Suplementi “Pena Shqiptare” e datës 09.03.2015

    627
    Sigal

    1

    Dritero Agolli

    Brenga
    (Tregim)

    Ai dilte nga shtëpia herët, kur në trotuare ende kishte pak njerëz dhe kur dielli nuk kishte kapërcyer ndërtesat e larta. Me një cigare në mes të dy gishtërinjve të verdhë nga nikotina dhe duke u kollitur, hynte në kafe; pinte një filxhan të hidhur, paguante kamerierin, të cilit zakonisht i linte dy lekë, dhe shkonte për të qëndruar tërë ditën te porta e uzinës. Dhe atje, pothuajse rrinte në këmbë, megjithëse kishte një karrige, ku edhe mund të ulej. Shikonte në rrugë djem e vajza që kalonin dhe i dukej sikur të gjithë i njihte, si t’i kishte studiuar mirë e bukur. Edhe ata, moshatarët e tij, ca burra të vjetër, kur i vërente që ecnin të qetë apo të menduar, i vinte sikur me ta kish pirë ndonjë kafe dhe kishte treguar ndonjë histori nga ato të lashtat. Po më shumë atij i dukej se e njihte atë vajzë me fytyrë të menduar e me nishan në qafën e saj të gjatë, që kalonte mëngjes për mëngjes pranë portës së hekurt të uzinës dhe humbte larg bri shtëpive të larta me ballkone të vegjël si kuti. Ai e ndiqte me sy e thoshte: – Ja, me këtë të martohej Koçua! Kjo do ta sillte në vete atë sharlatan! Koçua ishte nipi i tij, me të cilin ai jetonte në atë shtëpinë e vogël me oborr dhe me dy portokaj nën dritare. Po një herë harroi e thirri me zë të lartë, aq sa ajo dëgjoi dhe ktheu kokën me zemërim nga porta me hekura. Shikimi i saj ishte i egër dhe fytyra e tij e vyshkur u skuq. – Jo, jo, mos u zemëro!- tha ai ngadalë, sikur të kishte frikë mos e humbte këtë vajzë, që e ëndërronte një nuse të mirë për nipin, për atë sharlatanin që nuk donte të martohej. Pas kësaj ëndrre, prapë uli kokën dhe thithi tymin e cigareve, atë tymin e zakonshëm të “Dajtit” të hidhur, pranë portës së rëndë. “Patjetër- mendoi ai- do ti them atij sharlatani të martohet”. Dhe duke menduar kështu, atij i erdhi një gjumë. Ishte pothuajse e para herë që i flihej në krye të detyrës. Ndofta se atë natë kish qëndruar vonë, për arsye se i nipi kishte ardhur i pirë dhe kishte vjellë gjer në mesnatë. Ndofta se ishte zënë me të, pasi kishte prishur një rrogë të tërë me një kompani horrash? Shikoi orën e madhe që ishte më të hyrë të uzinës dhe u ul në karrigen aty pranë. Kur u ul, e ndjeu të lodhurit dhe e pushtoi një gjumë. – Ta mbështet një çikë kokën, – tha me vete, duke vënë krahun në shpinën e karriges. U mbështet dhe humbi në një gjumë plot ëndrra, ndërsa në portën e hapur hynin e dilnin njerëz pa vënë re e pa menduar që është një që ruan. Vetëm një njeri, ai djali i ri me mustaqka të holla, që shpesh tallej me të, mendoi të bëjë një lojë. Ai, si e pa që xha Gaqua flinte, vuri shkallët në mur dhe e hoqi andej orën e madhe. Pastaj e mori nën sqetull dhe duke qeshur me dy-tre djem të tjerë, u ngjit lart në drejtori dhe ia vuri sekretares së drejtorit në tavolinë. –Po xha Gaqua?- pyeti sekretarja. – Xha Gaqua ia ka këputur me gjumë dhe sheh ëndrra!- tha ai me një të qeshur.- Ja vështroje! Dhe mori për dore sekretaren, e shpuri në dritare për të parë. Koka e thinjur e xha Gaqos ishte mbështetur në pëllëmbë mbi shpinën e karriges. I përvëloi ballin dielli që kishte shkuar në mes të kupës së qiellit dhe xha Gaqua u zgjua. Fërkoi sytë dhe u tremb. Për herë të parë në jetë i kishte ndodhur kështu. – Siç duket u mplaka! Jam i lodhur!- tha me vete. Po nga dritarja e sekretares së drejtorit ai ndjeu një të qeshur të lartë, dhe e kuptoi se qeshnin me të. U ngrit në këmbë, shikoi një herë nga rruga, dhe mes njerëzve, ai dalloi përsëri atë vajzën me nishan në qafë. Me sy të përgjumur dhe i lodhur qeshi ngadalë dhe mendoi si zakonisht: -Ai sharlatan Koçua me këtë të martohej! Vajza vazhdoi rrugën e saj, kurse xha Gaqua ndjeu një të qeshur tjetër, këtë herë më të lartë. Ngriti kokën nga dritarja dhe vështroi atë djalin me mustaqe të holla, që nuk e donte, dhe sekretaren e drejtorit, një grua e dobët që kishte një fytyrë prëj kopraceje, me një lëkurë të verdhë, me pore të gjëra. Ai kish formuar bindjen se ai djali dhelpërak nuk ishte njeri i mirë, megjithëse nuk dinte se ky dhelpërak, disa herë me radhë i ishte lutur shefit të kuadrit për ta zëvendësuar xha Gaqon me një portier tjetër, se gjoja plaku na qenka matufepsur dhe na nënvleftësuaka vigjilencën. – Kam xhaxhanë tim, që për nder, të merr gjak në vetull. Ja ai të ishte në vend të xha Gaqos- i kish thënë si shefit të kuadrit. – Mirë thotë Petriti. Xha Gaqua nuk ia del dot kësaj pune me kaq përgjegjësi. Është i urtë dhe mund t’i futet çdo njeri-ia kish pritur sekretarja e drejtorit, që siç duket, kish miqësi me Petritin (kështu e quanin mustaqehollin).- S’jam dakord! – kishte thënë shefi i kuadrit dhe ju kish kthyer shpinën. Po të gjitha këto xha Gaqua nuk i dinte, kur shikonte në dritare nga vinte e qeshura. Zhurma e fjalët në katin e sipërm heshtën dhe nëpër shkallët u ndjenë trokitjet e sandaleve të sekretares. Ajo zbriti poshtë dhe doli në oborr para xha Gaqos. – U zgjove, xha Gaqo? Paske gjumë të lehtë! Portieri nuk foli, po mendoi me vete ca fjalë të liga për këtë koprace. – Xha Gaqo, sa është ora? – pyeti ajo me një të qeshur të papëlqyer mes buzëve të shtrembra, me kokë mënjanë. Plaku ktheu kryet nga muri, po ora nuk ishte në vend. Petriti kish mbështetur këmbën në një fron që ndodhej në oborr, e nënqeshte duke lëvizur mustaqet dhe duke tundur një zinxhir të hollë, që përdridhej e shpërdridhej në gishtin tregues. Xha Gaqua e kuptoi, xha Gaqua nuk foli, xha Gaqua vetëm mori frymë thellë-thellë, si një njeri që kujton një brengë të madhe të shkuar. Dhe në përgjithësi, ç’të fliste? – Ndonjë ditë do të na vjedhin edhe portën e hekurt- tha sekretarja. Xha Gaqua heshçe. Atij ju morën mendtë nga këto fjalë. Kush vallë mund ta vidhte portën e hekurt? Ai i njihte të tërë ata që kalonin në atë rrugë. A mund ta vidhte ajo vajza me nishan në qafë që kalonte çdo mëngjes te porta? Njeriu me mustaqka shikonte me ironi e qeshte me atë të qeshurën e tij të paturpshme. Nga oborri, në zyrën e sekretares u ndje zilja. Sekretarja ngjiti shkallët me vrap, duke kërcitur sandalet e saj të lehta. Pas asaj u ngjit me vrap edhe Petriti. Xha Gaqua u ul në karrige se ndjente lodhje dhe ishte i vrarë. Nxori nga xhepi paketën me “ Dajti” të hidhur, ndezi një cigare dhe i hodhi sytë nga rruga që zhurmonte, që lëvizte, që bërtiste. Fërkoi ballin me rrudha të thella, e shkoi dorën mbi vetullat, i shtypi ato fort dhe ndenji për një çast ashtu në errësirë me sy të mbyllur. Nuk donte të mendonte as për orën e murit, as për atë kurnackën, as për atë me mustaqka. “Ndonjë ditë do të na vjedhin edhe portën!”- përsëriti ai fjalët e sekretares dhe tundi kokën. “Ah, more njerëz, nuk është mirë kështu, nuk është mirë kështu!”- tha ai. U ngrit, e vuri dorën në hekurin e portës për t’u mbështetur dhe qëndroi ashtu gjersa nga dritarja thirri sekretarja:- Xha Gaqo, të kërkon drejtori! Atij ju drodh dora dhe tok me dorën u drodh edhe hekuri i portës, mbi të cilin ai ishte mbështetur. – Nuk është mirë kështu, more, nuk është mirë! – tha ai me zë të lartë dhe ngjiti shkallët, duke ngritur këpucët e tij të rënda. Në drejtori xha Gaqua gjeti edhe djalin me mustaqka. Ai rrinte në një karrige, serioz, dhe hante me dhëmbë një thua në gishtin e dorës së djathtë. Drejtori u ngrit në këmbë.-Ulu, xha Gaqo!- tha ai dhe i zgjati një cigare. – Lodhesh nga pak? – Edhe lodhemi! – tha xha Gaqua. – Sot nuk je treguar vigjilent Xha Gaqo! Ke harruar një parullë të rëndësishme të ditës – tha drejtori. Plakut ju skuqën faqet e fishkura dhe gishtat që mbanin cigaren iu drodhën. Nuk donte të vështronte as buzët e holla të drejtorit,a s mustaqkat e atij që vodhi orën e murit. – Pleqëria i ka këto, shoku drejtor!- tha ai me mustaqka me atë buzëqeshjen e paturpshme. Drejtori i hodhi një vështrim tërë zemërim. Po xha Gaqos iu morën mendtë. “Pse, xhanëm, më merren mendtë – tha ai-, mos kam tension?” dhe vuri të dy duart në tavolinë, sikur donte të mbahej që të mos binte. Faqet e tij, që pak sekonda më parë ishin skuqur, tani u zverdhën. Ai u ngrit: – Shoku drejtor, -, nuk e ndiej veten mirë, më lejoni të shkoj në shtëpi. Dhe doli nga zyra me mendje të turbullt. Qëndroi pak pas derës, si për të marrë frymë. Pastaj, i verdhë dyllë, zbriti nga shkallët në oborr. Hapi portën e hekurt dhe u përzje me njerëzit e rrugës që zhurmonte. Përpara tij kalonte ajo vajza me nishan në qafë, po ai këtë radhë nuk e kishte mendjen tek ajo.

    2

    Asdreni

    Një orë lumturie

    Hëna ndrinte porsi argjent
    Kur ndë kopshtije bashkë vinim
    Dhe me dorën mbi krahun tënd
    Të ndihnja mbi bar te rrinim.

    Ah, sa ëmbëlsirë ndjeva
    Kur dorën ma zgjate
    At’herë fare më s’ë msheva
    Mirëdashjen zemrës sate.

    Lulet na çonin një erë
    Shumë të ëmbël e të pëlqyer
    Edhe zefiret nga herë
    Na kujtonin pa kursyer.

