili i dashurisë
    dhe zemrës një zemër iu shtua.

    S’hoqa dorë, rashë në dashuri
    ndryshimi i ditëve në çast filloi,
    vajzën nga dritarja e syve të mi
    dhe një bashkëshok e shikoi.

    Fort me fjalë seç jemi rrahur,
    mbaj mend, e rrokullisa mirë
    thellë në shpirt i gjeta fshehur
    të njëtën ndjenjë, të njëjtën dëshirë.

    FTESË
    U vesha si për dasmë,
    me gëzimin e zemrës
    u nisa drejt teje, Shkodër.

    Makinës i thashë: -Fluturo!
    dhe malit: -Bëmu shesh!
    gjithmonë për te ti
    balli më ndrit e buza më qesh.

    Nuk kam njeri me shtëpi atje,
    as halli nuk më çon,
    pa lajm e pa mesazh
    Shkodra vetë më fton.

    S’ TË FLET BUZA, VARGU FLET
    -Poetit H. Milloshi-
    Në prehër të malit Dejë
    të kërkoj e nuk të gjej.

    Për një çast shkrehem në vaj,
    s’e mbaj veten, nis të qajë.

    Në Macukull as pranvera
    nuk po vjen si herë të tjera.

    Për ty shok dhe mik i zemrës
    ndalen dhe vargjet e këngës.

    Më kot pres, ashtu pa zë
    nga Tirana nuk vjen më.

    S’të flet buza, vargu flet
    ushtarak edhe poet.

    Dhe pse ndarja qe disfatë,
    ti sërish je jetëgjatë.

    26

    MIHAL DISHO
    VOSKOPOJARJA DHE FRASHËROTI…
    (Skicë)

