1
Dritero Agolli
Shuarja e humorit
(Tregim)
Unë kurrë nuk i kam pasur qejf letrat serioze të shokëve, letrat me gjuhë zyrtare. Që kur isha i ri,më pëlqente humori, historirat zbavitëse, shakatë që gjeja në letrat e miqve të mi dhe tek i lexoja, shkrihesha në gaz, duke harruar për disa çaste andrallat e jetës. Edhe unë kur merrja penën për të shkruar, mundohesha të kujtoja ngjarje për të qeshur. Ky zakon më ka mbetur edhe sot e kësaj dite kur flokët më janë thinjur dhe ka filluar të më dalë pak kurrizi. Një mbrëmje, duke pirë duhan në tryezën time, që e kam afër dritares, më vanë sytë tek një njeri që ecte në rrugë vetë. – U, Zalua! Ore, ç’do Zalua këtu? – thashë me vete dhe hapa dritaren për ta vështruar më qartë. Sa kohë kishte që ishim ndarë me të! Sa kohë kishte që nuk kishim këmbyer një letër! Unë e dija se ai jetonte mirë e bukur dhe vinte duke u rritur në përgjegjësira. “Bukur, Zalo, bukur”, thosha me vete kur dëgjoja fjalë të mira të mira për të nga ndonjë shok apo nga ndonjë artikull gazete. Me të vërtetë, më bëhej qejfi. – Tani paska ardhur në Tiranë! – thashë dhe u përkula në dritare. Po isha gabuar. Njeriu që ecte në rrugë nuk ishte ai që kujtoja. Kjo u bë shkak të ulesha e t’i shkruaja një letër mikut tim të vjetër, Zalo Nemërçkës, të birit të mullixhiut të fshatit tonë, atij fytyrë pikaloshit, që i kishte aq qejf mëllenjat dhe lepujt. Dhe kur i shkruan një shokut tënd, duke radhitur germat dhe fjalët, të del përpara gjithë fëminia, të kujtohen gjithë peripecitë, shkolla, mësuesit, vajzat… “Isha aty përpara në fshat,”- i shkruaja unë Zalos- dhe tek shkoja arave, mu kujtua bostani i mulla Elmazit. Të bie në mend, kur na e lëshoi qenin atë natë që u futëm të vjedhim? Sa herë e kujtoj, më qeshet, se ti e pësove më keq se unë. Ty, ai qeni i mallkuar, t’i grisi pantallonat, bile edhe brekët… Po mësuesit kur i futëm në xhep një zhapi të mbështjellë me shami të hundëve? Të kujtohet si u hodh përpjetë në orën e mësimit të natyrës, kur u zgjidh shamia dhe kërceu zhapiu nga xhepi? A të vjen në mend kur të thërrisnim me llagapin “abrash” dhe ti nxeheshe dhe na ndiqje me gurë? Oh, ç’ rrufjanë kemi qenë, more Zalo! E kështu i shkrojta një letër të gjatë sa një tregim, që botohet në “Drita” apo “Hosteni”. Ajo ishte nga ato letrat e mia plot humor që nuk të mërzisin kurrë duke i lexuar, përkundrazi të zbavitin. E mbylla në një zarf dhe ia nisa me postë për në Vlorë, se atje jetonte me gruan dhe fëmijët e tij. Pas nja dhjetë ditëve, erdhi postieri tek unë dhe më dha një zarf me ca pulla të bukura. Ishte Zalo Nëmërçka. E hapa me një frymë. I thirra edhe gruas të vinte ta lexonim bashkë, se asaj i pëlqenin letrat e dikurshme të Zalos, pasi ai dinte të tregonte edhe se si e shoqja i kërkonte fustane të mira, e si vinin të dy në MAPO, e si ziheshin, pasi nuk binin dakord për ngjyrën e materialit, që do të blinin. Dhe tani përsëri, ne kishim në dorë letrën e mikut tonë të dashur. Kokë për kokë me gruan filluam të lexojmë. Po ç’ patëm vallë që pas dy tri radhëve e premë frymën, i hoqëm sytë nga germat dhe shikuam shoku-shokun? Zalua ta ketë shkruar? Nuk është e mundur! Ku vajti gjithë ai humori i tij? Ku fluturoi gjithë ai gaz i tij që buronte nga çdo radhë e letrave? Nuk është e mundur. “Shoku Hysen,- shkruante ai-, duke studiuar me seriozitet letrën tuaj, drejtuar në adresën time me datë 14 maj të vitit në vazhdim, jam i detyruar t’ju përgjigjem sa më poshtë vijon: E para: ne tani jemi njerëz të rritur, kemi punë me përgjegjësira, drejtojmë sektorë të ndryshëm të ekonomisë apo të kulturës sonë popullore dhe nuk është aspak e hijshme të merremi me gjëra, që nuk janë serioze. Ju akoma jetoni me kujtimet e shkuara dhe s’keni sensin e kohës. Nuk është etike të më përmendni në letër në mënyrë banale as bostanet e mulla Elmazit, atij njeriu anadollak që i përket së kaluarës, dhe as të shpifni në mënyrë djallëzore, se gjoja unë, kur isha i vogël, qenkam sjellë keq me mësuesit e mi dhe paskam përdorur mjete dhe metoda rrugaçësh për të ulur autoritetin e tyre, siç janë zhapinjtë, apo lloje të tjera të botës shtazore. E dyta: llagapin “abrash” nuk dua të ma përmendni nëpër letra, edhe nëse ky llagap i përket së kaluarës. Ju duhet të dini se unë kam fëmijë. Po ta marrin vesh ata këtë llagap, si do të reagojnë? A nuk do të me vini ju në pozita të vështira para tyre? E treta: në qoftë se letra të tilla diskredituese do të bien në dorë të vartësve të mi, gjë që ju nuk e keni marrë parasysh, dua të them të të punonjësve të sektorit që unë drejtoj, atëherë ç’do të bëhet me autoritetin tim? Shoku Hysen! Ju lutem mos përfitoni nga familjariteti ynë i dikurshëm dhe nga shoqëria jonë e fëminisë. Shikojini gjërat dhe fenomenet në mënyrë dialektike, në zhvillim, në formë spirali. Në qoftë se do të shkruani, mos e teproni me shakara me zarar. Me nderime. Zalo Nemërçka”. Ne qëndruam pa folur një çerek ore. E vërtitem letrën nëpër duar, e lexuam dy tri herë, u munduam të marrim me mend çastet në të cilat mund të jetë ndodhur Zaloja, kur e ka shkruar këtë letër, e ngushëlluam veten, duke thënë se ai ka dashur të bëjë shaka, por më kot. Të dy, unë me gruan, mbetëm të trishtuar.
2
ISMAIL KADARE
VALLJA SHQIPTARE
Tri herë opinga rrahu dheun
sikur kërkoi leje prej tij;
pastaj shamia palët ndehu
me qetësi dhe madhështi.
Kështu mes qiellit dhe tokës
vallja u lind, vallja u shpall;
këmba sinjale i çon tokës
dhe dora qiellit i jep lajm.
Dhe vallja rrokulliset tutje
mbi kohra hedhur si hobe;
prilli përsipër i hedh lule,
dhjetori borën shkund atje.
Valle shqiptare, shenja në erë
ylbere tirqesh tej-e-tëhu;
kush ju kërceu ju njëherë
dhe këmbët rob s’i mbenë tek ju?
Kush ra midis vorbullës suaj
dhe s’u përshit dhe s’u përflak,
ju bubullima me opinga
që nëpër shekuj brodhët varg?
Mall
Ca pika shiu ranë mbi qelq.
Për ty unë befas ndjeva mall.
Jetojmë të dy në një qytet,
Dhe rrallë shihemi sa rrallë.
Edhe m’u duk pak e çuditshme
Si erdh kjo vjeshtë, ky mëngjes.
Qiejt e ngrysur pa lejlekë
Dhe shirat pa ylber në mes.
Dhe thënia e vjetër e Heraklitit
Seç m’u kujtua sot për dreq:
“Të zgjuarit janë bashkë në botë,
Kurse të fjeturit janë veç”.
Në ç’ëndërr kemi rënë kaq keq,
Që dot s’po zgjohemi vallë?…
Ca pika shiu ranë mbi qelq
Dhe unë për ty seç ndjeva mall
NJE VAJZE…
Duke të puthur, pa të dashur,
Në shpirt ai ty të plagoi.
Buzëpërgjakur nga të kuqtë e tu,
Si vrasës tinëz ai shkoi.
Krenar që ty “të shtiu në dorë”,
Gjith’ shokëve emrin tënd ua tha.
Pranë gotës së birrës për ty folën
Në park, të dielave ata.
Dhe ti e vetme mbete, bosh
Mbenë sytë e ty në net bilbilash,
Si sheshi i shkretë, ku porsa ndodhi
Një katastrofë automobilash.
Tani kur shkon Rrugës së Dibrës
Ai me sy të ndjek nga pas
Pataj me brryl i bie shokut
“E sheh filanen? E kam pas…”
Dhe ti ul kokën shpjeton hapin
T’arrish tek shoqja sa më shpejt,
Të përsërisësh fjalët standart:
“Ah, njëlloj janë të tërë djemtë”
Të dyja t’ulura pranë radios
Do ta ndizni nganjë cigar;
Tek supi i saj, nën fjalë lajmesh
Në çast dremitja do të t’marrë.
Dhe do të te çojë tek një rrugë tjetër
M’e gjerë m’e bukur dhe m’e re,
Atje në sfond fabrikash, njerëzit
Nga këmbët s’do të të venë re.
Atje kur t’ecësh midis turmash,
Në një grup djemsh, ndoshta midis,
Dikush me brryl do t’i bjerë shokut:
“E sheh filanen? Jemi miq…”
KESHTJELLA
Zakoni i vjetër na ka ndarë,
Tani të huaj ne u bëmë;
Si gurët, që zenë vend në tokë,
Në jetë vend ne kemi zënë.
Drejt njeri-tjetrit kemi mbyllur
Të gjitha rrugët edhe shtigjet,
Si dy qytete mesjetare
Me mure, heshta dhe me pirgje.
Por natën, kur i lodhur truri
Portat i mbyll me qetësi,
Ti gjen një shteg dhe futesh brenda,
Një shteg që vetëm ti e di.
Pastaj, si në rrugica parqesh
Shëtit mes cirkovolucionesh,
Hyn nëpër ëndërra edhe shkujdesur
Fanitesh, qesh, ma ban me dorë.
Po kur mengjesi zë afrohet,
Nis shqetësohesh befas ti,
Dhe heshturazi del përjashta,
Nga shtegu që veç ti e di.
E dita vjen; rrjedh prapë jeta
Dhe ne të dy si dhe më parë
Të ftohtë rrime e të pamposhtur
Si dy qytete mesjetarë.
Kristal
Ka kohë që s’shihemi dhe ndjej
si të harroj unë dalëngadal
si vdes tek une kujtimi yt
si vdesin flokët dhe gjithçka.
Tani kërkoj poshtë e lartë
një vend ku ty të të lëshoj
nje strofë a notë, a një brilant
ku të të lë, të puth, të shkoj.
Në s’të pranoftë asnjë varr
asnjë mermer, a morg kristal
mos duhet vallë prapë të të mbart
gjysëm të vdekur, gjysëm të gjallë.
Në s’gjetsha hon ku të të hedh
do gjej një fushë a një lulnajë
ku butësisht porsi polen
gjithkund, gjithkund të të shpërndajë.
Të të mashtroj ndoshta kështu
dhe të të puth të ik pa kthim
dhe nuk do dine as ne askush
harim ish ky a s’ish harim.
Dimri
Dhe vjeshta i shkoi ‘fletët e saj’
i vërtit era, i përpjek
dimri si perandor kinez
ngjyrën e verdhë kudo e ndjek.
Dhe këto re që tani vijnë
ndryshe nga retë e gjertanishme
të shkretat janë pa vetëtima
porsi djerina të mërzitshme.