    Rrezet që na përgëzonin
    Kur ishim të përqafuar
    Dashurinë na e shtonin
    Me një mall të pa rrëfyer.

    Sa fjal’ t’mbla më thoshe
    Kur përkëdheleshim të dy
    Dhe më syçkat bukuroshe
    Me benjë të mos ndahem nga ty.

    Po dyshimi nuk më linte
    të të besonj se ti më do
    Si hëna që rrezet mshifte
    Dhe i çonte ku desh ajo.

    Veç at’hëre kupëtova
    Se je zemër plot mëshirë
    Dhe veten time e ngrova
    Kur më puthe me dëshirë.

    I dashur Atdhe

    Me vite jam larguar,
    i dashur Atdhe,
    por nuk të kam harruar,
    se shumë i ëmbël je.

    Kjo zemra më këndon
    për ty, o Shqipëri,
    por prapë më lëngon,
    se je në varfëri.

    Të fala të dërgoj,
    këndej ku jam Atdhe,
    gjithnjë po të kujtoj,
    se birin tënd më ke.

    Lulekuqja

    Lulekuqja e mjera
    Asgjekundi s’ka shtëpi
    E shkon jetën n’arrati
    Ajo s’është si të tjera
    S’ka stoli!

    Fushës, kodrës, del vetiu
    Verës ngrohet, dimrit ngrin
    Vetë shkunde, vetë mbin
    Dhe, kur skuqe, vjen veriu
    Dhe e përfshin

    Nëpër këmbë gjith’ e shkelin,
    Vend në kopshtet ajo s’ka
    Dore ndihme kurrre s’pa;
    As e mbjellin, as e vjelin
    Shkoi u tha…

    Po veç ngjyra e saj si zjarri,
    Si një yll që xixellon
    Tërë bota e imiton
    Eshte shenjë për së mbari
    Nga shikon

    Ajo ngjyrë kur zë shfaqet
    Mbreti frone shkon e le
    Njerëz robër fare s’sheh
    Vjen e drejta del ne faqet
    Si Zot je

    Ajo ngjyrë nd’ato fletë
    Është shpresa që tregon
    Një të ardhme q’ëndërron
    Është flamuri ynë vetë
    Që valon!

    Kthime

    Kur të pashë më s’të lashë,
    T’u afrova e s’tu ndashë
    Dhe me zë t’ëmbël të thashë:
    “Sa të dua o moj vashë!”
    edhe në gjunjë të rashë,
    T’u luta gjersa u vrashë

    Po nga zemëra psherëtita
    U treta, u lebetita,
    Se asnjë fjalë s’të qita,
    Gjersa shpresën far’ e ngrita
    Se m’u mërzit sa të prita,
    Aq sa u ngrys edhe dita.

    Vetëm pastaj unë u zgjova
    Dhe mendjen time ndërrova
    Kur zemërën ta kuptova
    Dhe ika e te harrova,
    Nga tërë mundimet shpëtova
    Si dhe shpirtin e qetova.

    Pastaj ti mbrëmanet herët
    Me vjen rrotull si një shqerrë
    Si një fytyrë në verë
    Dhe me lutesh aqë herë
    Po tashti shëko të tjerë
    S’e stë dua moj e mjerë.

    Sa të dua o Shqipëri

    Sa të dua, o Shqipëri,
    sa me mall ndiej e sa dëshirë,
    për ty gaz e dashuri
    mu në zemër më ka mbirë!

    Se për mua, o Atdhe,
    je një lule aq e vyer,
    sa nuk gjendet përmbi dhe
    shpirtintim për të ushqyer!

    3

    BUJAR BALLIU

    Të shtunës i merren këmbët
    Tregim

    Në xhamat e bilardos picërronte sytë fundi i ditës. Qëndroi gojë hapur si ndonjë i pangrënë ditë të tëra, që papritur i del përpara tryeza plot. Kontrolloi instinktivisht xhepat. Shtyn derën. Hyn. Atë tipin pranë cepit, përkulur për të goditur, e ka parë. Më këmbë qëndrojnë dy kuqalashë tmerrësisht të ngjashëm. Qeshin. Përse vallë? Me të? Jo. Kalojnë përgjatë xhamave të mëdhenj të sallës së bilardos për t’u hapur vend lojtarëve. Tundi kokën dhe u ul në stolin bosh mbështetur pas murit. Ndjen si i prek shpina kokrrizat e ashpra të murit. Shpina e lodhur derdhet si rërë në fundin bosh të prapanicës. I ka zili këta të rinj të bëshëm që kanë gjetur mjet të mirë për të fshirë kohën. Nuk nxitojnë. “Pse jam këtu? Po bie nata. Jo, gjumë jo! Në pleqëri e mira është të jesh në një vend vetëm me ditë. Ëndrra? Në asnjë mënyrë. Ëndërron kush ka të ardhme. Pa vlerë. E kaluara nuk mund të shpjegojë ç’vjen. Më duket ekzistojnë vende me 12 muaj ditë. Sa kushton të jetosh andej? Kot! S’ka më mundësi. I ndava. Atë çast pata frikë mos futja sherr. Jo. I përpjestuan fare qetësisht. Djali i madh u bë shkaktar. U nda nga gruaja dhe po të rrinte këtu, me siguri do hynte në sherr me të vëllezërit e së shoqes. Iku në Tiranë. Atje u martua me një jevgë. U nxinë florinjtë si në ëndërr. Tani kam dhe nipër jevgjitë”.
    -Thatë gjë zotëri?. Njëri nga kuqalashët i vuri dorën në sup. -Do luash? Në fillim deshi të pyesë “Çfarë?”, por vuri re buzëqeshjen e fshehur, plotësisht të lexueshme; heshti. U mendua në duhej t’ia thoshte hallin. Megjithatë dikush kujdesej. Edhe pse me qesëndi, i erdhi mirë. -Nuk gjej dot shtëpinë. Në një çast të gjithë kthyen kokën. “Sa shumë qenkan? Si nuk i vura re?”. Mërmërima moskokëçarëse u shua. Vendin ia zuri trokitja e stekave dhe gurëve të bilardos. I hodhi kuqalashit shikim të përvuajtur. Ai i futi krahun. Dolën. E pyeti kush ishte. Kuqalashi njihte dikë me këtë mbiemër. -Nip e kam – tha i pezmatuar. Diç deshi të shtonte, por nuk e gjeti çfarë. Heshti. Kuqalashi, tepër i zënë me telefonin nuk e vuri re gjendjen e tij. Natë. “Nipin gjeti të më shohë në këtë gjendje? Sa të tjerë ka në qytet me mbiemrin tim, pse duhej ta merrte vesh ky? Si e kam hallin? Nuk falënderoj zotin që po vjen dikush të më çojë në shtëpi, po kërkoj dhe të zgjedh. Unë i gjithi në këtë moment nuk jam veçse një copë sfungjeri e shtrydhur që mund të më hedhë era edhe në një pusetë gjirizi. Ky nip kuptohet fare lehtë që ka marrë vesh për trashëgiminë. I porosita fëmijët të ruanin sekretin, po… Nuk i ngjanë nënës që 31 vjet i mbajti në brez, askush nuk e mori vesh. Ai di vetëm çfarë ka dëgjuar. Po të atit, tim vëllai, jam i sigurt, nuk i ka thënë. I vjen keq ta shqetësojë. Eh…
    Gruaja më hëngri. “Bëji pjesë. I hyn në hak. Të rriti, të bëri me shkollë, shokët e tu shkuan me bagëti”. U mundova t’i mbush mendjen se po të donte nëna, i ndante vetë. Pastaj…po u ndanë në mes, ç’mbetet? Ja dhe nipi. O, sa me përtesë vjen! Nuk më shikon për të parë, po për të më zhveshur. Të turpërohem. Do ketë guximin të ma zërë në gojë? Prej vitesh nuk gjendemi vetëm përballë njëri-tjetrit?”. Edhe më natë… -Eja! -Nuk gjete fjalë tjetër? -Të kërkojnë në shtëpi. -E di. -Asgjë nuk di, – nipit i erdhi t’ia thoshte aty, aq shumë nuk e duronte. Po ai që i telefonoi, nuk ishte larguar aq sa të mos dëgjonte. Dëm më shumë vetes do t’i bënte. Xhaxhait mund t’i binte të fikët. Ndoshta i fluturonte dhe mendja e mbetur. -Çfarë duhet të di? -Je i humbur? -Ja më gjete. -Në tjetër kuptim. -I paedukatë. -Do ta kuptosh pas pak. Ecnin njëri pas tjetrit. Nipi, si një kafshë samari ngarkuar rëndë, nxiton të heqë barrën nga kurrizi. Xhaxhai, çantë e zbrazur që përplaset në vithet e kafshës së lodhur. Me të vënë këmbën në shkallën e parë të hyrjes së pallatit, nipi u kthye dhe me fytyrë të përvuajtur, (gjatë gjithë rrugës u mundua ta tërheqë nga thellësia e pështirosjes), i zgjati dorën: -Të rroni vetë. Xhaxhai qeshi. -U çmende? Fytyra e xhaxhait, e verdhë dhe e deformuar si një ftua, ngeci mes pasigurisë, habisë, frikës. Nipi e kapi për krahu. Filluan të ngjitin shkallët për në katin e dytë. Brenda vetes… “O zot! Ka vdekur gruaja. Tani do të bëj vërtet jetë sfungjeri. Mbi mbeturinat e pjatave, pluhurin e mobilieve, zhulin e lavamanit, ndyrësirat e banjës. Pastaj? Pse hallaktem? Kush kujdeset për telashet e varrimit? Ohu… Mendova të më dhembte më shumë. Tani prej saj nuk mbetet asgjë. Fëshfërimat e rënda të çapave janë mbledhur në këndin e arkivolit si thërrimet në cep të tryezës pas vakteve të heshtur. Do të varrosen me të. E porositën arkivolin? Po kur vdiq? Vdekja e parë në familjen time. E papritur. Më duket u përgatit nga ca shenja; tani po i ve re. Djali i vajzës së madhe vetëm dy-tre ditë pas ndarjes së trashëgimisë, u hodh në liqen nga trampoline, theu arrëzën e qafës. Mbeti guak. Nuk e duroj dot kur më ngul sytë e ftohtë pa shprehje. Sa orë kam i ikur? Oh, ky është zëri i gruas. Vetëm ajo thërret “O plak, ku je?” Si duket po më le mendja. ”Ndizet drita… Tufa e njerëzve, ulur nëpër karrige, heshtnin. I vëllai, fëmijët e tij me fëmijët e tyre dhe i kunati, vëllai i gruas. Asnjë nga të tijtë. Të parët nuk i duronte dot, tjetrin e druante për vrazhdësinë. E shoqja ende bërtiste “Ku je, o plak?”