Suplementi “Pena Shqiptare” i datës 13.04.2015

    782
    1
    Çajupi
    Fyell’ i Bariut
    Bariu, shokë, bariu, 
    kur gjëmon e fryn veriu, 
    është përjashta fatziu, 
    e rreh breshëri dhe shiu! 
    Barinë, shokë, barinë, 
    mos e harroni fatzinw, 
    se lë gruan e shtëpinë 
    t’u kullosë bagëtinë. 
    kullotni, moj bagëti, 
    ti, ti, ti. . . 
    Kullotni, biro, kullotni, 
    kur të vdes te me kujtoni, 
    Ndjesë pastë! — të më thoni. 
    Shikoni barin’ e gjoreë: 
    në diell a në dëborë, 
    bariu me shkop në dorë 
    ruan deshtë me këmborë. 
    Vështronje barinë mirë, 
    me të ngrën’ e me të pirë, 
    t’u marrë dhëntë pa gdhirë, 
    t’i kullosë me dëshirë, 
    të rrijë bashkë me to, 
    to, to, to. 
    Hani, moj bagëti, hani, 
    kur të vdes do të më qani, 
    për mua zi do te mbani!
    Kopshtii dashurisë
    0 pëllumb’ i shkruar, 
    do t’të marr në duar 
    dhe duke kënduar 
    gjetkë do t’të shpie: 
    Në një vend t’uruar 
    dhe të lulëzuar, 
    në uj’të kulluar 
    edhe nën hie; 
    Afër tek një lumë 
    ku ka lule shumë, 
    të biem në gjumë, 
    hena të na ndrijë; 
    Yjtë të shikojnë, 
    zogjtë të këndojnë 
    edhe të na zgjojnë 
    dita kur të vijë. 
    Pa ngrën’ e pa pirë 
    s’mbetemi, moj Mirë, 
    se u’ndaj të gdhirë 
    dërgoj e na sjellin: 
    Qumështë të dhirë 
    dhe djathë të mirë 
    pa uj’ e pa hirrë, 
    dhe rrush kur të vjen; 
    Ngjalë nga Janina, 
    mjaltë nga Kanlna, 
    verë nga Voshtina 
    ujë nga Sopoti; 
    Mollë nga Horia, 
    mish nga dhënt’ e mia, 
    desh nga Labërla, — 
    na e faltë zoti’
    Naim Frashëri
    Vdiq Naimi, vdiq Naimi, 
    moj e mjera Shqipëri! 
    Mendjelarti, zemërtrimi, 
    vjershëtori si ai! 
    Vdiq Naimi, po vajtoni 
    shqipëtarka, shqipëtarë! 
    Naimnë kur ta kujtoni, 
    mos pushoni duke qarë! 
    …………………. 
    Vdiq Naimi, gjithë thonë, 
    qani turq, qani kaurë! 
    Bilbil’ i gjuhësë tonë 
    s’do të dëgjohet më kurrë! 
    Vdiq Naimi, që këndoi 
    trimërinë, Skënderbenë, 
    vdiq Naimi, që lëvdoi 
    dhe nderoi mëmëdhenë! 
    Vdiq Naimi, po ç’të gjeti, 
    o moj Shqipëri e mjerë! 
    Vdiq Naimi, po kush mbeti? 
    Si Naimi s’ka të tjevë. 
    Vdiq Naimi! Vdekj’ e shkretë, 
    pse more të tillë burrë? 
    I ndritë shpirti për jetë, 
    mos i vdektë nami kurrë!
    Vajë
    Që ditën që vdiqe, që kur s’të kam parë 
    Lotët që kam derdhur, s’më janë tharë 
    Shumë vjetë u bënë sot u mbushen dhjete 
    Që kur më ke lënë dhe s’të shoh ne jete! 
    Në ç’ kopshte me lule ke qëndruar vallë? 
    S’ të vjen keq për mua? S’ të vjen mallë për djalë ? 
    O ëngjëll i bukur mos meno në botë 
    Kthehu të të shomë të na mbeten lotë 
    S’rrojmë dot pa tynë ti si rron pa neve? 
    Motëmot që rrojtëm bashkë s’më urreve 
    Atje tek rri janë qipariz’ e varre 
    Kthehu të të shomë mos na lër përfare 
    Mos na lër të gjorë me zemër të ngrirë 
    Kthehu të gëzohesh kur të shoç tët birë 
    E ke lenë foshnje tani u bë burrë 
    S’arrite ta rritje s’të ka parë kurrë 
    Për ty shumë herë çoç do të më thotë 
    Por s’mund ti përgjigjem se më mbytin lotë 
    Kthej kokën mënjanë dhe vështroj përpjetë 
    Duke psherëtitur te zot’ I vërtetë 
    O zot i vërtetë s’të erdhi keq për djalë 
    Kur i more mëmën dhe më le të gjallë 
    Të më keshe marrë do të qe më mirë 
    Dhe të rronte mëma të rriste të birë
    Me se rrojnë foshnjat çi rrit çiliminjtë 
    Dashuri e mëmës dhe përkëdhelitë 
    Doje dritë o qiell more dritën time 
    dhe ma mbushe jetën plot me hidhërime 
    Tani rroj pa shpresë ndaj s’dua të rroj 
    Se dhe perëndinë tani s’e besoj.
    Baba Tomori
    Baba-Tomor, kish’ e Shqipërisë, 
    mal i lartë, fron i perëndisë, 
    tek ti vinin njerëzit që moti 
    për të msuar se ç’urdhëron zoti…
    Tek të lutem dhe u duk’ e qarë 
    të msoj ç’thotë dhe për shqipëtarë. 
    Kanë qenë trima të lëvduar 
    dhe në luftë s’janë turpëruar, 
    qenë trima dhé mëmëdhetarë, 
    besa, feja s’i kishnë dhe ndarë, 
    Shkonin jetën me pushkë në dorë, 
    Donin shqipen, s’qenë tradhëtorë, 
    lulëzonte gjithë Shqipëria, 
    s’e s’kish shkelur si sot robëria, 
    gra e burra donin Shqipërinë, 
    djem e çupa këndonin Lirinë. 
    Sot qysh gjendet komb’ i Shqipërisë! 
    I përmbysur nga zgjedh’ e Turqisë, 
    shqipëtarët, si dhe bagëtia, 
    zbathur, zhveshur vdesën nga uria! 
    Shqipëtarët? Sot s’ka shqipetarë, 
    turku, greku na kanë përndarë! 
    Prifti, hoxha, kisha dhe xhamia, 
    Na genjejnë… U prish Shqiperia…
    Mal i lartë, me krye në diell, 
    fron i zotit q’është mbret në qiell, 
    Baba Tomor, o mal’ i uruar, 
    ç’kanë ngjarë, gjithë ç’kanë shkuar, 
    i di vetë, s’duhet të t’i themi; 
    Ç’do të ngjajnë, të lutem rrëfemi, 
    Sot e tutje, ç’thotë perëndia? 
    Do të heqë shumë Shqipëria? 
    çfaj ka bërë, ç’gjynahe paguan? 
    Nga Turqia të tërë shpëtuan: 
    Greku, serbi, velau, bullgari, 
    nënë zgjedhe mbeti shqipëtari 
    ç’ thotë zoti për kombinë tonë, 
    do ta lerë penë sulltan qënë? 
    Na shkretoi, na preu, na griu, 
    na ç’nderoi dhe gjaknë na piu, 
    na mundoi, shpirtin na nxori 
    Fshiu lotët dhe më tha Tomori: 
    0 shqipëtarët e gjorë, 
    Ndëgjoni Baba-Tomorë: 
    Kombi tuaj s’vete mbarë 
    se besët u kanë ndarë. 
    Besa e bashkon njerinë: 
    Ju pse e ndani perëndinë? 
    Si ungjilli dhe kurani: 
    nukë na dihete fundi; 
    me qiejtë mos u mbani 
    se nukë mbahen gjikundi. 
    Të krishter’ e myslimanë 
    gjithë një perëndi kanë; 
    ini një gjak, mor të ngërë, 
    se ndë një vend kini lerë.
    Ini gjithë shqipëtarë, 
    s’ini grekër a tartarë, 
    hiqni dorë nga rreziku, 
    shihi se ç’punon armiku 
    i pabesi dhe i ligu. 
    Mblidhuni të bëni benë, 
    të kujtoni Skënderbenë, 
    të duani Mëmëdhenë, 
    të mos e lini të shkretë… 
    Ngrihi ta shpëtoni vetë, 
    se u ndin zot’ i vërtetë, 
    mos e peshoni Turqinë, 
    mos e besoni Morenë 
    të duani perëndinë; 
    të duani Mëmëdhenë 
    Erdhi dita të lëftojmë 
    për lirin’ e Shqipërisë; 
    ja të vdesim, ja të rrojmë 
    si burrat’ e trimërisë.
    2
    Fatmir Gjata me ciklin poetik ‘Frynë veriu’
    Kënga e partizanit Benko
    Dielli shkon të flejë
    Matanë Lenijes.
    Me shtambat në dorë,
    Thurur si kurorë,
    Shkojnë mbushin ujë
    Te burim’ i fshatit
    Vajzat ndajnat’herë.
    Te burimi mbledhur
    Dy a tre çapkënë
    Rrugën kanë zënë.
    Benkon djal’n e ri,
    shokët gjithë zili
    e pyesin me afsh:
    – As na thuaj, më qafsh,
    Cila të pëlqen?
    Vajzat u shpërndanë
    Porsi turtulleshat
    Kur i ndjek gjahtari.
    Minushi më prapa
    E shpejtoi hapin.
    Benkua nga prapa
    Ia arriu çapin.
    – Mos e merr rrëmbyer,
    Moj vetullmbërthyer.
    Minushe… të dua!
    Nëmi shtambat mua.
    Frynë veriu…
    Me tërbim po fryn veriu
    E çdo gjë po shkul,
    po borigën majë malit
    dot nuk e përkul!
    Fryn murlani e stuhia
    Çdo gjë e përlan,
    po boriga, si selvia
    kokën lart e mban!
    SHQIPERIA ESHTE E VOGEL
    Digjet zjarr e digjet flakë,
    qielli seç u nxi!
    Digjet zjarr e digjet flakë
    Nëna Shqipëri!
    Digjet vendi im i shtrenjtë,
    Nëna Shqipëri
    Po brigada partizane
    Ka zënë pusi!
    Malli se ç’më mori
    Oh, këtij Nëntori,
    oh, këtij Nëntori,
    malli seç më mori
    shoqe e dashur, moj!
    Po nga fundi i tij,
    po nga fundi i tij, 
    pritmë do të vij,
    shoqe e shtrenjtë, moj!
    Do ta pres…
    (sipas motiveve popullore)
    Trëndafilin mbolla
    M’u në kopshtin tim,
    Në mal e përcolla
    Partizanin trim.
    Çeli trëndafili,
    çeli bukuri,
    edhe trimi im 
    erdhi në shtëpi.
    O ti zjarri partisan..
    (Këngë)
    O ti zjarr në mes të pyllit,
    O ti zjarr që s’ke të shuar,
    Ngrohi trimat partizanë
    Që përreth të kanë qëndruar.
    Sa të ketë armiq të huaj
    E tradhtarë në vatan,
    Ndizu, ndizu, mos u shuaj, 
    o ti zjarri partizan!
    Forca jonë shtohet
    Mbi bar shkëlqen loti,
    vesa mëngjesore.
    Akoma po flenë
    Malet madhështore.
    Kush këtë mëngjes
    Në pyll do dëgjohet?
    Një djalosh i ri
    Me çetën bashkohet.
    Ecin partizanët
    Rrugës pa mbarim
    Edhe kënga e tyre
    Ngrihet si kushtrim.
    Ejani këtu…
    Eci në ngricë, hunda më skuqet,
    në akull rrëshqas e vritem në gju,
    po shkoj në shkollë kur, ja dëgjoj”
    “Eja, mblidhuni këtu, këtu!”.
    Kënga i lidhi brezat si mur,
    Si valë lumi kalojmë ne:
    “Eja, mblidhini këtu, këtu,
    bashkë me ne!”.
    Dëshirë
    Tridhjet’ e një Dhjetor dyzet e tre.
    Mesnatë… Vit i Ri…
    Dikush, diku një gotë ngre,
    tek Ura e Kovaçit unë roje rri!
    Shkëmbinjtë ka mbuluar bora,
    Kapota më është bërë gur,
    Mbi pushkë më ka ngrirë dora,
    Me mend urime thur:
    Në një stan
    Gjithë natën rri pa mbyllur sy mbi djep.
    Lëngon nga ethet një fëmijë.
    Pres diellin me rreze në sqep, 
    nga hatullat e hapura të vijë.
    Ne ngrihemi të zemëruar e pa gjumë 
    Betejave të ashpra përmbi mina shkojmë,
    Me dashurinë partizane lumë
    Fëmijët nëpër djepe mbrojmë!
    E kush guxon ta prishë këtë buzëqeshje?!…
    Migjeni
    Si shumë shpejt ra pena jote,
    Si shumë shpejt mbaroi zemra që lëngonte!
    S’u fik mendimi yt i ri dhe i guximshëm, 
    pa mbeti vargu yt rebel e i pathyeshëm!
    Të rralla toka lindi djem si ti,
    në gjinë e vet të mban me dashuri,
    E varfra, krenarja toka jonë
    Si gur të çmuar të gjerdanit të ka pronë.
    Ore partisan…
    Kapërceva jazin, më ra shamia në ujë.
    – Ore, partizan, ta kam gjetur unë!
    Ngjita malin lart, kisha etje shumë.
    – Ore, partizan, të jap të pish unë!
    Hyra në një pyll, më vinte për gjumë.
    – Fli, o partizan, roje qëndroj unë!
    Sulmova llogoret, mora plagë shumë.
    – Ore, partizan, ilaç bëhem unë.
    Tregim i korrierit
    Po ecja qëmenatë
    Mes shkrepave pa udhë,
    Takova te burimi
    Një vajzë që mbushte ujë.
    I thashë:”M’u dogj xhani,
    Moj vajzë me kaçurrela,
    Pak ujë partizanit
    Të lutem, nga bucela!”. 
    Dashuria
    Tringëllin një zilkë mushke,
    Diku këndon bulku
    Po nga krisma e një pushke
    Dridhet tërë muzgu.
    Tringëllin një zilkë mushke
    Vargjeve të mia
    Po nga krisma e një pushke ndizet dashuria
    Dashuri si këngë e ëmbël,
    e ashpër, e zjarrtë,
    dashuri e tokës mëmë
    sa shekujt e gjatë!
    Soditje
    Nën këmbët e Moravës
    Shtrihet Korça ime plakë
    Dhe mbi pyllin e Dëmbravës
    Ngrihen lart reflekse flakë.
    Digjet djepi im i blertë,
    që më tundi si një zog,
    digjet zjarr mëhall’ e shkretë,
    në qerpik më ngrin një lot!
    Eh, duro, moj Korçë plakë,
    Edhe pak,
    Edhe pak!
    SHOQENI E MOTRANI
    (Këngë)
    Mbushja ujë te burimi,
    humba mendt’ e mia,
    seç m’u thye, moj, bardhaku
    dhe më ra shamia.
    Kur kaluan aty pranë
    Djem e vajza tok,
    që të gjithë si azganë,
    shpirti seç m’u drodh!
    Kaltërsi
    Liqeni i Pogradecit,
    si lot i rënë nga qielli!
    Penën e ngjyej në të,
    që vargu të ndrijë si dielli!
    Të jetë i thellë e i përvëluar,
    si zemra e komitëve,
    Të jetë i kulluar
    Si ti,
    o çerdhe e nositëve!
    3
    Mid’hat FRASHËRI
    (Fjalë të urta)
    -Liria është që të mos të trazojë njeri ty dhe ti të mos të trazosh të tjerët.
    -Meqënëse jeta dhe siguria e secilit është e lidhur me fatin e të gjithë atyre që, së bashku, formojnë kombin, do të na donte shpirti që çdokush të sakrifikojë pesë minuta në njëzet e katër orë dhe të hetojë nga thellësia e vetes së tij se c’shërbim ka bërë për shoqerinë dhe c’të mirë mund t’i bëjë kësaj shoqërie që quajmë komb.
    -Nuk mund të punojmë për vendin tonë, po nuk patëm një dashuri per çdo cep të Shqipërisë.
    -Patriotizma është një egoizëm. Ajo ndjenjë na shtyn të kërkojmë madhërinë dhe nderin e kombit, se tek ajo madhëri e tek ai nder do të gjejmë ne vetë madhërinë, lumturinë dhe nderin e secilit.
    -Njerëzit e një kombi janë solitarë. E mira dhe lumturia jote, janë dhe të miat. Fatkeqësia jote është dhe për mua. Nderi yt më nderon edhe mua dhe turpi yt më nxin edhe faqen time.
    -Shpëtimi i Shqipërisë do të vijë me anë të vetes tonë.
    -Gjithë vlefta, gjithë fuqia, gjithë virtyti në këtë botë është, puna. Një punonjës për mua është një njeri i madh, qoftë hekuruar, qoftë bujk i palodhur, qoftë artist, ose letrar. Admiroj tek ai sforcim që s’lodhet, vullnetin që nuk dëshpërohet, metodën qe i shton fuqinë dhe durimin, që ia ben punën të ketë duk dhe uratë. Se ai që nxjerr një punë në shesh, ai që krijon një send prej asgjëje, ai pa dyshim ka bekim, ka frymë dhe dritë prej së larti.
    -Puna, vullneti dhe palodhja ndalojnë shumë të këqia, lin dhe një tok të tjera.
    -Është i lumtur ai që di dhe mmund të punojë, që di dhe mund të bëjë edhe të tjerët të punojnë.
    -Që ta zgjojmë frymëm e iniciativës, duhet të pushojmë së shpresuari gjë prej qeverisë.
    -Disa njerëz nuk duan bisedimin, po u pëlqen vetëfjalimi (monologu): ata këmbëngulin në idetë e tyre dhe marrin vrapin mbi tezën që u pëlqen. Në gjuhen frënge ka një shprehje të bukur për të tillët:” U pelqen të dëgjojnë veten e tyre”.
    -Bisedimi është një dëfrim shpirti dhe mendjeje,që ndien njeriu duke rrëfyer mendimin e tij dhe duke dëgjuar të tjerët,me pak dëshire,me çelje zemre,mbase,nga një herë,edhe me pak diplomatëri,si lodra e shahut.
    -Ëmbëlsi e bisedimit është në sforcim që bën njeriu të rrëfejë kthjelltë dhe me elegancë idenë e tij;në përpjekjet që bëjmë të kuptojmë mendimet e tjetrit,të hyjmë në shpirt të tij dhe të identifikohemi me të. Pak njerëz dinë dhe ndjejnë shijen e bisedimit, për të cilin duhet më parë të jemi tolerantë,pa këmbëngulje,të matur dhe pa inat.
    -Fatkeqësi e njerëzisë vjen nga mungimi i vullnetit. Ai ndalon perfeksionimin moral dhe s’na lë të korrigjojmë të metat tona…Ky përtim moral e mban lidhur njerinë me të metat, fajet. Shumë herë njeriu, duke rrëkëllyer poshtë, dëshiron të mbytnjë atë zë që vjen së thelli…
    -Duhet të kemi kurajo të themi të vërtetën, të bardhës- të bardhë dhe të zezës- të zezë.
    -Është një virtyt i madh të duam të jemi, ashtu si duam, të dukemi ose të rrëfehemi ashtu si jemi.
    -Ena kallaiset së brendëshmi.
    -Miqësia s’bëhet kurdoherë me të ngjarë dhe me simpati të karakterit; shumë herë bëhet me të ditur të bëjmë lëshime për mikun, të dimë ta duam ashtu si është, me të mirat dhe të ligat e tij.
    -Të endurit matet-me kut, lëndët-me okë dhe koha-me ngjarje.