Veçse nën to qyteti zien
me drita, zhurma dhe trafik
dhe flokët e tymta të uzinave
mbi supe i bien madhërisht.
Ja horizonti i bardhë i dimrit
përballë peisazhit që lëviz
harxhon të fundmen vetëtimë
si reporteri të fundit blic.
Në parkun që mbuluan fletët
Në parkun q’ë mbuluan fletët
Të dy ne ecim qetësisht,
Pas shijes saj ka shtruar vjeshta
Qilim të verdhë natyrisht.
Dhe ndoshta si një ëndërr e zbehtë
Ju fanit një muzg i vonë
Ky park q’ë kan’ mbuluar fletët
Ku pas kaq shekujsh ti po shkon.
Nga vagabondët me cigare
Ti mos u tremb e dashur kot
Imazhin tënd as dinosaurët
Shekuj më parë s’e shtypën dot.
Që ti të vije kaq e bukur
Me këta flokë, me këtë hap
Toka të egrën klimë e zbuti
Dhe akullnajat ktheu mbrapsht.
Dhe s’kish se si të ndodhte ndryshe
Të ndodhte ndryshe s’kish se si.
U desh të zhdukeshin përbindshat
Që te kjo botë të vije ti…
3
Nonda BULKA
Mermeri dhe statuja
(Fabul)
Një alamet bllok mermeri që e kishin nxjerrë nga një gropë e madhe, e ngjitën me shumë vështirësi mbi një qerre për ta shpënë në qytet. Aty nga mesi i rrugës karrocieri u ndal pakëz që t’u jepte tagji kuajve. Një grumbull gurësh që ndodheshin aty pranë, kur e panë të vëllanë që po udhëtonte majë qerres, e pyetën me kureshtje. Ku po shkon kështu i kapardisur e gjithë salltanet mbi këtë qerre?. Unë?, – u përgjigj blloku i mermerit, – unë po shkoj në qytet, në studion e një skulptori të dëgjuar, i cili, me mjeshtërinë e tij, do të më kthejë në një statujë që ndofta mund të jetë edhe kryevepër. Kam marrë vesh se do të përfaqësoj një njeri të madh, i cili i ka sjellë njerëzimit shumë shërbime dhe tashti populli për mirënjohje po i ngre monument.
I gjori vëlla, sa fatkeq qenke!, – i tha një gur i pagdhendur që nxori kryet nga grumbulli. Unë kam fat të madh dhe s’ka pse të jem fatkeq, – u përgjigj blloku. — Sa të rrija atje në atë gropë, i pagdhendur, si një gur i ngrirë, i pavlefshëm, më mirë të shkëlqej në sheshin e qytetit… Mirë, mirë, – ia ktheu guri kokëfortë, – po sa te arrish të bëhesh statujë do të pritesh, do të shpohesh e do të mbushesh me plagë; skalpeli i skulptorit do të të bëjë të vuash dhe vareja do të të shushatë trutë. E more vesh? E di, e di, dhe jam i kënaqur që do të lodhem e do të vuaj cazë; po s’djersite, nuk mund të bëhesh kurrë i dobishëm.
4
Xhevahir SPAHIU
Në pyje vjeshta ndezi zjarre
Në pyje vjeshta ndezi zjarre
në zemër zjarr më ndeze ti;
po diç gjëmoi lart në male
dhe nga gjëmimi rrodhi shi.
Dhe fryu një erë e dimri i bardhë
i shtriu krahët gjer tek ne;
u drodhën drurët, gjethet ranë
si copëra flakësh mbi xhade.
Të dy mbështetur pas një reje
Të dy, dy sy në gjithësi;
unë bie, ngrihem brenda teje
e brenda meje digjesh ti.
Sa vjen, dëbon vetminë e plogët
sa shkon, vetmia flet përçart;
për ne s’do thonë arkeologët
statuja që nuk patën fat.
Në pyje vjeshta ndezi zjarre
lejlekët nisi s’di se ku;
mbi hi do fryjë erë e marrë
kur të mos mbetet asnjë.
Anës gjakut qan Ajkuna
(Elegji e thinjur)
Pranë Ajkunës mjeron gjaku,
anës gjakut qan Ajkuna.
Qaj, moj qyqe, bar mos mbijë,
vdekjes vetë t’i dridhet buza.
Qaji të tërë me radhë
të rënet përmbys a në brinjë,
me kokat e prera, syshuar,
kthyer nga qielli i hirtë.
Qaj ata që s’kishin nëna
qaj ata që kishin motra;
qaj ata që s’i sheh hëna,
s’u flet deti, s’i njeh kodra
Skajeve të vajit tënd
zunë korbat e krrokasin;
klithmat e tua, moj loke
lisat e malit luhatin.
Kur të vdesësh ti, moj korbë
pak nga pak siç vdes një lumë
kush do të të qajë mbi kokë?
Veten vetë qaje, Ajkunë
Ç’flas kështu? Mos më piu nata
Mjaft zezove, moj e mjerë.
Prije kujën. Mblidh fishekët,
shko në shtrat lind djem të tjerë
Ditelindja e Hyjnisë
Ca duar të padukshme
zbuluan një statujë hyjnie
As qante
as qeshte
as fliste
Drurët arkeologë rrudhat
përkulen
të gjenin moshën pa moshë të statujës
Pluhuri binte pazëshëm nga kurmi
si borë tretej mjegulla
Statuja kish lindur
ditën e frikës së njeriut
nga vdekja
***
Të zgjatësh dorën
e të keputësh mollën
të hedhësh këmbën
e të përçikësh hënën
të nisësh
e të përkryesh yllin
të shkulësh zemrën
e të përgjakesh ëndrrën.
Ora
Apartamenti i zakonshëm. Kati i dytë.
Udha e trenit.
Mbi parvaz tik-taku i orës:
mbi krevat,
tik-taku i zemrës.
Gjoksi yt i ngrohtë, dallgëzues,
koka ime mbi të.
Koka, koha, ora, zemra,
një!
Ç’rreh aty?
Ç’murmurit, ç’gurgullon, ç’oshëtin?
Cila erë? Cili lumë?
Ora, koha
zemra, jeta;
koha tek zemra,
jeta tek unë.
Ti tokë e lirë,
ti liria ime e pushtuar
nga dashuria,
kur s’të kisha,
kujtoja se lulëzoje në ndonjë planet tjetër.
Të dua aq shumë sa më duket
sikur do të vdes.
Mbi krevat
tik-taku i zemrës;
mbi parvaz
tik-taku i orës.
Udha e trenit.
Kati i dytë. Apartamenti i zakonshëm.
Një mollë u fik.
Përbytje mbi dhe.
Në varkën e Noes a do ketë vend për ne?
Lutje
Përpara tymit
harroj zjarrin
përpara puthjes
harroj dashurinë
përpara lules
harroj aromën
përpara hingëllimës
harroj kalin
përpara emrit
harroj njeriun
më vini përpara orën
të harroj kohën
Në maje të malit
Këtu në majë të malit
ku vetëm lisat s’më braktisin
dhe fletët e tyre fatin më tregojnë,
këtu ku ujrat jetën nisin
dhe s’dinë se ku shkojnë,-
jam arë e vetmuar e verës së thatë,
gjuhë e prerë në gojën e heshtjes së gjatë.
Sa prane Zotit
Prej Zotit i harruar.
Për një trokitje,
t’i fal, o udhëtar,
të gjitha ç’kam fituar
Taksitë e së dielës
Ne stacionin pranë pishave, këtë natë me shi,
në heshtje po çlodhen njëzet e shtatë taksi.
Nesër përsëri mbi qytet do të shkasin,
si shiu mbi pardesynë time bojëkafe.
Po ç’rrugë, vallë, i presin? Dhe ç’ëndrra shikojnë
taksitë që flenë zbuluar nën neonë?
Mes gjumit të hekurt u fërfërijnë reflekse
të jetëve që nesër si rrugë do të pleksen.
Në ca do të hipin dashuritë e ndershme,
do të qajnë në të tjerat viktimat e mblesëve.
Po ta dija në cilat taksi hipin lotët,
trupin tim barrikadë do ta vija nën rrotat.
5
Ymer MINXHOZI
KËRKESË PËR MARTESË
(Pamflet)
Më në fund kam vendosur të martohem, prandaj kërkoj takim me një vajzë, për qëllime serioze. Do të më pëlqente që ajo të ketë shenjen e akrepit dhe po ato cilësira që kam unë, të jetë interesante dhe e hedhur në shoqëri, me trup sportiv, bionde (kjo s’ është e domosdoshme, mund të jetë edhe brune me flokë të gjata). Mua më pëlqen sporti, noti verës dhe gjimnastika dimrit. Në qoftë se na bashkon fati, muajt e verës do t’ i kalojmë në shëtitje turistike, sidomos në plazhe. Jam tip modern, shekullin e ri e prita krahëhapur dhe me shumë plane për të ardhmen, muzika pop dhe diskoteka më duken të kapërcyera tashmë. Pres diçka komike. Nuk pi as duhan as alkool. Më pëlqen ti çoj gjërat deri në fund, pra jam maksimalist, të gjitha ose asgjë. Njohuritë për kuzhinën s’janë të domosdoshme. Në qoftë se jeni 20-25 vjeçe m’u përgjigjni. Ne na pret një pranverë e bujshme, me plot të papritura dhe zbulime. Jam natyrë krijuese dhe gjendem në prag të shpërthimeve të mëdha, bashkë me mijëvjeçarin e tretë. Bashkëshortes së ardhshme mund t’i falë deri në pesë bashkëjetesa gjashtë mujore, me qytetarë të huaj, gjatë periudhës së vajzërisë, por jo më tepër. Ky është i vetmi kusht nga ana ime.
6
Ajo rri dhe më vështron
Spiro Mëhilli
Jo për nostalgji, por thjeshtë për të kujtuar gjithçka që lidhej me vitet e rinisë, shëtisja i shkujdesur në qytetin ku kam studiuar. Ishte pothuajse mesditë. Dielli nuk e kishte më forcën e tij. Shtatori në Petërburg, sjell dimrin. Gjethet në pemë, jo vetëm që ishin zverdhur me kohë, por shkëputeshin nga degët e binin përdhe. Era, rrëmbente ato dhe i shpërndante kudo, në parqe në lulishte, në rrugë e në trotuare. Shikoja i përhumbur në rrugën “Aurora”. Papritur u ndodha përpara një ndërtese të bukur, që dikur shërbente për argëtime rinore. Ishte po ajo ndërtesë, po ajo fasadë, po ajo ngjyrë e kuqe e errët. Vetëm emri ishte ndryshuar. Në një tabelë të varur në fillim të ndërtesës, lexova, “Senatoria”. Nuk i besova syve. Doja të pyesja, po kë? Përgjatë ndërtesës, me hap të ngadalshëm, ecte një grua. Ajo kishte veshur një pallto dhe në kokë mbante një beretë, të dyja ngjyrë gurkali. E ecura e saj, ishte e ngadaltë dhe e kujdesshme. Ecte pothuajse ngjitur me murin e ndërtesës, sikur t’ i duhej për tu mbështetur në rast nevoje. Dukej se kishte frikë se mos rrëzohej. Kjo përshtypje m’ u krijua. I’ u afrova dhe e pyeta:
Zonjë! Ç’ është kjo ndërtesë? Senatoria, – m’ u përgjigj shkurt dhe pa e kthyer kokën. Më falni! Ju jeni vendase apo e ardhur në Petrodvorjec? – e shtyva më tej bisedën. Pa pyetjes së dytë, ajo u kthye tërësisht nga unë. Para meje qëndron një grua rreth të gjashtëdhjetave. Me gjithë moshën që kishte, fytyra e saj ruante tiparet e një femre të bukur. Flokët e thinjur, sytë e kaltër dhe të kthjellët, shkonin për mrekulli me ngjyrën e palltos dhe të beretës. Unë këtu kam lindur!- qe përgjigjja që mora. Atëherë, munt t’ iu bëj një pyetje tjetër?. Me kënaqësi. Vite më parë, kjo ndërtesë, mos ka qenë shtëpi kulture?. Kjo pyetje me sa duket, asaj i zgjoi diçka në kujtesën e përgjumur. Gjurmët trunore, ndoshta prej kohësh të fjetura, nga një ngacmim jetëdhënës, shpërthejnë. Kështu ndodhi dhe me bashkëbiseduesen time. Pupilat e saj, herë zgjeroheshin e herë ngushtoheshin. Si u mendua, m’ u përgjigj: Po zotëri! Si ju quajnë? Raja! Raja! T’ju flas në konfidencë. Dikur këtu kam kërcyer. Nostalgjia për të kaluarën më solli. Pse, nga vini? Oh! Vij nga larg. Ajo, pothuajse çdo fjalë e peshonte para se ta thoshte. Ecën ngadalë dhe me kujdes.