.Iu afrua, e preku. E pyeti: “Ç’ka ndodhur?” Ajo mblodhi supet. Gjithë duke u dridhur nga dënesjet, u mblodh një grusht. Dikush hyri në derë: -Erdhën! Nuk u morën më me të. Vrapuan jashtë. Disa u kthyen. Pas tyre nxiu në ngushticën e derës trapezi i kreut të arkivolit. U ngrit dhe zuri kokën me dorë. : “Ç’hata më zuri? Mos! ”Mendja, e shkëputur nga grackat e sklerozës filloi të punojë ethshëm, megjithatë, nuk depërton dot pas dërrasës së ftohtë ku dikush nga pjellat e tij shtrihet pa jetë. Vajza e vëllait lëshoi kujën: – Si erdhe kështu moj Sina? Dritëterr.. “Ku e gjejnë fuqinë eshtrat që më mbajnë më këmbë? Paska vdekur ime bijë!? Oh… ah…o…! Sa hapa larg është? Një, dy, tre… Shyqyr. Arkivolit nuk i qenka vënë kapaku. Booobo! Sina është kjo? Tiparet ato, po çuditërisht kanë ngrirë bukur. Ç’vdekje është kjo? Ja dhe lira. Në gjoks, pak mbi shtegun e gjirit rrezellin monedha e florinjtë. Shtatë yje shtrëngohen te grafika e shkronjës së stërmadhe. Ou…”. Aq më shumë e vdekur… Kunati ndiqte çdo veprim. Ia kapi lëvizjet e syve. E mori për krahu. Kaluan në dhomën tjetër. -Të kisha thënë, po ty nuk të mbushej mendja. –Fytyra nursëze iu nxi.-Ia mori shpirtin i shoqi me jastëk. E gjeti në shtrat me atë djalin e bukur. Qyteti ziente prej kohësh. Ti i zure veshët. Mbesë e kam, më mirë të mos e kisha. -Je mbushur. Flet me inat. -Ç’me inat? Më vjen të të zë për gryke. T’i pashë sytë. Ia ngule te sisët, i ndërkryer. Gjer aty arritët? -Mos, paç perëndi! -I pacipë. -Të mbyt tani!-kërceu papritur xhaxhai. -U bëre trim? -Varësja e floririt… se si ndriçonte…- pëshpëriti i dërrmuar xhaxhai. Ky shpjegim i fundit mund edhe të pranohej. E shikoi pa e përcaktuar: fajtor apo viktimë. Shpesh përmendte si paradoksale situatën kur: “Njerëzit përbuzin dhe i shmangen, jo atij që poshtëron, por viktimës” dhe kurrë nuk e mendonte se mund të gjendej vetë në këtë dilemë. -Po ua sheh hajërin, – iu shkreh, pasi nuk gjeti fjalë tjetër. Përplasi derën, doli. Hyri në dhomën ku ndodhej e vdekura. Xhaxhai pas tij. Në atë dhomë, pak më parë. Sapo doli xhaxhai me kunatin, pranë xhenazes krisi muhabeti. -Erdha për hatër të babait. -Unë ditën nuk vija. -U lodha. -Turp më vjen. -Mos flisni kot. -Po bëj atë që s’dua. -Më vjen inat, po… ndihem i kënaqur. -Mos u gëzo në vdekje! -Balli i ngushtë me rrudha buron dritë, vetulla ngritur në habi, buzët fryrë për të përcjellë puthje. -Sa herë e shikoja më vinte t’ia përplasja surratin pas murit, t’i shkundja shëmtinë. -Ta merrte mendja? Pa le, po me një bukurosh? -Nuk iu lëpi për fytyrën, jo. Shiko këtu, – u zgjat, tërhoqi çarçafin e së vdekurës. Mbi gjoksin e venitur llamburit monedha e artë, varur në një zinxhir të trashë.- Sa të tilla kishte? -Çfarë thoni?- pyeti Vëllai i madh që qëndronte te kreu i arkivolit bashkë me të ëmën e së vdekurës. -Ngrini zërin të dëgjojmë dhe ne. U hap dera. Të gjithë i mbajtën sytë mbi ata që hynë. Xhaxhai u ul pranë së shoqes. Ndershmëria tuhafe e ëndrrave. “Nuk dua të dëgjoj më. A mund të gjendet diçka tjetër? … Kam hapur krahët. U gëzohem fluturzave të qiellit. Mbi trup bien fjollat e para. Më mbulon një rrymë e ngrohtë ere. Ou, nuk qenka dëborë. Shikoj duart, janë nxirë. Njolla bloze mbi fytyrë, gjoks, kofshë. Vrapoj lakuriq përmes njerëzve që më kanë kthyer kurrizin. Ndiej pas supeve frymëmarrje. Një grua, edhe ajo lakuriq, me kofshë të bukura, tërheqëse, vrapon pas meje. Ka lidhur për mesi një përparëse që e mban të mbledhur me njërën dorë, me tjetrën nxjerr rrathë të verdhë drite dhe i hedh lart. Mbi mua bien cifla bloze. Befas fytyra e gruas merr pamjen e nënës, me të cilën çuditërisht u ndjeva njëlloj si kur shikova kofshët marramendëse…Dy kuqalashë e ngjashëm qeshin. Më kapin për flokësh; më heqin gjymtyrët një nga një. I palosin anës rrugës ku shkon një kortezh… Këtu gjumi doli. Këtë ëndërr nuk pashë më.
    Që ditën e parë m’u zbulua një pjesë e së fshehtës. -U plaka! – nisi nëna me zë si të dalë nga hiri i vatrës. – Me mendje i kthehem rrugës gjer këtu. Mezi dalloj ato që i kam bërë nga qejfi, se më ngatërrohen me ato të tjerat. Zbërtheu një nga një kopsat e këmishës. Ngadalë, duke mërmëritur pakuptueshëm. Në gjoksin e tharë, gjiret e varur ende ruajnë aftësinë provokuese. Ajo siç duket ma kapi shikimin dhe qeshi: -Pas vrasjes së tyt eti, nuk zhvishem më për ato punë. Shoh i befasuar qemerin e lëkurës të shtrënguar fort për mesi. Si u sigurua se i hapi të gjithë kapakët e të qepurave në formë drejtkëndëshe, ktheu qemerin përmbys. Tringëllima e florinjve u shua në batanijen e krevatit të saj. -Edhe kur ishte gjallë yt atë, unë i mbaja në trup. Të shesësh mend me pasurinë, nuk ta fal kush. Ca më shumë si e vuri ai. Cenet i ktheu në flori. Nuk e di mirë…vunë në thikë dhe një karvan krushqish të kamur diku andej nga Struga …. Pastaj: jepte borxh një dhe merrte një e gjysmë. E shikon këtë?- mori në dorë një lirë. –Te kjo shkronjë janë të gjitha. E di floriri më mirë se ne, cila kohë vjen. Xhaxhai ndalon, shikon një çast i habitur: “Po këta pse më ruajnë kështu?Me zë I thashë ato që mendoja?” -Po pastaj?- iu drejtua i vëllai më i madh në moshë, që kishte vënë dorën në vesh dhe dëgjonte me indiferentizëm. -Çfarë? – zotëroi plotësisht veten. -I numërove? -Cilat? -Ato të qemerit. -Nuk të marr vesh. -Thuaj, kunat, çfarë po na tregonte? – kërkoi aleat jashtë rrethit të tij familjar, Vëllai i madh. – Për florinj fole. – Kushedi edhe për çfarë tjetër mund të më dëgjoni. As shtëpinë nuk e mbaja mend. -U pafsh hajërin vëlla. E dija se i hëngri lufta. Ma thanë si të zuri hataja me nipërit. Më brente ndërgjegjja. Kujtoja se nuk ua dije historinë. Minutat e fundit të së shtunës Ra zilja e telefonit të shtëpisë. Të gjithë shikonin në drejtime të ndryshme dhe bënin sikur nuk po ndodhte gjë. Kunati u mposht i pari. Kapi telefonin. Dëgjoi për pak kohë folësin e anës tjetër. Vrenjti vetullat. Përplasi receptorin. -Djali i madh, ai i jevgës, nuk vjen në varrim. E ëma e xhenazes vuri kujën. -Mos u mërzit, – iu drejtua, – nesër është e diel. Vjen qyteti në varreza. Pa mbaruar fjalën, nisi përsëri cicërima e egër e telefonit. Asnjë nuk lëvizi. Të gjithë mendonin: “Kush e ka radhën?”