    (Pashë në ëndërr më të bukurën voskopojare/ Ah, moj ëndërrprishëse, Ç’m’i bëre asaj nate!…
    Ajo, Dhoka vinte nga një fis I dëgjuar dhe më i parë në Voskopojë e mbarë vendin e gadishullin ku ndodhej fisi Zguri. Ai, Miha vinte po nga një fis I dëgjuar Disho, por Frashërot. Të dy vinin nga vend i bukur dhe vend kulturor. Dihet nga të gjithë zëdëgjuari i Voskopojës dhe Frashërit . Mihës fatbardhi i qeshi jeta të jetonte mes katër prindërve . Dy lindësit, dy rritësit si edhe më vonë iu bënë edhe dy të tjerë, dy lidhësit. Lidhësit ishin Koçi dhe Lena e bukur , e cila për fat qëlloi motra e babait të rritëses Leka, e cila ishte lidhur me Thanasin bujar .
    E donte puna, zakoni dhe jeta që Miha gjë që vjen nga hebraishtja dhe do të thotë “kush është si zoti“, të lidhej me një të afërm të Lekës rritëse. Fati i bardhë dhe i lumtur solli që të mishohej e thuohej me Dhokën që vjen nga greqishtja e vjetër e do të thotë Lavdi. Edhe lindësit Dora dhe Jorji u dakortësuan me lidhës të tillë të dëgjuar nga të dyja anët , e se s’bën do të dilte e fatshme dhe e mbarë edhe “Lavdia” . Thonë , që në raste të tilla, “ fati do edhe shtyrë “, por ky fat ishte brumosur “si me magji” nga treshja, lindësit, rritësit dhe lidhësit. Ata të dy ishin akoma fëmijë, por fjalët kishin marrë dhenë si “të fejuar“. Një ditë të bukur vere malore Leka po tirrte lesh në familjen e Lekës. Leka pa që bohçet e leshit po i mbaronin. Lena e dërgon Dhokën e vogël te familja e Lekës, pra të Mihës, “të fejuarit“, për të marrë boçeleshi. Familjet ishin pranë, jo shumë larg. Ajo zëëmbël dhe zëngadalë i thotë gjyshes së atij për boçeleshi, ndërsa i vogli Mihë “me turp“ për të mos e parë “e fejuara“ u mbulua me një thekore leshi dhe anash me sytë e tij shikonte të bukurën, të voglën, të ëmblën dhe të ardhmen e tij Lavdie. Në një rast tjetër , tashmë më të rritur , Mihës i vjen nga larg Thina , një gocë halle e cila këmbëngulte të shikonte Dhokën . Vajtën papritur në shtëpinë e saj , e cila me të parë të voglin e saj , tashmë më të rritur , u mbulua me shaminë e kokës e u kthye nga ana tjetër , sipas zakonit të atëhershëm . Qe e kotë pasi Thina e zbuloi e ktheu nga vetja , e përqafoi dhe e puthi me mall të madh nusen e djalit të dajës . Për djalin e dajës qe më mrekulli pasi pa jo një vajzë , femër , nuse , por një zanë , një princeshë ku i spikatnin disa flokë të zinj që i vareshin deri poshtë në bel , një fytyrë të mprehtë dhe simpatike , dy sy të zinj e të mëdhenj , një hundë të rregullt e mbi të gjitha dy vetulla të përzgjatur si gajtan , po me ngjyrë të zezë , të cilat bashkoheshin në mes me një shteg të pashëm.
    Koha bëri edhe atë që të tri familjet të ishin pranë e pranë në një stan e në një qendër banimi . Është për t’u marrë shembull që edhe gjatë para fejesës , fejesës së martesës nuk nakatosën asnjë llafe , gjë që ndodh shpesh nëpër familje të tilla . Rrëfejnë që në kohën e këtyre familjeve ndodhi të lidhen edhe dy të tjerë , por që të mërkurën e javës së parë të martesës u ngatërruan dhe kjo ngatërresë vazhdoi deri vonë. Për familjen e lindësit dhe rritësit tregojnë se kur do të shkonin në një mal tjetër verimi dikur , një bashkëmoshatar i Mihës paskësh thënë që të paktën këto dy familje të mos na i kishin hequr nga malverimi i mëparshëm. Shkuarja bukurore , lumturore dhe shembullore Miha-Dhoka nuk pati ndalesa dhe pengesa në asnjë rast . Madje kjo u kalua edhe tek fëmijët e tyre , familjet e fëmijëve dhe nipërve dhe mbesave ,megjithëse duhet thënë që jo gjithnjë “ dardha bie nën dardhë “ . Në këtë rast këto dardha nuk patën asnjë rrokullisje. Tashmë ata jetojnë bukur , lumtur dhe gëzuar fort edhe nën atë lumturi që u sjellin tri lule aromë ëmbël të quajtura me emrin e madh MBESA . Nuk thonë kot që nipërit dhe mbesat janë gjak prej gjaku , mjaltë prej mjalti ose sipas urtësisë vllahe “ nipëotu ti dëori , kum ti dëori kotu “ , që në shqip do të thotë “ nipi të dhëmb , siç të dhëmb bërryli “ Besoj që të gjithë e keni provuar këtë dhimbje bërryli. Më do, s’ më do,/ këpus petale luleshqerre …/E ajo pranë meje …