Zotëri! Kaq larg banoni, sa të kujtoheni pas shumë vitesh?
Raja! Jam shqiptar, vij nga Shqipëria,- qe përgjigjja që mori nga unë. E kam të vështirë të përshkruaj se çfarë rryme elektrike duhet të ketë kaluar në trupin e saj. Çfarë rezervash hormonale duhet të jenë derdhur dhe të jenë futur në qarkullim, që ringjallën ato gjurmë të largëta, pothuajse të harruara të pasioneve rinore. Ajo qëndroi, ktheu kokën, më vështroi si një njeri që vija nga larg, zgurdulloi sytë, dhe duke përplasur shuplakat, përmendi Zotin, atë që mban me shpresë njeriun, në çdo moment të jetës, duke mos përjashtuar dhe një kujtim të largët.
– Bozhe moj, allbanjec, bozhe moj, allbanjec, bozhe moj, allbanjec……….! – vazhdoi ajo. Po të mos e ndërprisja, ajo kush e di se sa do të vazhdonte me të njëjtat fjalë, që tashmë ishin bërë dominonte në trurin e saj. Raja! Më fal, nuk dua t’ju shqetësoj, nuk dua t’ ju kujtoj ndonjë ngjarje nga jeta juaj. Më falni në së ju… Ajo nuk donte të heshte, donte të fliste, të zbrazej, por kujt? Një njeriu të panjohur, një njeriu që i zgjoi kaq të papritura, kujtime të largëta të rinisë por që tashmë i kishte harruar? Ajo nuk mund të heshtë, jo donte të fliste dhe kështu bëri. I shikoni këto dyer? Në të djathtë, ka qenë salla e shfaqjeve, ndërsa në të majtë, ajo e vallëzimit. Pikërisht këtu,- de tregoi me dorë, – unë kam shërbyer në ato vite. Një ditë , këtu erdhën tre shqiptarë. O Zot! Ata ishin djem të gjatë , të bukur, simpatik dhe zeshkanë si Stalini ynë. Ishin po ato fjalë të dala nga goja e një vajze 39 vjet më parë. U shtanga dhe si e mblodha veten, fillova ta shikoja me vëmendje. Mundohesha të kapja diçka nga vajzëria e saj, por ajo ishe larg, shumë larg, vite e vite më parë. Mosha e rinisë. Vallë mos ajo…? kush e di? Zotëri! Iu turra njërit prej tyre,- filloi të flasë e lumturuar për atë që kishte ndodhur dikur. – Shoqet më ndaluan dhe më thanë: “Raja, çfarë bën, je me shërbim. Po të pa përgjegjësi , do të përzë”. Por unë vazhdova. Shkova e mora atë dhe vallëzuam. Ishte një gjë e bukur, e papërsëritshme. Mendova nëse duhet të vazhdoja me pyetje të tjera. Raja! Po ta shikoni atë person pas kaq vitesh, a do e njihni? Sytë e kaltër i’ u hapën jashtë mase. Rrudha iu krijuan në këndet e jashtme të tyre. Vallëzim i pupilave filloi. Papritur, syve i’ u veshën, iu lagën dhe lotët rodhan në faqet e saj. Nxori shaminë nga çanta dhe fshiu sytë , m’ u përgjigj: Zotëri! E kam të vështirë, kanë kaluar shumë vite. Raja! Mund të t’ ju them diçka? Ju dëgjoj me kënaqësi, zotëri! Gjatë kohës që kërcyet, besoj se pyetët njëri-tjetrin për emrin, siç ndodh në të tilla raste? Ju me siguri diçka keni biseduar, apo jo? Nga sytë e saj përsëri filluan të rridhnin lotët, por ato tani dalin nga thellësia e shpirtit, nga kujtesa e largët. Buza e poshtme filloi t’ i dridhej, goja iu hap paksa. Për t’ a ndihmuar, shtova: Raja, se kështu kam dëshirë t’ju thërras, t’ju përmend disa emra shqiptarësh që kanë studiuar në Petrodvorjec? Ndoshta do të kujtoheni? Ajo u mundua. Më la përshtypjen sikur ka harruar në vetvete. Kushedi se çfarë bluante në kokë. Me siguri që donte të kujtonte diçka, të shkonte përpara në kohë, por nuk ishte e sigurt në….ose ndoshta…, prandaj vazhdoi: Ju lutem! Kam kaluar një Iscem Cerebrale. Mos më futni në emocionet e rinisë. Raja! Më fal – i thashë. Ajo nuk më pyeti për emrin. Ndoshta nuk donte, apo thjeshtë se nuk iu dha për momentin. Zor ta them. Megjithatë, ajo bëri një hap më të avancuar. Zotëri! Do jetë në nderin tim dhe kënaqësia e dy fëmijëve të mi, djalit dhe vajzës, që t’ më bëni një vizitë në shtëpi. Thjeshtë të pini një kafe. Ja, pesë hapa larg jemi. U ndodha në pozitë të vështirë. Nuk dija sesi të veproja. Bujarinë ruse e njihja mirë. Ishte koha e drekës. Megjithatë kjo nuk më pengonte. Tjetër gjë ishte. Të vështirë e pata, por nuk e zgjata.
Raja! Faleminderit, por më presin. – i dhashë dorën dhe u largova drejtë rrugës Aurora. Ajo nuk lëvizi nga vendi, por qëndroi duke më vështruar nga larg. Herë pas here, ktheva kokën dhe ajo po aty. Kur thuajse e humba nga sytë, ajo u kthye dhe me hap të ngadaltë, u drejtua nga shtëpia e saj. Petrodvorjec (Petergof), Shtator 1998
7
Mimoza Vasku
Në gjoks të qiellit
Në gjoks të qiellit kam dremitur mbrëmë,
Edhe Ai shqetësohej, përse nuk më vinte gjumë.
Humori më ishte zhdukur, dhimbja pas më ishte vënë,
Pasuri që më shtohet çdo ditë, është dhimja lumë.
Ethet e trishtimit nuk më lanë të kaloj kufirin,
T’i shkoj pas lumturisë së pamundur, ta prek.
As valët e lumit s’e prekën mullirin,
Të bluhej pak shpresë, lumturi që më tret…
Me sy të brendshëm, dalloj shoqëri të gjallë,
Çfarë pasurie ka Zoti me shkëlqimin e vet!
Edhe unë kokë hequr së gjalli, te Ty rri pranë,
Zhduk ankth e i rregulloj reliev vetes përjetë.
Dashuria ime…
Dashuria ime është pasqyrë qelqi e bukur,
Një lumë i gjatë me ujë kristal në kristal.
Mos më gjykoni, inatin më pak të zbutur,
Se në udhët e Zotit si ju jam, ec e ndal.
Në gjyq hodha ëndërrat
Me lumturinë time vishem e dal,
Zaptoj çdo iluzion e realitet.
Gjithmonë mendoj, lumturi t’i fal,
Dashurisë time, por distanca na vret.
Shtrirë mbi krevat, vizatoj vendin tënd,
Ngjyra emocionuese dhe vende të ndritshme.
Unë gëzohem, gëzohem, por realiteti më tremb,
Sepse sytë perballen në boshllëk; vetmi e frikëshme.
Nuk mund ta fsheh; jam e impresionuar,
E angazhuar në pritjen e dashurisë në “pjatancë”.
Shtetet larg nuk kompesojnë ardhjen e vonuar,
Veçse futin në “luftë” tufa mendimesh: Zhduku distancë!
Sot bëra gjyqin e ëndërrave të mia,
Dhe mbeta e vetme si re nëpër qiell.
” Burgim të përjetshëm” ëndërrat dhe magjia!
Lumturi e vetmuar, ecën nëpër diell…
Jepja zemren qiell
E ndjej edhe pa shkruar,
Kur diçka nuk shkon mes nesh,
Se dielli më lë zbuluar,
Dhe gjithçka e mbulon rrebesh.
Turpin ma mbulon një vetëtimë,
Dhe gjithçka ma bën shkrumb,
Tek ti çoj çdo mendim
Dhe lus Zotin mos të humb.
Ç’e dua unë këtë jetë
Kur do notoj veç në përrenj.
Mosqenia jote e vërtetë,
Korr lule dhe rrit gjemba të mëdhenj.
Asgjë të mirë nuk thur mendja ime,
Ndjenjë ankthi e shpërthim në lot.
Nëpër ca çaste var mallëngjime,
Dhe as me sy mbyllur s’i kap dot.
Gjithmonë lutem, të jesh mirë,
Dhe për këtë zemra më bëhet flakë.
Harroj që s’të kam, fluturoj e lirë
Dhe me ty bëhem, si dikur…prapë…
O ëndërr!, të vraftë shigjeta
Dhe kurrë mos u bëfsh varr.
Në mendime më shkoi jeta
Dhe oksigjen lumturisë çdo çast i marr.
Ndoshta do i duhet kohë të vijë,
Dhe në varr as shenjë s’do kem.
Do lodhet, do endet, në merak do rrijë,
Jepja zemrën qiell, në merak mos jem.
I dashuri im i dashur
Edhe nëpër gjumë, të pres i dashuri im,
Nuhat nëpër errësirë, por s’gjej shpëtim.
Dashuria ulëret me plot ankesë,
Mes zemrës e mendjes stuhi u ndez.
Ju lutem dëshira; mos sulmoni në mes të natës,
Rendoni madhërishëm e jo drejt baltës.
Kështu shkon dashuria, fluturake çdo natë,
Puthjet e magjepsura mbetën veç në shtrat.
I dashuri im i dashur, një pamje veç vegim,
Qëndrojmë milje larg, me ëndërrat ushqim.
Por jam e sigurt; vetëm kurrë s’do të jem
Zemrën e zemrës time, me vete do e kem.
Nuk e gjej një emër: Sa i dashur për mua je
Nga kjo dashuri lulet përgjumen e malet bien përdhe.
Dyllë e verdhë bëhem dhe frymë marr nga frymëmarrja jote
Çdo kohë dashuria vetveten zmadhonte.
Kurrë nuk do të ketë më ëndërra, as breg, as shteg
Që ne të na pengojnë e valët të na shpërndajnë në breg.
Të zezat e ëndërrave kurrë s’kam për t’i grisur
Bashkë me ato në pasqyrë, të çmoj dashurinë e nisur.
Edhe dielli qesh, mbi kristal të dashurisë tonë.
Rrezet mbi ne përhapen, derisa u themi; mjafton!
U thërras ëndërrave të formuara si hartë,
Fshihi dalëngadalë se dashurinë e kemi pranë.
Mbërthyer përdore
Eci nën vragën e mjegullës kohë,
Edhe nën këmbët e mia piskamë vërshojnë.
As nata e zezë, vetveten nuk dallon,
Si një bishë pa fuqi sa dhe kokën e vet s’mbron!
Jam si një shtëpi me mure e tavan pluhurosur,
Mendime e melankoli, sot i nis për t’i varrosur.
Derisa koha ikte, e më bëri grua,
Një “pemë ” rritej në zemër bashkë me mua.