    4

    Faslli Canaj

    …DHE KËNGA MBETI
    (Tregim)

    Vijmë në jetë me një të qarë. Pa hapur sytë uauuu, uauuu, uauuuu. Një e qarë e bukur, e mezipritur nga nënat, baballarët dhe të afërmit. Lindjen nuk është se e mbajmë mend, po na i thonë. Pastaj jeta e mbushur me vaje dhe këngë. Fundin s’e dimë. S’e presim. S’e dimë kur vjen e si vjen. Shpesh ndodh që ne lutemi të vijë sa më shpejt, por ai vjen kur do ai. Kështu dhe ajo. Kishte vite që thoshte të iki, të iki e papërgjunjur.
    Po mbushte tetëdhjetë e katër vite, po kur e shihje në fytyrë, ngjante me një kokërr mollë të përskuqur pak si shumë, një e kuqe që sa ka filluar paksa zbehtësinë çngjyrosëse anash, kurse në mes dukej si ajo e kuqja flakëruese, si e djegur, që anonte nga ajo e kuqja, pak si mavi, e cila shkaktohej në kërcinjtë e thekur pranë zjarrit të oxhakut dikur. Një mesorozë, trazuar me një mesokuqe.
    Dy gropëzat e vogla, pak poshtë mollëzave, si dy pika rubinore. Kur çapiste, me gjithë peshën e rëndë të viteve ngarkuar mbi shpatulla si një barrë frymëmbytëse, ngjante sikur ende ishte një fjollë e lehtë frymëflladitëse. Rinimbushur. Pleqëriflakur. Veçse dallohej për çapeshkurtësinë dhe zvarritshmërinë e çapehedhjes, aqsa dhe krijohej një vzhupvzhupshmëri disi besdisëse për ndonjë të ri, të pamësuar me këto çapezvarritjeje.
    Këto dhe vetëm këto tregonin për moshën madhore të saj. Dhe paksa hyrja trupore, zvogëlimi, mpakja, por jo, jo plakja. Vjen një kohë, thoshte, dhe trupi i njeriut zë e hyn siç hyn rroba e leshtë kur e fut në ujë të valuar. Mpaket dita-ditës, pak e nga pak, pa u ndierë. Kjo është mpakja e trupit, po plakja nuk ka të bëj me të, por me mendjen. Jeta është sa kupë me zeher aq dhe me mjaltë, shtonte. Por po ta peshosh, më shumë ka helm, farmak, vrer se sa sheqer, të ëmbla, mjaltë. Mos e matni me sa është mbushur kupa. Jo. Kurrë sa është mbushur. Ja, majfton një pikë zeher dhe je e helmët tërë kohën. Qesh gjithë ditën, këndo, kërce; s’ka më mirë. Po një pesë minutash e qarë është sa një gjysmë jetë, a dhe më mirë të themi sa krejt jeta jote.
    Kështu arsyetonte. Zoti të na ruajë mendjen. Mendja është gjë e madhe. As shitet as blihet gjëkundi. E mendjen e kishte top. Plakja nuk qe dukur. Ajo dukej se nuk kishte pasur guximin t’i afrohej. Gjithçka tjetër, tek sa e vështroje, të shtonte besushmërinë se ishte një grua e re, energjike. Sidomos në të folurën e rrjedhshme, në kujtesën rrallësore, kur fliste për gjëra të kaluara, në zërin aq të kthjellët si një gurgull burimi e, veçanërisht, kur niste e këndonte. Në të ritë e saj, në vashëri, kur ngrihej në valle e tundte me doçkëzen e bukur shaminë, rrethuesit e valles ndalnin frymën tek e shihnin në ballë, hovnin marrishëm, pa marrë frymë, duke u munduar ta ndiqnin hap pas hapi derisa ishin gati të plandoseshin, shukeshin për tokë, nga mosndjekja dot deri në fund. Në nusëri, kur luante belin, si të ishte një filiz hardhie që e përkund era, a kur përdridhte zërin gjithë ajna e ojna, saqë dhe zogjtë ndalnin fluturimin e mbanin vesh, jo vetëm djemtë, burrat e rinj, nuset a vashat, por dhe më të motçmit, a motçmet, çoheshin në këmbë, hidhnin hapat heshtazi, si të ruheshin mos ia prishnin paksa bukurinë lastarore të përdredhjes tupore, a mos i tërhiqnin vëmendjen, dhe kështu i gërvishtnin një fije zërin e fjolltë dhe mbeteshin, ashtu, frymëndalur, statuja të ngurosura. Zëri niste në fillim i lehtë, si të ishte një puhizë që zë e lëmon gjethet në një pyllnajë, pastaj fillonte e ngrihej ëmbëlsisht, i kthjelltë, i kristaltë, i qartë e derdhej prej grykës si ujë i një burimi gurgullues. S’ishin të rrallë ata që pëshpëritnin se, zë të atillë, bilbileshë e kishin thirrur, në tërë fshatin nuk kishe ku gjeje. Njeriun e mbanë gjallë kënga dhe vallja, u thoshte shpesh, fëmijve, nipërve dhe mbesave. Po e la këngën, vallen, dihet se i ka ardhur fundi. Mbase zëdridhur, gjysmëshuar, qoftë dhe si një pëshpërimë, por mjafton të jetë këngë, a në vend të valles një vërdallosje, që të ngjaj me një valle. E jashtëzakonshme, pa as më të voglin zmadhim, a hiperbolizim siç kishte nisur të përdorej rëndomthi kjo fjalë, së fundmi, nëpër bisedat e atyre që donin të hiqeshin si më të diturit, më kulturëmëdhenjtë, por që në fakt ishin më kaptinëzbrazurit, ajo ishte kur këndonte ca këngë të krahinës së saj. Sidomos kur bëhej fjalë për ca këngë të vjetra. Që në vashërinë e hershme e deri vonë, sa herë ia merrte këngës, thoshin: “Heshtni! Lërnani! Heshtni! Mos flisni! Pushoni të shijojmë zërin mrekullor të zanës.” Po atë freski, po atë kthjelltësi, po atë rini, po atë ëmbëlsi, po atë currilim gurgullues burimi tek shplanë gurët e bardhë si zaje lumi, e ndieje dhe tashmë, në këtë moshë të madhe. Vetëm pak dridhje zëri kishte dhe pakëz ngadalësi kur kalonte nga rreshti në rresht, po këto jo vetëm nuk ia kishin zbehur qoftë dhe një fije bukurinë, por përkundërazi ia kishin shtuar dhe më shumë. Nuk kishte fejesë, dasmë po e po, festa të ndryshme, si ditëlindje, Vit të Ri, darkë a pasdarkë, kur mblidheshin të shtëpisë bijë dhe bija, nipër e mbesa, që, ajo, të mos merrte tri katër këngë radhazi. Mirëpo, ja, dhe ajo, dy tre vitet e fundit sikur nuk para kishte shumë dëshirë të këndonte a kërcente, e nuk ia thoshte shumë shpesh këngës a dhe të ngrihej në valle, po të mos i luteshin pak, ose njëri nga fëmijët a nuset, ose një nga nipërit a mbesat. Sidomos priste një fjalë nga këta të fundit. Dhe ata ia kishin blerë mendje, i afroheshin pas kurrizit, i hidhnin duart e buta lastar të njoma rreth qafës dhe fillonin lutshmërinë, pas refuzimit që ajo u kishte bërë fëmijëve:
    -Hë, o no, mos na i prish! Nisja! -S’kam zë. Më ka ikur tani. U plaka. Boll kam kënduar e kërcyer. Më dridhet zëri. Pa sa për të kërcyer as që bëhet fjalë. S’rri dot në këmbë. S’më mbajnë gjunjët. Më dridhen. Kam frikë se bie. Më shumë nazonte, ngaqë i pëlqente ai mbërthimi krahëqafë i ndonjërit prej nipërve apo mbesave. Më me padurim priste t’i lutej njëra nga mbesat. Ajo e mesmja. E kishte më për zemër. Dhe ajo e kudogjendur. Rendte një frymthi dhe, duke i ngjeshur buzët e njoma në ato faqemollët, i lutej: -Ç’ke ti no? Sa ta nisësh se e vazhdojmë ne. Aq ti. Vetëm sa ta fillosh. Pastaj e vazhdojmë të gjithë së bashku. Jeta pa këngë,-shtonte ajo me të qeshur,-vet ke thënë, është fundi i njeriut. -Po qaset, bijë, po qaset. S’e ndalim dot. S’bëjmë dot gjë. Nuk ka bërë i pari që të bëjmë ne të pasmit. -Ehu, sa do që të vijë! Është larg, larg. E kemi përzënë. Nuk e lëmë të të afrohet, jo. Dhe ajo aq deshte. Ia niste. Fërfërimë gjethesh në pyll, si fillim. Rrëkezë malore kur zbret teposhtë shpatit. Përrua gurgullues, rrokullisës që derdhet në lumin vërshues. E shpërthente dallgë deti pastaj. Kështu ndodhi dhe një vit më parë. Ishte vapë përvëluese fundqershori. Qenë mbledhur për një ditëlindje. Po vapa nuk ndihje brenda. Tavolina shtruar. -Nisja nëno,-foli njëri nga djemtë. -Jo të keqen nëna, jo. Jam plakur. S’më del mirë zëri. I dridhur. I çjerrë. S’kam fuqi. Më mbahet fryma. Ja, këndoni ju dhe kënduar jam unë. Aq deshi mbesa e mesme dhe shkoi e iu varë në qafë si një lule prilli duke i folur me zërin e saj si të një kanarine: -Merrja, no, merrja. Ti e para. E rregullojmë rrugës dalngadalë. Ku dridhet zëri yt! Ai e kalon dhe zërin e bilbilit. -Kam frikë se e prish. Kemi këto shoqet dhe shokët këtu. E do tallen me mua plakën pastaj. -Merrja, nënë Lelua, merrja!-kërceu nga vendi Bjondinia, një shoqe e ardhur për urim, që po thuaj në të treqind e gjashtëdhjetë ditët e vitit ishte e qeshur. Ngjitur buzagazi mbi buzë dhe kurrë nuk e gjeje fytyrën e saj të pa zbukuruar me të. Për këtë shkak ia kishin ngjitur buzëgaztorja. Po më shumë i thërrisnin Bjondinia. Këtë emër ia kishin vënë për shkak të flokëve të saj që gjithmonë i mbante a kishte, kjo nuk dihej, bjond. -Mos më turpëroni,-nazoi ajo për së dyti. -Merrja, merrja,-koruan gjithë ç’ishin në dhomë.
    E mbesa e shtrëngoi më fort dhe pllaq i dha të puthurën në faqet e mollta. -Hajde nënoke, faqemolla jonë. Ti nuk je plakur. E kurrë nuk ke për t’u plakur. -Mirë, mirë. Po e nis. Po ju kam thënë. Mos më thoni më faqemollë. E kuqe është molla nga jashtë po e ka krimbin nga brenda. Edhe unë. Të gjithë ia shkulën gazit me këtë të thënë, të cilën ajo e thoshte shpesh por dhe ata po aq shpesh ia kthenin me shaka: “Le ta kemi dhe ne atë krimb përbrenda po ama të na kuqojnë pak faqet, kështu si ti.” “Do ta shihni dhe ju, do ta shihni. Po prisni. Jeni të rinj. Dardha e ka bishtin prapa. Pleqëria vjen pa u ndier, nuk troket. S’dërgon lajmës. Edhe fundi nuk vjen me lajmësi. Se po të ishte kështu mbase do ishte mirë po dhe mbase keq. Po të trokiste askush nuk do t’ia hapte derën. Unë jo dhe jo. Do ia mbyllja dhe do ia thërrisja këngës.” Pa sosur mirë shkulma e gazit, një zë i hollë, i qartë, i kthjelltë, shumë melodiz, doli nga ai gjoks i paktë, filloi të lëmonte, si fillim, fytyrat e të pranishmëve, pastaj nisi të mbushte me kumbueshmërinë e tij dhomën, duke u dredhur e spërdredhur nga cepi më cep, si të kishe derdhur një vesim petlash lulesh. Pak nga pak kënga filloi të oshëtinte furishëm. Zëri i saj kumbonte fuqishëm. Tavani i dërrastë po dridhej. Kënga e parë kishte ndezur një zjarr bubulak tek të ftuarët. E dyta ndezi flakë shtëpinë. Kështu e kishte ajo. Sa të niste. Pastaj këngët rridhnin varg e varg. S’dinte të ndalte. Bjondinia u ngrit dhe nisi vallen. I shkoi pranë nënë Lelos. E kapi për dore dhe e tërhoqi për në valle. -Na, naaa, keçe! Nuk ngrihem dot, jo. S’më mbajnë gjunjët,-nazoi përsëri. -Hajde, nënë Lelua, hajde. Mbështetu në supin tim,-i foli ajo dhe pa pritur të marrë përgjigje e ngriti nga kolltuku ku qe ulur dhe e nxori në krye të valles. Vallja u ndez furtunë. E futën në mes të rrethit. E qarkuan dhe ajo në mes hidhte vallen duke flakur tej vitet. Fluturonte. Shamia në majën e gishtave si të ishte shamia e nuseve në vallen e martesës. Edhe pse trupmpakur, disi kercinjshtrembur a dhe pak shpatullarënë, ajo dukej se fluturonte kur dridhej në majë të gishtave. Një energji e brendshme shpërtheu, s’dihej se nga buronte. -E dogje nënë Lelua, e dogje,-bërtiste Bjondinia.-Mrekulli. Si nuse. Nuse tetëdhjetë vjeçare. Ja, po të dorovitim,-shtoi ajo me shaka.-Nusja dorovitet në anët tona. Dhe pa pritur nxori një dymijë lekëshe dhe ia ngjiti në ballë në cep të shamisë së zezë. Të gjithë këndonin, kërcenin dhe qeshnin. Një gëzim që nuk përshkruhet dot. Një drekë nga ato që mbahen mend gjatë. Një drekë që vazhdoi derisa u errësua. Këngë nga ato më të bukurat. Në atë shtëpi që rrije,/ Ti moj Fatime/(përsëritej pas çdo vargu)/Qe një vapë e zagushi,/Vjen një djalë të bën veri,/Fap me dorë, fap me shami,/ Me faqet dalldi-dalldi,/Me se do gostitësh ti? -Me buzën time qershi./ Ti moj Fatime.