    4
    Kënga e mirënjohjes… 
    Bahri Myftari
    (Tregim)
    Në qender të qytetit, pranë shatërvanit të madh, mblidheshin dhjetëra të rinj dhe të gjithë në pritje të ndonjë oferte për punë. Midis tyre, njëri veçohej; djalë njëzet vjeçar, me trup mesatar, të lidhur shëndetshëm, me fytyrë të bukur, shumë të bukur, por ai kurrë nuk e pranoi atë kompliment, madje, sa herë e dëgjonte, skuqej deri në majë të veshëve, dhe, si për t’i vënë kornizën atyre cilësive, shërbenin flokët biondë, të gjata, deri mbi supe. Për orë të tëra, e shihje biondin të mbështetur mbi rrethimin prej betoni të shatërvanit, duke vështruar ngultas ujin qelibar dhe ata peshqit e vegjël, si peshq akuariumi… Zor të besohej se ai, humbte mendjen në ato dy pëllëmbë ujë dhe në ata peshq të vegjël të shëmtuar, më zi se cironkat, kur djaloshi biond, kishte lindur dhe ishte rritur buzë liqenit të Ohrit. Atëherë!?.. Ai kishte lënë atje, në fshatin e tij të largët, në atë fshat të habitshëm, ndërtuar gjysmë mbi ujët e liqenit dhe gjysmë mbi tokë, vajzën e tij, të dashurën, Elin. Kjo po, kjo e justifikonte përhumbjen e biondit!. U bë mbi dy javë që po dergjej i lodhur dhe i drobitur, në këtë vend, as mal, as fushë, këtu në mes të Ballkanit. Të ishte për të, sikundër thoshte; halli, halli për ato pesë lekë të qelbura, se do të ishte i lumtur atje buzë gjolit, qoftë edhe sikur të ushqehej një herë në ditë! Megjithatë, nuk kishte mendje të tërhiqej. Këtë sakrificë e patën bërë më parë edhe bashkëfshatarët e tij dhe s’kishin dalë keq. Vërtet, vjelja e qershive ishte punë e rëndë, por cili po i trembej?. Biondi nuk ta mbushte syrin për djalë pune, për fshatar dërdëng, i regjur dhe i tharë prej diellit dhe shiut. Hijeshija dhe ëmbëlsia e tij, të jepnin përshtypjen e studentit, a të një djali qyteti. Prapëseprapë, ai nuk tërhiqej. I qe betuar Elit se, edhe nën tokë do të punone, mjafton të vinte lekë mënjanë. Përndryshe, dëshira për të shkuar në Itali a më tej, do të qe e pamundur!. Ditë me radhë, nuk u pa në vendin e zakonshëm. Të ishte thyer, t’ia kishte mbathur!? Të dielën e fundit të muajit, biondi u pa përsëri në qytet, veç, këtë radhë, i shoqëruar me një fshatar vendas. U mor vesh, ishte punëdhënësi, ishte zotëria i ri. Pronari pati vepruar me të, njësoj, sikundër edhe ndaj emigrantëve të tjerë.. E kishte vënë të flinte në një kthinë tej vilës dhe, njëherësh i ndalohej të komunikonte me të zonjën e shtëpisë.. Pas disa ditësh e ftoi djalin në vilë dhe, për herë të parë, e njohu me të shoqen… Ti, i tha, e kalove provën, në fakt, unë e krijova mendimin e mirë për ty, që kur të pashë, që në takimin e parë. Njeriu, siç ka fytyrën, ka dhe shpirtin… E kini kështu edhe ju andej nga vendi juaj?… Po, iu përgjigj djali, por me sa kam dëgjuar, është fjalë e urtë turke, që pak a shumë do të thotë: shikoi fytyrën, gjykoji shpirtin! E njëjta gjë, ia ktheu pronari, po nuk është e vërtetë se na qenka turke, kjo haset te të gjithë ballkanasit… Nejse, unë prapëseprapë të vura në provë. Ty të lumtë! Ndërkaq, zonja, sapo e gostiti me një gotë qumësht.. Pra, kam pasur, vazhdoi ai, nga të sojit tënd, nga të racës tënde edhe herë tjetër, por… Nuk them për të gjithë, jo… disa, disa merrnin flakë, sedërlinj boll, dhe me pretendime…, disa ishin qenër të gotës, e disa i ndiqnin nuset dhe vajzat me sy nga pas, deri në një kilometër…. -Të gjitha për robin janë, qeshi biondi.. -Ashtu. tamam ashtu, po robi duhet t’i shtrijë këmbët sa ka jorganin.. Ja, të pyes unë ty, djalosh, a nuk e ke qejf birrën, ti? -Nuk e kam problem, i tha djali…-Ashtu!…Po femrat? E zonja e shtëpisë po shkrihej nga hareja, seç i tha të shoqit në gjuhë të vet dhe që të dy, zunë ta ngacmonin djalin mbi këtë temë. Djali hezitoi pak, por u foli, më në fund, për të dashurën e tij, për Elin… Ata u kënaqën me rrëfimin e biondit, madje e shoqja e pronarit tha gjithë emocion: e vizatove aq bukur të dashurën tënde, sa portretin e saj, e kam mu këtu, përpara syve! Punëdhënësi nuk ishte as pronar platacione qershish, as tokash. Pasuria që zotëronte kishte si kontribues të parë, të birin, i cili kryesonte një biznes detar në brigjet e Egjeut. Biondit, që kur i bëri ofertën, i tha edhe diçka rreth punës. Bashkë do bëjmë një punë speciale, vërtet punë speciale; do të hapnin një pus, pus për ujë të pijshëm… dikur fshati ynë, nuk ka pasur kurrë një nevojë të tillë… Po le të vazhdojmë…Kontrata u hartua lehtësisht….Pronari u kënaq më tepër, edhe prej faktit se djali, po dilte tamam ashtu siç e pati vlerësuar. I futi krahun dhe u ngjitën tek vendi, që quhej Kodra e Plakut…Të fola pak më parë për punë pusesh, besoj se nuk të ka qëlluar… Jo, jo, bëri djali… Isha i sigurt, por dua, që veç teje e meje, si dhe të gruas time, të mos e marrë vesh kush.!. Kam besim!.. Dhe tani, më dëgjo, më dëgjo me vemendje, i tha, duke e orientuar djalin për nga fshati poshtë. Shiko ç’bukuri! Plot jeshillëk, plot gjelbërim, me perime, zarzavate sa ai copë fshati, na mban me to, tërë krahinën!… Dikur, atë fat, atë bukuri, e ka pasur fshati ynë, i katandisur tani në fshat murrosh, mos, o zot, më keq! Kur dikur, do të pyesësh? Atëherë pra, atëherë, kur ecnim mbi ujë, atëherë, kur të merrte mendtë bukuria e mahnitshme e natyrës, atëherë kur, kujtdo do t’i vinte turp të merrej me puse e budallallëqe kësisoj… Po si! Si erdhi?-bëri në mëdyshje djali,… Mos u ngut, i tha tjetri, mbi fshat kemi pasur një rezervuar, të cilin, për fat të keq, po vetë e mbyllëm. Kjo ishte një fatkeqësi e madhe, ishte mallkim.. Tregoi përsëri fshatin atje… Edhe ky mallkim, po prej atij të mallkuari na erdhi! Një djalë i tyre, na ra në dashuri me një vajzën tonë, na ra ai, pa vajza, vajza nuk ia vërshëllente! Ai këmbëngulte, këmbëngulte vazhdimisht, këmbëngulja të bën kapedan anije, pilot avioni a rakete, të bën shkencëtar, filozof, por jo, nuk të shpije tek zemra e vajzës!. Këmbëngulja, bashkë me të, edhe vullneti, mund të bëjë namin, të nisë luftëra, të mundë kombe, shtete, qeveri, po ja, që s’e mund dot zemrën e një vajze! Dhe nuk e mundi, mirëpo ai kafsha shkoi më tej, bëri veprim kriminal ndaj saj, e përdhunoi duke e trumbetuar si triumf. Nuk e fshehu veprën e keqe, përkundrazi, ishte po vetë, që u ra më fort daulleve. Qëllimi ishte po aq djallëzor: vajza, me hir a pahir, do ta pranonte kërkesën, tani e përdhunuar, e turpëruar, do ta ulte kokën… U gabua, i marri! Vajza zgjodhi lirinë! Shkoi dhe u mbyt tek rezervuari… Ç’tragjedi! E paguam e paguam rëndë!. Humbëm vajzën, humbëm dhe ujin, jetën, begatinë. Askush nuk guxonte t’i afrohej burimit të madh!. Ne që ishim mësuar me gurgullima plot ujë, tani po rendnim pas disa currilave të mpakura, të ngjashme me fijen e urinës, që lëshon bibilushi i fëmijës… Kohë më parë, dy hidrogjeologë austriakë, punuan për hesap të tyre këtej nga ne. Kur mësuan këtë histori, kur panë se po vuanim për një pikë ujë, na qesëndisën rëndë po mirë, ç’u bë gjithë ai ujë i bollshëm, fluturoi! Dhe ja. një ditë, mu këtu, mu këtu tek kjo kodër, njëri syresh, ia priti me të madhe, e gjeta, e gjeta ku ka shkuar uji juaj!..Dhe tregoi këtë fshatin që po ta tregoj edhe unë… E shikon, djalosh, përfundoi tregimin ai, e sheh, ç’na ka punuar ai fshat,!? Edhe vajzës ia mori jetën, edhe ujin na i rrëmbeu! Ja pra, ku qëndron vlera e detyrës sonë. Uji nuk ka fluturuar. Të shpejtojmë, t’i përvishemi punës…Nëse arrijmë të presim damarin që e çon ujin atje poshtë, fituam! Do të kthejmë gjelbërimin, jeshillëkun….Do të ankohen, do të thuash? U ankuam ne për vajzën, po patjetër, vajza ishte prej mishi e gjaku, kishte prindër, po ata? Uji nuk ka prindër. Nëse ka?.. Prindërit e tij, janë qielli dhe toka. Mirëpo, djalë i mirë, qielli dhe toka janë prindër për të gjithë njerëzinë! Puna për hapjen e pusit, nisi që të nesërmen. Si vend, u respektuan piketat e dy inxhinierëve. Toka ishte e butë. Punohej çdo ditë, deri në perëndim të diellit. Ndërkaq, biondi trajtohej si djalë shtëpie. E zonja e shtëpisë, për të lehtësuar veten, por dhe për t’u shërbyer më mirë burrave, kishte marrë me pagesë, një fqinjën e saj, një vajzë nja 17-18 vjeç. Kristina quhej, vinte e hollë nga shtati, por gjoksi i bëshëm dhe i kërcyer, e bënin mjaft ndjellëse. Ajo, që kur erdhi, u befasua nga bukuria dhe hijeshia e biondit, madje pak e turpëruar i tha se, ata flokë të gjatë e të verdhë, po t’i kishte ndonjë vajzë, patjetër që do të shpallej mis. Ky qe kulmi i guximit. Në, vakte dreke, pas buke, biondi, pushonte. Kristina, i afrohej pa u ndjerë, i jeptë një të puthur në faqe apo në ballë dhe largohej. Fillimisht deri këtu, më pas, puthja shkoi për tek buzët, djali, gjithnjë, hiqej si në gjumë. Kur Kristina e urtë, ishte duke kryer ritin e përditshëm, pra, sapo vuri buzët e nxehta mbi ato të biondit, u dha e zonja e shtëpisë. Nuk e qortoi vajzën po e mori mënjanë, duke i thënë se e pati kuptuar me kohë dashurinë e saj, i pati folur edhe biondit, që dhe ai, të lavdëroi po aq sa unë.. Po, më dëgjo, ai e ka një vajzë, e ka një të dashur atje në vend të vet dhe i ka dhënë fjalën, ka dhënë besën, siç e quan, ai, njësoj, njësoj.. si edhe ne, bija ime.. Shumë raca të ndryshme na ka kjo botë, por ama edhe shumë gjëra të njëjta!. Kristina nuk ndërroi mendje, po edhe ai e la në qejf të saj.. Ndër ato ditë, një moshatar, një nga djemtë e shatrivanit, i solli një letër nga Eli. E dashura e kërkonte me urgjencë.. Duhet të shkosh, i tha pronari, pa tjetër që duhet të shkosh. Ne, shpresoj se jemi në fund, sipas parashikimit të inxhinierëve, s’duhet të gërmojmë më tepër se një metër. Unë do të pres, kam besim se do të kthehesh.! Biondi e siguroi..Në mëngjes, kur po përcillej me pronarin, ai, veç përqafimit, i dhuroi një orë te bukur e shumë të shrenjtë. E kisha taksur për nusen e tim biri, por ai, ai, qeshi, qeshi fort,… Është martuar nja tri herë deri tani!. Dhuroja vajzës tënde, si e ka emrin?.. Ëh, po, dhuroja Elit!..Pas dy ditësh, në mesditë arriti në fshatin e tij, buzë liqenit. Nuk mundi ta takojë Elin deri fund të javës. Vajza i tha se familja po i bënte presion, donin ta fejonin. Vetëm me peshqit në fund të gjolit, ua kishte prerë ajo. Kjo shprehje kobndjellëse, e frikshme, ishte marrë seriozisht prej tyre dhe e kishin mbyllur në shtëpi. Të më besosh, i tha ajo, të më besosh, po ikën vera, po unë s’e kam provuar ende freskinë e gjolit. Djali e shtrëngoi, e puthi, e puthi dhe i vuri në dorë orën e dhuruar për të, pastaj e mori atë dorë të vogël, elegante dhe e shtëngoi për minuta të tëra pranë zemrës. U vendos që djali të takonte vetë prindërit e Elit, por kjo nuk funksionoi.. Zgjati gati dy javë kjo përpjekje, por më kot. Ata nuk pranonin. Atëherë, biondi i kujtoi Elit, premtimin që i pati dhënë punëdhënësit, premtim, që edhe kaq isht thyer goxha. Eli nuk e pengoi, madje me të qeshur i tha atë shprehjen që u pati futur tmerrin prindërve’… fundin e liqen…
    …Mori rrugën e kthimit në mesnatë. Afër drekës, djali mbërriti në qytetin e madh të Selanikut. E pati vendosur, së bashku me Elin, që, edhe ata t’i bënin një dhuratë punëdhënësit. Djali shkoi në tregun e suvenirëve. Në një market, u befasua me çka gjeti. Gjeti një çakmak që këndonte! Po, po këndonte. Në të, ishte montuar mjeshtërisht e njëjta gjë si tek celularët. Djali po kënaqej. Sa e hapte çakmakun, dëgjohej refreni madhështor i këngës “O sole mio” kënduar nga Pavaroti. Nuk e zgjati. Ishte i bindur se do të bënte një dhuratë të paparë!. Udhëtoi përgjatë gjithë natës me trenin e linjës dhe, në orët e para të mëngjesit, arriti në fshat. Plot një muaj që ishte larguar, veç sepse ishte i bindur, se ata njerëz të mirë, s’do t’ia zinin për të madhe. I doli para Kristina. Ajo iu duk krejt e lodhur, e këputur.. Diçka të keqe parandjeu dhe s’ishte gabur.. I zoti i shtëpisë nuk jetonte më!… Ai, ashtu, edhe i vetëm, nuk e kishte ndërprerë për as një ditë punën… Pikërisht në një syresh, kishte ndodhur një shëmbje në thellësinë e hapur. Nuk pati mundur të shpëtonte. Shembja qe fatale, qe vdekje.. Erdhi djali, i tha e zonja e shtëpisë, erdhi djali, ia bëmë të gjitha nderet dhe për të kryer merakun e të ndjerit, djali me dy shokë, e përfunduan punën tuaj… Ashtu, duke folur, i ishin afruar pusit.. Tani kanë nisur edhe të tjerë… Kristina nxori kovën prej pusi dhe i bëri shenjë djalit, nëse donte të freskohej… Djali pranoi. Ndihej si më gjemba… Kisha besim se ti do të ktheheshe, dhe bëre mirë, foli prapë e zonja e shtëpisë. E mori djalin prej dore dhe u ngjitën tek Kodra e Plakut… Shiko, tha, duke bërë me dorë drejt fshatit atje poshtë, kanë filluar të ankohen, kanë nisur të na mallkojnë si shtriga!… Kam shumë dëshirë, të vij verën tjetër, foli djali, dhe do të vij. Dua ta shoh atë gjelbërimin, atë jeshillëkun e tyre, të jetë ngjitur këtu lart… Kjo ishte edhe dëshira e atij qyqari, psherëtiu gruaja. Biondi ndihej i lodhur, i pagjumë. Pushoi dy-tri orë. Kur u ngrit, kërkoi dhe e mbushi vetë kovën në pus. U freskua mirë e mirë. Fillimisht, u përshëndet me të zonjën e shtëpisë, kur iu afrua Kristinës, i buzëqeshi dhe i qeshur i tha se, flokët e verdhë e të gjatë, ia kishte falur… Ajo s’e la të mbaronte fjalën, ashtu, krejt pa droje, e puthi në buzë….U nda me to. Kur doli në kthesë, iu kujtua çakmaku. Jo, jo, ky nuk merret me vete.! Ky i takon të zotit të shtëpisë. I ra përqark asaj. Hapi çakmakun. Sakaq, u dëgjua refreni madhështor. ’O,sole mio..” E shrëngoi, e përkëdheli atë vegël të çuditshme dhe më pas, e fluturoi sipër, mbi çati. Kënga jehonte ende. Iu fiksua, apo thjesht, ishte forca e dëshirës se, atë këngë, do ta dëgjonte kudo e ngado, që të shkonte. 