Më sillte zhurma deti, lumturi të tepërta,
Dridhje e tërmete, sigurisht nga ajo “tjetra”.
Po si mund ta mbaj skllav e unë perandore
Le t’i heqim prangat mbërthyer përdore!
Edhe pse s’më do, nuk ikën nga unë!
Ata syqëndisur, mbërthejnë dorën më shumë.
Mos vallë të vjen keq, për zemrën e bërë gropë
Dhe sytë e bukur do të zbehen nga lotë?!
Unë kam lindur; për të gëzuar një tjetër,
Dorëzoj te një grua: Një kryevepër!.
Deri natën vonë, mendime fluturimtare
Të të shkul nga zemra, s’jam aq guximtare.
Nga kjo mënxyrë jete; Ty të kam mbret,
Ata syqëndisur më magjepsin vërtet!
“Pemë” e rritur bukur, me zemër ushqyer,
Si vallë të dyshoj, ne jemi dorëmbërthyer.
Na bej të dy “rob”
Brenda ditës time, jeton edhe ti,
Nganjëherë mërzitem, pse bëhesh kaq borxhli.
Pamja ime nervoze shpresoj të të tregojë
Të shkosh në ditët e tua që Zoti t’i dhuroi.
Se për të dashur ty, përdor gjithë fuqitë,
Mund xhelozi e smira e vras mërzitë…
Të lutem; çaje trupin e më fshih brenda
Ditën me ty në ecje e natën realizojmë ëndërra.
Të shtrirë në dysheme, po ama, në errësirë
Dhe ajo “egersia” jote, të më vrasë e bëjë mirë.
Nga ai pyll dëshirash mos dalim shpejt
Derisa mëngjesi të derdhë brymën e nxehtë.
Nuk dua kurrë të ndahemi një grimë
Siç shihemi në mëngjes ashtu edhe në errësirë
Le të bëhem unë tokë me gjithë të mirat
Dhe ti kupë qielli që më mbron nga stuhirat.
Mos qoftë e thënë, për ty të ndez qirinjtë
Se tokë e qiell ia zbuloj fshehtësitë.
Ah! Unë rashë e etur mbi këtë dashuri
U kapa pas degësh e gurësh një pas një.
U tregova mizore, të hiqja nga ditët e mia
Se ato pa ty, ishin veç gremina.
Në lutje e amshime drejtohem në Zot,
Në librin e jetës tonë na bëj të dy “rob”.
8
Tregim nga: Aleko LIKAJ
ARIU I VOGËL
Kështu ishte Sif Jani i Shpatit. Një goxha burrë i mbushur dhe i gjatë me pëllëmbë sa të një putre ariu të rritur. Ky Sifi na jetonte në një masiv turistik afër Elbasanit. Pas shtëpisë së tij fillonte një pyll i madh me dru halorë. Kishte aty edhe lisa e disa dushqe të vjetër më poshtë atij pylli. Kishte ky Sifi një nip e një mbesë më të vogël. Së bashku me Marien, gjyshen e tyre, kujdesej për ta si një prind i vërtetë. I biri, Veniamini, ishte refugjat në Itali që prej disa vitesh. Kishte bërë dokumentet për bashkim familjar dhe priste dita-ditës lejen nga ambasada. Por jetesa ishte vështirësuar. Të gjithë jetonin me të ardhurat që vinin nga përtej detit. Toka e mbjellë rreth shtëpisë bënte pak zarzavate dhe prodhime stine. Kohën tjetër Sifi e kalonte në pyll. Atë e njihte mirë. Ia njihte dhëmbë e dhëmballë. Shkonte për gjueti me të cilën siguronte pak mish kafshësh të egra. Po shtëpia nuk mbahej me ato. Bëheshin pesë frymë. Një ditë prej ditësh mori me vete edhe Stefanin. Nipi i lutej vazhdimisht, por Sifi e konsideronte këtë “punë me rrezik”. Bëri si bëri dhe nuk ia prishi atij. U nisën gjysh e nip herët. Ai me armë gjahu në krah dhe i vogli me një shkop në dorë. Ecën nëpër monopate. Pastaj ngjitu në një kodër e zbrit në një lirishtë. Kështu bënë deri afër drekës. Ishin përballë një shkëmbi. As njëqind metra larg. Sifi bëri me shenjë që të ndalonin. – Është me rrezik, – tha Sifi ngadalë për nipin 10-vjeçar. – Atje tej, në shpellën që duket që këtu, jeton një arushë me këlyshin e saj. Ai është shumë i vogël. Ka ardhur në jetë vetëm dy javë më parë. Mezi lëviz. E ëma del për ushqim këtu rrotull dhe kthehet shpejt. I jep që të pijë. Pastaj del sërish. Kështu bën derisa vjen nata.
– Gjysh, a nuk e marrim në shtëpi dhe ta rrisim? – pyeti krejt papritur vogëlushi. Sifi e pa drejt e në sy nipin. Nuk dha përgjigje. Hodhi hapin e zbriti më poshtë duke rregulluar armën në sup. – Të lutem, gjysh, ma plotëso këtë dëshirë! Sifi qëndroi përsëri dhe përsëri e pa drejt e në sy Stefanin. – Është me rrezik, o nipçe! Arusha na shqyen që të dyve. Bishë. Nuk mund që t’ia marrësh këlyshin asaj. Ajo duhet që të jetë këtej rrotull. Ne duhet që të lëvizim, nëse nuk duam që të përballemi me të.
Nipi uli sytë. Zbriti edhe ai, duke hedhur me kujdes hapat e vegjël. Sifi e kapi përdore dhe nxituan derisa u futën në një lirishtë, që ngrihej përtej një kodrine të butë. Në shtëpi u kthyen pasdite vonë. Për ariun dhe arushën e vogël nuk u fol më.
Stefani rinte dhe ndihmonte nënën me tri dhi e një grusht delesh që mbanin në vathë aty në fund të shtëpisë. I kishin për qumësht dhe për të bërë pak djathë, gjalpë e kos. Sifi ishte gjithmonë mysafir i pyllit. Dhjetë ditë më vonë Stefani kishte ditëlindjen. U duk se të gjithë e kishin harruar. Atë të shtunë në mëngjes, gjyshi tha se “po zbriste në qytet “. Fani mendoi: “Ah, sikur të më binte ndonjë dhuratë!”. Kishte marrë delet e dhitë dhe kishte zbritur në Fushëkuqe. Kështu quhej ai vend poshtë qytezës atje mbi male. Aty vinin edhe moshatarë të tjerë. Ishte fundjavë dhe fëmijët rrëmbeheshin edhe pas ndonjë topi. Në mbrëmje djali i vogël e mblodhi bagëtinë dhe e futi në vathën e tij. Ndërsa mbylli lesën, përpara iu shfaq një arushë i vogël që mezi e mbanin këmbët. Në një çast qëndroi. Nuk mund që t’u besonte syve. Pastaj… pastaj e mori në duar. Kafsha e gjorë dridhej. Dukej se kishte ftohtë. Lëvizte turirin e vogël me sytë gjysmë të mbyllur. Te dera e shtëpisë u shfaq Sifi. – Gjysh, gjysh, -klithi Fani dhe vrapoi me arushën e vogël në duar. E ngriti pak lart sikur donte që t’ia tregonte. Ndihej tepër i lumtur.- Është dhuratë. – tha Sif Jani. – E bleva në qytet. Por Fani nuk u zuri besë fjalëve të gjyshit. Ai e kuptoi se ky arush ishte marrë në strofkën e arushës, atje përtej pyllit. “Gjyshi ka rrezikuar. Këtë e ka bërë për mua.” Asnjëherë nuk e pyeti më që prej asaj dite se si e kishte marrë arushën e vogël. Por edhe Sifi nuk shkeli më në pyll. As që u largua edhe nga shtëpia. Menjëherë kafshës së vogël iu afrua qumësht, madje edhe një biberon fëmijësh që kishte mbetur prej vitesh, kur ishte e vogël Saveta. Pas një muaji vetë Stefani përgatiste përshesh me qumësht në një pjatë të thellë dhe ia vinte përpara arushës. Në fillim ky i bëri disa naze, por pastaj e lëpinte shpejt e shpejt, duke mos lënë asgjë aty. Atëherë Fani i jepte për të dytën herë dhe përsëri… deri sa ngopej. Në muajin e katërt arusha hodhi trup e u bë si i shtëpisë. Një gjuetar, mik i Sif Janit, që kaloi natën aty, tregoi se “arusha nënë ka vuajtur shumë. E ka kërkuar krijesën e saj kudo. Në pyll vetëm britmat e saj dëgjoje. Të këpuste shpirtin. E thërriste fëmijën e saj ashtu siç bëjnë nënat tona. Kërkonte gjurmët, por Sifi si gjuetar i vjetër i ka humbur ato. Duhet që të këtë kaluar ujëra përpara se ta sillte në shtëpi. Veçse aty humbasin ato.” Stefani nuk e harroi këtë. Madje edhe në ëndërr i shfaqej arusha nënë, ndërsa krijesa e saj rritej çdo ditë. Ishte bërë si një mik e shok i mirë për të vegjlit e asaj shtëpie, por edhe për më të mëdhenjtë. Gjithë ditën sillej nëpër shtëpi e luante brenda oborrit. Kjo lloj “lumturie” nuk do të zgjaste shumë. Nga Italia sapo erdhën edhe dokumentet e bashkimit familjar. Ambasada italiane lajmëronte se duhej të paraqiteshin atje për të marrë vizat të gjithë familjarisht. Po me arushën çdo të bëhej? – E kërkon një miku im, poshtë në qytet, – tha një natë Sif Jani. Atë mbrëmje nuk foli me njeri për arushën e vogël. Fani vuri hall. Mendjen tek arusha e kishte. Nuk hëngri as drekë e as darkë. Ashtu ra për të fjetur. Por gjumi nuk e zuri deri në agim. Rrotullohej nëpër shtrat. Sifi e shikonte, por nuk i fliste. E kuptonte se nipi po vuante. “Ai duhej të merrte një vendim. I përkiste atij, sepse ai e kishte kërkuar arushën. Ishte kujdesur për atë si për vëllanë më të vogël”, -mendoi. Kaloi dhe ajo ditë, kaloi dhe një tjetër. Tashmë në Tiranë ishte marrë edhe viza në ambasadën italiane, madje ishte planifikuar edhe orari i tragetit që do t’i çonte drejt e në Ankona. Aty afër punonte edhe babai i Fanit, Veniamini. Vogëlushi ende nuk kishte vendosur se ç’do të bëhej me arushën. Sifi ishte bërë vuv. Mirë që do t’i ikte nipi, nusja dhe vajza e vogël, por edhe arusha do t’i mungonte këtë herë. Ishin mësuar që të gjithë në shtëpi me kafshën e pyllit.
– Gjysh, – i tha Fani në mbrëmje, – po sikur ta lëmë të lirë. Të shkojë te nëna e tij. Më duket se ne kemi bërë gabim që e morëm prej saj. Këtu ai i ka pasur gjithë të mirat dhe ne kemi menduar se nuk i ka munguar asgjë, por nënën nuk ia kemi zëvendësuar.
Sif Jani i heshtur i vendosi nipit pëllëmbën mbi kaçurrelat e zeza. – Po…. e kemi ndarë. Mbase nuk duhet të bënim kështu.