    Mbështetur në kolltuk ajo ndjeu të ftohtin që po i mpinte gishtat e këmbëve. Një i ftohtë akullnajor. Drithërues. Palcëngrirës.
    -Më ndihmo pak bijë,-iu drejtua nuses ajo.-Më ço në banjë të bëj një dush. Dhe nusja e kapi për krahu, e ngriti ngadalë dhe po aq ngadalë e çoi në banjë. E ndihmoi të bënte dush dhe duke e mbajtur për krahu, e ktheu dhe e uli në kolltuk. Ajo me dorën e djathtë rregulloi pak baluken e dalë nën shami. Fërkoi ballin e bukur. Balli ishte hënuar. I mori erë dorës. Parfum i borziloktë. Vetëm atë përdorte. Mbetur që nga rinia kur nuk kishte parfume po merrte dy gjethe borziloku dhe i fuste në gji. Aromim i borziloktë. Po atëherë një borzilokim aromëfreskët. E kujtonte shpesh atë lloj aromimi. I biri i lëmoi lehtë dorën. Kishte filluar të akullnohej. Ajo i hodhi sytë e bukur. Sy më të ngrohtë ai nuk kishte ndeshur. Edhe pse, tej, në fundin e tyre, po zbriste akullsia. Ai e parandjeu. Diçka e beftë, e shpejtë po afrohej. U ngrit, e mori ngadalë si të ishte një foshnje dhe e vendosi në prehërin e tij. Ajo nuk kundërshtoi. U ul si të ishte bebe. Mbështeti pak kokën në kraharorin e valtë. -Sa mirë, sa mirë është kur mbështetesh në kraharorin e djalit,-foli me një zë që më shumë ishte pëshpërimë se zë. -Kur ishim të vegjël na ke mbajtur tërë kohën në prehër ti,-i foli i biri zëdridhur.-Prehër valë të ngrohtë si yti nuk kemi për të gjetur. Dhe atë ninullim, aq zëëmbël, jo dhe jo. Po merrna një këngë nëno. Merrna. Na këndo,-shtoi edhe më zëdridhur. -Na këndo,-i foli njëra nga nuset duke i ledhatuar damarët e duarve.-Atë këngën tënde të përhershme. Dhe ajo nuk priti t’i luteshin më tej si tjetër herë. Jo. Hodhi sytë rreth e rreth, sikur po kërkonte të munguarët. Iu bë se ata ishin grumbulluar të gjithë në këmbë, aty, tek dera. Përballë. Askush nuk i mungonte. Askush. Dhe mungestarët e vjetër dhe edhe ata të rinjtë ishin aty, sylutës. Në mes të të gjithëve mbesa e bukur duke i buzëqeshur. Gonxhe trëndafili e pahapur. Mori frymë zorshëm dhe nisi të këndonte me atë zërin e saj brilant. Në fillim shtruar, ngadalë, por shumë bukur. Më bukur se asnjëherë. Më bukur s’kish ku të shkonte. I biri ia kthente. Nusja ia hidhte. Bënin iso të tjerët. Një këngë me një zë violinoz. Njëqind fyejve po u binte. Njëqind violina që s’dinin të reshtnin. Në rrëzë të kallamesë,/ lule manushaqe (përsëritet pas cdo vargu)/ Atje shkonin të Moresë,/ Dola në rrugë të t’i pyes,/ Për atë qenë e pabesë,/ Vallë do vij, andej do mbesë?/ I pa dirsuri mustaqe,/ I pa shkuari brisk në faqe/ Lule manushaqe.
    Fjalët e fundit dolën si llava nga një vullkan grykëmbyllur. Pastaj një frymëthithje e mekët. Pufff, dhe një frymënxjerrje edhe më e mekët, si një shtëllungë e pambuktë. Mori për lart. Vetëm një puuuf…Kaq…U fik. Si kandili kur i mbaron vaji. Koka iu var mbi gjoks të të birit. Si një lule e bukur që po ndahej nga kërcelli, po këputej. Në fikje e sipër ndjeu një si vesim. Qielli po vesonte mbi të. Vesim vesuar prej vesës qiellore, iu duk. Ishin pika lotësh të të birit. Lotë përkëdhelës, freskues. Disi freskues. Disi. Pak fare pak fresk. Nuk dihet në e ndjeu a s’e ndjeu. U këput. Iku. Fryma e dalë po ngjitej e ngjitej si një re pambukore. Mori rrugën drejt qiellit. Drejt qiellit. Po e prisnin. U largua. U nda. Fluturoi. Ikja është iiikje. Dhimbjerëndë. Trishtimmadhe. Korbzezë. Kobzezë. Trupngjethëse. Kupëhelmët. Lotëpareshtur. Zemërvrerosje. Shpirtcopëtuarje. Vetmiprurëse për ata që mbeten pas. E sa e sa të tilla mund të rendisnit ju, shumë më shumë se sa unë. Nuk ka ikje të ëmbël, ashtu si dhe duan të thonë. Jooo… Rrallë… As dhe rrallë. Ndoshta nëpër libra. Ndoshta. Nëpër libra, veç. Jo në jetë. Jo. Se dhe perënditë, tregojnë, janë shtatrrëqethur nga e kobshmja ikje. Ndarje. Ndarje nga jeta se nuk ma zë goja të përdor fjalën vdekje. U nda nga jeta. Nga ne. Nga më të dashurit. Nga mishi dhe gjaku. Mbaroi. U shua fryma. Ikuuu…
    Aty mbeti kënga.

    5

    Hyqmet HASKO

    Një shkollë e gjallë e përvojës artistike për të rinjtë
    (Kritikë)

    Me emrin e Astrit Bishqmeit lidhet një pjesë e konsiderueshme e letërsisë për fëmijë dhe të rinj, qoftë si krijimtari e mirëfilltë artistike, që nga fabula, rrëfimi, tregimi, novela, romani, përalla, përshatje e shqipërime, deri tek studimet e mirëfillëta letrare dhe kritike, që iu adresohen letrave tona kombëtare për fëmijë. Një nga letrarët dhe studiuesit më të njohur të botës shqiptare, Nehat Sopaj, e radhit Bishqemin si një nga shkrimtarët dhe studiuesit më të rëndësishëm të letërsisë gjithëkombëtare për fëmijë, me një denduri të madhe titujsh e veprash, botimesh letrare, shkrimesh e kumtimesh të ndryshme në shtypin e shkruar, që e bëjnë emrin e tij një emër të nderuar midis kolegëve të tij shkrimtarë e studiues të mirëfilltë në këtë lloj letrar. Rruga e tij letrare nisi në fillim të viteve ’70, në kohën kur letrat tona kombëtare patën një bum emrash cilësorë, që do të ndikonin në përmirësimin e klimës letrare në vend, në rritjen e diapazonit tematik dhe ideoemocional, me të cilat konkurronte aso kohe letërsia, që shikohej me të drejtë si një misionare e shoqërisë së re shqiptare, në luftën e saj për progres të gjithëanshëm kulturor, ekonomik, social e shoqëror në përgjithësi. Astrit Bishqemi është një penë e hollë, sa zhbiruese, me sens të fortë narrativo-psikolgjik, aq dhe përcjellëse e ndjesive dhe mesazheve konkrete, që e bëjnë botën fëminore jo vetëm të fantazojë, jo vetëm të analizojë e të përaqs rrethana e dukuri të ndryshme që ai bën objekt pasqyrimi, por edhe të ëndërojë, të vuajë e të shpresojë bashkë me fatet e personazheve të vegjël. Me këtë penë janë rritur dhe edukuar breza të tërë fëmijësh, që kanë parë dhe shohin në veprën e tij letrare një model të shkrimit shqip të fjalës së bukur të gjuhës sonë, një model të ndriçimit dhe iluminimit të rrugëve që të çon tek e mira, fisnikja, e bukura, tek dashuria për jetën dhe njerëzit. Brezat më të rinj të shqiptarisë, duke përfshirë edhe fëmijërinë time, pra disa breza radhaz, janë rritur dhe edukuar edhe me shkrimtarinë e Bishqemit, këtij letrari që është marrë gjithmonë me fëmijët, duke e shndërruar krijimatrinë e tij në një mënyrë origjinale përcjelljeje të mesazheve të gjithëfarëshme e të gjithëkohshme për të gjithë të vegjëlit. Në krijimtarinë e këtij autori ka jo vetëm larmi titujsh e zhanresh letrare, por dhe freski e origjinalitet artistik, stil elegant e mjaft të pëlqyeshëm për fëmijët dhe të rinjtë, zbulime psikologjike, etike, morale e filozofike, ku buron lëngu i jetës së gjallë njerëzore, dashuria për jetën dhe sistemin e vlerave, mbi të cilat ndërtohen kauzat e një shoqërie njerëzore. Astrit Bishqemi lindi ne Elbasan, ku pas shkolles se mesme pedagogjike, vazhdoi studimet per matematike – fizike ne Insitutin Pedagogjik 2 – vjeçar të Shkodres dhe mandej studimet e larta për gjuhë e letërsi shqipe ne qytetin e lindjes. Ka sherbyer si arsimtar ne shkolla te ndryshme tetëvjeçare e të mesme të rrethit të vet, në Librazhd, në Peqin, në Elbasan dhe redaktor i gazetës lokale Shkumbini. Që nga viti 1981 (fillimisht pedagog i jashtem), jep leksionet e lëndës së letërsisë për fëmijë në Universitetin “A. Xhuvani” – Elbasan. Krijimet e para i ka publikuar që kur ishte ende fëmijë, që në bankat e shkollës 7-vjeçare, për të vijuar më vonë, më me intensitet në shkollë të mesme, në studimet e larta dhe në punën e tij plot pasion e përkushtim në fushën e shkrimeve, publikimeve dhe hapësirave të tjera letrare e artistike. Bishqemi ka shkruar vjersha, tregime, romane, tekste mesimore, novela. Ndër veprat e tij kryesore të botuara në kohë mund të veçojmë: novelat Gjoksshkëmbi, Tregim per nënën trimëreshë, Përtej oborrit diellor, Partizani fotograf, Një verë plot ngjare, Kur çelin livarezat e arrës, Epitafi dinak, Burgu i qelqtë, Zezona e qumëshit; vëllimet me tregime Detyra 1974, Çelësi i depos 1976, Gëzofi i tokës 1977, Kallëzimet e kokrrëzave të breshërit 1978, Fidani i dardhës 1978, Drugdhendësi i vogël 1978, Trimëria 1985, Dhëmbët e ujkut 1996, Kur nisa rrugën e shkrimeve 1997, Thesi i gjallë 1998, Gjyshër e nipër 2001, Si ia hodhëm kompjuterit 2002, Papuce për princ Pison 2003;; romanin “Si u rrit një poet”; përralla e përshtatje “Ali Baba dhe dyzet hajdutët (ritregim),1993,2003, Gazmore 300 e ca …buzëqeshjesa?, 1996, Shtëpiza ime, 2003, Maçoku me celular, 2004; romane: Me vështrimin lart, 1986, Udhëtim i jashtzakonshëm (fantastiko- shkencor),1987, Zemër, o bir!,1999, Fustanet e dallandysheve,2003, Kronikë me tank,2004; Shqipërime -Tekste te letersise per femije dhe studime; studimet letrare “Misionarë të letërsisë, Braktsija e hapyy end-it etj. Astrit Bishqemi ka një veprimtari të gjerë në fushën e krijimtarisë letrare, por ai spikat veçanërisht në krijimtarinë për fëmijë, ku mund të themi me plot gojën se është një nga autorët me profilin më të plotë e më të adhuruar nga bota fëminore. Në këtë krijimtari të gjerë e të begatë spikat një talent përtej të zakonshmes, një talent që kërkon në histori dhe në përditshmëri, për të gjetur ato fije lidhëse midis kohëve dhe epokave, midis brezave dhe etnive, që të mund të përcjellë mesazhe të freskëta e kuptimpolte për çdo brez e për çdo kohë. Në këto krijime duket një dorë mjeshtri, që jetën dhe pasionin e tij e ka të lidhur me letrat, me fatet e popullit të tij, në udhëkryqe kohësh dhe epokash, të cilat i ka pasqyruar mjeshtërisht në romanet, tregimet, novelat, poezitë e poemat e tij të arrira, të shkruara me ngrohtësi dhe sharm estetik. Shkrimtaria e tij iu drejtohet fëmijëve dhe ka për objekt shqyrtimin artistik, etik, moral e filozofik botën fëminore, por librat e tij mund të lexohen me endje dhe nga të të rriturit dhe mund të themi se janë një shkollë e të shkruarit bukur dhe në mënyrë të figurshme të gjuhës sonë të pasur e të begatë. Bishqemi ka një stil të thjeshtë, komunikues dhe të rrokshëm për t’u thithor nga fëmijët. Aparati i tij shkrimor ka një vektor të përpunuar hollë dhe me shije, pa lajle lule të kota, pa retorikë dhe proliksitet. Magjia e rrëfimeve dhe imazheve liriko-epike të Bishqemit të prek thellë në shpirt, të bën të ndihesh pjesë e rrëfimit, pjesë e objektit dhe subjektit narrativ, lirik apo dramatik, me të cilat ka operuar autori në të të gjithë shtrirjen e interesave dhe zhanreve letrare. Rrëfimet e tij janë të shtruara dhe zbulojnë hap pas hapi sekretet e ngjarjeve dhe personazheve, janë në linjën e një udhëtimi estetik dhe psikologjik, plot befasime, thellësi dhe ngjyra impresioni. Realizmi është i thellë dhe anon nga magjikja dhe trandenshentja, fantastikja, çfarë i bën rrëfimet e tij të lexohen me një frymë nga fëmijët, por dhe nga të rriturit. Me Bishqemin kemi të bëjmë me një individ të përkushtimeve të ditëpërditshme e natëpërnatshme, për afirmimin e vlerave artistike mbarëshqiptare, për t’i dhënë kulturës sonë kombëtare atë zë që ajo realisht ka në hapësirën e kulturës europoane e të përbotshme, në këtë erë globale që po përjetojmë, edhe në letrat për fëmijë e të rinj. Emri i mirënjohur i Astrit Bishqemit është një model për të gjithë ata që duan të ecin në gjurmët e korifejve të shkrimatrisë dhe mendimit shqiptar, shembull dhe burim frymëzimi për të gjithë ata që e lexojnë dhe respektojnë veprën e tij të vyer. Sa herë që të lexosh e të rilexosh veprën e plotë dhe shumëdimensionale të këtij autori të mrekullueshëm të trojeve tona, dehesh me mushtin e freskët të figurave, me koloritin e pasur dhe plot ngjyrime stilsitike të fjalëve e figurave, me ndërtimin aq harmonik e të rrjedhshëm të fjalëve e fjalive, për diaologjët e shkathët e plot sharm, për gjithçka mjeshtërore që vë në dispozicion të botës fëminore ky shkrimtar me aq sqimë dhe aristoktrat në përdorimin e gjuhës.
    Shkrimtarë si Bishqemi janë shkolla të gjalla të përvojës artistike për të rinjtë, që duan të dalin në rrugën e letrave për fëmijë, rrugë e vështirë, mjaft e vështirë, por që kur i shkon asaj deri në fund, siç po bën përditë ky autor, e kupton se ia ka vlejtur, se ia vlen e gjithmonë do t’ia vlejë të shkruash për një brez të bukur e për një botë të bukur…