    5
    Kujtim DASHI
    NË SKENË, SI ZEF JUBANI…
    -Kur ndahesh përjetë nga personazhi yt! –
    (Ese)
    Për ato gazeta që botuan lajmin e, më tej për lexuesit, ishte vërtet një lajm i rrallë ndarja e papritur nga jeta e atë mënyrë e vajtuesit të njohur Filip Rexha nga Lezha, mu në çastin, kur ka qenë duke vajtuar dikë tjetër në fshatin Tale të këtij rrethi. Po për ata që e kanë njohur nga afër, sidomos për ata me të cilët dy dekadat e fundit ai kishte ndarë dhimbjen me ta për humbjet e njerëzve më të dashur të tyre, duke i vajtuar, – kohë, kur britmëtarët s’kishin më kujt t’i merrnin “leje” për t’u rishfaqur, – për mua që e kisha mik e personazh të tregimit “Edhe një gotë, Filipit!”, titull që i kam dhënë dhe librit me tregime (Botimet “Toena”, 1998) ishte vërtet një lajm i hidhur, i paarshivuar kureshtshëm si te të “rrallët”: e dëgjove se çfarë i kish ndodhur një britmëtari të njohur?! Interesant! Ka qenë duke kryer ritualin para arkivolit, kur është goditur rëndë nga infarkti i miokardit! Vdiq në skenën e t(r)anëzi(ci)motit tonë, vdiq në skenë si Zef Jubani, si… S’më kishte rastisur gjer më sot që të ndahesha përjetë nga një personazh i imi, i veçantë do të thosha dhe, sinqerisht, qëkurse e dëgjova atë mëngjes në pasqyrën e shtypit njoftimin e deri më tani, jam nën pushtetin e impresioneve e të kujtimeve për Filipin. Ai u bë krejt rastësisht protagonist i një tregimi, siç ngjet rëndom. Një mbrëmje vere, në fillim të viteve ’90, pasi kishte shkrepur demokracia. Ruajta, si rrallëherë të plotë emrin, po dhe ngjarjen që më tregoi tek e cila shquajta intuitivisht tharmin universal: me njeriun sillu kurdoherë korrekt si njeri, pavarësisht rrethanave! Ky m’u duk rast tipik. Madje ruajta edhe shprehjen konfidenciale “Edhe një gotë, Filipit!”, që përdornin në mes tyre me të qeshur, im vëlla, Beqiri, inxhinier ndërtimi dhe vetë Filipi, mjeshtër ndërtimi. Pastaj u bëmë miq. Filipi, nga malësorët e ramë nga Malësia e Madhe brigjeve të Drinit, vite më parë, para shkrepjes së demokracisë, kishte pasë bërë 5 vjet burg se…kishte parë një televizion të huaj dhe e kishte komentuar mes shokësh se çfarë kishte parë në programet e tij. Shoku i tij, nënoficer, në Gjadër, komunist, s’e kishte përballuar dot trysninë dhe kishte vrarë veten. E kisha njohur Nikollën e mirë dhe familjen e tij. Dhe ai malësor nga lagjia Stakë, pak pa hyrë në qytezën e Shëngjit. Ish marrë dikur me rininë, para meje. – Po pse edhe “Edhe një gotë, Filipit!”?- e pyeta, si të doja të zbërtheja një kod që më kishte intriguar. “Eh, të shkuara, – kujtoj ofshamën e thellë të Filipit dhe fytyrën e tij të zeshkët gjithë herioglife, si t’i përkisnin të gjitha pikërisht asaj periudhe.- Kur filluan proceset demokratike ndërmarrja jonë e ndërtimit u tret, u shkri, e vodhën të paudhët, e hëngri dreqi dhe mbetëm pa punë, rrugëve. Rrija, njaty, lezhianët i thonë “Qafa e malësorëve”, te banka e shtetit, nën hijen e blireve, se mos më kërkonte ndonjëri për ndonjë punë ndërtimi. Prit e prit, po shkoja nganjëherë edhe te “Klubi i gjuetarëve” afër postës, nën rrugë, për të pirë ndonjë kafe. Sa futsha këmbën brenda, pa u ulur mirë në karrige, kur dëgjoja një zë të njohur, që udhëronte kamerieren nga banaku ku pinte gjithnjë në këmbë “Edhe një gotë, Filipit!” E merrte vesh tërë lokali “bujarinë” e tij, saqë më vinte zor shpesh edhe nga shokët e miq që rastisnin aty dhe e dinin historinë e jetës sime. E refuzova herën e parë. Edhe të dytën. Një ditë s’durova, iu afrova dhe e zura për gryke njeriun që kërkonte me këmbëngulje të më qeraste: – – Ore, – i thashë ish-hetuesit tim, prapë në atë detyrë ai, – a më njeh kush jam, apo jo? -Natyrisht, që të njoh Filip,- m’u përgjigj me një zë të zvargur dhe të pahitur me një ton konfidencial, si ta kishte marrë haxhet ndokund. -Dhe, të shkon mendja të më qerasësh, pash besën?!- i thashë. – E, pse jo? E pashë një copë herë i çmeritur. – Si ore, pse?!-iu shkreha.- Ti, ti më qerasësh mua?! Unë s’kam nevojë të më qerasë askush i kallëpit tënd! A je tuj më marrë vesh apo jo? Sidomos ti, i penduar i vonuar!…Ti që më zë pritë aty te banaku dhe i thue kamarieres sikur të ishim miq të vjetër e të rishihemi pas shumë vjetësh përmallshëm “Edhe një gotë, Filipit!”. Dëgjo këtu mirë: për mua ti nuk ekziston më fare në këtë dynja! Veç po, mos qoftë Zoti ndonjë hall të madh jete papritur e të ndodhem rastësisht njat teje. Qe, besa, atëherë po, ta njes dorën, me të shpëtue, jemi shqiptarë, bre…. Dëgjo, mor zotni, për mua je si kjo gotë që nxin prej fërnetit, si kjo karrige, që më kujton kohën, kur ishim përballë njëri-tjetrit me të padrejtë, si ai shkëmb që e shoh nga dritarja e klubit. Pash nderin, pse ma kujton me këtë gotë fërneti se je gjallë?! Dëgjo këtu: a nuk pate një kohë të tregoheshe njeri me mua? Të kujtohet, besoj. Nuk e bëre. Pse ndiqnim në televizor stacionet e huaja, pse kisha biseduar me shokët ç’më kishin parë sytë atje, në botën tjetër, që ju i thoshnit “botë në kalbëzim” dhe se si jetonim ne këtu, i vuajta unë i shkreti plot pesë vjet në burg. Ndërsa shoku im i mjerë vrau veten, dritë pastë, se nuk duronte dot gjyqin e partisë sate, i cili do t’i jepte dënimin kapital “pushkatim politik”…Ç’ke, pashë besën, që m’i kujton ato ditë hetuesie, ato ditë të tmerrshme burgu ku kalova rininë time?! Ndjehesh i penduar, ë? Kur, merr vesh ti, më thotë zotnija, mos e ngre zërin se ka njerëz në klub e po na dëgjojnë për serì. Edhe thua të mos e ngre zërin? Po unë bash njatë po dua, që të dëgjojnë, madje të dëgjojnë mirë, kush e ka ndërmend. Çfarë kujton se të kisha harruar? Se më ishte shpërlarë kujtesa? Hajt, kam mendue se ashtu ishte koha. Ja, i harrova të gjitha ç’hoqa, por ç’dreqin do tani që m’i kujton me këtë, medemek, bujarinë tënde?! A e di, mor zotni, se e kam ndaluar vetë, bile me zor të madh, djalin tim që të mos hakmerrej ndaj teje?! Jam grindur keq me të! Lëre, babë, lëre, ashtu ishte koha marroke, i kam thënë tim biri, që u rrit jetim me baba gjallë. Do kasha marrë vesh edhe me një fjalë, bile edhe me ato fletërrufetë tuaja të shëmtuara. Po pse me burg, mor zotni? Pse? Pesë vjet?! Në qoftë se është për ta gjykuar, le ta bëjë ligji babë, i kam thënë. Eh, se mos vodha, se mos vrava njeri, a sabotova gjëkafshë?! Dhe, tani ngrihesh ti e më zë pritë për të më qerasur! Nuk ta dua qerasjen tënde, a je tuj m’dëgjue, apo jo?! Ta rritë dreqi nderen tënde! Më lër rehat me hallet e mia!…” Në meskorrikun e vitit 1998 e promovova librin me tregime “Edhe një gotë, Filipit!” në mjediset e prefekturës së Lezhës, ku punoja atëherë, si sekretar i përgjithshëm i saj. Për herë të parë po bëhej një veprimtari kulturore në atë mjedis si amfiteatër, vepër e arkitektit të njohur Maks Mitrojorgji. Natyrisht ftova edhe Filip Rexhën. Në krye “të sofrës”, personazhi im i nderuar. Një nga të ftuarit, për sherr, edhe vetë krijues, çohet edhe më bën një “vërejtje” faqe njerëzve. – Mirë Filipin e paske thirrë sot, bravo të qoftë, po hetuesin e tij, ku e ke?! Filipi nënqeshi hidhur e mendueshëm, si atëherë, kur dikush pacipërisht përmend litarin në shtëpinë e të varurit. Dhe, si t’i njihte më mirë britmëtari ligjet e përgjithësimit artistic se sa ai që, si rregull, duhet t’i kishte mësuar në shkollimin e tij të gjatë, më erdhi në “ndihmë” saora, duke i thënë vërejtjebërësit: – Hetuesin e do shokë të tij, që e ndihmuan jo pak, – ia bëri Filipi dhe nënqeshi me nënkuptim, – Paj, s’kishte me i zanë tanë kjo sallë, mor djalë!…

    6
    ‘Vetëm mal…’, lirika nga Riza Çato
    E njëjta gjë
    Edhe sot u ngrita në të njëjtën orë,
    në të njëjtën dhomë me dritare nga veriu.
    Në rrugë një i njohur më përshëndeti me zor,
    u largua sikur dheu e përpiu.
    E njëjta kamarjere ma solli kafen,
    me po ata flokë,me po ata sy,
    vetëm kishte ndërruar bluzën,
    buzëkuqin me tepër se gri.
    Edhe sot shëtita në të njëjtën rrugicë,
    me flokët përpjetë të ngritur nga nata.
    Një faqe-petull po e përpinte një picë,
    një lyps në dorë po numëronte ca qindarka.
    Edhe sot dëshpërimi e puthi mëngjesin,
    tek grindeshin në rrugë dy hajdutë.
    Parat e vjedhura ua kishin grisur thesin,
    tek i ngjeshnin me këmbë në një skutë.
    Edhe sot i njëjti qiell,
    i njëjti mal e njëjta re.
    E njëjta melodi me fyell,
    bën mirë ta dëgjosh nëse ke nge.
    Edhe sot borijet të njëjtin tingull,
    të njëjtit shoferë e semaforë.
    Unë prapë ngela tek ai idhull,
    tek vetvetja që mëngjeset i përcjell me zor.
    E di
    S’ka si ndodh ndryshe këtë e di,
    e kam kuptuar të parën herë,
    është dimër jashtë pa dalë Ti,
    është natë pa hënë,pus edhe sterrë.
    Çfarë po të them është e vërtetë,
    ti largon shiun me vështrime,
    hënën e bën krejt të zbetë,
    vezullon mbi vezullime.
    Ti ke një pamje shumë të bukur,
    ke një flok e ke një çap,
    të krahasoj me një flutur,
    them mos të kam rënë në hak.
    Ti brenda vetes katër stinë,
    i nis tek mua si për inat,
    kur dua flladin dhe veriun,
    vapën më dërgon dhuratë.
    E di s’ka si të ndodhi ndryshe,
    të lindi Zoti për bukuri,
    pranverën sjell si dallëndyshe,
    e di kjo botë është veç për ty.
    Vetëm mall
    Tej dritares shikoj ngricë,
    rrugës njerëz me bizhame,
    mali duket si një vizë,
    qielli këmbët me nallane.
    Gjithë qyteti si kallkan,
    varur cep më cep pallatit,
    deti si një tamixhan,
    hënës nuk i dihet fati.
    Edhe pylli s’quhet pyll,
    tharë e kthyer shkarpë i tëri,
    të merr malli për një yll
    a të shtrihesh për së gjëri.
    Unë s’ndjej as ngrohtë,as ftohtë,
    vetëm mall kam për dikë,
    nëse përmbyset kjo botë,
    them se mallin tim s’e nxë.
    Përse?
    Përse s’ më le në botën time,
    të rrija heshtur në vetmi,
    qëndrimi larg kish sjellë harrime,
    zemra flinte në qetësi.
    Ç’ tu desh që zjarrin e cingrise,
    ai qe fikur nënë hi,
    më duket se prapë lojën e nise, 
    me atë vetull, me atë sy.
    Përse më zgjove nga gjumi thellë,
    ku qe varrosur ndjenja ime?!
    E di ç’më bëre ? Mbi tokë ke nxjerrë,
    gjurmët e plagëve që ti m’i thinje.
    Ta dish 
    Je fajtore ta them unë,
    nuk më lë të puth të tjera,
    puthëm mua çdo më shumë,
    këto fjalë thua nga hera.
    Je fajtore s’bëhet fjalë,
    s’do të dua dikë tjetër,
    thua ta mbaj m’u në ballë,
    të flak tutje si një retër.
    Je fajtore s’duhen fakte,
    fakti vetë je ti dhe ti,
    kur afrohen të tjera raste,
    bërtet me fortë : S’ka dashuri!
    Them ta dish s’bëj shokë “fajtorët”,
    por nga lista shpejt i heq,
    të puth ty si gjithë dashnoret
    dhe vetë Zoti dot s’ më ndreq.
    Kur zgjohen mëngjeset.
    Kur zgjohen mëngjeset ndjehem i drobitur,
    më kanë lodhur ëndrrat më kanë sakatuar,
    rri me orë të tëra në ankth duke pritur,
    rrezen e Dhëmbelit për ta ledhatuar.
    Në lagje s’ka drita s’ka as buzëqeshje,
    rrugicat kanë ngrirë janë bërë akullnaja,
    terrin që lë nata si kostum për veshje,
    në sy e shikoj e gati të qaja.
    Rreth dhomës vërtitem kthehem rrudhë i tëri,
    ugaret e saj shikoj në pasqyrë,
    dhimbja e mëngjesit nuk do të më lëri
    dhe si një fantazmë qëndron në fytyrë.
    Më ikin mëngjeset pa më lënë përshtypje,
    kafen që e pi më duket gjë koti,
    ajrin kur e thith sikur më jep mbytje
    dhe më duket vetia mallkuar nga Zoti.
    Kur zgjohen mëngjeset unë filloj e fle,
    se nuk më vjen mirë t’i shikoj të ngrirë
    zbrazësinë e tyre në ëndërr e lë
    Dhe i përshëndes më zërin e ngjirë.
    I kthej sytë nga qielli ku flenë perënditë,
    rrezet e Dhëmbelit i pres si dhuratë,
    mëngjesit t’ia kthej të gjitha liritë
    dhe të mos më duket si një gjë e thartë.
    Kur duhesh shumë
    Sepse të dy s’flasim me gojë,
    ka hyrë mes nesh një mal mëri,
    pa tjetër do ta quaj lojë,
    një lojë që luhet në dashuri.
    Kur duhesh shumë ka dhe të tilla,
    mërzitesh kot pa asnjë shkak,
    qepallat të ulen si grila,
    në fytyrë s’të ngelet gjak.
    Të ngrihen flokët si gjemb iriqi,
    me vete fletë s’shqipton asgjë,
    të komandon në mëndje hiçi,
    një mendim nis,një tjetër lë.
    I kërcet dhëmbët si fantazmë,
    bluan në kokë tërshërë e byk,
    nuk të shijon asnjë orgazmë,
    mendjes tënde i thua ik.
    S’del dot prej vetes me ditë të tëra,
    në sy urrejtja si rrap ka mbirë,
    pendohem them ç’janë këto gjëra,
    të kap mëria pa dëshirë.
    Sepse të dy s’flasim me gojë,
    tani na ndodh edhe më shpesh,
    s’di kush e luan këtë lojë,
    që ta dërgoj lartë midis reshë.
    Rroj në jetë për dashurinë
    Jam modest me veten time,
    veten s’e jap për as gjë
    dhe pse mosha s’është për trime,
    bëhem trim që ç’ke me të.
    Në mëngjes dhe pse s’kam fjetur,
    fytyrë çelur dal në rrugë,
    pak humor që më ka mbetur,
    ja fal vargut kur kam muzë.
    Vishem shik edhe krekosem,
    për tu dukur më i ri,
    nuk harroj që po rrudhosem,
    po s’të dua pleqëri.
    Kur takoj miq edhe shokë,
    buzëqeshje u dhuroj,
    thinjat si mbuloj në kokë
    dhe nuk them që s’dashuroj.
    Jam modest me veten time,
    po nuk e kthej manekinë,
    dhe në halle sjell gëzime,
    rroj në jetë për Dashurinë !
    Ndonjëherë
    Ndonjëherë jam si xham i thyer,
    i bërë copa-copa e s’di cila copë jam.
    Rrezja e diellit nga perëndimi kthyer,
    lindja e ftohtë kallkan.
    Ndonjëherë jam si një pyll i rralluar,
    që ke zili të shikosh dy pemë bashkë.
    Fletët e rëna si ballët e zbuluar
    që i puth dielli,era e shiu jashtë.
    Ndonjëherë jam si një lumë i turbull
    që s’di çfarë mban brenda vetes.
    Mendimet më gumëzhijnë si brumbull,
    sytë si ngjajnë vetvetes.
    Ndonjëherë jam si një hënë e pa dalë,
    errësira më duhet e më do,
    më duhet dhe kjo erë e marrë,
    që veten time më mos ta njoh.
    Ndonjëherë jam si asnjëherë,
    buzëqesh e qaj njëherazi.
    Në mes dukem i prerë,
    eci dherazi.
    Ndonjëherë e ndonjëherë e ndonjëherë,
    jam gjithmonë jashtëtokësor,
    portretin e nxjerr në derë,
    që të më shikojnë njerëzit me zor.
    7
    Mustafa FAJA
    Lagja e plakut…
    (Skicë)
    Dikur, para 40 e ca vitesh, takoj në fshatin Romanat një burrë të moshuar. Ai mund të ishte afro të 80-ve. Quhej Haxhi Alibejsi. Tek po pinim kafenë, më tha: -Para shumë vitesh kam qenë në malësitë e Matit. Atje ishte një lagje që quhej Lagja e Plakut. Në ato malësi të thella, ku kishte vetëm pyje të larta e kafshë të egra, jetonin njerëz të varfër e të leckosur. Ashtu ishte jeta atëherë. Ndër ato 10-12 shtëpi ishin dhe dy të tjera pranë njëra-tjetrës. Në to jetonin dy vëllezër. Vëllai i madh ishte i pamartuar, ndërsa i vogli kishte 3 djem të rritur. Një ditë prej ditësh, ashtu siç del fjala prej goje e topi prej gryke, vëllai i vogël i thotë më të madhit: “Eh, or vëlla, me të thënë një fjalë mos ma merr për keq. A vjen e rrimë bashkë në shtëpinë time? Punojmë e jetojmë bashkë, se do s’do, atë pak pasuri që ke dhe atë shtëpi që ke fëmijët e mi do t’i gëzojnë. Sa lodhesh kot.”
    Ç’të bënte i shkreti vëlla, dëgjonte dhe heshte. Kështu i ndodhi në jetë. Po s’ke ç’bën kur vjen jeta kështu. Këtë bisedë po e dëgjonte dhe kryeplaku i fshatit që ndodhej pranë tyre. Dhe ja, pas nja dy javësh, vëllain që kishte 3 djem e lajmërojnë që të bënte gati dy djemtë e parë se do të shkonin ushtarë në Jemen (Arabi). U pre i shkreti vëlla, ndërsa vëllait që s’kishte fëmijë, sepse ishte i pamartuar i erdhi keq sa s’ka. Do s’do ai krenohesh me fëmijët e të vëllait. I donte shumë, sepse dhe ata e donin shumë. Kaluan gati 2 vjet. Dhe ja, një ditë prej ditësh, vëllait të vogël në shtëpi i vijnë dy Letërzeza të qarkuara me disa pulla të zeza. I ati habitet: “Ç’janë këto ?!” dhe me ato duar të rreshkura i hap më së fundi dy letrat. Por ç’të lexojë?! Sytë iu qullën. Nga lotët letrat filluan t’i lageshin në duart që i dridheshin. Që të dy djemtë i ishin vrarë në Jemen në një luftë të ashpër fort. Të nesërmen hapi ditë zie. Filluan përgatitjet për të pritur ngushëllimet. E ndërkohë i thotë djalit të tretë: “Haki, merr kalin e shko na merr ca dru te pylli i Lisit se na duhen.” Kështu djali i tretë me lot në sy mori gjokun dhe u nis i mërzitur gjithë rrugës. I binte kalit për të ecur edhe kot. Duroi sa duroi i shkreti kalë dhe i nxehur siç ishte i bie në shkelm djalit m’u në bark. E djali i rënë përtokë me gjithë thupër dha shpirt pas disa minutash prej lëngimeve të rënda. Kaluan muaj e muaj pas ngushëllimeve për djemtë e vëllait. U err ajo shtëpi. S’pipëtinte asgjë gjëkundi. Gjethet akoma s’ishin hapur mirë. Po hynte pranvera. Vëllai i madh që ishte i pamartuar shkonte shpesh te vëllai i vogël për t’i larguar një të keqe kur i thonë. Ai nuk mbante mëri për fjalët e thëna nga vëllai, por kur ishte i vetëm diku pas murit të kullës prej guri të tij e gjeje duke qarë për fëmijët e të vëllait. I deshi shumë, siç donë pranvera lulet e saj. Dhe ja, një ditë prej ditësh, kryeplaku zemërmirë shkon diku te një mik i veti e i thotë: “Filen, vajzën tënde të madhe do të ma japësh për djalin e madh të Bajramit, Muratin.” Kështu u tha e kështu u bë. Pra, me kalimin e viteve shtëpia e vëllait të madh, që tashmë ishte më plaku, u mbush plot me fëmijë. Kur i thonë fjalës, një oborr plot. E pra, që nga ajo ditë e deri më sot diku në malësitë e Matit, siç thamë në fillim, ndodhet një lagje që quhet Lagja e Plakut.
    8
    Vjollca Tiku Pasku
    ALFABETI I NATËS
    (Skicë)
    Errësira kalon nëpër sytë e mi.Jam në pyll duke ecur dhe për një çast përpëlit qerpikët. Pikëzat e yjeve rregullojnë pesëkëndorin në kapelen memece të qiellit. Largësia që më ndan me ta është gjumi i ditës së bardhë. Duke ecur, një grimcë lagështie e epidermës së natës,më qëndron në buzë. Puthje flagrante e errësirës, që pasohet me të tjera. Kodi i mistereve të territ, lind muskujt e buzëqeshjes të gjuhës së kozmozit. Hijet e pemëve bëhen njësh me errësirën. Në sytë e mëdhenj të bufit si orë nate, zbulohet kërshëria e ndonjë prej aventurave të zogjve më të vegjël. Gjinkalla sintonizon zërin me karkalecin.Gjarpri si një lëkurë rrëkeje rrëshqet nëpër gjethe dhe vërshëllen moskokçarës. Këndojnë kuaket e gjoleve për të ndezur bukurine e dashurisë. Brumbujt dhe milingonat lëvizin antenat për të marrë sinjale nga hëna. Një pëshpërim drethke më thotë;’tani do të ndodhë mrekullia’. Zëra të magjishme u hapën në gjithësi. Polifoni e pangjashme me kordat toksore apo frymore të krijuara nga erërat njerëzore. Ngjizje e tonalitetit të zjarrit, qiellit e tokës, zgjatoheshin në një melodi hyjnore, fuqizuar nga gjithësia. Qelqi i artë i hënës u thye nga diagrami i harpës magjike me një amplitud të lartë sinusoidale. Drita e saj u derdh dhe u përpi nga ajri… Ah…shtoj-za-vallet…këndonin dhe vallëzonin duke formuar një kërthizë toke,si flakë tempulli. Ajri tërhiqej prej vakumit të frymëmarrjes së tyre, dhe shpupuritej prej krahëve valltare virtuozitetin mijëvjeçar e krijonte valëzime ajrore.Sytë e shtojzavalleve vështronin si vesa e qiellit.Flokët I kishin të gjatë, si zgjatimi vektorial i reve të bardha mbi mal, veshur me pëlhurë argjendi, me shalle të gjelbërt natyror. Oh …Bukuri e flakës së virgjër. Bukuri e dritës së pashfaqur e agimit. Bukuri e oqeanit mbledhur në thembrën e horizontit para perëndimit..Jam si në ëndërr… Një copëz dritëhënëze e fshehur u fik në qënien time, duke më dhënë ekstazën e saj. Fluturimi në sytë e mi skanoi gjithë aerodromin e qiellit, gjithë akset e gjerësisë dhe gjatësisë së pyllit, gjithë himnin e natyrës së errët… Ndjeja lumturi… Copëzat e natës u shpërbënë si një duhmë buqete, dhe shtojzavallet ikën rrufe. Agimi menaxhoi grimcat e dritës. Sytë njerëzorë u hapën për të realizuar ëndrrat e natës. Ajri rimoi frymëmarrjen e ditës.Nuk e di? A do të ishte më mirë të isha një qënie e lumtur e natës, apo një brengë e zhurmës së ditës?