Në mbrëmje erdhi përsëri gjuetari si mysafir. – Kam gjetur një treg për arushën tuaj. Janë një grup ciganësh, atje poshtë buzë qytetit dhe më thanë se e blejnë sa të kërkosh ti. Kjo është mirë për ju se edhe hiqni shpenzimet e biletave për në Itali, por edhe ndonjë lek për pleqtë tepron, – i u drejtua Sifit miku. – Jo! – bërtiti Fani që ishte aty pranë. – Edhe sikur të mos shkonim në Itali, ne duhet ta kthejmë arushën te nëna e tij. Sifi e mori djalin në kraharor dhe e shtrëngoi, duke ia puthur këtë herë kaçurrelat. I vogli ndjeu që ishte penduar. Iu duk se kishte ndërhyrë pa të drejtë në jetën e kafshës së vogël të pyllit. Të nesërmen gjysh e nip morën arushën dhe u futën në pyll. Nuk ishin afruar as edhe në qendër të masivit të blertë, kur përpara u shfaq nëna arushë. E kishte ndier erën e krijesës së saj që shumë larg dhe kishte dalë përpara. Ishin përballë. Arusha lëshoi një britmë gëzimi dhe u ngrit në këmbë. U duk se ishte dy metra e lartë. Hapi gojën si një shpellë e vërtetë dhe hungëriu. – Mos lëviz! – i tha Sifi të nipit dhe u përkul që të zgjidhte arushën e vogël, që ende nuk po reagonte. Nuk e mendonin se do të dilte përpara kaq shpejt arusha e pyllit. Po ajo tani priste vetëm disa hapa përpara tyre, duke mos ia ndarë sytë vogëlushit të saj. I dërgonte mesazhe mikluese, por ai në indiferencë të plotë, edhe pse i lirë, tashmë nuk bënte përpara. Në një çast u ngatërrua në këmbët e Fanit sikur kërkonte përkëdheljen e fundit nga ai. Kur u duk se po mungonte kjo, ngriti putrat e vogla dhe i vendosi në gjoksin e tij. Mbështeti kokën e madhe në kraharor dhe pastaj lëshoi një klithmë të butë. Fani dalloi lot në sytë e kafshës, por nuk guxoi që ta përkëdhelte mikun e tij. Atje tej priste nëna arushë. Dukej sikur i lutej që të kthehej sa më parë në gjirin e saj. Vogëlushi pastaj hoqi putrat nga kraharori i Fanit dhe zbriti poshtë. Tundi kokën në një çast dhe u nis për te nëna e tij. Rrugës së kthimit për në shtëpi, Fani u ndie keq. I hipi një ngashërim fëmije përpara lesës së oborrit. Pastaj u ul aty e qau me dënesë. Gjyshja dhe nëna e tij nxituan që t’i dalin përpara. Ishin të merakosura. Por Sif Jani ua bëri me shenjë që të qëndronin aty. – Ai ka nevojë për këtë çast, – tha plaku, ndërsa hoqi këpucët qetësisht dhe u fut brenda në shtëpi si një njeri që i ka kryer të gjitha detyrat e ditës. Pas supit nga qielli i rimtë filluan të pikojnë pikat e para të shiut.
9
ZAHO VASILI
NJË DITË ME ZAHO VASILIN
Një ditë Vasili, Zahon në raport e thërriti
I tërhoqi veshin,për mbiemrin e nderuar,
– Vargjet e dashurisë t’i do fort shpirti
Por unë e di që ke qënë i dështuar.
Shumë herë me to e ke tepruar
Me gjij e gjokse nëpër strofa,
Shiko se emrin e ke të nderuar
Do filloi të të qeshi bota !…
Nuk besoj se e kam tepruar
A ka të dytë përveç dashurisë ?
O emri im dhe ti mbiemri i nderuar
I do thurur hymn bukurisë…
PAS ASAJ DITE
Moj për kokën tënde,mos më mbaj mëri
Se më merr nga jeta ditë të çmuara,
Moj për kokën tënde,më fal dashuri
Ç’farë s’do të jepja për çaste të gëzuara.
Moj për kokën tënde,mos më mbaj mëri
Zmra cep më cep me plagë,
Mbaji mbi mua ato buzë e sy
T’ ma mbushësh shpirtin me vlagë…
Moj për kokën tënde,mos më mbaj mëri
Se ditët rrjedhin si uji në lumë,
S’kthehen pas,të bëjmë dashuri
Jeta është e shkurtër shumë.
KE DALË E MË PRET NË RRUGË
Ke dalë e më pret në rrugë
dhe ma bën me isharet,
Fol me sy e fol me buzë
ç’ke që me vështrim më nget.
Nga çdo anë që të kthehem
papritmas do dalësh ti,
Ku të futem ku të mbahem
më sulmon me ata sy.
Dhe më thonë rrezet e syrit
eja hyp mbi arin tonë,
Që të futesh brenda gjirit
dhe atje të rrish gjithmonë.
Si duroj më këto rreze
dhe si diell dhe prej hëne,
Porsi flladi në mëngjese
porsi ari janë në mbrëmje.
Më në fund u dorëzova
më lidhi me rreze syri,
U bënë urë e unë kalova
hyra në zemër tek gjiri.
DY POLET E DASHURISË…
E ç’më vjen në ndihmë fizika sot
Për dy “polet” dhe në dashuri,
Dy të njejtit goditen,e largohen fort
Të kundërtit afrohen me mjeshtëri.
Dashuria fizikën e ka brenda
Se kur vajza të thotë jo,me buzë,
Ka thënë :po,si triumf tek zemra
Dhe dashuria është gjithmonë në muzë.
Por mund të ndodhi,në jetë
Që të dy polet e kundërt që tërhiqen me lot,
Mund të largohen tepër vërtetë
Dhe të njejtët,mund të bashkohen fort…
10
MIHAL DISHO
DELEN E VDEKJES
(Haibun-prozë me haiku)
E shoh vëllamin/ Me shkop, krrabë e çumagë. /Vëllezër paqësorë…
Kolla një vllah i fisëm dhe kulturor në punët blegtorale , në kohën e individëve dhentë dhe dhitë e tij i veronte në malet e pjesës qëndrore në lindje të vendit. Pothuasje çdo ditë të veroreve ai takohej, me Sefon i cili vinte nga një qendër e banuar rrëzë atyre lartësive për të kullotur dhe ai bagëtitë e veta personale. Dy tufat e bagëtive të imta nëpër sheshet barërore krup-krupnin njomishtet blerore të majave dhe sipërfaqeve qilimblerëta. Kolla dhe Sefoja krahas bisedave të ndryshme miqësore, lojërave popullore vllahe dhe shqipëtare , vinin edhe fyejtë tek buzët e tyre nga të cilat kumbonin meloditë më të bukura e brilante vllahoshqiptare dhe duke marrë me vete edhe meloditë e këmborëve dhe zileve të të dyja tufave përhapeshin në luginat, livadhet, korijet dhe pyjet e harlisura, gjë që mahnisnin e vëmendësonin veshët e udhëtarëve kalimtarë, por ngrinin edhe kokat e shpendëve dhe kafshëve atyre anave.
Miqësia e tyre një ditë kaloi në vëllamari. Secili nga xhepi anash pantallonave dhe të lidhur me një gjalm te rripi, nxjerr biçakun dhe me mprehësen e tij bëjnë një vijë në mollëzën e gishtit të madh të njërës dorë, ku u duk një rrëke gjaku dhe secili thithi gjakun e dorës së tjetrit. Kështu u bënë vëllamë përjetë, madje të shkuar vëllait. Në kohën e kolektivizimit Kolla familjarisht u gjëndjecivilizua dhe banuar në një qytet të dëgjuar në juglindje të vendit , ndërsa Sefoja mbeti në atë qendër të banuar poshtë ngritjeve malore që u kooperativizua siç bëheshin dikur. Vëllami, gjakëpirja është të shkuar edhe gjakut të prindërve. Pas shumë kohësh Kolla mori me vete edhe dy njerëz të tij të afërt Cilën e Dhimun e shkuan te Sefoja. Kur u futën në oborrin e familjes së tij nuk panë as edhe një këmbëpulë. Sefoja familjarisht i priti krahëqafë dhe me gaz në buzë. Pasi u rehatuan për shëndoshjet dhe kujtuan të shkuarën e bërjes së vëllamërisë, Sefon nuk e mbante vendi, sepse donte që ti kënaqte miqtë sa më mirë. Të tjerat pakashumë i kishte, por problem kishte mishin. Që të mos turpërohej mori rrugën për të kryetari dhe pasi ja qau hallin i thotë përfundimisht “ më jep delen e vdekjes “dhe kur të vdes nuk e dua. Në atë kohë kur vdiste një njëri për drekën e mortit nga kooperativa jepej një dele, pikërisht këtë dele kërkoi Sefoja për të mos u turpëruar për së gjalli me Kolla-vëllamin dhe dy të tjerët. E ku kishte hare e gëzim më të madh, pasi i kënaqi miqtë siç dëshiroi vetë. Në kohën e demokracisë në një pllati apo sheshlulishtjeje të një qyteti, vëndfqinj, ku kishin emigruar për punë u takuan Lia dhe Xhafoja. Pas njohjes dhe zgjerimit të bisedave doli që Lia ishte nipi i Kollës e Xhafoja nipi i Sefos. Si dikur dajallarët e tyre ata e shpeshtuan dhe forcuan shoqërinë e miqësinë deri edhe në vizita e njohje familjare. Edhe në këtë rast gjaku nuk bëhet ujë. Kalimi i gjakut te njëri-tjetri nuk është vetëm vëllamëror, por edhe vëllazëror e genor. Pranverë. Korije zogjsh. Ç’ëmbëlsi melodia e zilekëmborëve …
11
Josif DOJA
Krujës
Sa shume ujëra ke nën ato troje, Të pishë në ta vërtet malli të merr, Prej tyre të rrjedh emri, Kruje, nga kroje Dhe porsi krojet lavdia s’të shter.
Kështjellës tënde që s’ia gjen te dytën, Me akinxhinj e gjyle për ta marr’, Ju sulën, por dy sulltanë u zbythen Se njësh u bënë dhe mur’ dhe kështjellar.
Gjergj Kastrioti me shpatën të zhveshur, Në bronz i derdhur, kërcyer mbi kalë, Ngjan si dikur teksa printe ushtritë,
Tek teh i saj s’pati kurrë të reshtur Dhe tek ti Krujë me hordhitë përballë, Gjithë një Europë i kish drejtuar sytë.
Datë 29.01.2013
Beratit
Berati ynë, dritaret një mbi një, Me lumin Osum që të shkon përmes Dhe harqe – harqe, urën e Goricës, Aq shumë të hirshme, tek shtrihet përmbi të.
Ata që të skalitën kënd më kënd Fillim e fund prej guri të bënë ty, (Një simfoni prej guri? S’është çudi!) , Fatlumët ne dhe fatlum ky vend!
Ndërsa nder t’tuat rrugë duke shëtitur Kisha përhumbur, prej teje i çmeritur, Të denjë për ç’ndjeja , s’gjeja asnjë fjalë.
“Këtu tek ne kanë ardhur prej çdo ane – Me tha një zë i ngrohtë, i ëmbël nëne, – Ndaj ti s’ke pse të mos shtangësh, mor djalë!”
Date 1 shkurt 2013
12
Himni Kombëtar
Rreth flamurit të përbashkuar
Me një dëshir` e një qëllim,
Të gjith` atij duk` ju betuar
Të lidhim besën për shpëtim.
Prej lufte veç ay largohet
Që është lindur tradhëtor,
Kush është burrë nuk frikohet,
Po vdes, po vdes si një dëshmor!
Në dorë armët do t`i mbajmë
Të mbrojmë atdhenë më çdo kënd,
Të drejtat tona ne s`i ndajmë;
Këtu armiqtë s`kanë vend.
Se Zoti vetë e tha me gojë
Që kombe shuhen përmbi dhe,
Po Shqipëria do të rrojë;
Për të, për të luftojmë ne!
O flamur, flamur, shenj` e shenjtë,
Te ty betohemi këtu,
Për Shqipërin` atdhen` e shtrenjtë,
Për nder` edhe lavdimn` e tu.
Trim, burrë quhet dhe nderohet
Atdheut kush iu bë theror;
Për jet` ay do të kujtohet
Mbi dhe, nën dhe si një shenjtor!