    6

    Ago NEZHA

    Buzëmbremja te kalaja e Vlorës

    Dielli rrokullisej si një top bari,
    Detin skuq nga perëndimi,
    Te kalaja me pushkë rri ushtari
    Aty pranë, detit gurgullon burimi.
    Rreth vetvetes seç mbështillej dielli ,
    Si një fustan flake, nusërie
    Dhe si një kredharak i çmendur qielli
    Zhytet thellë detit, ku po bie.
    Seç u mbytën rrezet, çu treten në ujë
    I trazuan valët dhe i bënë rrëmujë…

    O Grua!

    Ti që mposht perandor,
    Filozofë e shkencëtar.
    Çfarë fuqie vallë përdor
    A s’më thua?
    Se nga goja jote dua ta dëgjoj
    Grua, moj e shenjta Grua!…

    Azili

    Të pyes, o nënë
    Të pyes, vëlla,
    Të pyes, baba,
    Të pyes, o motër,
    Ti a ke pjellë
    Ke pasur votër,
    Si ike, dhe i le nga pas,
    Shtëpinë plot kujtime
    Dhe varret, rrugët, pragun tënd
    Që ty të rriti me thërrime.

    Dhe zogjtë fluturojnë mbi re
    Se ja, hapësira nuk ka fund,
    Por një ditë kthehen në fole
    Po ti, o bir, ku ke humb?
    Si zë i mallëngjyer në shkretëtirë
    Nje sy diku po e qorron
    Për nënën tënde s”ke mëshirë
    Kjo plagë çdo ditë më lëndon…

    Po troket pleqeria

    Sa pak kam thënë
    Nga ato që di,
    Nga koha kur isha
    Fëmi e rini…
    Dhe tani që afrohet
    E shëmtuara pleqëri,
    vëndi s’më mban,
    Pa këngë dot s’rri…

    Se dua me këngë ta zbus
    Murtajën e moshës së shkretë,
    Prandaj unë Zotin e lus…
    Me këngë në gojë të vdes…

    Heshtje e plagosur

    Heshtja vret veten,
    Koha shkel zakonet
    Po kujtimet mbeten
    Stinet le të ndërrohen.
    Vish e çvish kostumet
    Të kuqe e blu,
    Kundërmojnë parfumet
    Fustanet mbi gju,
    Zvogëlohet dita
    Nata vetëm rritet
    Heshtja e plagosur
    Rrugës përpëlitet….

    Buzeqeshje e zemëruar

    Të pash të menduar
    Ti më buzëqeshe,
    Buzeqeshje e zemëruar
    Si një diell prej vjeshte…

    7

    Liza Ndreca

    Iluzioni i lumturisë…
    (Mbi motiv të njohur)
    -Skicë-

    Ishte një djalë i pashëm, që gëzonte dhe një shëndet të plotë. Veçse, që nga adoleshenca e deri ne moshën e pjekurisë, merr një punë e le një tjetër, me gjithë përpjekjet e here pas herëshme për të mëkëmbur shtëpinë e tij, si djalë i vetëm që ishte, s`ja kishte arritur dot. Me pak fjalë, me lekun nuk po ndërtonte marrëdhënie të mira. Ndaj ishte gjithmonë i ngrysur e fytyra i qeshte rrallë. Një ditë prej ditësh ndryshe nga herë të tjera, shkoi në shtëpi shënd e verë. Familjarët e panë të habitur nga kjo kthesë e papritur. Çartën sytë duke pritur me padurim të merrnin vesh shkakun. Ky s `priti një as dy e ju drejtua të atit:-Baba , tani do i themi varfërisë” ik zhduku”! Do gjej një punë “për kokë të punës”, që gjithë mëhalla t`ma kenë lakmi. Të sjell djali yt sa të duash, para e flori. U bënë të gjithë sy e veshë ta dëgjonin. -Po hë, na thuaj, -ju kthye i ati me padurim. -Po ja, do luaj kumbar! Atje dynjaja u bëkan zenjin! Filloi hare e gëzim në shtëpinë e tyre, sa më nuk thuhet me gojë. E ndërsa të atit buzeqeshja i ngriu në buzë. “Paskemi qenë qarë kot- mendoi me vete,- tani u bë hataja! Mbajti frymën për të mbuluar emocionet dhe i foli të birit: -Mirë biri im, veç të lë një amanet . Pa gjetur lojtarin më të madh të të gjitha kohrave (nga këta që janë gjallë) në Paris, mos ia nis. Paratë për ta kërkuar, ti jap unë. Atëhere je i lirë në zgjedhjen tënde. Ju betua i biri që do ta ndiqte këshillën e tij. Mori paratë, bukën në trastë dhe u nis. Pyeti të parin që takoi sa doli në qytet. – Kush është më i madhi bixhozli? – Ja ai atje,- e drejtuan në qendër. Vajti ta takonte i mahnitur nga pasuria e tij. Kishte pafund hotele, pallate saraja ku nëpërmjet tyre shikonte parajsen. U afrua ngadalë dhe e pyeti:-Ti je lojtari me i madh i Parisit?- Jo,- i tha – Më shumë se unë ka luajtur ai që banon aty, pak me tutje nga unë. Me vrap u nis tek ai. Kishte dhe ai pasuri pafund, por jo aq sa ky. Të njëjtën pyetje i drejtoi dhe atij dhe ai të njëjtën përgjigje si i pari, e nisi për tek një tjetër. Tjetri me pallate e hotele plot, por as sa gjysma e këtyre të parëve. E kështu me radhë vazhdonte rrugën në drejtim të lojtarit më të madh e që gjithnjë pasuria i bëhej më e vogël, derisa përfundoi tek një burrë i thyer në moshë që kishte veç nje kasolle mbi krye. -Ti je lojtari më i madh i ketyre anëve?- pyeti plakun që ishte me krye në hi. –Jo- i tha,- më i madh së unë, është ai atje që po rri në hije të rrapit. Ndërkohë, duke falënderuar tjetrin, u drejtua për tek ai. Pas përshendetjes i bëri pyetjen që tashmë e kishte përseritur dhjetra a ndoshta dhe qindra herë: -Ti je lojtari me i madh i ketij vendi? –Po- ja ktheu ai,- nga gjithë ata që jetojnë po, unë jam! – Po ç’ne more xhaxha,- s’iu durua te tërhiqte pyetjen, ç’ne që s’ke gjë mbas shpirti, kur të tjerët lojtarë më të vegjel se ti, kishin plot hotele pallate, pasuri pafund??! -Degjo biri im-i tha plaku,- Që të gjithë janë rrugës për këtu. Për fat të keq me radhë, njëri pas tjetrit përfundojnë këtu. Dhe unë atje isha, i mora shkallët me radhë. Por ti qe ke ardhur te gjesh plakun tek rrapi pa shkuar akoma atje, paske shpetuar. Të bëja këtë shume vite më parë, do shpëtoja dhe unë. S’do më gjëje këtu!!

    3

    Petrit DERRAJ – SMOKTHINA

    I MBIU NJË MINË NË DERË

    Hapur një gazetar
    Një zyrtar kritikoi.
    Të nesërmen makina
    Shpejt i avulloi.

    Demaskoi për pazare
    Një shef drejtorie,
    U gërdis së shari
    Me libër shtëpie.

    Kritikoi në shtyp
    Një palo aferë
    Në mbrëmje i mbiu
    Një minë në derë.

    KUSH TË KA STOLISUR

    Kush ta bëri trupin
    Aq të hazdisur,
    Selvi e stolisur?!

    Kush ta bëri buzën
    Si sheqeri tretur,
    Qershizësa e pjekur?!

    Kush ta bë të ndritur
    Ballin e lëmuar,
    Agimi praruar?!

    Po sytë e bukur
    Kush t`i bë të shkruar,
    Qielli kaltëruar?!

    Kush ta bëtë hollë
    Vetullën shushënjë,.
    Hënëza e ngrënë?!

    NË BALLIN TËND
    Në ballin tënd të rrudhur
    Një pentagram me nota dhimbjeje.
    Në ballin tënd të vuar
    Një dhimbje e kompozuar.