    9
    Martin DEDAJ
    Pranvera
    Aroma e luleve…
    Petalet, thekët dhe pistili
    E kanë sjellë pranverën…
    Që ndihet tek seicili.
    Fëmijët takohen të parët me lulet…
    Në Mars herët në Pranverë.
    I mbledhin për nënat dhe mësueset
    Dhe ua dhurojnë për festat e tyre buqetë.
    Të rinjtë i gëzohen shumë kësaj stine
    Me njëri tjetrin dhe veçmas
    Tek shijojnë ndonjë puhizë dashurie
    Për ta “thekur” më pas, në stinën e Verës
    Të plakurit në moshë por jo në ëndërra
    I duan të gjitha stinët si Pranvera
    Se kështu atyre jua ka ënda
    Por s’janë më të rinj si ngahera…
    Pranvera kjo stinë e bukur, sa shpejt kaloi…
    Pas saj në radhë të gjitha stinët…
    Vitet njëri pas tjetrit edhe ato kështu kalojnë
    Duke lënë si gjurmë vetëm kujtimet.
    Të kërkova… 
    Të kërkova në udhët plot njerëz…
    Në petalen e lules së njomë….
    Dhe të gjeta në udhën e shkretë…
    Në lulen plot shije, ngjyrë vjollcë…
    Të kërkova në sytë e shpresës…
    Në dritën e zbehtë të Hënës…
    Por të gjeta në prehërin e dhimbjes…
    Mbërthyer në errësirën e jetës…
    Të kërkova në zërin e shpirtit…
    Në buzët e mija të njoma…
    Të gjeta nën hijen e dëshpërimit…
    Të vrarë nga shigjeta e mallkimit…
    Kërkova në zemrën time…
    Rrugën e gjakut të kuq të hapja…
    Që ai të vinte vrrullshëm nëpër vena…
    Dhe buzëqeshjen e adhuruar të sillte…
    Sa e gjatë kjo udhë kërkimi…
    E varfër dhe jetime…
    Sa duhet të zgjasë durimi!…
    Që të lulëzoj buzëqeshja ime…
    Mikes gjumashe!
    Fli o zemër fli…
    Mos e prish ti gjumin.
    Pritëm se po vij
    E ta marrë krejt nurin…
    10
    Rreth librit me poezi ‘Ditari i Gushtit’ i Zhuljeta Grabockës
    Gjikë KURTIQI
    Këto vitet e fundit kanë vërshuar librat me shkrime e me vargje. Kush ka dy lekë dhe ka dëshirë të shkruaj e te botojë një libër, mbush faqe me vargje apo i nxin ato me shënime dhe i çon në shtypshkronjë për të nxjerrë nga botimi librin e tij. Sa e mer një libër të tillë në dorë, lexon dy vargje apo dy rrjeshta dhe e kupton se s’ke të bësh me me libër artistik por me vargëzime pa vlerë, apo prozaizëm bajat. Krejt ndryshe ndodhi me mua kur u njoha me poezitë e librit “Ditari i gushtit” i mësueses Zhuljeta Grabocka Çina. Unë Zhuljetën e kam njohur prej kohësh dhe kasha dëgjuar fjalët më të mira për të si mësuese e shkëlqyer dhe drejturse e veçantë Shkollës së Mesme në qytetin e Maliqit, por nuk dinja se shkruante edhe poezi. Poezitë e saja më befasuan dhe më krijuan ndjesi e kënaqësi të veçanta. Dhe kjo sepse ke të bësh me poezi të vërteta, të ndjera e me nivel artistik, të dala nga një shpirt i mbushur me ndjenja të pastra e të shkruara nga një dorë mjeshtërore që e njeh mirë poezinë dhe vargun e vesh me figura artistike që të ngjallin kënaqësi kur e lexon. Që në hapje të ciklit të parë me titullin: “Poezia, unë dhe natyra”, poetja shkruan: “Si fytyra e njeriut është koha/ i ka brenda të katër stinët”. “I përgjumur rri mednimi im,/ në faqen e akullt të shpresës./ Hulli e ujrave t’avullta gurgullim,/ erë gërnjare, asfiksim, dritë që nxin,/ rrugëve rebus dedalusiane,/ në të përjetëshmin labirint…”. Vëreni me kujdes; në një poezi me 6 vargje gjen mbi 7 – 8 figura të spikatura artistike: “erë gërnjare”, “dritë që nxin”, “rrugëve dedalusiane”, “mendim i përgjumur” e kështu me radhë. Dhe vargjet rrjedhin nga njëra poezi në tjetrën si hullia e ujrave t’avullta në gurgullim do të thoshim duke perifrazuar një varg të Zhuljetës. Vargjet e poezive në librin “Ditari i gushtit” herë mishërohen me prologë e herë shkrihen në kujtime mbresëlënëse për njezit e dashur, nxënësit, miqtë e shtrenjtë, pjestrët e familjes dhe njerzit e tjetë të mirë që ka njohur, ka dashur dhe i don mësuesja, gruaja dhe nëna Zhuljeta Grabocka. Çdo mësues nga shtatori në qershor bën ditarët e tij të mësuesisë për çdo ditë mësimi. Mësuese Zhuljeta nuk e le pa ditar edhe muajin gusht. Dhe ditari gushtit ndryshon kryekëput nga ditaret e muajve të tjerë. Një ditar që u përkushtohet gjithë nxënëse të saj, gjithë njerzve të dashur, ditar ndjenjash, respekti dhe virtutesh. Ciklin e tretë të vëllimit me poezi për të dashurit Zhuljeta e fillon me këto dy vargje: “…për vete s’kisha më kohë, për të tjerët nisa të mendoja” dhe vijon me vargje të bukura e të një niveli të arrirë artistik.“Kujtoj vitet si u rritën,/ më shumë ç’mund t’ju kisha dhënë,/ pengu i madh mbetet në zemër/ e më bën si gjysmë hënë. Si diell i plotë ju kam,/ në jetë ju dua bashkë,/ dashuria juaj më shëron,/ e më mbyll çdo plagë”. Si një bijë e denjë e qytetit të serenatave Zhuljeta nuk mund të botojë një vëllim me poezi dhe të mos shkruaj tekste për serenata. Në ciklin e dytë të vëllimit për dashurinë ka radhitur 19 tekste të bukura për serenata. “Qirinjtë në tavolinë u shuan,/ sytë e tu më bëjnë dritë./ Mar kitarën nëpër duar,’ nuk jam vetëm, jeëmi të dy.” Thotë refreni në serenatën e parë. “Ti nuk rri më në dritare,/ që unë përkarshi të të kundroj,/ befas të shoh në pedonale,/ lule të fal pa ceremony.”, vijon serenata e tretë. Pa dyshim kompozitorët do t’i kthejnë në serenata këto tekste të spikatura. “Ditarin e gushtit”, të Zhuljetës, e mer në dorë, fillon leximin dhe pa e kuptuar kalon poezi më poezi, faqe më faqe deri sa arrin në fund të tij. Nga kënaqësia që të ka krijuar, nga mendimet që të ka zgjuar, nuk e vendos në raftin e librave por e le mbi komodinë për ta hapur përsëri e për të lexuar e rilexuar poezitë e këtij ditari.
    Vjeshta
    Me vjeshtën mos u bëj xheloz,
    robinë e poetëve është ajo.
    Të okërat ngjyra borxh i jep,
    në piktura që fjalët t’ua lexosh.
    Me vjeshtën është mirë mik të jesh!
    Vërtet bollëku të josh,
    është e fisme, lozonjare,
    edhe kur gjethet për tokë i hedh.
    Vërtet s’mund t’i,kuptosh shumë ngjyrat,
    kur pyjet me rrobdeshambër i vesh.
    Pa të, ‘bukuri do kish natyra?!
    Pas saj, dimri pallton e bardhë hedh.
    Këtë natë
    Maleve bie borë e bardhë.
    Fusha fshil lotët e shiut që bie.
    Era fshihet nëpër degë e xhama.
    Zjarri kërrcet nën drithmat e cingërrimës.
    Gjaku shpirtin ngroh, zemra regëtin.
    Kjo mnatë nuk ka gjumë,
    perden ka ngrtiur përgjimi.
    Gjithka si një lumë tokën përshkon
    pa u ndalur si tik-taku i orës
    në boshllëk tingëllon.
    Një këngë malli
    Një serenatë për qytetin e serenatave,
    si përshëndetje më dërgove miku im,
    rrugicat e pastra m’u duk se kalova
    ne pragun e shtëpisë u ndala të rri,
    U hapën të gjitha dyert, dritaret,
    era e gatimit të mirë depërtoi në gji,
    m’u duk sikur të gjithë më thëeeisni:
    “Eja bijë, eja, ke kohë pa ardhur në shtëpi”.
    Në tingujt e ëmbël u përhumba,
    e ndjeva ninullën e djepit tim.,
    në të tjera kohë me njerzit e dashur,
    ju jeni fjalët e hymnit në shpirtin tim.
    Atje është Kora, pranë Moravës mediton,
    zemrën ta hap e të bën tjetër njeri.
    E bukura, e fismja, e momja…
    si këngë malli në këmbët e malit rri.
    Në vetmi
    Nata po bie.
    Me zërin e brendshëm i flas,
    Nga thellësia e shirtitdalëngadalë
    një këngë buron e fjalë për fjalë
    më bëhet shok.
    Si jehonë nga larg isoja juaj
    vejn e më mban gjallë.
    11
    Petrit Derraj-Smokthina
    CIKËL POEZISH
    NË LUFTË DHE PAS LUFTE
    Në luftë shkojnë trimat
    Pas lufte nxirren viktimat.
    Në luftë ndizen zjarre
    Pas lufte hapen varre.
    Në luftë digjen edhe muret
    Pas lufte numurohen qivuret.
    Në luftë digjen shanse
    Pas lufte bëhen bilance.
    KANABISIT
    Ke helmuar shprtëra
    Gjith andej në jetë,
    Më tepër se plumbi
    Dua të të shkul
    Të të pres me drapër,
    Ty, moj bimë helmuese
    Ty, moj bima gjarpër.
    DUA TË JEM…
    Dua të jem tek poezia e pa mbaruar
    Një varg.
    Të jem pak dritë
    Tek drita e syrit që sheh larg.
    Tek moria e pa fund ujore
    Dua të jem një tjetër yll
    Tek shkretëtira e gjerë të jem pyll.
    12
    Luan Meta
    Zjarri i vërtetë i Prometeut
    (Kritikë)
    Profesioni i mësuesit të letërsisë na ka detyruar t’u kthehemi disa herë kryeveprave të letërsisë botërore, t’i shohim ngjarjet dhe personazhet nga këndvështrime në rritje. Takimi me personazhet është ndoshta më interesanti, ngaqë ata i kemi takuar së pari si nxënës, më vonë i kemi ndjekur si të dashuruar ose në situata përngjasimi dhe disa herë më vonë, në rileximet e pashmangëshme, i vërejmë nga pika më të larta, pse personazhet kanë përgjithnjë vetëm një moshë. Herë i kemi adhuruar, herë nuk i kemi kuptuar a keqkuptuar, disa herë i kemi imituar dhe tani i çmojmë për të vërtetat që na japin pambarimisht. Kohët e fundit, për të njëjtën arsye, lexova “Prometeun e lidhur “ të Eskilit. Ashtu sikundër e dinë të gjithë, Prometeu, siç thotë edhe vetë, vodhi nga qerrja qiellore zjarrin-flakë dhe e solli në Tokën e ftohtë. Dhe prej tij nisi qytetërimi i kësaj race të vdekshme njerëzore; sytë nisën të shihnin, veshët filluan të dëgjojnë, nisën të ndërtonin shtëpitë e para dhe të punonin drurin…mësuan numrat, që janë shkencë e shkencave, përdorën shkronjat e renditura pas rradhës, duke forcuar kujtesën, që është mëmë e të gjitha muzave…shpikën lundrat krahëlira, që çajnë detin me vërdik…shkurt, gjetën mësuesin e arteve, të çdo mjeshtërie e mjeti për të jetuar.”. E si ndodh shpesh në jetë, që rastësisht zbulojmë diçka që ka qënë aty për një kohë të gjatë, që nuk e kemi parë me vemendje, por e kemi interpretuar siç na i kanë thënë, që e kemi pëlqyer dhe e kemi shpërndarë po ashtu, derisa ajo na është shëndruar në klishe; Prometeu na ka thënë pandërprerë një gjë shumë më të rëndësishme se zjarri, arsyen pse nisën ndryshimet në Tokë. Le të ndjekim pjesën nga tragjedia: Kori: Mos vall’ke bërë më shumë nga ç’thua?. Prometeu: Po, njerzit i çlirova nga aftësia që kishin: të ardhmen vet’ ta parashihnin. Kori: Me ç’bar nga kjo sëmundje i shërove?
    Prometeu: U ngjalla shpres’ të vagëlluar në zemër, nga profeci e vdekjes i çlirova. Kori: Një lehtësim i madh për krejt të vdekshmit. Prometeu: Kam më; u dhashë njerëzve dhe zjarrin. Në mitologjinë greke thuhet se njerëzit i krijoi Prometeu nga balta dhe uji. Kjo shpegon njeridashjen dhe mbrojtjen që ai u bëri këtyre, përballë kreut të Olimpit, Zeusit, që donte t’i shfaroste ata. Tokësorët, si dhe krijuesi i tyre, kishin aftësinë parashikuese, ndaj njohja e fatit fatal i kishte lënë në plogështi, sikundër ndodh përkohësisht dhe sot me të gjithë njerzit, sa herë që kanë një fatkeqësi të rëndë. Plot zhgënjim thonë: Kot punojmë, kot luftojmë… Të gjithë atje do të vemi! E nëse njeriu i sotëm ngadalë fillon të marri veten, kjo nuk ndodhte kurrë në ato kohë të mjegullta të shoqërisë njerëzore, kur teha e fatit fatal u qëndronte e pandarë para syve.
    Në Olimb ka sherr. Zeusi ka vendosur të zhduk përgjithmonë këtë race njerëzore pasive, që nuk lëvizin asgjë nga vendi, racën përtace, racën prometejiane dhe të sjell një tjetër qenie të arsyeshme.Prometeu, tejet i shqetësuar, zbret në Tokë. Ai, tashmë, e di shumë mirë se profecia dhe njohja e të ardhmes, i kushtuan shtrenjtë në Kaukaz. Heqja e këtij “vesi” krijesave të tij të vdekëshme ishte sa ngutshme aq dhe domosdoshëme për mbijetesë. Zbrazja prej profecisë e tokësorëve dhe zvendësimi i saj me një mjegullnajë optimiste e “shpresës së vagëlluar” i mbushi me entuziazëm njerizit jetëshkurtër, i ngrohu psikologjikisht dhe si finale u zgjoi energjitë e fjetura mendore dhe fizike. Atëherë, ata, panë te zjarri mjetin çudibërës, që i largoi nga shpella dhe pylli. Shihet qartë renditja; harresa e vdekjes ose shpresa vlen më shumë se zjarri. E përditshmja, dimri, vetë dielli me magjinë e tij gjithëpërfshirëse kanë nxitur, ushqyer ngatërresën e rendit të gjërave; i paisur me shpresën njeriu ka krijuar qytetërimin e sotëm, duke menduar se kështu dhe vetëm kështu ka qënë gjithnjë. Empirikja, në përditëshmërinë e saj matriale, e ka shtyrë shpirtëroren; dhe dyshi doli para njëshit si pa të keq,( 2,1) madje të gjithë e pranuam, aq sa kur themi Promete nënkuptojmë zjarr … Edhe pse angushtitë e dendura na e sjellin në mendje fuqinë e pamatë të shpresës, prapseprapë, ne nuk i japim vazhdimisht postin që meriton. Mbase do të jemi më të saktë, më “mirënjohës”, ndaj atit tonë mitologjik, nëse, sa herë që bie fjala për Prometeun, të flasim së pari për shpresën, që është”zjarri” i vërtetë i tij.
    13
    Josif Gegprifti
    Mjegulla shtrihet mbi liqen
    Një mjegull e lehtë po shtrihet mbi liqen,
    prek lëkundjen ritmike të valëve,
    ca re te hirosura lart në qiell,
    duken si flokët e zgjatura të maleve.
    Erëra të ftohta gjithandej po fryjnë,
    nga malet të ngarkuara zbresin retë,
    dallgët kanë filluar njëra – tjetrën të shtyjnë,
    të shuhen një nga një në bregun e qetë.
    Valët e liqenit trazuar shkumbojnë,
    shelgjet degët kanë lëshuar mbi liqen,
    zgalemat me të shpejtë andej-këndej fluturojnë,
    njerëzia përgatitet për dimrin që po vjen.
    Një puthje e lehtë…
    E pashë rrezen e diellit mëngjesor,
    kur lehtë e lehtë përshkoi buzën tënde,
    tek buzët e mia ndjeva të kalojë,
    një puthje pranverore e ëmbël.
    Një tingull kitare më zgjoi nga kjo ëndërr,
    një erë e lehtë shpirtin më ledhatoi.
    në një rrugë vjeshtore mes një pylli të dendur,
    cicërima e një zogu zemrën ma gëzoi. 
    Rrëmbemëni dhe mua o tinguj-kitare,
    rrëmbemëni dhe ju ciklone dashurie,
    me tingujt ëmbëlsova zemrën djaloshare,
    mes tyre dëgjohet edhe kënga ime.
    E pashë rrezen e diellit mëngjesor,
    në buzën tënde plot hijeshi qëndroi,
    buzët e mia një dridhmë i përshkoi,
    një ëmbëlsi që shpirtin nga gjumi ma zgjoi.
    Ndjesi pranverore
    U zgjua liqeni,
    valët e lehta
    nisen drejt bregut.
    Lindi dielli,
    rrezet derdhen mbi liqen,
    zgalemat fluturojnë drejt qiellit.
    Gishtat e mi zgjaten
    si telat e kitarës
    dhe prekin petalet e luleve.
    Cicërimat e zogjve
    dhe lulet e kumbllës
    dridhen në ajër si tinguj muzikorë. 
    Me ndjesinë pranverore
    në shpirt,
    jam zhytur në kaltërsinë qiellore.
    Pranverën e dashurisë kam në sy.
    Verë e perëndishme…
    Verë
    e vjetëruar
    që mendjen më ke harbuar.
    Me shijen tënde
    dehmë edhe mua!
    Pastaj
    një agim i ri
    të më mbulojë
    me veshjen e tij të vesuar
    e të argjendëruar.
    Lulja e Majit…
    Atje
    në mes të kopshtit me trëndafila,
    mungonte një lule.
    Me tingujt e kitarës
    lulen e majit
    e thirra.
    Kur ajo u shfaq,
    kopshti
    shpërtheu në aromë trëndafilash.
    Vështrimin
    e zjarrtë të syve të mi,
    e rrëshqita mbi petalet e saj.
    Lulja e majit, pranverë e paharruar.
    14
    Pozaet QOSE
    PORTA E MAGJISHME E NJË PAPIONI
    (Skicë)
    Kishin zbritur nga taksia e dasmës im bir bashkë me nusen e vet. Gëzonte njerëzia dhe mua prej gëzimit të tyre me trokiste tek portat e syve, sikur donte te dilte jashte, ajo shprehja e vjetër “Dy martohen e njëqind shkallohen”. Megjithatë, në ato çaste, ata njerëz më dukeshin te dashur, se po këndonin e kërcenin si të çmendur për dasmën e tim biri. Të sapomartuarit po afroheshin drejt portës së shtëpisë, të vënë në mes nga unë e ime shoqe. S’ngopesha duke i parë e duke iu gëzuar rinisë së tyre.
    Por… në anën e majtë të papionit të tij m’u shfaq ajo e mira, gjyshja ime. Me shtatin e vogël, me sytë e butë, me buzën e qeshur, me dukej sikur më thoshte; Ti nuk me ftove, por unë erdha vetë. Si kujtoje ti, se nuk do të vija?! Fërkova sytë, por ajo prapë qëndronte atje, në cep të papionit të tim biri dhëndërr. Madje, pasi preku njëherë flokët e bardhë, të thurur gërshet, ia mori këngës së vetme, që pati kënduar, sa herë që ia kishte dashur puna “ Më dërgoi babai me shqerra./ Si t’ia bëj , moj unë e mjera?…”. Ndala i shtangur. Në veshët e mi nuk hynte më asnjë lloj zhurme tjetër veç tingujve të asaj kënge, që ajo e këndonte nga cepi i papionit të tim biri dhe e dëgjoja vetëm unë.