13
Mustafa FAJA
LAGJA E PLAKUT
(Skicë)
Dikur, para 40 e ca vitesh, takoj në fshatin Romanat një burrë të moshuar. Ai mund të ishte afro të 80-ve. Quhej Haxhi Alibejsi. Tek po pinim kafenë, më tha: -Para shumë vitesh kam qenë në malësitë e Matit. Atje ishte një lagje që quhej Lagja e Plakut. Në ato malësi të thella, ku kishte vetëm pyje të larta e kafshë të egra, jetonin njerëz të varfër e të leckosur. Ashtu ishte jeta atëherë. Ndër ato 10-12 shtëpi ishin dhe dy të tjera pranë njëra-tjetrës. Në to jetonin dy vëllezër. Vëllai i madh ishte i pamartuar, ndërsa i vogli kishte 3 djem të rritur. Një ditë prej ditësh, ashtu siç del fjala prej goje e topi prej gryke, vëllai i vogël i thotë më të madhit: “Eh, or vëlla, me të thënë një fjalë mos ma merr për keq. A vjen e rrimë bashkë në shtëpinë time? Punojmë e jetojmë bashkë, se do s’do, atë pak pasuri që ke dhe atë shtëpi që ke fëmijët e mi do t’i gëzojnë. Sa lodhesh kot.”
Ç’të bënte i shkreti vëlla, dëgjonte dhe heshte. Kështu i ndodhi në jetë. Po s’ke ç’bën kur vjen jeta kështu. Këtë bisedë po e dëgjonte dhe kryeplaku i fshatit që ndodhej pranë tyre. Dhe ja, pas nja dy javësh, vëllain që kishte 3 djem e lajmërojnë që të bënte gati dy djemtë e parë se do të shkonin ushtarë në Jemen (Arabi). U pre i shkreti vëlla, ndërsa vëllait që s’kishte fëmijë, sepse ishte i pamartuar i erdhi keq sa s’ka. Do s’do ai krenohesh me fëmijët e të vëllait. I donte shumë, sepse dhe ata e donin shumë. Kaluan gati 2 vjet. Dhe ja, një ditë prej ditësh, vëllait të vogël në shtëpi i vijnë dy Letërzeza të qarkuara me disa pulla të zeza. I ati habitet: “Ç’janë këto ?!” dhe me ato duar të rreshkura i hap më së fundi dy letrat. Por ç’të lexojë?! Sytë iu qullën. Nga lotët letrat filluan t’i lageshin në duart që i dridheshin. Që të dy djemtë i ishin vrarë në Jemen në një luftë të ashpër fort. Të nesërmen hapi ditë zie. Filluan përgatitjet për të pritur ngushëllimet. E ndërkohë i thotë djalit të tretë: “Haki, merr kalin e shko na merr ca dru te pylli i Lisit se na duhen.” Kështu djali i tretë me lot në sy mori gjokun dhe u nis i mërzitur gjithë rrugës. I binte kalit për të ecur edhe kot. Duroi sa duroi i shkreti kalë dhe i nxehur siç ishte i bie në shkelm djalit m’u në bark. E djali i rënë përtokë me gjithë thupër dha shpirt pas disa minutash prej lëngimeve të rënda. Kaluan muaj e muaj pas ngushëllimeve për djemtë e vëllait. U err ajo shtëpi. S’pipëtinte asgjë gjëkundi. Gjethet akoma s’ishin hapur mirë. Po hynte pranvera. Vëllai i madh që ishte i pamartuar shkonte shpesh te vëllai i vogël për t’i larguar një të keqe kur i thonë. Ai nuk mbante mëri për fjalët e thëna nga vëllai, por kur ishte i vetëm diku pas murit të kullës prej guri të tij e gjeje duke qarë për fëmijët e të vëllait. I deshi shumë, siç donë pranvera lulet e saj. Dhe ja, një ditë prej ditësh, kryeplaku zemërmirë shkon diku te një mik i veti e i thotë: “Filen, vajzën tënde të madhe do të ma japësh për djalin e madh të Bajramit, Muratin.” Kështu u tha e kështu u bë. Pra, me kalimin e viteve shtëpia e vëllait të madh, që tashmë ishte më plaku, u mbush plot me fëmijë. Kur i thonë fjalës, një oborr plot. E pra, që nga ajo ditë e deri më sot diku në malësitë e Matit, siç thamë në fillim, ndodhet një lagje që quhet Lagja e Plakut.
14
Blerina Llalla
Himni im…
(Skicë)
Lermëni në mes të shkretëtirës, është vendi im, sepse di ta gjej ujin! Ja ndjej gurgullimën, melodinë, aromën dhe freskinë. E gjurmoj dhe me të etjen shuaj! Lermëni në mes të akullnajës, është vendi im sepse di ta gjej zjarrin! Ia di ngjyrën, ia njoh flakën, e kam nën hundë aromën e drurëve tek digjen, dhe kërcitjet melodioze teksa shkrumbohen! Jam bijë e diellit! Lermëni në mes të Oqeanit, është vendi im! Di ta gjej bregun teksa lodroj me dallgët nën ritmin e valëve dhe melodinë e adhuruar! I dua dhe baticat e zbaticat, sepse jam bijë e hënës! Lermëni në mes të xhunglës! Di të kacavirrem! Do ta gjej lendinën shlodhëse! E degjoj zërin e natyrës nën fëshfërimen e pemëve, nën kolonën zanore të korit të shpendëve dhe gjësë së egër. Jam bijë e saj! Lermëni nën tokë, është vendi im! Do të di të mbij sërish!
Do ushqehem nga burimi i pastër, uji, zjarri, balta dhe mund të bëhem oksigjen. Jam bijë e Tokës! Lermëni në mes të Dritës, është vendi im! Nuk do të verbohem, sepse jam dhe bijë e errësirës-natës! Lermëni në mes të errësirës, është vendi im! Nuk do të jetoj kurrë e verbër! Di ta perndjek, ta gjej dritën nën ritmin e ngjyrave! Jam dhe bijë e saj! Lermëni në hapësirë, është vendi im! Di të mbështetem në tokë duke lodruar me erën nën melodinë e saj! Jam dhe bijë e ajrit! Lermëni në mes të njerëzve, është vendi im! Di të eci me ta, sepse di ti dua edhe kur transformohen në bisha! Jam bijë e Universit! – Sepse ndjej Natyrën kudo!
Dëgjoj zërin e saj! Nuk gënjen Kurrë! (Historia vazhdon…)
15
BLEDO YLLI
Vret ti…
Nuk më vret’ heshtja e stërgjatur
E as mizerja e kësaj bote
As malli terr, as ëndrr’ e plakur
Çdo ditë nga pak, vret’ ikja jote..!
Ç’të më bëjnë netët që sjellin gjumin
E sjellin shi, dëborë e mall.
Unë kësaj jete ja njoha ”fundin”.
Ç’më mbeti tjetër, të shkoj në djall’.!?
Nuk më tremb vdekja e panjohur
E as bota dhe fundi i saj
Kam frikë portretin tënd të ftohur
Mos bëhet ”akull” e shkrinë pastaj.!
Përditë nga pak ndjej që largohesh
Çdo cast pa ty, humb një pikë gjak..
Kështu pikë-pikë dhe ti harrohesh
Vret ikja jote, çdo ditë nga pak.!
Sipas Naimit… sot..!
Një zog të bukur, zuri një mik…
Ai nuk dridhej dhe pse kish frikë..
E as iu lut që ish i mitur…
Veç e shikonte pak i habitur..!
Ç’kërkon nga unë o mik i mirë..
Këtu nuk erdha me dëshirë…
Kam lënë familje atje përtej..
Pak ushqim erdha të gjej.!
Kam një fole të shkatëruar..
Kërkoj me ngulm për ta ndërtuar..
Brodha shumë pyje të kësaj bote..
Gjersa më zuri, kjo gracka jote..!
Tani më mban në të tuat duar…
T’kërkoj mëshirë për t’më lëshuar…
Jam i drobitur, në shpirt i vrarë…
Por se bëj dot, kam gjak shqiptari..!
Kam dhe unë nënë kam at’ dhe dhe’
Diku përballë.-E sheh-? Atje.!
Kam dhe folen gjysëm ndërtuar,
Lermë të shkoj, kam kohë larguar.!
Fjalët e zogut, miku i dëgjoi..
Qeshi me t’madhe, më shumë e shtrëngoi…
Shiko si flet ky i “pashtetë”,
Kur nuk të ftova, pse erdhe vetë!?..
16
IZET SHEHU
Demonët
S’gjej një shteg,
Të shëroj shpirtin,
Një oaz a një lirishtë.
Djajtë prap po tundin bishtin,
Djajtë prap diktojnë me gisht.
S’më mashtrojnë me ato kthetra,
Të maskuara me lule.
Kokën kthyer te e vjetra,
Si skifterë pas shpine sulen.
Ajo zgjebë,
Ajo klimë
Dinakërisht e maskuar.
Njerëz, mos prisni shërim,
Nga demonët e mallkuar!
Dhelpëria
Sa e vjetër dhelpëria
(Ç’Trojë thua, mor i marrë!)
Që kur lindi njerëzia,
Prapa shpine është vrarë.
Në Kur’an edhe në Bibël
Në çdo fjalë shkëlqen morali.
Po ç’e do… na del një bishë
Dhe kafshon pas shpine malin.
Tokën e hidhëron me lotë,
Shkallafit krejt një pranverë.
Sa e lashtë je, moj botë,
Sa e bukur,
Sa e mjerë!
Ti, sado që të vërtitesh.
Dhelpëria të ndjek pas.
Përmes shekujsh,
Përmes vitesh,
T’i shkel gjurmët or’ e çast.
‘2004
XHUNGLA
Nuk e kam shkelur kurrë savanën,
As dhe zebër nuk kam zënë me dorë,
Por për xhunglën,
Që më sillet anës,
Jam i gatshëm që t’u flas me orë.
Ç’është nevoja,
Të rëndosh si elefanti,
Apo të zgjatësh qafën si gjirafa?
Kur gomari palli si gomar,
A s’i patë majmunët,
Me dhëmbë përjashta?
I vijnë rrotull sheshit kameramanët,
Sikur filmojnë pyjet e savanës.
Ç’është nevoja
Të shohësh kafshët e xhunglës,
Kur sozi e tyre të sillet anës?
‘2002
17
Ndue Marku
Soji i poetëve
Nuk do të shkruhet më
për gjethet që bien,
as për milingonat që vjedhin bukën
grurin e bujkut ndër ara,
Nuk do të shkruhet më për lotët
E të varfërve në kontinente.
Nuk do të shkruhet më për gjakun;
Që derdhet luftrave të injorancës,
Do të shkrumbohet soji i poetëve
Hiri i tyre do të tretet në galaktikave.
Askujt nuk do ti bije ndërmend për poetët,
Planetin po e pushtojnë robotët e akullt,
Pa poetin, njerëzit do të vdesin si kafshët.
Nëna mu shfaq në ëndërr
Gjëmoi nënë ime shtatzënë
Në maternitetin e lëndinës,
Plasi llava nga maja e malit
Dhe linda unë prej zjarri.
Nëna për motër kishte rrufenë
Ndaj qe kthyer në vetëtimë
Varrin s’ia kam gjetur ende
Nëna sonte mu shfaq në ëndërr.
Zoti im….
Ma hidh krahun tënd
Përmbi supin tim o zoti im….!
Më lejo, që nga trupi i birit tënd
Gozhdat një nga një nga kryqi
Të i’a shkul,
Më lejo të i’a fshi currilat e gjakut,
të ia fshi
Birit tënd, zoti im….!
A thua tani koha
Të besoj më fort në ty!
A thua tani ka ardhur koha
Më tepër dhimbje të kem…!
A thua ti zoti im do ta riflijosh birin tënd?
Për botën që po digjet ndër përflakje,
gjak njeriu po derdhet, natë e ditë ,
zoti im!…!
Flamujt e korbave, kontinentet po mbulojnë
Dielli i lirisë dalngadalë po shuhet,
Edhe pëllumbat i kanë kthyer në kamikazë;
Ki mëshirë për mjeranët, zoti im…..!