    27

    MILTIADH DAVIDHI

    TREGIM

    KTHIMI I TË ARRATISURIT

    Ishte fundi i vitit nëntëdhjetë. Nëpër bulevardin “Dëshmorët e Kombit” dhe në sheshin “Skënderbej” ende gjëmonin zërat e studentëve të dhjetorit. Prej fjalëve të tyre çelën lulet e blirëve dhe rrugët u mbushën me një diell të ri. Ishin të freskëta gjurmët e rrëzimit të bustit të diktatorit. Ndaj Aleksi ishte i lirë të kthehej në atdhe, pas kaq vitesh, i arratisur në një vend të huaj. Nga sytë, si një dritëz i shpërndahej malli nëpër gjithçka që shikonte në Tiranë. Para se të ndodhnin protestat që kishin çuar në fitoren e demokracisë, për të kishin dale zëra, se do të vinte me një bandë të madhe për të sulmuar e vrarë Ramiz Alinë. Zëra këto që dolën pas shkatërrimit të bandës se Xhevdet Mustafës, që s’ia arriti të eliminonte udhëheqjen, tashmë të kalbur e të vendosnin demokracinë më herët në vendin tonë. Këtë e realizuan studentët dhe vet populli i cili si deti i flakën në breg bllokmenët tok me leshterikët. Ai po kthehej i vetëm, pa bandën e supozuar nga pushtetarët dhe pa hakmarrje në shpirt. I djegur nga dashuria për vendin, vajzën dhe gruan. Kishte ikur djalë i ri dhe vajzën e kishte lënë dy muajshe e s’dinte asgjë për fatin e tyre. Tani vinte i plakur, i thinjur dhe i kërrusur. Por në shpirt ishte ende energjik, si në rininë e tij, kur në qafë mbante një aparat fotografik dhe nxirrte në fotografi njerëzit. Ishte i buzëqeshur, i logjikshëm dhe i dashur me të gjithë (si dikur). Dhe pse kishte kaluar vite të tëra nëpër burgje dhe nëpër botë, pas arratisjes. E kishin akuzuar për agjitacion dhe propagandë. Më kujtohet si sot, kur e shikoja, (në mbledhjen e popullit të fshatit), në sheshin e kooperativës, me kokën të qethur duke e demaskuar. Nga sytë më rridhnin lot të nxehtë dhe të sinqertë fëmije. Më pa tek po qaja me të madhe dhe ma bëri me shenjë që të pushoja dhe të mos mërzitesha. Më kishte dashur aq shumë. Por, njerëz të kthyer në bisha ulërinin duke e sharë e ofenduar. E quanin armik e tradhtar. Ai, sikur i përkëdhelte me vështrime dashamirëse bashkëfshatarët, i qetë, pa kurrfarë inati dhe mërie. Ai vinte arsyen mbi emocionet. E dinte që ata ishin thjeshtë vegla mjerane të një sistemi mjeran. Të nesërmen, në vendin e tij kushedi se cili do ta kishte “radhën”…, ndoshta ndonjëri prej tyre. Kurrë s’do të shndërrohej në bishë ulëritëse si ata. Kishte një kulturë të gjerë. Ishte tjetër njeri. Sa herë që vija atje, e gjeja fshehur në kopshtin me misër duke lexuar në gjuhën angleze libra të ndaluar, me kopertinë të trashë, (libra të verdhë, siç i thoshin atëherë). Siç duket priste të gjente çastin për të ikur në një botë që kishte më shumë dritë e liri të mirëfilltë, pa pranga në duar e në shpirt. Kishin filluar t’ia bënin jetën të padurueshme. Vetja po i dukej i huaj në shtëpinë e tij. Në kopshtin e tij, para shtëpisë, një ditë pashë një njeri që kishte hipur majë manit dhe fshehtas përpiqej të vëzhgonte se ç’po bënte Aleksi. Ia tregova se po e survejonin, por, kur doli ai, njeriu hije ishte zhdukur. S’po e linin të merrte as frymë lirisht në strehën e vet. Megjithëse kurrë nuk ma pati thënë, unë e kisha kuptuar se një ditë do të ikte. Dhe tani, pas kaq vitesh, po kthehej. Ende i kisha në gojë, duke ua ndjerë shijen biskotave të regjura me sherbet sheqeri, që më gostitnin, kur shkoja në shtëpinë e tyre. Në ato vite kjo ishte një gjë e rrallë, se sheqeri jepej me gram për frymë. Ata të dy më donin pa masë. Por kishte kaluar një kohë aq e gjatë, sa dhe ai, edhe unë, nuk e njihnim më njëri-tjetrin. Vitet kishin lënë gjurmët e tyre në fytyrat tona. Por kujtimet flasin e gjallojnë dhe kur ne heshtim e nuk i japim të njohur njëri-tjetrit. Dhe mua