    Më kishte dashur sa s’thuhet, po edhe unë jo më pak. Nga kjo lidhje, deri sa kisha mbushur dhjetë vjet, thosha emrin e saj, kur më pyesnin se kë kisha për nënë. S’do mend që ata, që më pyesnin, bënin store me mua, por aq më bënte. Ndihesha mirë nga ajo që thosha dhe kjo kishte rëndësi në ato çaste, ndërsa të tjerat as që më hynin në xhep. Nisa të këndoja dhe unë, për të mos e lënë vetëm. Ime shoqe shqeu sytë dhe po me sy me pyeti në isha në rregull. Nuk iu përgjigja, veç vazhdova këngën, sepse ajo vazhdonte të qëndronte atje në cep te papionit e të këndonte.
    Sa kishte dashur ta shihte nusen time! I pati folur ime më për të, atëhere kur unë sapo e kisha njohur dhe kishim shkëmbyer fjalët e para të lidhjes sonë. Por nuk qe e thënë që ajo të ishte pranë saj për disa çaste, para se gjyshja të shkonte andej nga shkon gjithkush, kur e thërret ora e ikjes. Mbase nga ky peng ajo kishte ardhur në dasmën e tim biri dhe kishte kënduar për të.
    Loti i syrit tim sikur e trembi dhe ajo u zhduk po aq befas sa qe shfaqur. Ndjeva një të therur në kraharor dhe vura një copëz adelat poshtë gjuhës, edhe pse e dija mirë se në ato çaste ai nuk do të kishte asnjë efekt qetësues për mua…
    15
    Sabit RRUSTEMI
    PËR ZGJIMIN TËND
    Një Mëngjes i Mirë e kaltëror 
    me një zemërlule nuk mjafton
    për zgjimin tënd të aurortë
    Ti dëshiron dhe një puthje 
    një përqafim
    një seancë dashurie ti pret 
    për një ditë tërësisht të mbarë
    Pritja përzjarret dashurisht
    mes sysh tanë
    Çelë ajo trëndafile fytyrës sate
    e ma kënaq këtë shpirt
    HARRESËN S’DI TA AKTROJ
    Nuk mund ta aktroj harresën 
    në raport me Ty
    po e Zi
    dash Uri 
    vashë Ëndrre 
    a cila je Ti
    Portën nuk e mbyll as Natën 
    dritarja është po aty
    Sa stina ka ardhur e ka shkuar 
    pa pyetur e trokitur 
    sa lule ka rritur mbledhur
    aromë e tyre brenda ka ngelur
    si Ti tashmë s’pipëtinë
    pazëshëm shfleton dashurinë
    A ka nevojë të të thërras 
    të këlthas
    kur e di ku je
    si rri
    Nuk mund të t’ harroj
    kur lenë ky diell
    a shi kur bie
    Kur hëna përmes hije pemësh
    tek dritarja vie
    E dashur
    në raport me ty
    harresën s’ di ta aktroj
    HATRI I NJË DASHURIE
    Deti nuk perplaset në mua
    Mes nesh ka male e male 
    nuk e trazoj atë krua
    ku pijnë ujë buzët tua
    Rri këtu ku jam buzë mali 
    e deti atje në fushëgropë
    Sall trupi yt 
    dridhet e përdridhet në mes
    Lidh një det e një varg me male 
    hatri një dashurie
    PA NJË GOTË VERË …
    E sotrmja më gjenë këtu ku jam
    nën zhumën provinciale
    pa një gotë verë
    dhe pa Ty
    Të qullur nga nata 
    nga ëndrrat 
    ikën
    Derisa hap sytë
    lëshoj zë
    as kokën kthen më
    Përtej dhomës dal
    në shpatin tim të çmalljes
    Me ujë Çepuri shporrë të ligat
    ato miza kali 
    që fshihen aty ku s’ preken
    Rrënjët e një luleje ujis
    faqet e saj ledhatoj
    nën puhinë e gjetheve
    që era i trazoi
    SYMBYLLAS E GJEJ
    Dritarja virtuale
    për mungesën tënde
    humb ngjyrën jeshile
    Një pritje e hirtë
    e mbulon shenjën time
    kthinave të shpirtit
    përderisa nuk shfaqet
    Hap dritaren e dhomës
    e i mbush sytë
    me blerim Çepuri
    Aty diku
    nëpër të blertat gjethe
    të natyrshmet lule
    thithë erë e më pret
    ajo lulehënë
    Dal prej dhomës
    përtej dritares
    shtigjeve të shpirtit
    kapem brinjëve të kësaj kodre
    Të dashurën time e kërkoj
    Symbyllas e gjej 
    brenda qenies sime
    16
    Sabrie Selimaj
    DIELL PERËNDUAR
    Çfarë nuk pash në këtë jetë
    dhe vazhdoj të shoh akoma
    por një gjë, zemra ma thotë
    se kjo botë nuk është e jona,
    Dielli lindur, plotë buzëqeshje
    në mbrëmje zhytet në det…
    çdo dëshirë, shkruar në letër
    është një breg e të mirës jetë
    Koha zbrazur, mendimi strukur
    nga do vemi me vuajtjen puthur
    sytë, përherë flasin e shkruajnë
    por në zemër t`fshehtat ruajnë
    Ç`farë është jeta, kush më thotë!
    një buzëqeshje pasuar me lotë
    një hap hedhur, në hirin mbetur
    një dëshirë në shpirt pa tretur
    Vështroj dëshirën pikëllim,
    thërras të madhe o Zoti im
    pse ndihem kaq bosh brenda
    Por kjo është viranja jetë
    që të pret përherë në besë
    vjen e ikën, dëshirë cunguar
    lotë e puthje duke shijuar.
    17
    Istref Haxhillari
    Një grua në shi 
    (Tregim)
    Qielli i ngarkuar dhe shiu hollak që zuri të spërkiste shtruar tokën nuk i pengonte njerëzit të dyndeshin në dyert e tregut të madh. Vështirë të merrje me mend pse e patën zhvendosur në cepin jugor të qytetit. Njerëzve u duhej të vinin nga ana tjetër goxha larg. Sidoqoftë rrugë më të rrahur nuk mund të gjeje. Makinat dhe këmbësorët zhurmonin si zgjoje bletësh, nuk pushonin nga mëngjesi deri mbrëmjes vonë. Shitësit, rreshtuar trotuareve, ftonin blerësit me vështrime të përvuajtura mikluese. Mbrëmjes shëtitorja e gjerë anës liqenit mbushej më tepër, po kjo ndodhte muajve të verës, kurse rruga e merkatos popullohej njëlloj çdo stinë të vitit. Atë ditë marsi udhën për në treg e mora rastësisht. Baritja ngeshëm mes njerëzve, përshëndesja të njohurit e rastit. Përballë konturohej Mali i Thatë mbuluar nga mjegulla e dendur gri. Liqeni i trazuar prej erërave të pranverës i lëpihej nën këmbë. Çatitë dhe tarracat e pallateve shndrisnin nën rrezet e dobëta të diellit. Në sheshin para magazinës së frutave dominonte gjindjen një grua e gjatë me flokët lidhur prapa. Nuk shqetësohej nga lagështia, sfidonte shiun me qëndrim të shpenguar prej zonje nazike plot dinjitet. “Një grua në shi, – thashë pak i habitur, – e le veten të laget kështu kot, mund të marrë të ftohur”. Kisha përshtypjen se e njihja, po tamam nuk më kujtohej. Gruaja u zhduk mes turmës. Vazhdoja të vrisja mendjen për të, kur më zunë sytë Sado Kolnekun të ecte kuturu. Sillej rrotull pa çadër. Rrobat i qenë lagur, por ai nuk i vinte re, as bezdisej. -Ç’kemi, – e përshëndeta. -Po ja, mirë të themi, – u përgjigj i druajtur, me vështrim qelibar prej fëmije të pafajshëm. -Shëndeti? -Oh! – qeshi mospërfillës, i çuditur, thua po e pyesja për diçka të parëndësishme që nuk ia vlente të harxhoje kohën. Ndoshta, përtej asaj pasthirrme, deshi të shtonte se nuk i bëhej vonë për veten. Buzëqeshja ngjante me rreze të zbehtë drite në mot të nxirë sterrë. Kushedi nuk qe fare e qeshur dhe unë përjetova gjurmët e dikurshme, mbetur nga vitet e punës në Zyrën Arsimore kur Kolneku pushtohej dendur prej gazit. -Me se merresh? -Shkojmë nga Kalaja me Sandrin, punojmë vreshtin, – u përgjigj ngadalë sikur recitonte. Kalaja, kodra përmbi qytet, ishte mbushur plot ngastra të çrregullta mbjellë me hardhi në shpatin jugor. Këtë ma thoshte gjithnjë, kur e takoja. Nuk e di nëse harronte apo donte ta përmendte të vetmin përjetim të ditëve pa ngjyrë prej pensionisti. Sytë e qetë, të brengosur, fshehur thellë fytyrës thatanike, u çliruan. Zuri të gjallërohej. -Sot e krasitëm. Lëngu rridhte lumë. Më vinte keq, sikur humbiste gjak më dukej. Ama do të ketë prodhim të mbarë, apo jo? – më pyeti. -Sigurisht, – ia ktheva. U gëzua, sidoqë e dinte: unë nuk merrja vesh nga kultivimi i hardhive. -Ja edhe ti e thua. S’mund të jetë ndryshe, i kemi bërë tërë atë hyzmet. U mendua ca, uli kokën i mërzitur. -Ky shi i zgjatur mund të na prishi punë. Po t’i bjerë vrugu i zverdh verigat dhe gjethet. Si mendon ti? – Më shikoi ngultas, sikur të vendosja unë nëse rrushi i Sandrit do të prekej apo jo nga sëmundjet e stinës. -Nuk besoj, – thashë, – me gjithë atë punë! -Ashtu mendon edhe Sandri, – m’u përgjigj. U krodh në botën e tij të errët, zaptuar nga heshtja dhe mospërfillja. Flokët e rralluar ruanin hijeshinë e dallgëzimit të dikurshëm. Balli i gjerë me rrudha të lehta jepte imazhin e njeriut fin, ndërsa sytë e hirtë lëviznin të kapitur pa gjallëri. Xhaketa e gjerë me jakë të zhubrosur, pantallonat e pahekurosura, mjekra e rritur e zezë, larushitur me qime të hirta, e tregonin në pikë të hallit. -Pimë kafe? Seç tha nëpër dhëmbë diçka, mbase ndjesë për kohën që po harxhoja. -Unë s’kam si e shtyj, – psherëtiu. Zumë tavolinën e lirë afër dritares së bar “Brilandit”, strukur në bërrylin majtas rrugës kryesore. Pata qenë nja dy herë atje. Lokali mezi shquhej në rrëmujën e zhurmshme të pazarit, po pijanecët me moshë të re e dinin. Pasi hidhnin ca gota nëpër klubet e tjera, afër mbrëmjes përfundonin në këtë bar modest. E vetmja stoli qenë dy çobankat, zbukuruar sipas gustos së klientëve tahmaqarë. Më e vjetra kaluar të pesëdhjetat, po fytyra e pudrosur, sytë lyer me rimel krijonin përshtypjen se ende mund të jepte. Kamerierja më e re, një skërhellë zeshkane me nishan të madh ngjyrë ndryshku në mollëzën e majtë, solli porosinë. I shkela syrin. Ajo, e kënaqur, vështroi plot kuptim. Dikur Kolneku lëshonte batuta të kripura, tani as që e vuri re. Zhytur në mendime të turbullta, zuri ta pijë kafen siç ia servirën. -Sheqerin, – e kujtova unë. -Oh, harrova! – tha i zënë në faj, – harbon mendja. Mori paketën e sheqerit, e grisi ngadalë. Ndërsa mundohej ta shtinte në filxhan, pjesën më të madhe e rrëzoi mbi tavolinë. -M’u derdh, – u shfajësua. -S’ka gjë, – i pëshpërita, – e pastron ajo, – tregova zeshkanen me nishanin petashuq sa një lajthi në faqen e majtë.
    Kamerierja çatisi me pecetë në dorë. Fshiu sheqerin shpërndarë mbi mbulesë, buzëqeshi dhe u largua duke tundur vithet tërë lezet. -Kemi punuar, jo shaka, – desha t’i kujtoj kohën e shkuar. Atëhere Sado Kolneku përkushtohej, jepte mendime, kërkonte llogari. Pako gjë kishte mbetur tani prej burrit sqimatar të dikurshëm. -Eh, – bëri me dorë një gjest mospërfilljeje, – ikën ato. Fjalët i nxirrte mundimshëm, sikur i tërhiqte me çengel thellë brendësisë. U mblodh nën vete dhe heshti. Në lokal u ndeh qetësia. Nga banaku, çobankat vëzhgonin gjithçka. Hera-herës shikonin me inat kafe-internetin përballë. Kompjuterat tërhiqnin si me magji të rinjtë. Klientët e paktë në atë orë të ditës ngulën sytë mbi kalimtarët e rrugës përmatanë dritares. Njerëzit nxitonin me çanta dhe qese plastike në duar. Piklat e vogla të shiut formonin njolla të brymëta në leshra dhe shpatulla. Uji pikonte nga çatitë e ndërtesave përreth, krijonte vatra të errëta trotuarit shtruar me pllaka vishnje. Midis kalimtarëve u shfaq gruaja e gjatë me gërshetin mbledhur topuz prapa zverkut. Flokët e vesitur i shndritnin në dritën e mpakur të mesditës së vrenjtur. “Gruaja e tregut”, – mërmërita i habitur. Këto fjalë i përsërisja hera-herës me vete që kur e pashë në sheshin e pazarit. Seç më krijonte një gjendje dëshpërimi ashtu e gjatë, pa çadër, e lagur. Më ngacmonte kujtesën si vegim i vjetër absurd.
    Shikoja lëvizjet e saj mes grumbullit të njerëzve nën shiun e imët fijehollë. Hidhte sytë përqark sikur grishte dikë të largët, të harruar. Nga pamja mesogrua, po vështrimi i rëndë imponues, përqëndruar mbi turmën e njerëzve dhe mallrat i jepte peshë vitesh përtej moshës së vërtetë. Tërhiqte vëmendjen jo aq me pamjen se sa me diçka shpirtërore të pakuptuar. Rrezatonte dëlirësi shenjtoresh dhe mister. Tek shikonte gruan e çuditshme, Sado Kolneku u çlirua nga apatia, si të zgjohej prej gjumit të gjatë. Trupi iu kontraktua, zuri të dridhej. Në atë moment përngjiste me kumarxhiun, që ka hedhur gjithçka në lojë dhe pret me ankth zarin. Ngërçi e transformoi sa mezi njihej. Profili i gruas i sillte ndërmend ndonjë ngjarje të hidhur, siç na ndodh kur vështrojmë dikë dhe pa e kuptuar zhytemi në kujtime brengosëse. Shikimi i tij nuk qe i kësaj bote. Mpirë i tëri, i dalldisur e hante me sy të panjohurën. Derisa ajo u zhduk pas kthesës në fund të rrugës, i mbajti sytë andej. Vështirë ta merrje vesh çfarë i ndodhi atij njeriu që nuk interesohej më për femrat, tek vështronte me ankth të tejskajtë gruan e gjatë me flokët e mbledhur gërshet të rëndë pas zverkut. -Kush është? – e pyeta me kureshtje. Stepi. Pasiguria e mbuloi të tërin. -Nuk e njoh, – tha. -E shikove gjatë. -Po. -Edhe? Nuk u përgjigj, përmbytur nga kujtimet. Kur u përmend dhe ngriti kryet, sytë e skuqur më bënë të dridhem. Vajtonte në heshtje. Madje nuk dukej se vajtonte. Ndoshta lotët i patën shterur prej kohësh dhe tani s’mund të qante ndryshe. -Çdo natë shikoj ëndërr, – tha mundimshëm me zë të ngjirur, nganjëherë edhe ditën syhapur.-Çfarë shikon? -Atë gruan. -Je i sigurt? -Po. -Si shfaqet? -Del përpara, hap krahët nuk më le të kaloj. Mbi ballin e rrudhur vërshonin pa reshtur përjetime të errëta. Misteri e mbërthente me darë të padukshme dhe ai me zor e zhbironte. -Të flet? – e pyeta me dhimbje si t’i gërvishtja plagën e mahisur. -Po, thotë “do të vij”, pastaj largohet. -Vetëm kaq? -Mbrëmë tha: “Ku e ke djalin?”
    Zëri i shuar vinte mbytur nga larg, fjalët dilnin të zvargura, si gurë të mëdhenj rrokullisur me vështirësi. Vari kokën i trallisur, përhumbur në botën e tij të vrazhdë. Kurrë më parë nuk e pati përmendur ëndrrën. U rrëqetha. Djalin e humbi një vit pas vdekjes së gruas. Jetonte fillikat. Brenga gdhendte strehën e vet në atë trup të rrëgjuar. M’u dhimbs tek e shikoja aq të vajtur, të mbaruar. Atij çasti të rëndë m’u dha ta pyes ashtu kot sa për të mos e lënë gjatë në vetminë e padurueshme. -Ia ke thënë Sandrit? -Jo, – tha, – me Sandrin punojmë vreshtin. E kuptova se pyetja ishte e domosdoshme, e vetmja që duhej. Lëvizi në karrige disi më i qetë, shkëputur me vështirësi nga gjendja e turbullt, as zgjuar as në ëndërr. U mblodh sërish në zhguallin e zakontë, nuk vajtoi më. Shiu u largua. Rrezet e diellit depërtuan nëpër xhamat e dritares, i përkëdhelën lehtë ballin e vrarë, flokët e rralluar me onde të shprishura, sytë e mekur futur thellë zgavrave. Gruaja e tregut qe tretur bashkë me shiun.
    18
    Milazim F. KADRIU
    DIKUSH DUHET TË VDISTE
    Dikush duhej të vdiste
    Ai i cili gjithherë ka qenë zgjuar
    Çdo herë ndenji zgjuar
    Për ti zgjuar të fjeturit.
    Përherë ishte në marshim
    Në marshim drejtë lirisë
    Plumbat që e morën
    S’ ja ndalën buzëqeshjen 
    trimit të Arbërisë. 
    Dikush duhej të vdiste
    Të vdiste ai që me kohë kishte kuptuar
    Se jeta e të robëruarit është luftë
    Dhe kjo i merr prijatarët.
    Ky është çmimi i lartë
    S’mund ta paguaj çdo njeri
    Vetëm djemtë më të mirë të kombit
    Nuk hezitojnë të japin jetën për liri.
    19
    Artan Ballgjini
    Po të duash ti
    Po të duash ti, unë bëhem heshtje.
    Po të duash ti, unë bëhem lot.
    Por dashuria më transformoi ne dhimbje.