Për ata që s’dinë se ç’bëjnë, ki mëshirë!
Zoti im…!.
Te pravazi i dritares
Përmbi tavanin e bujtinës
Nën kupën e qiellit, me yje pikturuar
Retë, shtrydhin leshin e tyre.
Cirgat bien mbi prushin që digjet
Përpara fytyrës sime të dridhur.
Jashtë, tek pravazi i dritares
Kokafshehtas loz imazhi yt i bukuruar,
Të ka mbetur ngrirë
avulli gojës në xhamin e kristaltë,
Buza jote bën hajgare në ajri….
Sa po më ngjet me mua, ky trung,
Që ka vdekur në votrën e oxhakut…!
Një dorë hi, dhe asgjë më shumë
Nuk më foli kjo natë e përgojuar.
Pikën e fundit të lotit, derdh qiriri
I dëshpëruar për ikjen e kësaj stine,
A për mua, që i pikëlluar meditoj për ty?
Përmbi tavanin e bujtinës sime,
Nën kupën e qiellit më asgjë e pikturuar
Retë, ende e shtrydhin leshin e tyre,
Shtangur vështrimi më ka mbetur;
Tej dritares, tek silueta jote fluturuese.
Lind-dita me pizhame të përlagura
Nga maja e malit, në mjegull gri mbuluar,
Por ne s’u pamë, në sy dhe këtë stinë
Gjurmët çapiten zemëruese
mbi gjethet e vdekura.
Gruan e poetit mëshiroj
Qielli mbuluar me qirinjë të ndezur
A bishta të hedhura cigaresh nga unë!
Nga frika jam fshehur me heshtë në dorë
Brënda karrotiqit që po digjet zjarr.
Jermuar, muza poetike e harresës
Jashtë votrës më ka mbetur , pa opinga,
Udhëtoj në majagishta nëpër yje
Me kallçikë.
Gruan e poetit e mishëroj të shkretën
Si mundet, jetën ta kalojë kështu;
Me shtratin boshatisur gjithë jetën.
Për gruan e poetit kam dhimbje,
Ndonëse poet mos u bëfsha kurrë
Në këtë natë që dritë nuk ka….!
18
VANGJEL SAKO
SHKOLLWS SKWNDERBEJ
S’isha atë ditë aty mes jush
Në shkollën që përsëri ju bashkoi
Në shkollën që na jepte zjarr e prush
Në shkollën që na rriti dhe mentturojë.
Në shkollën që na mblodhi qysh fëmi
Si filiza të njomë, të papjekur
Por që na dha aq shumë trimëri
Sa u bëmë komandant të thekur.
S’isha dot me ju aty atë ditë
Por veten aty e ndjeva dhe do ta ndjej
Në shkollën që na mbushi plot dritë
Në shkollën e madhërishme “Skëndërbej”.
19
Flamur Luta
Poezi
AMERIKËS
Biblën e demokracisë sate
Ma shfletojnë priftërinjtë
E ecurive në përsosmëri.
Ma shfletojnë muzgjet e lodhura të vjeshtës,
Të ulura mbi direkun
E shtegtimeve nëpër kohë.
Ma shfleton dega e pikëpamjes sime prej të majti,
Mbushur me plot kokrra përkushtimi,
E mbajtur për çudi,
Nga furkaçja e së djathtës ekstreme.
Ma shfletojnë përshtypjet e paraditës,
Që në procesin e krijimit të pragmbrëmjes
Ngjizen në poezi.
Biblën e demokracisë sate
Ma shfletojnë priftërinjtë
E ecurive në përsosmëri.
ELBASANIT
Ashtu si ti, o i lashti qytet bujar,
Që rreth unazës sate vërtiten urbanët papushim,
Ditë-natë rreth unazës së shqetësimit tim qytetar
Më qarkullojnë urbanët e veprave të lëna trashëgim.
NË DETIN E MOSHËS SIME
Në detin e moshës sime,
Me një bregdet rrethuar me parqe,
Mbushur cep më cep me guaska si me lirika,
Peshku i madh i dëshirës për të thurur vargje,
E ngrënka peshkun e vogël
E të marrit me xhingla-mingla.
PAQJA SOT
Paqja sot qenka një kodrinë e bukur ceremonie,
Që të gjithë pa përjashtim flasin në emër të jetës,
Lart lëshohen pëllumba të bardhë dashurie,
Poshtë hapen tunele mbushur me armët e vdekjes.
HIJA E NJË KOHE TË SHKUAR
Mënxyra e viteve të mëparshme më ndjek si hije,
Si nuhatje qeni kërkon tek unë të humburën shtëpi,
Te gozhda e mbetur në zemrën e një skene llahtarie,
Pa asnjë pikë njerëzore var tënden kënaqësi.
Si dikur punët kërkon t’i kesh si i kripuri djathë,
Paranë si fjalë bosh e fut në kuvendin plot urtësi,
Çastet më kritike të më fantazonin një xhep të madh,
Do ish prej kanguri ku do të futja foshnjën mirësi.
ZOGUT TË GËZIMIT TIM
Në çastet fatlume kur e kisha djalin pranë vetes,
Brenda qenies sime plot bujë u vetëshpalle mbret,
Trashëgimtarët e tu një e nga një në ecurinë e kohës,
Do vetëquheshin zogu i parë, i dytë apo i dhjetë.
Ah, kur djali më iku në dhe të huaj në kurbet,
Hidhërimi iu turr fronit tënd gjithë egërsi,
Të shpëtosh prej tij, ike si hajdut këmbëshpejtë,
Duke më rrëmbyer thesarin e shpirtërores qetësi.
ARRESTIMI
Në emër të kuletës,
Etja për para
Që të shtrëngon si gungë fytin…
Në një qoshk të ndërgjegjes,
Pa e bërë fjalën dy,
Menjëherë të arreston virtytin.
20
Liliana Shkodrani-Baçi
ENGJËLLI NBROJTËS
(nenes)
Udhërrëfyesja e bëmave të mia
Sy që më ndjek.
Vulos vendimet e mia.
Unë e nëshkruara
Bija jote
Të lutem:
Rrallëherë qortim , mos dergo
Jam e gjallë
E
Mes të gjalleve dua të rroj.
DICKINSON E SYLVIA PLATH
Jeni shumë të larta për takat e mia
Kushërira Dickinson e ti Sylvia Plath.
Kufijtë e vdekjes përballë erës së fjalës
Përvëlonin më shumë se stacioni i fundit në furrë
E dashura Plath…
E kotë të kërkojë të jem aq grua sa ty
Që shigjeta e lumturisë
Zëmrën e pakuptuar
të morri në shënjë.
VETEDIJA E LOTIT
Vetëdija e lotit mbi faqe
Eshtë triumf i ditës së re, sirenë e njohur
e përveshjes së alarmit për dëshirë të lutur
trokitje e durimit të rrëzuar
që s’përkund akoma ledhe të thartuara
e s’mbështet
mbi shkrimin e fatit agimet e bekuara
si lidhëset e bashkimit të paharmonizuar.
MËRIA E LAPSIT
Kur në mërinë e lapsit
Fleta mbi të bardhë pushon
Vizat presin prekje , në timen mërzi , e
Pikon një qortim , pothuaj serioz
Që asnje se shikon.
Fundja….
Po në rrahjet e ekzistencës, poeti
Në plaçentën e vargjeve , rrit pemë
Mendimesh…
konkrete.
Përveç sot… me të askujt njëlloj..
… në dhimbjet e lindjes së fjalës
Qarja e saj thërret estazin e këngës
E unë adhurojë ujrat që plasen.
MBARTES SHUMEFLETESH
O fat i pafat i poetit
Që peshë mali mbi shpinë mban
Je vakti i lodhur i idesë
Që në djep di ta rritësh ngadalë.
THINJA QE SNJIHNI SEKRETE
Thinja që snjihni sekrete e slexoni
alfabetin e saktë të dështimeve
Që sprisni qytete të zvarritura
nga kallëzimet e dashurive.
Po zëri i gjoksit të zjarrit
Në ngjirje demonësh
Djeg buzëqeshjet.
O hall shumëfletësh i poetit
Që profeci e fjalës të rrjedh
Pa dashur të zbehësh ndjeshmërinë
Kur yjeve u shqep kaltërsinë.
21
Për romanin “Në gjurmën e ëndërrave” të Vladimir Muçës
Nga Faik Xhani
Studiues
Tashmë lexuesi ynë ka në dorë romanin e autorit Vladimir Muça “Në gjurmën e ëndërrave”, i teti në serinë e botimeve të tij. Është një roman me 123 faqe që të rënqeth, të përlot, të ndez ndjenjat, të qartëson mendimet, të djeg shpirtin, të fisnikëron, të mbush me pjalm shijues për vetkontroll dhe të ndez motorët e zemrës për mbijetesë e triumf ndaj sfidave të jetës, në sintezë një përmendore rrezëllitëse identiteti e personaliteti. Fabula e tij është e thjeshtë. Nerrativa e tij është rrugëtimi i një emigranti shqiptar sa traumatik e tragjik aq edhe fisnik, besnik, i sinqertë, krenar e triumfues. Ngjarjet zhvillohen në tokën greke, kryesisht në malet e Pindit, trevën e Metaksas, qytetin e Kozanit e rrethinat e Selanikut. Personazhet e romanit nuk janë të shumtë, por të gjetur, të sintetizuar, të përgjithësuar e të skalitur më së miri nga një penelatë e hollë dhe prestigjoze e autorit Vladimir Muça. Përqasjet janë zgjedhur me shumë kujdes dhe të fokusuara fort në detaje të holla që lidhin ose këpusin fije jetike, që ose e zhvleftësojnë, ose e ngrejnë në fronin më të lart qënien njerëzore. Për t’i dhënë më shumë ngjyrë, dritë dhe emocion nerrativës së tij autori Muça vë në dispozicion peizazhin natyrorë, fenomenet atmosferike, proceset e ripertritjes së bimëve e kafshëve si dhe metamorfozën ekspluzive në trurin, shpirtin, zemrën, procesin ndjesorë, përjetues dhe realizues të qenies njerëzore. Falë përvojës së tij jetike, njohjes së thellë të ndodhive, historisë, ndjesive ku zhvillohen ngjarjet, aftësive përshkruese dhe konkluduese autori arrin të përçojë lexuesin në labirinte jetike, në segmente jetikë traumatikë e tragjikë, por edhe din t’ju japë atyre rrugëzgjidhje efiçente e dritësime duke mbjellur një farë shprese, besimi e optimizmi për ta jetuar jetën me gjithë trysninë e të papriturave, paradigmave dhe dritëhijeve të saj. Shtjellimi nerrativ të impresionon, të ngërthen ne qerfullin e vet, të bënë të derdhësh lot, të aktivizon gjithë zinxhirin receptues e reagues ndaj gjendjeve, përjetimeve, dialogjeve, zgjedhjeve e vendimeve që merren. Autori Muça me penën e tij zhbiron thellë si ndonjë sondë trurin, botën shpirtërore e psikologjike, reagimet dhe mosveprimet e personazheve të tij duke i dhënë lexuesit tablo të mahnitëshme ndjesore, përjetuese dhe emocionuese. Autori është i qart dhe i saktë në atë që pasqyron. Me meritë dhe pjekuri din të dritësojë momente, të fokusojë qëndrime prestigjoze, të bëjë zgjedhje mbresëlënëse dhe të ruaj ejkujlibra mahnitës midis të moralshmes dhe imorales, të lehtës dhe te vështirës, të kontrollit dhe vetkontrollit, të tallazit dhe ndjesores, të çastit dhe të perspektivës. Në saje të bengraunit të tij intelektual Vladimiri në pak rreshta , por në një sinkron shumë kuptimplotë dedukton për kontributin e arvanitasve në çlirimin dhe formimin e shtetit grek, qytetrimin dhe përparimin e Greqisë. Model i këtij kontributi është Afendikoi Vasil Kollokotroni, i cili me karakterin, personalitetin, sjelljen, shërbesat që bën ndaj komunitetit grek, por edhe emigrantëve shqiptarë ka ndritur e vazhdon të mbajë lart traditat e bukura të Kollokotronit të Madh, të luftëtarit e atdhetarit