    9

    Valentina Llapri Plaku

    BOTA SIPAS KËNDVËSHTRIMIT TIM!
    (Skicë)

    Bota duhet parë në këndvështrim të ëmbël dhe pozitiv, sa më ndjesi të mira dhe pozitivitet të shohim e shpërndajmë, aq më e mirë bëhet ajo në të vërtetë. Po kush është bota! Çfarë kuptojmë vallë me këtë fjalë, e përbërë nga katër shkronja: B_O_T_A.Pra sipas këndveshtrimit tim, bota jam unë, je ti, është ai apo ajo, janë ata atje, pra bota qenkemi ne. NE- si një e tërë e të pandarë, bota jemi ne, rus apo gjermanë, izraelitë apo amerikane, indian apo filipinas, japonezë, kaur, musliman apo algjerian. Ne formojmë botën dhe prapë sipas këtij këndvështrimit tim, e gjithë kjo botë, ka nevojë për ëmbëlsi dhe dashuri, bashkim vëllazërim dhe mirëkuptim. Si një e të pandarë, padyshim dalëngadalë, kur arrihet mirëkuptimi mbarëbotëror i plotë, atëherë lind edhe nevoja e një komunikimi të përbashkët, po mbarëbotëror! Dhe ky bashkëpunim-komunikim, nuk duhet të jetë i cekët, as asnjanës, por i PLOTË. Dhe nëse ai arrin të jetë i plotë, atëherë, kemi ëmbëlsimin total maksimal të botës , të përbërë nga po ne ata ato, etj….dhe me krejt ëmbëlsimin, kuptojmë mirësinë dhe dashurinë.Nëse bota do të shihet me këndvështrim ëmbëltor, atëherë, ne, protagonistët që bëjmë pjese në të, dhe që jemi pjesë e saj, duam apo nuk duam, do bëjmë të mundur, ecjen pandalim të saj, në udhën e bukur e të mençur të DRITËS! Që do të thotë, në udhën e paqes, begatisë së shpirtit, harmonisë gjithpërfshirëse, shpërndarjes së dashurisë së pastër e pa interes, dhe ky;- Më besoni, është vërtetë PROGRES!

    10

    Pozaet QOSE

    SY SMERALDËSH

    AEROPORT TINGUJSH

    Pista të bardha,
    Pista të zeza,
    Një çelës soli, si kullë kontrolli.
    Një qengj i kaltër,
    Me një blegërimë të largët malli,
    Në ujin që ikën
    Shkruan pentagramin.
    Nga avioni i radhës dalin udhëtarët;
    Një urë qabeje,
    Një vajzë valësh.
    Përdore mbajnë një kunadhe leshverdhë,
    Që turpshëm sheh, si zog i trembur
    Dhe mbjell smeraldë
    Me buzëqeshjen e pafajshme të engjëllit.
    Shpirti i tij binjak është në sqepin e zogut.

    KTHIM I DYSHIMTË
    -Dëshmorit Skënder Qose-

    Pas dhjetëra vitesh ne t’i gjetëm eshtrat,
    Të njoma qenë, si degëza lajthie
    Dhe kur t’i rivarrosëm në varreza,
    S’lamë fjalë pa thënë për ty, flijim rinie.

    Shtatëmbëdhjetë vite kalendarit
    Ia kishe vjedhur heshtur në Sojnik,
    Kur fyellit i bije ëmbël malit
    Mes ëndrrave, si sy, që mblidhnin dritë.

    Ah, kaq i ri u bëre strehë për vdekjen,
    Të qau ajo ty me lotë të zinj,
    Megjithëse vendit tënd ia takse jetën,
    Kur frymë e fundit humbi nën ullinj!

    Kaq vite shkuan që ti, mes zhgënjimit
    E mban mbi kraharor të rëndën baltë.
    Më mirë të kishim lënë atje ku ike,
    Se marrëzisht të humbnim kështu prapë.

    QORTIM

    Mjaft më, or mik, më foli dashuria,
    Më thure vjersha me betim e lot,
    Kur valle hedh udhëve uria,
    Porsi një foshnjë, që kurrë nuk u ngop dot.

    Duhet të jetë rebele fjala jote,
    Të ulërijë e të gjëmojë në skaj,
    Si bëri një Migjen, baltë bote,
    Që zot u bë e s’humbi kurrë pastaj.

    S’e desha veten pas fjalëve të çmuara,
    U struka dhe u bëra sa një dorë.
    Vërtet me lotët larg unë kisha shkuar,
    Duke guxuar të isha një shenjtor.

    Por, pas kësaj, dhe unë i inatosur
    I fola dashurisë, si korb i zi;
    Nëse s’e shfaqa botën e baltosur,
    Ta dish, e shtrenjtë, se shkaku ishe ti…

    NUK MË PËLQEN…

    -Mjellmat shpesh vdesin nga hidhërimi, kur u vdes i dashuri-

    Nuk më pëlqen të bësh si mjellma
    Që, kur të vdes, të shkosh si unë,
    Por të më mbash aty te zemra,
    Si një fill shprese nëpër gjumë.

    Mund të martohesh me nje tjetër,
    Megjithëse zemrën e ke copë,
    Dhe mua, si një plagë të vjetër,
    Ti kurrë të mos më shërosh dot.

    Kështu unë ty nga vdekja ime
    Do mundem të të shoh me mall
    Dhe do të çel çdo cep lëndine
    Ca lotëlule, si kristal.

    Pse duhet që të bësh si mjellma,
    Të vish me mua, po të vdes,
    Kur aty lart dritëron zemra
    Dhe fton ringjalljen çdo mëngjes?!

    KUJDES, KËTU BANOJNË NJERËZ

    Ti, alien, që vjen me disk fluturues
    Dhe sytë kureshtarë i mbjell kudo që shkel hutimshëm,
    Që limfën e drurëve e kthen në energji valore
    Dhe të qeshurën në një dritëhije të mistershme,
    Ec i ndrojtur te ky planet dhe zhurmën mbyte brenda vetes,
    Siç mbysim të qeshurën në një vargim të përzishëm,
    Ktheji në fjalë zhurmat e tua të çuditshme,
    Të cilat së bashku, me gjuhën e flladit të verës
    Pëshpërisin: Kujdes, këtu banojnë njerëz!

    Ti, vrasës i lig e i pashpirt,
    Që jetës i jep shkelmin me indiferencë,
    Si një petke të ndotur, që të ka zënë udhën
    Dhe ngërdheshesh me veprën tënde të gjaktë,
    Krismën e shpirtit tënd të frikshëm shuaje
    Dhe kthehu tek ora e vjetër,
    Që shkruan me tik-taket e saj të panumërta:
    Kujdes, këtu banojnë njerëz!

    Klithmë e tmerrshme e luanit të xhunglës,
    Që rrënqeth gurët e drurët
    Dhe ujin e dritën i tremb, si nata e errët fëmijën e vetmuar,
    Bëhu e butë, si ajri dhe bari,
    Që mbështjell trupat e vullkantë të të dashuruarve
    Dhe kthehu në fjalë përgjërimi,
    Si fjalët e nënës për fëmijën e humbur prej vjetësh,
    Duke shkruar në qiellin e lartë, pa asnjë çast mërie:
    Kujdes, këtu banojnë njerëz…!

    11

    FABULA

    Andon Zako Çajupi

    Bretkosa që deshi të trashej sa një kà

    Bretkosa sa një ve,
    pa një ka sa një deve
    dhe nakari nuk’ e la,
    desh të trashet sa një ka.
    Kur vu këtë gjë ndër mënd,
    vate u shtri ndë një vënd
    duke ngrën e duke pirë,
    që të fryhet sa më mirë.
    – Shihni, shihni, sa u rrita, –
    thërrit e thoshte përdita.
    – Mos u mburr’ e mos u mbaj, –
    i thoshnë shoqet e saj.
    – Shihni, nukë jam sa demi?
    – Jo! – Shikoni. – Jo, të themi.
    – Pa shikoni këtë bark
    si të kaut. – Jo, je lark! –
    Bretkosa, nga marasi,
    u fry, u fry gjersa plasi.
    Shumë njerëz ndë këtë botë
    thone se janë të zotë;
    si bretkosa mendohen
    mburren e lëvdohen.

    Cinxeri dhe milingona

    Cinxer’ i marrë
    gjithë behare
    e shkoi duke kënduar
    ndë kopshte të lulëzuar
    Po behari shkoi,
    cinxeri pushoi
    dhe zuri të qajë
    se s’kish se ç’të hajë.
    T’i mos vdesë nga uria
    një ditë del nga shtëpia,
    dhe miligonës i thotë:
    -.Zonjë, sot bën shumë ftohtë.
    s’ka ç’të ha dhe jam sëmurë,
    po nëmë dy koqe grurë,
    ta kthej prapë në korrik.
    në më ke gjiton dhe mik
    Të të vijë keq për mua.
    Po milingona s’ep hua
    se është fort e shtrënguar
    — Në behar s’paske punu
    Thotë zonja milingonë.
    — Këndova, për zonë,
    beharë të terë
    ndë fush’ e ndë male,
    — Fort mirë ke bërë,
    tani hidhu valle!

    Naim Frashëri

    Ujku Dhe Qingji

    Ujku pa fe
    Erth në kope
    Dhe, si s’pa qën,
    U fut nër dhën,
    Një qënq zuri
    Zëmërguri.
    Qëngji i tha:
    “Ore vëlla?
    E po përse?
    As më rrëfe
    Se ç’faj të kam?
    I vogël jam.”
    Ujku i tha:
    “Do të të ha!
    A e mba mënt
    Më këtë vënt
    Kur më shave?
    Më the xhave!”
    Qengj’ i thotë:
    “E ke kotë,
    Unë sivjet
    Jam përmbi dhet.”
    “Mase, i tha,
    Qe yt vëlla.”
    “Vëlla, tha, s’kam,
    I vetëm jam.”
    “Fort mir’, i tha,
    S’paske vëlla,
    Po jot ëmë
    Ç’pati prëmë
    Që më qërtoi
    E më kallëzoi?
    Do më zinin,
    Të më vrinin!”
    Qengji i tha:
    “Dy muaj ka
    Që s’më rron më,
    Ah, ah, im më!”
    Dhe s’duroi dot,
    Po qau me lot.
    “E yt atë,
    Një brigjatë,
    Më pat vrarë
    Mon’ e parë,”
    Tha makuti,
    Shpirtladuti,
    Dhe më s’mënoi;
    Më s’e mundoi,
    Po posht’ e vu
    Edhe e zu
    Nga lëfyti
    Edh’ e mbyti,
    Se të ligut,
    Zëmërshtrigut,
    Nuk i vjen keq
    Për një që heq

    Dritëro Agolli

    Dijetari dhe gomari

    Vështrimet racionale dijetarit
    I shkuan tek një bajgë sipër trarit.

    Përpiqej në mendime, bëhej copë:
    Si mund të kishte hipur lart një lopë

    T’ia bënte bajgën trarit të plevicës
    Sikur të kishte këmbë e thonj të micës!

    Tek fantazonte mençëm dijetari,
    U ndodh praktiku tokësor, gomari

    Dhe tha: “Ky Tra një vit e ca më parë
    Oborrit ishte hedhur për t’u tharë.

    Kur trari rrinte gjerë e gjatë i shtrirë,
    Një lopë e bëri bajgën më të mirë;

    Me bajgën trarin në tavan e vunë,
    Që dijetarëve t’u hapnin punë,

    Të vrasin mendjen zgjuar ecë e jakë:
    Si hipi lopa lart të bënte bajgë…”

    U përshëndet me veshë e shkoi gomari,
    Me sy nga bajga mbeti dijetari.