do të më pëlqente më mirë të heshtja bashkë me kujtimet e mia e të vazhdoja të tregoja për të. Të jem i heshtur e i vërtetë pranë tij. T’i tregoj rrugëzën e harruar për në shtëpinë e tij dhe pastaj si copëz dielli në mbrëmje të tërhiqem në strehëzën time. Një makinë me targë të huaj kishte goxha rrugë që na ndiqte. Ia vura në dukje këtë gjë dhe erdhi një moment e kur u bind se ishte e vërtetë i bëri sinjal që ta parakalonte dhe të ndalej para tij. I huaji ndaloi makinën disa metra para nesh. Personazhi im zbriti i qetë dhe i foli në frëngjisht. Agjenti që e kishte ndjekur nga pas, pasi i kërkoi falje e nderoi me dorë dhe u zhduk me gjithë makinë. Megjithëse unë nuk i kisha treguar se kush isha, në të vërtetë më erdhi mirë që njeriu që kisha dashur në fëmijëri ishte bërë me rëndësi në këtë botë. Duhej të kishte pasur ndonjë post të lartë në shtetin nga vinte. Ndryshe s’kishin përse ta nderonin me dorë në atë më mënyrë. Kjo më gëzoi, pa më habitur aspak, se …dihet,… janë të shumtë shqiptarët që nëpër botë janë bërë të famshëm e me detyra të rëndësishme, po në këtë tregim do të ishte e tepërt t’ua përmendja emrat. Megjithëse qëndronte pranë meje, ai për mua ishte dhe mbeti si një planet i panjohur për forcën e pushtetit që zinte në këtë Univers. Por, jo për urrejtjen e dashurinë. Atë unë e pashë me sy. Jo vetëm unë, por dhe hija e gjarprit që e ruante dhe raportonte dikur për gjithçka që bënte ai. Dhe ata që u shndërruan në bisha dhe ulërinin duke e kafshuar ku të mundnin në shpirt dhe ata që i vunë prangat duke e burgosur nëpër kafaze ëndrrash të vdekura. Dhe ata që i bënë gjyqin dhe e dënuan duke e futur në burg pa i ndryshuar dot mendim. Të gjithë e panë zëmrën e madhe e të brengosur të tij pa pikën e njollës së urrejtjes në të. Ai të gjithë i takonte me dashuri dhe mall. Po, po, mall dhe për ata që e kishin rrahur me shkop gome. Dhe për ata që e kishin lënë pa ngrënë dhe e kishin torturuar në mënyrë çnjerëzore. Mall dhe respekt. Ajo qe koha dhe radha e tyre, ndërsa tani ishte koha dhe radha e tij. Ai dhe koha e tij, ndryshonin rrënjësisht nga koha e tyre dhe nga ata…Në veprimet e tij pashë me sy se si diktatura ndryshon rrënjësisht nga demokracia dhe kultura e saj.
    Viheshin përballë njëra-tjetrës bëmat e injorancës me sjelljen e kulturës. Evoluimin dhe harresën e mençurisë. Ai ishte personifikimi më i mirë i një personazhi të tillë. Dhe s’kishte si të ndodhte ndryshe. Me gjithë zërat e ekstremistëve për hakmarrje. Për vrasje e për shlyerje borxhesh. Për dhënie llogari e për krime të reja. Ç’ndryshim do të kishte demokracia nga diktatura po të vazhdonim sërish të derdhnim gjak duke vrarë njëri tjetrin? Duke bërë të njëjtat gjëra që bënë dhe ata?… Jo, jo! Ai vinte nga një botë e qytetëruar dhe e kulturuar me vizione të qarta për jetën, njerëzit, dashurinë dhe urrejtjen. Dhe kudo ku kishte qenë kurrë nuk e kishte mohuar vendin nga vinte. Ruante krenarinë që ishte shqiptar. Dhe pse kishte jetuar nën kthetrat e diktaturës, injorancës, skllavërisë dhe mjerimit. -Ne duhet ta bëjmë si bota këtë vend,-më tha,-jo ta shkatërrojmë. Me këto mendime mbërriti para shtëpisë së tij, i djegur prej mallit e të dhimbjes së një mungese të gjatë. Le të takonte, të pushonte e të çmallej me të gjithë. Me ata që e deshën e s’e deshën. Me vajzën që s’reshti së kërkuari babanë dhe me lotët e thara në një kryq varri të një dashurie të lodhur së prituri. E kishte lënë të bijën vetëm dy muajshe dhe e gjeti grua, me tre vajza. Malli i babait si dorë e dhimbshme prindi iu hodh në qafë dhe e përqafonte me dashurinë e të gjitha viteve të munguara. Dhe qante. Qanin të dy si dy malldjegur rrugëve, qoftë dhe për një shikim të vetëm. Pa u takuar kurrë