    Dhe ti më pret, më pret më kot…
    20
    Portret i pautorizuar për poetin e shquar Arben DUKA
    Një zë original poetik që i bën autposi të thellë tranzicionit të vështirë shqiptar
    Hyqmet HASKO 
    Poeti dhe publicisti i mirënjohur Arben Duka është një zë unik në letrat tona kombëtare, me një pasuri prurjesh, tematikash, qëndrimesh poetike e mediatike nga më të fortat e mbrësëlënëset në këtë tranzicion të tejzgjatur ku më shumë se kurdoherë në historinë tonë të re e të vjetër ka pasur dhe ka nevojë për letrarë të angazhuar në kuptimin më pozitivist të kësaj fjale. Me emrin e Arbeb Dukës lidhet një demaskim sistematik që ky poet sharmant dhe tejet i veçantë iu ka bërë ceneve të politikanëve dritëshkurtër e të paskrupullt shqiptar, plagëve të kësaj kohe të mbarsur me ankth e tension kolektiv, protagonistëve politikë që i hipin kalit së mbrapshti dhe nuk dinë që ti zbresin kurrë, dukurive të epokës sonë ku ka shumë ankth, ironi, grotesk, abrsurd e dramë dhe që poeti iu shkon gjer më fund me fuqinë e vargut të tij, të imazheve, përjetimeve, mbresave dhe emocioneve që bën objekt pasqyrimi poetik. Arben Duka është herë fllad e pëshpërimë pylli, herë ledhatim e brengë deti, herë shqiptim i butë dashurie e mirësie, por më së shumti ujëvarë, uragan që shpërthen me fuqinë e groteksut, ironisë, alegorisë, sarkazmës, duke rrënuar të gjitha fasadat, pamjet e shtirura, komplekset e një shoqërie të sëmurë, ku më së shumti politika, siç nënvizoin ai, më shumë se ndërton ura bashkëjetese e mirëkuptimi, i rrënon ato, duke qëndruar poshtë nivelit të shoqërisë sonë, që kërkon ndryshime reale dhe jo ballo me maska. Figuracioni unikal, plot freski e gjallëri, metrika e rregullt, shpërthyese dhe blasfemuese, elementët e studiuar prozodikë, ai temporitëm fjalësh e stilemash aq interesante të vargut të tij, e bëjnë Dukën një poet mjaft të pëlqyer e komleks në prurjen e tij poetike. Shoqëria shqiptare jepet në artin poetik të Dukës e plotë, me thyerjet, dyzimet, ankthin, vetminë, izolimin, flirtet politike në kurriz të popullit, por nuk mungon dhe erotika, dashuria, idili, malli, kategori poetike e filozofike universale që ai i sjell në një pamje të veçantë, me një stil të përkryer dhe mjete shprehëse krejt të veçanta. Arben Duka ka lindur në 5.12.1957 në Labovë të Gjirokastrës. Ka mbaruar Akademinë Ushtarake dhe Universitetin “Aleksandër Xhuvani”. Ka ndofta biografinë më të pasur letrare dhe artistike në vend. Është autor i mbi pesëdhjetë vëllimeve poetike të botuara e të ribotuara gjer në pesë herë. Eshte bashkëautor në rreth tre mijë këngë të të gjitha zhanrve duke filluar qysh nga viti 1974. Ka dhjetra çmime si autor dhe bashkëautor në gjininë e këngës, ku spikasin shtatë çmime të para në Festivalet Kombëtare të këngës në Radiot Televizionin Shqiptar. Është autor i mijëra e mijëra vargjeve humoristik dhe satirikë në shumë të përditëshme dhe periodike. Ka mbuluar për rreth shtatë vjet INTERVISTAT E KASO KOSËS në gazetën “INTERVISTA” duke qënë i spikatur dhe në prozë në këtë fushë. Por Arben Duka është më së shumti një poet lirik. Disa nga titujt e librave të tij janë: -1.Nektari i këngëve. 2.Njëmijë puthje. 3.Ç’të bëj me fjalën? 4.Letra dashurie-në pesë libra të veçantë. 5.Unë isha një i vetëm. 6.Intervistat e Kaso Kosës. 7.Vetëm ty të kam. 8.Gjiri i Virgjëreshë i botuar gjashtë herë. 9.Ç’ja thoshte bilbili-humor e satirë. 10.Pushtetarë dhe zagarë-humor dhe satirë. 11.Grek o grek kokë goricë-satirë. 12.Rroj se nuk vdes dot. 13.Labovë moj Labovë-poemë. 14.Kristale të thyer. 15.Dashuria është abstrakte. 16.Aromë vajze. 17.Heroi i dashurisë. 18.Fisnikëria e ka një emër-kushtim për I.Hasanbelliun. 19.Vipa dhe rripa-humor dhe satirë. 20.Taksidarët e gjakut-satir3. 21.Njeriu me bllok. 22.Aliu dhe Saliu. 23.Rebelohuni-satirë. 24.Biri i shqiponjës-poemë për Heroin e Popullit-Jaho Gjoliku. 25.Sa doli Xhuvelëria,plasi sheshit kurvëria-në dy volume, e të tjera, e të tjera. Janë të shumta këngët hite në vite që mbajnë firmën e Arben Dukës, është e pamundur të shkruhet gjithë ajo listë e gjatë. Duka është autor i tekstit të Hymnit të Policisë së Shtetit. Gjithë krijimtaria e tij ka ndikim pozitiv dhe frymëzues tek lexuesit, fansat dhe dashamirët e shumtë të poetit kudo ku jetojnë shqiptarët. Arben Duka është “Nderi i Qarkut Gjirokastër”, “Nderi i Odries”, “Nderi i Lunxhërisë”, “Nderi i Veteranëve ët Luftës”. Nuk ka dhe nuk ka kërkuar asnjëherë dekorata shtetërore. Siç thamë, poezia është kulti dhe blatimi i poetit, streha ku ai gjen ngushëllim e shpresë në këtë realitet të vrazhdë e kaotik, ku e kanë zhytur vendin tonë të përbashkët politika aggresive dhe politikanët e korruptuar, të cilët Duka i bën oibjekt të sarkazmës dhe ironisë së tij të hollë, objekt të antikonformizmit poetik. Kur shfleton fletët e librave të Dukës gjëja e parë që të bie në sy në to është se çfarë përfaqëson ai në raport me pjesën tjetër të përvojës poetike kombëtare; tek Arbeni kemi kurba në ngritje: edhe kurba që shënon rritjen e tij në raport me veteveten e shpalosur në të tjera akte poetike, edhe kurba krahasimtare me të tjerët, sivëllezërit e tij poetë, me të cilët ndryshon për faktin se nuk i ngjan askujt tjetër, përvevçse vetevtes. Duka duket se nuk ka pikë sforcimi e shtirje kur merr penën për të shkruar; ai thjeshtë ndjen ritmin e zemrës së tij, pjesëton e shumëzon çastin në kohën e përditshmërisë, duke na dhënë me një muzikalitet aq të ëmëbël e aq të dëlirë vizatime dhe gjendje sa reale e konkrete aq dehëse e trallisëse… I vendosur në shtratin e tradicionalizmit poetik, në atë guvë burimore ku është folku, zërat e ngrohtë lirikë që vijnë nga etnopsikika poetike kolektive, Duka nuk mbetet rob i kësaj tradite, por me origjinalitetin e zërit të tij, me tonet aq të ndjeshme e kumbuese deri në dehje, me lirizimin dhe spontanitetin e tij, e pasuron këtë traditë me imazhe dhe struktura të reja poetike. Ajo që në të vërtetë përbën individualitetin e poetit është freskia e motiveve, marrja e “lëndës së parë” poetike nga jeta e gjallë njerëzore, nga raportet e unit të tij me kohën dhe bashkëkohësin dhe jo nga skemat libreske, ndikimet dhe spostimet akrobatike, siç bëjnë një duzinë poetësh, që nuk shkruajnë veteveten, nuk janë vetvetja, por ndihen të kompleksuar nën hijen e të tjerëve. Poezia e Arbeb Dukës nuk vjen nga shtampat deklerative, nga agjustimet dhe ilustrimet rozë të realitetit, por nga një njohje e thellë e objektit poetik, nga fuqia e ndjenjës dhe intensiteti i emocionit, që vë në lëvizje turbinën e mendimit për të prodhuar energjinë poetike, që na vjen me anë të vargjeve të ndjerë e të ngrohtë, plot ritme e temporitme të brendshme. Duka është një lirik i ngrohtë, plot ritme jete dhe ngjyra të përndezura, ku rrinë aq mirë dhe në simbiozë të plotë elemetët klasikë me pak spërkatje të lehtë, një si tis moderniteti. Ai vizaton shkujdesur, por me linja të qarta e të përvijuara ëmbël peizazhe të thyer të shpirtit njerëzor dhe të historisë, duke i zgjeruar rrathët e këndvështrimit poetik nga vargu në varg, nga strofa në strofë, nga poezia në poezi, me një pasuri trajtash, figurash dhe mjetesh shprehëse. Duka është poet i kërkimit të thellësive jo i sipëfaqeve të lëmuara; ai është një bard i jehonave të unit të tij, të cilin e integron në epokën globale të përditshmërisë, me dhimbjet, trillin, mallin, idilin, vuajtjen, mungesat, zhvensdosjet fizike dhe shpirtërore, të kohëve dhe hapësirave, nën harpën e një muzikalitetii të tejndezur lirik. Poeti e tejshtrin botëvështrimin e tij në hullinj të njohur përjetimesh, por mënyra se si ai vështron në këta hullinj është befasuese; duke sjellë ritme dhe melodi të hazdisura e trillere, që të rrëmbejnë e të bëjnë për vete. Pjalmi i folkut duket sikur e josh poetin të shkund frymëzimin e tij mbi vargjet aq të ndjera dhe fine, shkruar me një elegancë të admirueshme dhe me një lirizëm aq të ngrohtë dhe spontan, por ky folk thyhet e bëhet disi “agresiv”, për shkak të teknikave moderne të vjershërimit, për shkak të disa elementeve si ironia e hollë e zhbiruese, që poeti i përdor si mekanizëm përforcues të aktit të tij mediativo-lirik. Ky shpalim i poetit, sjell me vete një aromë të veçantë poetike, risinë e riciklimit të bukurisë, si një kumt ndjellës drejt harmonisë dhe përsosmërisë, në kufijt mes realitetit të rëndomtë që ushtron presion dhe ëndrrës së kulluar, si produkt i mirëfilltë poetik. Në këtë vijë poeti mbjellë farë buzëqeshjesh, dhimbjesh, malli, ëndërrimi, flirti, magjijimet e ditës dhe mëkatët e natës, një minbotë të pasur e të pastër, që është një ftesë për ta vizituar në çdo kohë… Kur lexon me një frymë librat e tij, poezitë e botuara në shtypin e përditshëm, seç ke një dëshirë t’i kthehesh një leximi të dytë e të tretë, duke zbuluar pas çdo rileximi një vatër të re ngasjeje dhe qasjeje drejt asaj bukuria të praruar e farfuritëse, ku ngjyhet pena e poetit, i cili na përcjell me aq sharm dhe elegancë vetveten të pjesëtuar e të shumëzuar me aq shumë ëndrra dhe impresione, duke bërë që Duka të jetë një nga poetët më origjinalë të krejt botës shqiptare në të gjitha kohët. 
    21
    Hamdi Hysuka me ‘Kohë pa kthim…’
    KOHË PA KTHIM
    Vite ke që ma merr votën
    dhe që ty ta kushtoj kohën.
    Ndaj plot ëndrra të mëdha
    pa kthim pas koha më ka.
    Por në varg mes njeri-tjetrit
    të rinj vite me të vjetrit.
    Eh, sa shumë shet premtime
    dhe s’i ul të lartat çmime…
    Vrap pas lekut treg më treg
    sikur ëndrrën po ma djeg.
    Mos lejo çvlerësim për vitet,
    integrimi s’mund të vritet.
    Pres nga veprat që bën ti
    ta mbush jetën me liri.
    I THEM TRËNDAFILIT 
    Trëndafili me shumë erë 
    stinët tok i bën pranverë, 
    rritet me të njejtin emër 
    dhe në baçe, dhe në zemër. 
    Nëpër kopshte çel petale, 
    rrezaton në fusha, male 
    zbukuron ngado natyrën, 
    mbi mermer e gdhend fytyrën. 
    I them hapur, që partitë 
    s’të kanë mbjellur asnjë ditë, 
    për ata gonxhe mos çil, 
    ndryshe s’quhesh trëndafil.
    RRUGËN S’E KE HUMBUR 
    Lirshëm shkon e vjen mendimi 
    larg, kur pula hante gur 
    dhe një çast më ze trishtimi 
    pse, Burrel, s’je si dikur?! 
    Oh, ç’ma ktheve nostalgjinë 
    më le peng në mes dy botëve, 
    ndjej rrënqethje për rininë, 
    pse s’të ka qytet i mollëve. 
    Ndalem para historisë, 
    flen aksioni me goditje, 
    zgjoj premtimet e Bashkisë 
    dhe takoj letrat projekte.
    Panorama s’ka të çmuar, 
    e stolisur me kurorë, 
    kohë të dytë ke ndër duar 
    me mandat gjithëpopullor. 
    Më rreh zemra për të ardhmen, 
    Burrel, rrugën s’e ke humbur 
    udhëtare ke pranverën, 
    me ne je mision i mundur. 
    PLAGË 
    Në stinën time zgjedhore 
    gurgullojnë lum fjalime, 
    furtunë brenda një ore, 
    mbushen mendjet me premtime. 
    I them times: -Mos merr dallgë! 
    Trembet zëri im i brendshëm, 
    përsëri më hapet plagë, 
    koha s’po më do të mençëm. 
    22
    Ferit FIXHA
    NDJESI
    Mbi kurorën e gjelbër,
    të rrapit të lashtë,
    vara trastën e kujtimeve
    që i ruajta aq gjatë.
    Me gjethet shuplakë-
    duar të përmalluara
    Harbon era e malit.
    Ulem mbi rrënjët e mëdha
    Si sofra e të parëve të mi.
    Kuvendojnë kujtimet
    me këngëtarët e stinës 
    e gjelbërojnë prej klorofilit.
    Dhe unë, eh, unë,!…
    Çmallem me mërmërimën
    e ujit të dëbortë të përroit
    që shket mbi zajet e bardha.
    Dritë – hijet e degëve
    lahen nën rrezet e hënës;
    mbi supe ca gjethe të rralla,
    më përkdhelin me dashuri 
    si duart e nënës.
    Stërlakat gazmore
    M’i lagin faqet e rreshkëta.
    Ngrihem e nisem…
    Kujtimet e shtrenjta
    I lashë të rinohen mbi rrap
    Dhe shpirtin e mbusha me brenga.
    PËRMALLIM
    Kur puthen shikimet e befta,
    xixojnë si në pikë saldimi,
    trajektore pëllumbi mbi kreshta-
    harkon një ylber përmallimi.
    REJA
    Krahët e mbrëmjes vjeshtore,
    na gjetën nën një strehë,
    si gjethe në ajër,
    lëngëzonin retë.
    U ngjita e u ngjita
    pas litarëve ujorë,
    dhe mbërrita
    tek sytë e tu qiellorë.
    Aty grimconin yjet,
    në galaktikë pa fund,
    dhe ti e gjitha
    hyre tek unë.
    Dhe çfarë ëndërronin
    me sytë shtrirë përdhe?
    Mbase natën ta gdhinim doje,
    të dy mbi një re.
    SA DO TË DOJA…
    T’i mbillja vitet e mia,
    në kopshtin njerëzor,
    sa do të doja të dija,
    kush mbin si shkurre
    kush dru frutor.
    Po t’i shpalosja këngët e mija,
    që mbaj në kraharor,
    ndonjë do bëhej vallë akord,
    për kombin stërgjyshëror?
    Në lëng jetësor ndjenjat e mija,
    pluskojnë dashuri,
    që s’më ka lënë dashuria
    këtë vërtet e di.
    TINËZARËT
    Triller mizorë
    mos m’i ndyni
    me gjakun tuaj të zi
    çarçafët e bardhë
    të shpresave njerëzore!
    Për virgjërinë e tyre
    jam gati
    shpirtin – shpatë ta nxjerr,
    frika s’më kthen
    në vuv e në gur,
    fjalë të sheqerta nuk tjerr,
    kur më fyejnë
    komb e flamur
    Ju kacafytuni, luftëtarë
    të botës tuaj meskine,
    ashtu siç e dini:
    nëpër skuta, pas shpine.
    Mua s’më verbojnë
    shkëlqime imazhesh të rreme,
    as lakuriqësia e pështirë
    e mendimeve “supreme”
    as narcizmi
    i paqes sime të vetme.
    23
    DASMA E FOLKLORIT KOMBËTAR
    (Gjirokastër, 10-16 maj 2015)
    Prof. Dr. Agron F. Fico
    Fjala “dasmë” nuk është thjesht një metaforë për të shënuar ngjarjen e madhe kulturore, mbajtjen e Festivalit Folklorik në Gjirokastër më 10-16 maj 2015, por është kurorëzim i një përgatitjeje gati një-vjeçare, organizuar e shpallur nga Ministria e Kulturës. Ashtu si në një dasmë familje, tradicionale ose moderne, kërkohet organizim e shpenzime dhe Festivali ynë kombëtar po e kalon këtë stazh. Janë zhvilluar festivale lokale e gjer në nivel qarqesh për të zgjedhur grupet më të mira që do të ngjiten në tribunën e kalasë së Gjirokastrës në datën e caktuar. Është e njohur dhe e pranuar se folklori ynë është një pasur kulturore artistike e madhe dhe e pasur, pjesë përbërëse e identitetit tonë kombëtar. Tradita jonë folklorike është e lashtë, origjinale, madje e ruajtur dhe e trashëguar brez pas brezi. Ajo që e bën të veçantë këtë krijimtari artistike të popullit tonë është vetë brendia. Në këngët, baladat, legjendat, fjalët e urta, meloditë, vallet etj. është mishëruar vetë historia e kombit shqiptar, në format më të ndryshme e të larmishme. Fan Noli, Mjeshtri i madh i historisë dhe kulturës shqiptare, në një fjalim para anëtarëve të shoqatës “Vatra” flet me tone të larta për vlerat historike të këngëve popullore të epokës së Tanzimatit. Analizon me gjykimin e tij brilant kritik çdo varg të njërës këngë. Noli citon: 
    … Sokëllin Rrapo Hekali,
    Sokëllin sa tundet mali!
    Tundet mali, tundet fusha..
    Hajde more Rrapo, ku je!
    Topi bam e ti po tutje,
    As u trembe, as u tunde…
    Plumbat të binin mi supe!
    Të bukur bilbil që zure,
    Një pasha me shtatë tuje!
    (“Këngë popullore historike”, 1956, f. 155)
    Kam pasur fatin ta dëgjoj të incizuar këtë margaritar me zërin e fuqishëm e buçitës prej tenori të vetë Nolit, i cili e shoqëron me mendimin historik se shqiptarët kanë luftuar edhe ndaj armiqve më të mëdhenj e më të fuqishëm e kanë dalë fitimtarë, madje kanë zënë rob edhe pashallarë, gjeneralë e marshallë, me dekorata e nishane luftarake nga më të lartat, “me shtatë tuje..