të thekur. Në krah të tij qëndron Kosta Artioti, një nga pinjollët e arvanitasve shqiptarë që u përzunë nga Parga e Paramithia në dy emigrimet e mëdha. Ata ishin më të vjetrit, ngulur që herët në pushtimin osman, ishin të lidhur me krushqira me vëllehët e Pindit, të cilët dimëronin me bagëtitë në këto fusha të begata. (f.88). Megjithëse kryebari në malet e Pindit, Kosta Artioti nuk del nga tradita dhe geni i tij. Ai bën me shpirt fisnikërie dhe me zgjuarsi arvanitëse zgjidhjen e duhur që emigranti shqiptar DhimitriErmiri i izoluar në Stanin-burg të lirohet e të vazhdojë rrjedhën e lirë dhe dinjitoze të jetës. Përball tyre qëndron Afendikoi Lazaropulos, një njeri shumë i keq, shëmbëlltyrë e së ligës, një pinjoll i Napolon Zervës. Është i degjeneruar në të katër anët, gruaja e fëmijët e kanë ndarë. Ai edhe një vajzë dhjetë vjeçe që e mori në shtëpinë e fëmijës; pa pikë turpi e mban tani pas dhjete vjetëve jo si bijë, por si grua…Po ujdis një plan djallëzor. Vajzën Efanthie e ka lënë të lirë, e siç duket e shtyn që të lidhet me Dhimitrin…Ajo putana e vogël nuk e le djalin të qetë, mundohet ta shtyjë në tundim, por Dhimitri (Ermiri shqiptar) i ka kuptuar hiletë e është deli djalë, nëna se bënë djalë më të mirë. Familja e Lazaropulos ka qenë e lidhur me kolonelët e zinj të Athinës, e më pas me “17 Nëntorin” një organizatë neofashiste…(f. 91). Vala e madhe e emigrantëve shqiptarë gjatë tranzicionit të gjatë e të brishtë përshkruhet jo vetëm me nota realiste, por me shumë nota prekëse, si një dramë e vërtetë që thau shumë zemra nënash e motrash shqiptare. Nga ana tjetër krijoi ura të forta vëllazërimi e miqësie siç qe edhe lidhja midis familjes Kollokotroni dhe Lutfi Dukës nga Goxhasi i Shqipërisë. Edhe pse në këtë ajreal plagëmadh shqiptarët ditën të shpalosin aftësitë, karakterin e personalitetin e tyre duke rrezatuar identitetin e genit fisnik, racës njerëzore të bardhë iliro-dardane, personalitetin mbresëlënës të shqiptarit të vertetë, duke bërë shkrum e hi gjithë atë frymë shoviniste e nacionalizmi të tërbuar greko-serb. I till është Ermiri (i pagëzuar Dhimitër) për hir të trysnisë ksemofobe shoviniste greke, për hir të mbijetesës, por që asgjë s’e lidh me shovinizmin grek, nacinalizmin ekstrem, me neofashizmin grek apo me fenomenet korruptive, imorale, terroriste e antinjerëzore. Një i ri model, i aftë profesionalisht, punëtor i pashoq, besnik i rrall, vetkontrolluesi i ndjenjave para shtirjeve e joshjeve të Efanthisë dhe para bukurisë së rrallë e dashurisë të sinqertë të Deas studente, të bijës së afentiko Vasilit shpirtnjeriu.
Vetëm një penë e hollë si e Vladimir Muçës dhe një mendje e mprehtë si e tij mund të shuaj etjen amëshore të një mashkulli para një vajze bukuroshe, të virgjër e të pasur si Dea Kollokotroni. Një mizaskenë minutëshe dhe një sintezë artistike dialogu që të mahnit, të shtang, të pushton, të len pafjalë momentalisht, por më vonë të hap dritën jeshile drejt qytetërimit të duhur europian ku synojmë të arrijmë. Një dialog midis të rinjësh si një shkollë e përkryer për lidhje martesore, një filozofi dinjitoze dhe e duhur nga duhet të frymëzohet e të marrë udhë ëndërra dashurore e gjeneratave të reja duke sfiduar ajrealin e zymtë e të ndotur të sotëm.
22
Rreth librit “120 ekstra fabula” të Pëllumb Velos
SHPENDI TOPOLLAJ
Seç kanë një magji që të ndjek qysh nga fëmijëria, ato alegoritë e këndëshme në prozë a poezi të atyre fabulave me kafshë a sende që na sjellin mësime nga jeta apo që fshikullojnë veset e shoqërisë njerëzore. E kush nuk e kujton frigjianin e zgjuar shëmtaraq Ezopin, ndjekësin e tij latin, gjithashtu skllav, Fedrin, francezin Zhan de la Fonten, rusin I. A. Krillov, etj. Në historinë e letërsisë, madje do të thoshja në historinë e edukimit, ata mbeten një thesar i vyer dhe i pazëvendësueshëm dhe me ndikim të jashtëzakonshëm te lexuesit e çdo moshe. Dhe pse ishin dhe janë të tillë, kjo gjini hyri natyrshëm edhe në Shqipëri qysh nga koha e Naim Frashërit e A. Z. Çajupit. Më pas ajo mori zhvillim të madh dhe aktualisht ne kemi fabulistë të talentuar që mirëpriten sidomos nga shkollarët e vegjël. Me të drejtë fabulisti ynë shquar dhe mjaft prodhimtar Ferit Lamaj i cili fabulën e shtrin edhe direkt te njeriu, shprehet se “Më mirë nja dy fabula në xhep sesa një xhep bosh”. Fabulistët tanë i kemi jo vetëm në kryeqytet por edhe anë e mbanë vendit. Kështu fjala vjen, sikurse janë të njohur në Durrës Ymer Nurka apo Agim Bajrami, edhe në Vlorë dallohet “Qytetari i Nderit” Pëllumb Velo, fitues i disa çmimeve kombëtare e ndërkombëtare për të cilin ilustruesi i apasionuar i veprave të tij, piktori Kosta Raka që sipas mjeshtrit Bujar Kapexhiu, “vizaton me bojë të zezë, por të zbardh faqen”, thotë se aty do të ndeshni urtësinë e një kombi të tërë. Në rrjedhat e kohës çdo komb ka problemet, hallet e shqetësimet e veta, por ne, të futur këtë çerek shekulli në hullitë e këtij tranzicioni rraskapitës, sikur po ballafaqohemi me një mori çudirash gati – gati të pabesueshme. Dhe paradoksi është se pikërisht i pamoralshmi të bën moral, hajduti bërtet kapeni hajdutin dhe krimineli hiqet si shenjtor. Kjo ka sjellë diferenca të theksuara ekonomike, ku sa më shumë pasurohet i ligu dhe i paturpshmi aq më shumë varfërohet i miri dhe i drejti. Mirëpo, stigmata nuk ka sesi të vijë e besueshme nga ata që janë futur në shportën e karavidheve dhe kanë marrë përsipër të na çojnë në Evropë. Është kjo arsyeja që zëri kundërshtues i intelektualëve bëhet më i domosdoshëm dhe natyrisht në krye të këtij reagimi qytetar qëndrojnë edhe fabulistët me armët e tyre demokratike si shpotia, ironia e sarkazma. Belaja është se ashtu sikurse shkruan Pëllumbi “Në këtë botë të paanë, i ligu qesh, i miri qan”, bash i ligu nuk i lexon jo fabulat por as letërsinë në përgjithsi. Duke mos i mjaftuar koha për prapësitë e veta, ai edhe po të lexojë ndonjë, gjë mundohet t`i mbushë mendjen vetes se aty nuk bëhet fjalë për të, por për dikë tjetër, atë të poshtrin që i ka zënë rrugën dhe e pengon të ecë akoma më tej, pra të pasurohet akoma më shumë në kurriz të të tjerëve. Dhe e gjithë kjo vjen ngaqë “Faj` skandal, more dash, / Që s`peshohet në kandar, / Ësht`, – thot kau me zë të trash, / – Kur nxjerr nderin në Pazar.” Nuk ka sesi të ndodhë tjetërsoj, pasi sikurse vëren cjapi edhe gomari mund ta këmbejë samarin me shalë, por kjo s`do të thotë se ai nuk mbetet sërish gomar. Shqip muhabeti, neve na kanë hipur në shpinë gomerët, shpesh herë edhe me mastera, natyrisht të blera, por që nuk janë në radhë të parë njerëz. Ata kapardisen me kostume të shtrenjta e këpucë firmato, ashtu sikurse laraska që veshi pendët e palloit, krekosen si ajo, gjersa të ndjekin fatin e saj duke rënë në gropën e gëlqeres ku humbin dhe pendët e tyre të zeza. Kjo është dhe arsyeja që Pëllumbi, për vetë karakterin e problematikës që trajton, mësë shumti i drejtohet lexuesit të rritur. Natyrisht që penës së P. Velos nuk i shpëtojnë as ata që edhe pa qenë politikanë, pra që duke qenë njerëz të zakonshëm, mund të gabojnë rëndë, si për shembull ata që sillen keq me prindërit, duke harruar se “Nënë e babë po ke mohuar, / Nuk je kafshë, po mizor, / Zoti s`të le pa ndëshkuar, / “Çka mbjell sot, nesër e korr…” Ka të tjerë që edhe atje, në atë detyrën e vogël ku shërbejnë, mendojnë si ajo kunadhja që të vjedhin sado pak, paçka se kështu humbasin shumë. Apo të tillë që ngjajnë si ata ujqërit që pasi u zunë mirë e mirë, vendosën të bënin paqe, duke pozuar para skiles piktore, por që: “Skilja është` t`i nxjerrësh sytë, /Nga pas jep pamjen e dytë: / – Të dy ujqërit ku kan` bishtat, /Njeri – tjetrit futur gishtat…”. Po ta vesh re me kujdej, nga të gjitha kafshët e pyllit apo dhe të oborrit, fabulisti Pëllumb Velo më të përzgjedhurin ka drerin. Ai, atë e vendos në shumë nga krijimet e tij si personazh pozitiv, duke e quajtur shpeshherë dhe poet. Kështu që ai indentifikon veten me të. Sa herë që kërkohet një gjykim i drejtë, kafshët i drejtohen atij. Është dreri që bën konkluzionet. E keqja është se vetë njerëzit nuk kanë se ku dhe kujt t`i drejtohen. Megjithatë, lufta për përmirësimin e shoqërisë vazhdon e vazhdon pa ndërprerë nga ata që vlerësojnë nderin dhe idealin. Pastaj, ithtarët e Fransua Rablesë, sot janë të lirë që t`u ndriçojnë mendjen lexuesve pa pasur frikë se mos vepra e tyre shpallet nga ndonjë akademi “jo e hijshme” dhe vetë ata “heretikë”, sikurse ngjau dikur me të dhe veprën e tij monumentale “Gargantua dhe Pantagruel”. Demaskimin e veseve të aristokracisë së shthurur e ka bërë Decim Juvenali në kohën e Trajanit dhe Adrianit dhe jo sot fabulistët tanë që askush nuk mund t`i pengojë. Edhe në Shqipëri, duhet të lulëzojnë ata fjalëthumbuesit e mençur si këpucari romak Paskuilo i shekullit të XVI – të që nisi varjen e vjershave satirike në një statujë antike, por duke vënë emrin e mbiemrin poshtë tyre, pa pasur frikë nga askush, sikurse bën vlonjati Pëllumb Velo. Frikë duhet të kenë ata që “Hunda, hell i mbet përpjetë” dhe “Duke qeshur tej në qoshe, /Stefi – mik, ia pat Visarit: /- Këto hund` në koka boshe, / I thyen vetëm pllak` e varrit…”