me njëri-tjetrin. Qanin dhe për atë që nuk mund të qante më, që ishte tretur nën dhe nga dashuria e pritja. Rrufetë zbrazeshin në shpirtin e lodhur dhe ai ishte si një qiell që s’reshte së qari. Porsi era, tre vajzat e së bijës, shpërndanë prej qiellit të shpirtit retë vajtuese dhe e mbushën me të kaltëren e një lumturie. Lumturinë e ardhjes së gjyshit të tyre. Dhe kjo ishte gjithçka për nënën dhe ato. Të nesërmen në mëngjes, me vajzën dhe mbesat vajti te varri i së shoqes, tretur si mall i pashuar. I vendosi buqeta të freskëta me lule e dhimbjen e dashurinë ia vuri te mermeri i varrit si zëmër të përgjakur. Eh!…Ju kujtua dita e njohjes. Ishte djalë i ri atëherë. Në qafë kishte varur një aparat fotografik. Në ato vite, aparati fotografik ishte shumë i rrallë e gati luks. Ata që kishin një të tillë, shikoheshin me admirim. Aleksi ishte si një mëngjes i bukur pranvere, me sy të zinj, trëndafil i bardhë erëmirë e me vesë dëshire nëpër duart e vajzave të shkollës. Dhe ato, si shegë të përflakura, gati të plasariteshin nga shëndeti e dashuria. Dy nga dy e një nga një e ftonin e bënin fotografi. Fiksonin çaste nga jeta e tyre shkollore. Me shoqet e shokët e tyre. Ndalonin përkohësisht kohën që ikën e pamëshirshme nëpër fotografi, që zverdhen si gjethe vjeshte. E koha sërish vazhdonte të rridhte si lumë dëshirash, herë i kulluar e herë i turbullt në shtratin e saj të zakonshëm. Ajo shikonte në drejtim të aparatit me një dritë shikimi të ëmbël, sikur të kishte mbledhur nëpër sy të gjitha ngjyrat e luleve me të bukura e donte t’ia falte. Kishte një trup mesatar me flokë të zeza, të bukura dhe me faqe të rrumbullakëta, si mollë të skuqura nga turpi. Ai, kur e shikonte, ndihej si ndër ethe. I dridhej në duar aparati fotografik e ndihej me turp, kur, për ta fiksuar në celuloid, i duhej të mbyllte njërin sy. Filloi të mos i merrte lekë për fotografitë që i bënte. Vetëm donte ta fotografonte sa më shumë, në të gjitha pozicionet dhe vendet e mjediset ku të dilte më bukur. Dhe ajo qeshte e shndriste si gur i çmuar nëpër sytë e tij. Flokët i vareshin supeve si ujëvara drite. Herë i lëshonte pas që i zgjateshin deri afër vitheve të bëshme, dhe herë i krihte në mënyrë që të binin mbi gjoksin e kolmë. Ishte fotozhenike e sa vinte dhe më shumë linte gjurmë në shpirtin e tij, tashmë të dashuruar. Me duart që i dridheshin fshiu fotografinë në varrin e saj dhe e puthi. Një puthje e ftohtë, si vetë vdekja. -Na ndanë në kulmin e rinisë sonë,-tha pas pak, kur brenda nesh dashuria qe aq e madhe. Vranë ëndrrat dhe lumturinë tonë. Vranë jetën tonë. E ç’duhet të kishin bërë më tepër? -Baba,-i tha e bija.-Ti po flet me vete. Çohu të ikim. Mjaft për sot. Vijmë përsëri një ditë tjetër. Dhe i zënë prej dore nga e bija dhe mbesat, iku në shtëpi, ku njerëzit nuk reshtnin së ardhuri për ta takuar. Ishte njeriu i parë që kthehej në fshat prej një vendi të botës kapitaliste. Të gjithë i priste me dashuri, i përqafonte me mall dhe u falte ndonjë dhuratë. Njërit i jepte një këmishë, tjetrit xhaketë, një palë pantallona, një orë dore, një …. Mundohej t’i respektonte të gjithë. Dhe hijes së mamuthit që dikur rrinte i fshehur në fletët e pemës me fruta të vdekshme e të hidhura për ta përgjuar, dhe gjarprit që e kishte kafshuar e helmuar jetën, dhe kostarit që i kishte prerë zambakët e ëndrrave e i kishte vënë në duar prangat e burgut dhe Frankos me duar të përgjakura që e torturonte në birucë. Çfarë njeriu! Të gjithëve u dhuronte diçka nga shpirti i tij. Dhe shikonte i befasuar se sa bukur u shkonin për shtatë rrobat firmato të turpit. Por kurrë nuk e pashë të qeshte me përbuzje. Në sytë e tij dalloje vetëm dhimbje dhe një rreze drite si një shpresë e bukur…