    Shqiptari ka folur shqip dhe ka kënduar shqip. Duhet kapërcyer nostalgjia e tepruar për zhvillimin e festivaleve folklorike kombëtare në të kaluarën e shoqërisë socialiste sikurse duhet të vlerësojmë edhe mjaft arritje të këtyre aktiviteteve të atëhershme, që nga entusiazmi, rritja e aktivitetit krijues të grupeve dhe të organizmave pjesëmarrëse gjer te mbajtja e festivaleve. Ato festivale kombëtare, me gjithë shkëlqimin e tyre artistik dhe kulturor, vuanin nga një politizim i tejskajshëm; që nga këngët për kultin e individit, gjer te këngët për “jetën e lumtur e të begatshme…” këngët satirike kundër revizionizmit dhe imperializmit e të tjera e të tjera, të cilat në brendi tingëllonin si parulla politike të regjimit diktatorial. Folklori është i përjetshëm po edhe i ndryshueshëm, ashtu siç ndryshon historia e shoqëria. Festivali që do të mbahet në maj 2015, pra këtë vit, ashtu siç filluan edhe festivalet e tjera pas viteve 1990, vendosjes së shoqërisë pluraliste, zhvillohet në një realitet të ri polik-ekonomik e shoqëror. Ky realitet, apo më konkretisht ekonomia e tregut të lirë, shoqëria e konsumit, ka shtruar sfida të reja dhe probleme për vetë ekzistencën e folklorit dhe të zhvillimit të tij. Më duket me vend mendimi i shprehur nga masmedia se Akademia dhe institucionet e specializuara për kulturën popullore duhet ta thonë fjalën e tyre me përgjegjësi shkencore për fatet e kësaj tradite plot vlera të popullit tonë, jo vetëm për “polifoninë” apo “iso-polifoninë”. Madje, disa artikuj të kohëve të fundit që u kushtohen termave, “polifoni” apo “iso-polifoni”, merren aq shumë me to saqë kanë lënë në hije pjesën më të gjerë ose të gjithë folklorin e krahinave dhe trevave shqiptare, të cilat janë të pasura me plot vlera folklorike. Në kalanë e Gjirokastrës do të ngjiten grupe folklorike nga Konispoli, Berati, Fieri, Elbasani, Lezha, Shkodra, Kukësi etj., por edhe nga Kosova, nga shqiptarët e Maqedonisë dhe ata në Mal të Zi. Grupet e Diasporës do të sjellin dashurinë dhe mallin e të mërguarve, që tashmë janë me qindra e mijëra në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, por edhe në Greqi, Itali, Gjermani, Belgjikë, Zvicër etj. Në Diasporën shqiptare të Amerikës ka një gjallërim të veprimtarisë folklorike, ashtu siç ngjet edhe me rritjen e numrit të shkollave për mësimin e gjuhës shqipe. Nismëtari dhe themeluesi i kësaj lëvizjeje është shoqata “Bashkimi Kombëtar” me kryetar atdhetarin e shquar Gjergj Dedvukaj, i cili është bërë mbështetja e mjaft shoqatave të tjera kulturore-folklorike në Nju Jork, Miçigan, Boston, Dallas etj. Çdo vit “Ansambli Folklorik” i Gjergj Dedvukajt organizon një festival folklorik për shqiptarët e Nju Jorkut, që ndiqet me gëzim dhe ka pjesëmarrje të gjerë. Kjo shoqatë udhëheq edhe pjesëmarrjen e grupeve të tjera shqiptare në paradën e kostumeve të kombësive të ndryshme, që parakalojnë në Manhaten të Nju Jorkut. Ngjyrat e bukura, format dhe eleganca e grupeve shqiptare të kostumeve e të krahinave nga ata vijnë bëhen objekt i dokumentarëve dhe artikujve të masmedias amerikane. Edhe pse folklori ynë shqiptar është i larmishëm, i veçantë nga krahina në krahinë, madje edhe brenda një krahine, me një pasuri të pamasë këngësh e melodish fantastike, ai ka të përbashkët thelbin, tharmin etnik kombëtar, të lashtë e të ri. Kjo përbën edhe vlerën e tij të përhershme që gëzon popullin, i cili e ruan, e kultivon dhe që ua lë trashëgim brezave të rinj. Vetë Festivali, programet e grupeve të rretheve duhet të sjellin kontribute edhe në evidentimin e brezit të ri. Pjesëmarrja e brezit të ri nuk duhet të jetë vetëm si fasadë, por të jetë edhe një koncept artistik afatgjatë. Madje, ka një fushë të gjerë që duhet të përdoret për të mbajtur gjallë e përtërirë këtë traditë kulturore, traditë me rrënjë të thella në traditën e lashtë ilire-arbëreshe shqiptare. E para do të ishte vetë familja, e cila në dasmat e ritualet e saj, që i shoqëron edhe me këngë e valle, është mirë të nxisë edhe të rinjtë, fëmijët e pjesëmarrësit e rinj që të marrin pjesë në këto gëzime. Shkolla mund dhe duhet ta ushqejë këtë dashuri për folklorin. Vite më parë në shkollat e arsimit të mesëm zhvillohej lënda e folklorit, madje kam qenë bashkë me mësuesen Suzana Xhajanka autor i një teksti të folklorit për shkollat e mesme. Në shkollë në aktivitetet kulturore artistike mund të ketë edhe ndonjë grup të këngëve dhe valleve popullore. Roli i masmedias është i veçantë. Është për të ardhur keq dhe duhet të ndjehet edhe përgjegjësi qytetare e kulturore që në rrjetin televiziv rrallë ose fare pak shikon të jepen programe me këngë, valle e melodi popullore. Madje edhe kur jepet ndonjë numër ai paraqitet i dobët, që nga zgjedhja e këngëtarit ose këngëtares, valltarëve, të cilët në shumicën e rasteve shfaqen me xhinse, minifunde sikur do të ekzekutohet ndonjë pjesë e huaj. Dihet se bukuria, kënaqësia e krijimeve folklorike qëndron në unitetin koreografik: melodi, kostum kombëtar dhe një tekst i zgjedhur me kujdes. Është për të përgëzuar artisti i njohur dhe autori i shfaqjes “AL PAZAR i cili të shtunën e datës 28 mars përsëriti thirrjen: “Të rinjtë duhet të flasin shqip, por edhe të këndojnë shqip.” (Fjala ishte për këngën popullore.) Vetë Agron Llakaj, në programin e shfaqjes nuk e harron këngën e bukur të popullit sidomos ato shumë-zërashe. Gjirokastra, si vend-pritës, e ndjen peshën e këtij nderi dhe peshën e përgjegjësisë ndaj grupeve dhe miqve të shumtë që do të vijnë ato ditë në qytetin-muze. Një sërë masash janë marrë për sistemimin e rrugëve dhe kalldrëmeve, rindërtimin e parkut piktoresk të Viroit etj. etj. Këtë e shpreh edhe kënga: O MIRË SE NA VINI/ O MIRË SE JU GJEJMË”. Muzikologu i njohur gjirokastrit Naxhi Kasoruho ka ofruar librin e ri “Gjirokastra në festival” për t’u përuruar ditët e mbajtjes së vetë festivalit, gjë që do të pasuronte kronikën e vetë festivalit. Me interes kulturor por edhe shkencor do të ishte që i gjithë ky aktivitet mbarë kombëtar mos të mbetej vetëm si një spektakël disa ditor, por të vlente edhe për një diskutim akademik të vlerave dhe sidomos të përfitimeve për turizmin tradicional, krahas kulturës popullore materiale (muze, parqe, objekte kulture etj.). Ashtu siç ngjet në dasmat tona familjare, me gëzime dhe shpenzime, edhe kjo dasmë e madhe kombëtare për kulturën folklorike do të na japë gëzime dhe do të frymëzojë dashuri e krenari njerëzore etnike për vetë artin e madh të popullit. Ardhsh i mbarë e dalsh faqebardhë, Festivali ynë folklorik kombëtar!
    24
    Shënime për vëllimin “Dielli i të pagjumëve” të Alfred Molohollit
    AGIM BAJRAMI
    Ndërsa shfletoj librin e ri të Alfred Mollohollit “Dielli i të pagjumëve” i jap të drejtë Horhe Luis Borhesit i cili thekson me plot gojën se ndonëse libri nuk është një subjekt i pavdekshëm ai mund të konsiderohet si një gosti për bukuritë. Këto konsiderata të këtij emri të madh të letërsisë botërore në të vërtetë qëllimin e tyre primar e kanë te kulti i fjalës dhe tempulli që poezia e vërtetë duhet t’i ngrejë asaj. Por shumësia e figurave metaforike që shoqërojnë atë mund të mbesin pjesë e një dekori të thatë nëse u mungon fillesa emocionale, kadenca shpirtërore dhe intonacioni i gjetur i shprehjes. Më pas le t’ia lënë kulturës së lexuesit fatin e librit. Alfred Molloholli me një pluralizëm ndjesor të theksuar tenton të hyjë në kujtesën e lexuesit pikërisht për këtë shkak. I butë dhe i ëmbël hera – herës, por edhe i ashpër dhe cinik kur duhet të jetë evidentimi i modulit të tij poetik, është një punë që kërkon kohë dhe hapësirë. E themi këtë sepse vetë poeti s’është gjë tjetër veçse një produkt i ndërlikuar rrethanash, momentesh dhe shtjellash ndjesore. Duke ardhur nga një qytet poetësh të njohur si: Musa Vyshka, Nexhip Ejupi apo Beatriçe Balliçi, të cilët kanë krijuar shkallëza të veçanta poetike, rreziku i ndikimit të tyre në poezinë e Alfredit ka qenë i madh dhe evident, pasi çdo poet në nisje të startit të tij poetik e ka të pamundur krijimin e njësisë së tij bisedore. Alfredi duket se i ka shpëtuar me takt rënies së tij në këtë kurth. Vargu i tij spikatës ku shpeshherë lirizmi i thekur autokton ndërthuret me një frymë të ndjerë rebeluese për ajrin e kohës që ne thithim çdo ditë s’është gjë tjetër veçse ritmi i hapave të tij si individ në një udhë të shtruar me dashuri dhe keqkuptime. Vargu i tij poetik s’është gjë tjetër veçse imazhi i njeriut që mëngjezëron në një qytet të blertë, ku kurorat e ullinjve të falin vetëm krahë ëndrrash dhe kur violinë e usta Myzyrit të dehur puthet me lulet e portokalleve të Elbasanit.
    Është një poet që krijimin e profilit të tij njerëzor më shumë se vargjeve ia beson qytetit të tij të lindjes me këngë kumrish dhe aromë pishash Kraste dhe ai si pelegrin i heshtur bredh rrugëve i vonuar. Shumë herë, kur marrim përsipër të evidentojmë portretin e një krijuesi në mendje na vijnë mjediset ku rritet ai dhe rrethanat shoqërore, shokët, miqtë, dashuritë, sukseset e disfatat. Mua më duket se këta elementë shumë të rëndësishëm sikur hiperbolizohen dhe u jepet një vend më i nderuar seç u përket. Unë do të kisha mendimin se krahas tyre një funksion të madh në krijimin e profilit të një krijuesi ka edhe prirja e tij e veçantë për t’i falur botës dhe ambientit të tij me një gjuhë krejt tjetër dhe për ta ruajtur vetveten nga përsëritjet e herëpashershme të gjërave, aq e tmerrshme për një krijues. Për Fredin ndryshueshmëria është dhe mbetet një kredo e përhershme e tij. Duke e kthyer poezinë në një identiktit të vetvetes poeti sikur kërkon të nxjerrë nga thellësitë e së panjohurës gjithçka të mirë e të bukur që i mungon, sytë e vajzave që pikojnë yje dhe ndezin zjarre, imazhi i një femre të ëndërruar e barazvlefshme me një rreze dielli, meteorët që bien mbi gjinjtë e një femre dhe i djegin ato me zjarr, këndi i munguar i dashurisë ndanë një pylli dhe mbi të gjitha notat e pentagrameve të dashurive të shkuara. Ndonëse mundohet të tregohet i kujdesshëm dhe me qibër, në shumë nga poezitë e tij autori vendos momente ndjesorë dhe çaste të paharruara romantike, gjurmë fjalësh të shpërndara në efir dhe gjurmë puthjesh dhe në të gjitha këto të shoqëruara me një dihatje të thekshme dashnorësh. Në poezinë e Fredit femrat që ka dashuruar dhe vazhdon t’i dashurojë akoma pikturohen me logjikën e çastit, dikush me gjinj të lëshuar, dikush tjetër me sy si dëborë, një tjetër e veshur me fjalët plot helm e kështu pafund janë këto protagonistet që bëhen shkaqe të bukura për të ngritur hone ndjenjash dhe fortuna malli në gjoksin e tij poetik, janë ato shkak i parë por dhe i fundit që ashtu siç thotë dhe poeti i njohur Skënder Rusi që t’i bëjë fjalët poetike të Fredit të vallëzojnë me njëra-tjetrën dhe metaforat alfrediane të pakrahasueshme me ato të të tjerëve. Poezia e tij nuk është xhaketë që e hedhim supeve për të mos pasur ftohtë, por një mantel unik që e fisnikëron atë dhe i vë në kokë kapelen bashkëkohore të modernitetit. Parë në një optikë më të gjerë këndvështrimi i autorit synon ta shohë dashurinë si një kryefjalë ndjesore apo si një gjë të shenjtë që s’duron abuzime dhe fyerje. Ai e ngre atë në kultin e një Perëndie para së cilës gjithkush duhet të përulet duke i bërë herë pas here edhe blatime. Dielli i të pagjumëve për poetin Molloholli ndofta mund të jetë krijuar vetëm për njerëzit që dashurojnë. Për këtë arsye kohët poetike në të cilat zhvillohet dhe zmadhohet dashuria janë dy: e para është koha që i duhet Kupidit të shënjestrojë objektin ku duhet të hidhet shigjeta. Gjatë kësaj kohe sipas poetit edhe procesi më i dhimbshëm por dhe i bukur i zbulimit të ndjenjave, loja e tik takeve të zemrës, malli i zjarrit që të djeg “xhanë”, fjalët fantazi që burojnë nga thellësia e shpirtit, orët e pafundme të pritjes së të dashurës etj. Janë veprime të cilat ndonëse nuk mund të vërehen së jashtmi karakterizohen nga reaksione kimike të gjithëçfarëllojshme, ku më kryesori është shndërrimi i ankthit në lumturi. Ja si thotë poeti në një nga poezitë e tij “Si t’ia bëj?”: Syrit të bukur që kam njohur/ Si t’ia bëj miq a s’më thoni?/ Që më ndjell plot malle, frikshëm/ Si një lule buzë honi.
    Në shumë nga këto poezi që i përkasin këtij çasti vihet re përdorimi i fjalës sy dhe zemër, sepse për poetin janë këto dy simbolika nëpërmjet të cilave realizohet kontakti i parë njohës dhe emetohet mesazhi dashuror. Figura e femrës dhe e mashkullit pikturohen me një kujdes dhe një dashuri të veçantë sikur të jenë xhama të kristaltë që mund të thyhen nga pakujdesia. Të vendosur në gjirin e natyrës (shumë herë autori preferon vjeshtën) ato sikur tentojnë të marrin paksa nga dimensionet e kësaj stine, nga purpuri i saj i verdhë, gjethet e rëna plot ngjyra shoqëruar gjithmonë nga një dhimbje e trishtë. Koha e dytë i përket nguljes së shigjetës së Kupidit dhe pasojat që vijnë pas saj. Është koha gjatë së cilës dashuria nga materie platonike kthehet në materie fizike. Kur trupat afrohen me njëri-tjetrin, shkëmbehet puthja e parë, shtrëngimi i duarve, zbërthimi i gjinjve dhe ndarja e shtratit… Një tjetër dimension real në poezinë e këtij poeti është edhe qëndrimi i tij emocional ndaj ngjarjeve dhe dukurive të realitetit. Duke qenë një njeri që nuk mund të ecë symbyllur dhe indiferent si shumë e shumë të tjerë në një peisazh bardh e zi pena e tij vetvetiu bëhet një pasqyruese e vrazhdë e absurdit shqiptar të pakrahasueshëm me asnjë tjetër. Në poezinë “Jam shqiptar” vetëm me katër vargje ai arrin të shpallë publikisht kredon e tij morale dhe shpirtërore. Gjithmonë me të keqen përballur, luftuar/ Dhe kurrë nuk jam shitur si një mercenary/
    Mikut në sofër zemrën i kam shtruar/ Se jam dhe mbetem puro shqiptar./… Poeti gjithmonë priret nga esencialja për të pasqyruar më pas të tërën. Ai heton shkëndijën për të fantazuar, më pas zjarrin dhe tymin. Duke qenë një poet që nuk përpiqet të destrukturojë stilin e tij narrativ me elementë të tjerë, ai priret gjithmonë tek fotografimi i çastit dhe konkluzionet e drejtpërdrejta që lindin nga kqyrja e kësaj fotografie. Fryma ekzistencialiste dhe ankthi i vazhdueshëm që shoqërojnë pasazhet e tij poetike e bëjnë këtë poet sa emocional, aq edhe të paparashikueshëm në shprehje. Shumë nga poezitë e Alfredit, qoftë ato me tematikë erotike apo edhe ato me tematikë sociale e kanë në gjak sinqeritetin dhe spontanitetin… Partizan i thekur i vargut me rimë dhe muzikal ai të mbetet gjatë në mendje dhe të rrëmben me akustikën e veçantë. Ndonëse është i pranishëm pothuajse çdo ditë në rrjetet sociale me fjalën e tij artistike autori nuk e zhvelftëson asnjëherë vargun e tij, nuk e shpërfill dhe nuk abuzon asnjëherë me të, përkundrazi ai i drejtohet asaj vetëm në ato raste kur fraza e zakonshme e komunikimit bisedor nuk i hyn më në punë. Dhe me të drejtë. Sepse poezia e vërtetë nëse do t’i referohemi një vargu brilant të Huan Ramon Jimenesit ka trajtën e një future drite dhe një ngut apo pakujdesi e verbër mund të lërë në duar vetëm formën e ikjes së saj.
    25
    Libri ‘E dëgjove se ç’tha Moisiu…!?’
    Shpend Topollaj
    Nuk besoj se mund të gjendet një njeri i vetëm që të ketë punuar me komandantin e ditur, të urtë dhe të thjeshtë Moisi Elezi që të mos shprehet me dashuri për këtë njeri me vlera të spikatura dhe kuadër me aftësi të jashtëzakonshme. Kjo duket fare mirë edhe te shkrimet që shoqërojnë kujtimet e tij në librin me titull “E dëgjove se ç`tha Moisiu?!…” Kështu, ish shefi i Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë, Sami Meçollari e quan atë me shumë të drejtë një gjeneral të madh popullor. Por mbi çdo vlerësim, për këtë kuadër të lartë, me kontribute të veçanta në aftësimin luftarak të shtabeve dhe trupave që komandoi, flasin kujtimet e lëna nga vetë ai, ku modestia dhe kultura që ai kish e paraqesin edhe si një gjeneral të shpirtrave njerëzor. Moisiu, sikurse pohon vetë, ka pasur si qëllim vetëm të hedhë në letër disa shënime mbi familjen e tij, pra për njerëzit e tij të afërt. Për më tepër, ai u kujton atyre që jetën e tij ta gjykojnë vetë dhe të nxjerrin mësimet që do t`u duken të dobishme, por për të cilën, nëse nuk kanë pse të mburren, nuk kanë as pse të skuqen. Mirëpo, me jetën dhe veprën e tij, jo ata, por edhe ne që e patëm epror, kemi arsye të mjaftueshme të krenohemi. Burra me karakter dhe vlera njerëzore si ai, i vinë rrallë një ushtrie. Është kjo, që në një farë kuptimi e identifikon komandant Moisi Elezin me historinë e ushtrisë tonë qysh nga lufta Nacional – Çlirimtare dhe e bën atë një nga fytyrat më domethënëse të ecurisë së saj, pra të rrugës së saj luftarake. I mbetur jetim, i varfër sa s`bëhet, në kërkim të mundësive për t`u arsimuar, nis peripecitë për të nxjerrë ndershmërisht bukën e gojës, duke shkuar deri në Tiranë. Por Moisi Elezi e kishte parë se mjerimi ishte ulur kudo këmbëkryq, ndaj bën përshkrime migjeniane teksa skicon familjen ku ndalonte kur nuk vente dot në shkollë nga vërshimi i ujrave: “… jetonin në mizerje të plotë në një haur pa asnjë rrobë për të shtruar apo për të mbuluar; kishin vetëm dy postiqe dhe tërë natën rrinin rreth zjarrit, duke bërë një gjumë copa – copa, kurse ushqimi në rastin më të mirë ishte bukë e misërt me gjizë e qepë.” Dhe pikërisht, kur sheh se akoma më shumë nevojë ka atdheu i cili ndërkohë ishte pushtuar nga të huajt, në vazhdën e traditave që ka krahina e Mesaplikut dhe sidomos ato të fshatit të tij të lindjes Smokthinës, intuitivisht, e ndien se duhet të bashkohet me luftëtarët e lirisë. I kishin mbetur në mend porositë e bashkëfshatarëve të tij të rritur që “Të bëhesh i mirë si yt atë, t`i ngjash atij se ka qenë burrë i rrallë.” Kur flisnin kështu, ata kishin parasysh ndershmërinë, mençurinë, drejtësinë, trimërinë dhe atdhedashurinë e babait të tij Hamzo Nurçes i cili e kishte lënë nëntë muajsh. Hyzmeqar në Tiranë, atij tani i përforcohet urrejtja për italianët fashistë dhe bëhet plotësisht i vetëdijshëm për idetë e reja, dhe kontakti me revolucionarë si Skënder Kosturi, Pajo Islami, Ramiz Alia, Manush Alimani, Myslym Keta, Adnan Qatipi me shokë, bëri që ai të nisë veprimtarinë klandestine dhe më dhjetor të 1942 kthehet në Vlorë për t`u përfshirë në punën me rininë dhe në 5 qershor të 1943 në çetën partizane “Zigur Lelo”, e më pas shkon si korrier pranë komitetit Qarkor dhe në Shtabin e Përgjithshëm të Ushtrisë. Me një kujtesë të mahnitëshme dhe me një përpikmëri kronologjike, Moisiu na jep personazhe, vende, data e ngjarje tepër interesante, duke ruajtur gjithnjë vërtetësinë dhe modestinë e rolit të tij në to. Ai, si në një film, paraqet udhëtimin në zona tepër të rrezikshme për zbatimin e detyrës për shoqërimin e një përfaqsuesi të udhëheqjes të lartë jugosllave jashtë kufijve tanë. Veçanërisht ky sukses u bë shkak që ai të caktohet përfundimisht pranë Komandantit të Përgjithshëm, derisa shkoi me studime në ish Bashkimin Sovjetik. Moisi Elezi, nuk thotë se në këtë detyrë u zgjodh për meritat e tij. Përkundrazi, ai thekson e atje u caktova nga rrethanat e luftës dhe rastësia. Por, vë në dukje se asnjëherë nuk deshi të përfitonte nga kjo detyrë. Është kapitull mjaft tërheqës ai i studimeve në Saratov dhe Odesa, gjersa në tetor të 1949, u kthye në atdhe me vaporin e mallrave “Pullkovo”. Pasi kryen me sukses disa detyra të rëndësishme, deri në ministrinë e Mbrojtjes, Moisiu në moshën 34 vjeçare shkon për studime të mëtejshme në Akademinë “Frunze” në Moskë. I kompletuar me dijet e nevojshme, i qetë në gjykime, plot nisiativë e përvojë, Moisiut i besohet drejtimi i njësive të rëndësishme në Gjirokastër, Përmet e Leskovik, deri sa pas mbarimit të kursit të lartë pranë Akademisë Ushtarake, në vitin 1972 emërohet në detyrën e komandantit të Korpusit të katërt të MBD. Kjo është dhe koha kur unë e kam njohur të nderuar dhe të respektuar nga të gjithë. Ai, nuk e kishte të lehtë detyrën, pasi ky korpus ishte me mjaft peshë në pikpamjen operativo – strategjike dhe nga ana tjetër, Moisiu po zëvëndësonte një gjeneral mendjendritur si Vaskë Gjino i cili së bashku me “Heroin e Popullit”, komisarin Rrahman Parllaku, gëzonin një reputacion të padiskutueshëm. I pakët nga trupi, por me sytë e zinj që i rrezatonin dashamirësi, poshtë atyre vetullave të trasha, pa u marrë kurrë me vogëlsira e gjëra të rëndomta, Moisi Elezi fitoi dashurinë e të gjithë kuadrove të reparteve dhe njësive. Personalisht, ndër të tjera, dua të kujtoj një ngjarje që tregon aftësitë organizative të komandantit tonë, por edhe karakterin e tij të fortë. Në vitin 1973, isha oficer i ri dhe komandant i batalionit të Shënavlashit, me ushtarë active. Po bëhej inspektimi vjetor i MMP, dhe ata të ekipit më pyesin që a mund të zhvilloja të nesërmen një stërvitje treguese për grupin e ministrit me temë “Kompania e këmbësorisë në mbrojtje në RTF në kushtet e përdorimit të ADM.” Pranova me njëlloj hezitimi. Ndërkohë, komandanti i Korpusit që mesa kuptova qe ai që do t`ua kishte sugjeruar, m`u afrua, më futi krahun dhe më tha se bëre mirë që pranove, pasi aty varet dhe vlerësimi ynë përfundimtar. Kam besim se do të na nderosh. Përse të keni nevojë, lidhuni me operativin se do t`ua sjellim menjëherë. U përgatitëm gjithë natën me ushtarë, oficerë dhe bazën materiale dhe stërvitja doli me sukses të plotë. Drejtuesi i grupit të ministrit, mjaft i kënaqur, ja dha fjalën për të bërë konkluzionet Moisiut. Nuk kam dëgjuar fjalë më të zgjuara dhe llogjikë aq të hekurt argumentuese sesa ato që artikuloi ai dhe që i mbylli me shpërblimin me nga dhjetë ditë leje për çdo ushtar, sipas radhës. Mirëpo, kur u bënë konkluzionet me të gjithë kuadrot, pikërisht mua që prisja me shumë të drejtë ndonjë vlerësim, instruktori injorant i Drejtorisë Politike më kritikoi rreptë, se po prishja unitetin në repart, pasi nuk merresha vesh me komisarin. Ky i fundit ishte një intrigant dhe hipokrit i pashoq me të cilin s`kisha sesi të merresha vesh. Për pasojë, erdhi propozimi i tij se unë duhesha shkarkuar nga detyra sa më parë si shkelës i vijës së Partisë, gjë që s`vonoi dhe u bë realitet. Më çuan komandant kompanie në Golem, ku një ditë, kur unë isha me shërbim, erdhi Komandant Moisiu. E shoqërova te ajo kodra që e quajnë “Mali i Robit” dhe meqë donte ta shihte, u futëm në një grykë tuneli. Atje, pasi më pyeti si kaloja, i shfaqa tërë pakënaqësinë time, sidomos ndaj atij fshatarit të Drejtorisë Politike. Se vërtetë ishte një muzhik që e provoi në jetën e tij se sa i lig ishte. Moisiu, m`u përgjigj se fshatarë jemi të gjithë, por kjo është çështje karakteri, dhe ti mos u mërzit pasi në jetë ka gjithsesi dhe fundja “Më mirë të meritosh dhe të mos fitosh, sesa të fitosh dhe të mos meritosh.” Ndërkohë, se nga doli një gjarpër i vogël, të cilit Moisiu, me një gjakftohtësi të habitëshme ia shtypi kokën me çizme. Duke lëvizur këmbën mbi të, ai më shihte i përqëndruar sikur donte të thosh se të tillëve do u vijë dita. Dhe atij që s`po i a përmend emrin, i erdhi dita që e turpëroi. E përmenda këtë rast për të ilustruar se sa mirë ka thënë dikush për të se “…ndiente dhimbje për dhimbjet e të tjerëve, komandanti…aq njerëzor.” Në libër do gjejmë kujtime nga vizitat e tij në përbërje delegacioni në Vjetnam e Kinë, por ajo që ka marrë gjithë ndjenjat e ngrohta të tij është dashuria për familjen, nënën, gruan Ruze, fëmijët, pesë vëllezërit dhe dy motrat e tij të cilëve u qëndroi përherë pranë, e deri për burrin e dytë të së ëmës Sabri Begvarfin, pjesëmarrës i Luftës së Vlorës, ku dhe qe plagosur, të cilin e quan njeri të nderuar në gjithë fshatin. 
    Libri i Moisiut dhe për Moisiun, del nga kuadri familjar dhe ka vlera njohëse dhe përgjithsuese për këdo që ka punuar në ushtri. Ai mbetet një shembull i shkëlqyer për këdo që e ka të shenjtë detyrën ndaj vendit dhe popullit të tij. Gjithmonë kam menduar se ai burrë trupvogël ishte njeri i madh, pasi i madhi, sipas një të dituri e tregon madhështinë e tij, nga mënyra sesi sillet me të tjerët, gjë për të cilën, ky gjeneral popullor, ishte një mjeshtër i taktit pedagogjik dhe një njohës i përkryer i psikologjisë së ushtarakut. 
    26
    Ju tregoj për tim atë, poetin Vehbi Skënderi-Ecce Homo ishte im atë
    Nga ELIDA BUÇPAPAJ
    Ishte një mbrëmje e bukur qershori. 12 qershor 2011. Nga ato më të bukurat e vitit, kur stina e verës është në prag të shpërthimit me plotmadhështinë e vet prej shumëlaryshisë së ngjyrave. E të grish vetëm të jetosh pa fund e sosje. Atëher kur çdo shpirt njerëzor mendon se jeta është e përherëshme. Ndërsa im atë Vehbi Skënderi po luftonte me vdekjen. Në një mbrëmje të tillë qershori, ai do të ishte dehur nga abazhuri i hënës në qiell. Dhe ajri i ngrohtë i përzierë me aromat e luleve do ta ngazëllente për të krijuar pastaj në laboratorin e tij poetik përfytyrimet e tij ekstravagante në skulptura poezish. Në një natë qershori të tillë, të vitit 2005 një dorë kriminale na kishte vrarë kolegun tonë 28 vjeçar, Bardhyl Ajetin, duke krijuar tragjedinë dhe dhimbjen prej një absurdi surreal. Sepse është e pamundur të vrasësh një gazetar të ri për ato që shkruan. Vetë vrasja si nocion është e ndaluar. Të presësh një jetë në mes. Por po aq e pamundur dhe e ndaluar është ta mbulosh vrasjen duke heshtur. Të heshtësh je po aq kriminal sa ideuesi i vrasjes dhe ekzekutori. Vrasja e këtij djaloshi ka mbetur ende e pazbardhur. Ai ka mbetur i harruar nga kolegët dhe nga shoqëria që po bëhet çdo ditë edhe më tribale sepse po humb sensin për të kërkuar e gjetur të drejtën. Krejt ndryshe nga im atë që gjithmonë iu fal të drejtës, si një konstitucioni universal hyjnor që nuk varet nga konjunkturat por nga ndërgjegja njerëzore e gjithësecilit prej nesh. Që të lejon të gjesh shpresë e mundësi për të ndihmuar atë që ka nevojë edhe në kohë të pamundura. Edhe unë vijoj dhe e kërkoj të drejtën si bija e tim eti. Edhe kur më thonë të gjithë se e drejta ka vdekur, unë nuk do të ndalem si për të vijuar jetën e tim eti. Nata e 12 qershorit 2011 na hutoi e na e mbushi mendjen se jeta triumfon mbi vdekjen, se jeta triumfon edhe ndaj prognozave të mjekëve. U bëmë naivë. Me vullnetin tonë. Aq më tepër duke e njohur dëshirën e paepur të tim eti për të jetuar, për t’u ndjerë i lumtur pranë familjes së tij. Sot lumturia është kthyer në nonsens ose mision i pamundur. Njerëzit e kërkojnë lumturinë tek paratë, pasuria, makinat dhe vilat. Ndërsa lumturia është gjithmonë me ne, ne jemi lumturia e njëri-tjetrit. Dhe im atë e kishte zgjidhur me kohë këtë rebus. Ose më mirë të them s’ka qenë për të fare një rebus dhe ai gjithnjë e ka ditur. Sepse të gjitha dramave të jetës së tij, për fajin e një regjimi kriminal, ai u kishte mbijetuar për arsye dhe shkak të familjes që ia kthyente dashurinë me dashuri dhe nuk e tradhtoi kurrë. Krejt ndryshe nga kolegët, që mbetën tregëtarë flamujsh me shpirtëra çakejsh. Ne i qëndruam rreth shtratit natën e 12 qershorit, duke e kundruar e kundruar. Fytyra e tij ishte e bukur. Ngjyra e lëkurës ishte rozë. Im atë nuk e tregonte moshën, ai është dukur gjithmonë i ri, i mbushur me energji të pashterëshme. Kjo bënte që unë të ndihesha gjithmonë fëmijë. Edhe natën e 12 qershorit. Unë i vërtitesha rreth dhe ia puthja duart e faqet, ia prekja këmbët e bardha. Ishte i pastër si drita. Ai nuk reagonte. Flinte. Nën efektin e qetësuesve. Që kur u shtrua në spital ai kishte qenë nën efektin e qetësuesve dhe vetëm një herë ishte zgjuar sa për të thirrur vetëm një emër: „Lili“. Emrin e nënës time. Duke e parë të flinte i qetë, dikur vonë, ne vendosëm të ktheheshim në shtëpi. Të bindur se nesër do ta gjenim më mirë. Ishte mbrëmja e vonët e së djelës. Jeta gumëzhinte. Në tram u takuam me Endritin që kthehej me shokët nga kinemaja. Përpara filmit ishte në spital. Kur iu afruam shtëpisë, dritat e apartamentit tonë nuk ishin të ndezuara si zakonisht. Shtëpia jonë gjithmonë ishte e hapur, gjithmonë kishte njerëz e drita. I ramë ziles dhe derën na e hapi Prizreni. Ai po vuante. Im atë i kishte rritur djemtë. I kishte marrë sa kishin ardhur në shtëpi nga materniteti, bebka dhe iu kishte përkushtuar kohën dhe jetën. Me një dashuri pa kufi e cak. U ka treguar me mijra përralla që i krijonte për ta, u ka mësuar alfabetin e shqipes, gjuhën, u ka lexuar libra, u ka recituar poezitë e tij, poezitë e tij për ta. Midis tyre mbretëronte një aleancë sublime. Të dy djemtë tanë kanë qenë me fat që i ka rritur një gjysh si ai. Megjithëse të gjithë gjyshat e gjyshet e botës janë të mrekullueshëm. Tani në shtëpi ishim të katërt. Familja Buçpapaj. Familja Skënderi ishte në spital. Folëm fare pak midis nesh. Djemtë ishin bërë burra papritmas. Pastaj mora në telefon tim më që nuk i ishte ndarë kurrë tim eti. Edhe ajo më qetësoi. Po fle i qetë më tha. Unë i qetësova të tjerët. Dhe u shtrimë të flemë si robotë. Kishim fjetur pa ëndërra, shpejt, përhumbshëm, për t’iu larguar një frike. Deri kur ra zilja e telefonit, që na ngriti menjëherë të katërve, gatitu. Dhe matanë telefonit zëri jepte lajmin që ne nuk do të donim ta dëgjonim kurrë. Kur po gëdhihej 13 qershori dhe kalendari shënonte ditën e Shëna Ndout, shpirti i tim eti u largua prej trupit të tij. Në agun që ai e ka përmendur shpesh në poezitë e tij, ku ai e ka përshkruar me laryshi nuancash e ngjyrash të pafundme. Por agu i ikjes të tim eti ishte i vërejtur, i humbur prej tymnajave të mjergullës dhe ngjante e pamundur që kjo ditë të kish lindur prej barkut të një nate magjike qershori, kur ne u larguam nga spitali dhe e lamë tim atë në një gjumë të thellë e shpresëdhënës. Gjithçka ishte përmbysur brenda dy-tri orësh, ashtu si jeta që ishte shndërruar në ikje, largim e vdekje. Për dy-tre orë qielli kishte ndryshuar uniformë në një antitezë të plotë. Ishte zhdukur hëna, yjet, magjia e natës kur ne i dhamë përshëndetjen, pa e ditur se do të qe përshëndetja jonë e fundit në këtë tokë, pak përpara kur fryma e tij do të fluturonte si zog i çliruar nga prangat e një kohe mistrece. Kur ne vendosëm të largoheshim nga spitali, në prag të shkëmbimit të 12 me 13 qershorin, ai ngjante sikur flinte si normalisht. Nuk e kishte më frymëmarrjen e dendur, të vështirë, të mundimshme që e kishte pasur prej ditës së mërkurë. Kur u përkeqësua papritmas. Një ditë më parë, dmth të martën, ai kishte bërë një shaka me ne. Ime më ashtu si e kanë zakon gratë përdori klishenë e njohur se po vdiste prej lodhjes, dhe im atë, që rrinte me orë e ditë të tëra pa folur, ia ktheu me buzën në gaz, « po për mua kush do të kujdeset atëherë?!» Reagimi i tij ne na hodhi të gjithëve përpjetë. Na zgjoi. Sepse sëmundja e kishte transformuar. Ngjante si Mbreti Lir. Tragjik, i madhërishëm, i vuajtur, i heshtur e solitar në botën e tij të mbyllur. Kështu e përjetonte largimin apo distancën nga mungesa e tij fizike me botën rreth tij, nga mosprania në rrjedhat e ditës, në rrugët që ai i kishte kaluar çdo ditë, që edhe sot i mbajnë gjurmët e tij. 
    Reagimi i tij na e ktheu humorin. Kujtuam se ishte shenja e rikthimit në jetë, për të shpëtuar nga sëmundja e zezë, që është depresioni, ashtu si kishte shpëtuar edhe në vitet ’70. Unë e mbaj mend atë kohë, se si vuante im atë, si lëngonte. Pranë tij ishte im më dhe unë, fëmijë. E vizitonte rregullisht, për çdo ditë njëra prej hallave të mija, Lumja dhe fëmijët e saj dhe vëllai i tij i vogël, sepse të tjerët nuk vinin dot pasi kishin frikë nga partia kuçedër. Atëherë im atë sapo i kishte mbushur 40 vjeç dhe ngjante i moshuar si një plak. Por një mëngjes papritmas u ngrit nga shtrati e ul në makinën e shkrimit dhe rinisi të shkruante poezi. Prej asaj dite nisi të dilte nga shtëpia e të shëtiste nga Kodrat e Liqenit. I vetmuar. Kolegët i largoheshin, shokët i fshiheshin, të afërmit kujdeseshin për biografitë. Si shenjë fatmirë, të daljes nga kështjella që ai kishte ndërtuar me mure qiklopikë prej heshtjes së vet e morëm edhe reagimin e tij. Ne u lumturuam pasi e dinim se im atë dinte të ngrihej gjithmonë më këmbë, se im atë do ta kalonte edhe këtë provë, pas aq provash e vuajtjesh, që i kishte e kishim kaluar së bashku. Por ndodhi e papritura dhe ai u përkeqësua papritmas të mërkurën. Iu vështirësua frymëmarrja. Ne u trembëm. Filluam t’i luteshim të hante. Sepse kishte dy vjet që kishte hequr dorë nga e ngrëna. E ushqente me shumë mundime ime më. Im atë refuzonte ushqimin, refuzonte ujin, po ime më nuk dorëzohej deri sa e ushqente çdo ditë, çdo vakt, dalë e nga dalë, një kafshore, një lugë, ishte një fitore, një gllëngjkë ujë, një gotëz me lëng frutash, ishte jetë për tim atë. Unë po punoja në komputer atë të mërkurë, kur ime më më erdhi pranë e më tha se ai nuk po hante dot më. U ngrita menjëherë. I shkova pranë e i vura buzët në ballë. Si veproja me djemtë. Kishte temperaturë. I dhamë menjëherë një dafalgan dhe e shtrimë në shtrat. U qetësua pak. E zuri gjumi dhe frymëmarrja ju bë normale. Pasdite bashkë me Skënderin blemë biskota fëmijësh që ime më t’i shtypte e ta ushqente më lehtë. 
    Hëngri nga mbrëmja pa e refuzuar ushqimin si bënte zakonisht. Dukej se kishte frikë nga vdekja. Por ne nuk na shkonte mendja për atë gjë. Kur ra nata i shkova në dhomën e tij ku flinte. Dhe qava e qava me lot e pa zë. Për të gjitha vuajtjet që kishte hequr, pa i bërë kujt keq në jetën e tij. E pastaj iu lutëm Zotit që vetëm të jetonte. Edhe me depresion. Veç të jetonte. Ishim mësuar tashmë edhe me këtë gjendjen e tij. Ai rrinte i ulur në kolltukun e tij në një cep të dhomës. Hijerëndë, pa folur, duke na parë ne. Herë i përhumbur në mendimet e tij, herë me sy të trishta e herë me sy të trembura, sepse e shkuara i kthehej si fantazmë, si makth e ankth. Mallkuar qofshin ata që e kanë bërë tim atë të vuante. E bashkë me të edhe ne. Që nuk kanë marrë mundimin kurrë të kërkojnë ndjesë. Një pjesë e tyre kanë shkuar në ferr. Në ferr shkofshin të gjithë që e kanë merituar. Sepse nuk e njohin ende pendesën. Në pranverën e 2011 kur e kishim shtruar në spital për rehabilitim në një moment të kthjellët i kishte thënë sime mëje se « ata nuk na kishin lënë që ta jetonim jetën tonë». « Ata »ishte regjimi komunist, që identifikohet me emra. Sepse na e kishin ndryshuar tërësisht rrjedhën e jetës brutalisht, na kishin detyruar të jetonim kalvarin. Sot është e trishtë kur lexojmë se disa shkrimtarë qahen nga vuajtjet që paskan përjetuar në diktaturë. Një farsë e vërtetë cinike ndaj vuajtjeve të vërteta, si ato që ka përjetuar im atë, që u largua nga kjo botë i mbytur nga pikëllimi, kur e humbi betejën e fundit. Ne e shtruam në spital të premten, kur frymëmarrja iu rëndua rishtas. Ishte më 10 qershor, paradite. Sa herë i shoh sot makinat e urgjencës më kaplon trishtimi. Kur erdhi urgjenca, im atë nuk ishte më im atë. Erdhën e morën lart me barelë sepse ishte krejt i pafuqishëm. Mezi merrte frymë. Nuk më kërkonte mua me sy, por time më e cila hypi me të në makinë. Ne i shkuam pas. Pas kësaj ai nuk u kthye më në shtëpinë tonë. Ishte ikja e tij e fundme. Frymëmarrjen e tij të rënduar e kam edhe sot në vesh, si asaj të premte. Dukej sikur prapë po luftonte, deri në frymën e fundit dhe pikën e fundit të gjakut. Pasi e shtruam në spital të premten, e pasi biseduam me mjekët u kthyem për t’u kujdesur për fëmijët. Sa hymë në shtëpi, na ra në sy kolltuku i tij që ishte bosh, që priste më kot. Në dhomën e tij makina e shkrimit rrinte e heshtur, me tastet e ngurta si copa kalldrëmash, të palëvizur nga gishtat e bukur të tim eti. Gjithmonë im atë na e kujtonte se si një pianiste e njohur shqiptare mahnitej nga gishtat e bukur të tim eti, që tani rrrinin të palëvizur dhe nuk krijonin vargje e rima me makinën e tij të shkrimit. Makina e shkrimit ishte si faltore për tim atë. Atje ai falej duke zbrazur shpirtin e tij të kthjellët si kristali. Kanë qenë shumë të rrallë shkrimtarët bashkëkohës me tim atë që e kanë patur shpirtin e pastër si të tijin. Pa asnjë njollë. Shpirt njeriu. Ecce Homo ishte im atë. 
    Por ne vazhduam që t‘i luteshim Zotit që im atë ta kalonte edhe këtë furtunë. Ne ishim mësuar tashmë edhe me këtë situatë. Ai rrinte i ulur në kolltukun e tij dhe na ndiqte me sy. Nganjëherë i shpinte sytë diku larg, nganjëherë i mbyllte si për të mos lejuar që tmerret e së shkuarës t’i ktheheshin si fantazma për ta marrë e larguar nga familja, për t’ia marrë e djegur librat, për t’a dërguar në riedukim apo internim, duke i lënë në mes poezitë apo treguar përgjysëm përrallat që ia tregonte së bijës, dmth mua. Aty i ulur në kolltukun e tij, ai me pamje epike, ngjante si një personazh i dalë nga cikli i kreshnikëve. Nganjëherë, dikur, rrallë e përherë rrallë e më rrallë, kur na hidhte ndonjë fjalë, si meteor, na bënte të hidheshim përpjetë prej gëzimit e kaq pak na dukej aq shumë, sepse mendonim se po i mblidhte forcat për të dalë nga ky tunel i errët. 
    (vijon)
    (Marrë nga libri ‘Disidencë në tranzicion’ që është në proces botimi)
    Sigal