    Njeriu në garë me gomarë

    Një ditëz të diel
    Njeriu me gomarë
    u futën në garë:

    Gomari në diell
    Filloi të pëllasë,
    Njeriu të bërtasë.

    Gjykonte juria:
    Kush bënte më shumë
    Potere dhe zhurmë.

    Dhe tha Perëndia:
    “Njeriu nga kjo garë
    Fiton mbi gomarë.”

    Ferit Lamaj

    Kanarina

    Bukuroshja kanarinë
    në kafaz rri e trishtuar,
    sheh një ujk që ulërin …
    ulërin si i tërbuar …

    Ahh moj botë ..botë e mbrapshtë
    kë mbyll brenda dhe kë len jashtë.

    Kravata

    Ai burrë ka shkalluar
    e lidh gruan këmbë e duar.
    Por kravatën burrë ziu
    se lidh vet ja lidh komshiu.

    Ujku

    Ujku killer i vërtetë
    i ka vrarë nja 7-8 vetë
    Një ditë ujku veten vrau
    me një pushke pau pau .

    Ja pret dhelpra: s´është i marrë
    kushedi se sa ka marrë…

    Vangjush SARO

    Mirazh

    Një kalë shkretëtirës po i binte me pash,
    i lodhur, i vetmuar, pa moral.
    Befas i zunë sytë një oaz
    dhe qenia e sfilitur u ndal.
    Oazi dukej i bukur, i brishtë,
    edhe pse ndërronte pareshtur;
    kali me durim drejt tij u çapit,
    i zhytur në shpresë e në heshtje.
    Por ndërsa veç qasej kali i shkretë,
    e prushëronte ajri i nxehtë,
    larg e më larg ai oaz
    në shkretëtirën maraz…

    Përpëlitja…

    Një flutur nate, e mbetur vetëm,
    gris heshtjen në dhomën e qetë:
    përplaset pareshtur te abazhuri;
    ndonjëherë (shushka) dhe pas murit.

    Ç’ kërkon tamam, s’e di as vetë
    por drita pareshtur e thërret;
    dhe pse e djeg, e gicilon… Ani!…
    Ajo sërish atje ngarend, pareshtur,
    pa u lodhur, deri vonë…

    Dhe veç kur zgjuar s’gjen askënd
    (sepse dhe drita është shuar)
    e zë një cep diku pa zhurmë,
    mbledh mendt’, i ul krahët e tretur,
    të bëjë dhe ajo një sy gjumë –

    Prova

    Jepte e merrte një ditë Largësia,
    me mikeshën e saj të quajtur Kohë:
    -Unë jam masë, kam sekretet e mia;
    njerëzit unë i vë në provë…
    -Ke të drejtë – i tha Koha, e duruar.
    Them, distanca mat durimin mbase.
    Po për ditët dhe javët e mia ç’më thua,
    pa to, a nuk do ishte prova false?…

    Iljaz BOBAJ

    Breshka dhe çakalli

    Në zgjedhje, ujku fitoi votat e pyllit,
    Çakalli i himtë u çmend prej gëzimit.

    More, i tha breshka, mos qenke i metë?
    Ujku fiton, ti hidhesh përpjetë.

    -Eh, moj breshkë, s’merr vesh nga kjo punë
    me postin e tij, marr post edhe unë!

    Derrkuci dhe posti

    Derrkuci nuk pranoi ministër.
    -Dua, tha, kryetar dogane!
    E meqë këmbënguli, në doganë e nisën.
    Njerëzit shqyen sytë me mendjen e Gicit:
    -Për një cope doganë,la postin e ministrit!
    Po derri dha shpjegime:-Post i ministrit
    Është një lopë që milet nga gjiri,
    Kurse dogana, një minierë floriri!

    Goja dhe buzëqeshja

    Dyfytyrësia
    Shkonte nëpër rrugë,
    Nga pas Buzëqeshja,
    I qe ngjitur pullë.
    -Ku shkon i tha Goja,
    hapur skaj më skaj.
    -Si ku shkoj moj Gojë
    Unë jam maskë e saj.

    12

    Ermentila Guci

    Brenda Rrethit

    Dielli dogji zemrën
    e detit.
    Njeriu hoqi maskën e hijes,
    duke luajtur jetën brenda një rrethi.

    Dielli mbi zemër
    ndriçon,
    e dashuron
    si rreth i florinjtë.

    Boshti i natës

    Natën fjalët vdesin
    psherëtima,
    tinguj,
    tik-taket e akrepave
    të orës së vetmuar,
    Veshin natën…
    Fjalët presin mëngjesin
    të dalin nga guaska e heshtjes,
    Të duan e të vrasin
    botën njerëzore.

    13

    GJON NEÇAJ

    ZHGËNJIM…

    Edhe pse lindëm (siç mendon njerëzia),
    për të qenë të përjetshëm,
    vdekja na sillet si fantazmë çdo ditë
    pranë vetes.

    Kjo poezi (pa poezi!) për mua
    e të gjithë,
    Qoftë gënjeshtër !…

    S’JE MË…

    Puthje e ëmbël që vjen natës gënjeshtare,
    Puthje e ëmbël prej ëndrrës e gatuar,
    Puthje që të shijoj deri në mëngjes,
    Pastaj më tretesh e më lë të vetmuar.

    Ç’BURRËRIM I VONË

    Termopile në jetën me standarde absurde,
    Miklojmë vitet e sotme moderne;
    Ne, bijtë e Jezusit të murosur në kryq
    Tash dymijë vjet.

    Edhe sa mijëvjeçarë
    Na duhen për t’u çburrëruar.

    ÇASTE…

    Mjaullima rinoceronti,
    N’prehistori të mijëvjeçarëve;
    Oshëtin zeri i zanës bjeshkëve të Gashit;
    Grumbuj turistësh nga metropolet europiane,
    nga ana e anës…

    Sylbica,
    Doberdoli,
    Koshutica.
    mrizave dhënte gerhasin në torishta,
    e deshtë kruajnë veshët nën dritën e hënës…

    HAIKU I VERËS
    xxx
    Qielli i bruztë,
    çfarë freskie!
    Mban hënën mbi supe;
    xxx
    Dielli vezullonte majave,
    Ende agu mëngjesor;
    Fresk bjeshkëve, rudinave…
    xxx
    Gjarpërinjtë,
    Mureve të staneve;
    Roje të sigurta…
    xxx
    Boronicat,
    Madhështore shpateve,
    Kuqlojnë faqet e çikave .
    xxx
    Këngët e zogjve,
    Lindin në haikutë e verës;
    Gushti troket staneve.

    14

    Bardha ALIMETA

    MIKES TIME…

    Jetojme te dyja në këtë botë,
    unë e heshtur, ti pa zhurmë s’rri dot.
    Ti, do të dish ç’bën komshija,
    mua s’më mjafton koha për punët e mia.
    Eja e dashur e bëj si unë që botën ndryshoj,
    me imazhin tim, largoje ti helmin dhe xhelozinë
    prano të bukurën dhe dashurinë.
    Jetojme te dyja në këtë botë,
    unë e heshtur, ti pa zhurmë s’rri dot.

    RRUGËS

    Dielli çel mëngjesin,rruga shtrihet tej,
    Pemët për rreth saj sikur e dëfrejnë.
    Rruga zgjatet, zgjatet, tej në horizont,
    dielli sapo zhduket, hëna del në sfond.
    Rrugës gjarpëroshe, dielli i mungon,
    Por drita e hënës, bukur se ç’ mi shkon.

    NE SYTË E TË TJERËVE

    Në sytë e të tjerëve, mund të jeshë gjithkush
    një princ i madh, ose askush…
    E flasin, flasin papushim,
    deri sa vdekja, na mbërrin.
    Por dhe pse je në përjetësi,
    nga bota lart, nuk gjen qetësi…

    S’ DI

    S’ di më ç’ të them për ty,
    nuk gjej fjalë të të përshkruaj.
    Di se shumë të dashuroj
    E çdo gjë tënden dua fort,
    e ndjej mungesen tënde.
    Malli shpirtin po ma djeg,
    ah, puthja jote përvëluese,
    ma ka prishur mëndjen krejt.

    15

    DASHURIA

    Rita Oxha (Hoxha)

    Një ndjenjë,
    një sentiment
    Mëndja humbet
    nga ky pasion
    Që të djeg shpirtin,
    dhe ne xhelozisht e ruajmë
    Përkëdhelja e saj e fundit.
    Ku ne e ruajmë këtë ëmbëlsi
    Dhe këto ëndërra të dobëta
    I ruajmë xhelozisht
    në shpirtin tonë
    Dhe qëndrojmë
    në vartësi të tyre
    Unë shkruaj
    për jetën time modeste
    Nëse këto germa
    mund të shprehin sadopak
    Atë që unë provoj
    pa u limituar
    Tek emocionte që unë ndjej
    Dhe shkruaj
    këto sensacione tani…..
    Atëhere do të dëshiroja
    të ulërija
    Me sa fuqi
    që më del nga shpirti
    Devocion për atë që ndjej,
    për atë që ishe, që je tani..
    Dhe për mua do të jesh
    Gjithmonë e deri në pafundësi
    Dashuri!

    16

    Miq e kolegë, një libër për publicistin Velo Cfarku

    QAZIM SHEHU
    Kohët e fundit, para lexuesit u paraqit libri omonim i D. Hatës për ish kryeredaktorin e gazetës “Ushtima e maleve”, intelektualin dhe njeriun e mirë, Velo Cfarku. Është një libër i një lloji të veçantë, ku një grup intelektualësh, shkrimtarë, poetë, njerëz dashamirës, me shkrimet e tyre analizojnë dhe performojnë personalitetin njerëzor dhe kontribues të Velo Cfarkut nëpër vite, duke e përvijuar këtë nëpër ngjarje, episode të vështira po edhe të bukura, gjithnjë përmes fakteve dhe ideve të kohës. Këta shkrimtarë si, Dukagjin Hata, poet, Sali Leka, shkrimtar disident, Mevlud Buci, kulturolog, Faik Xhani, analist, Hyqmet Hasko, kritik, Nadire Buzo,regjizore, Enrieta Sina, botuese dhe poete, Vasil Bozo, Sali Mandri,etj., na paraqesin në vështrimet e tyre portretin e Velos në kontakte njerëzore, duke sjellë gjithnjë këtë portret në ndërthurjen e dy kohrave, në të shkuarën dhe të sotmen, si njeri që edhe në kohra të vështira, duke punuar në një gazetë lokale nën vëzhgimin e Skillës dhe Haribdës komuniste,ka ditur të japë aq sa lejonte marshi i lëshimit ideologjik copra të vërteta. Velo Cfarku vërteton se në çdo sistem apo rrethanë, pavarësisht sfidave dhe pritshmërive të këqia, njeriu i mirë di të gjejë një mundësi për të bërë më të mundshmen në dobi të njerëzve,edhe pse mundësitë mund të jenë të pakta dhe rreziqet të mëdha. Në librat e tij të mëparshëm po edhe në librin e ri, lexuesi do gjejë me dhjetra episode të jetës së tij në kontakte njerëzore ku definohet dhe jepet në mënyrë të heshtur e të sinqertë ajo traditë e bukur dibrane e mikpritjes, mençuria e popullit, hallet e tij dhe jeta e gjallë e cila shkëlqen me grimca poetike të lavdërueshme edhe pse realiteti ishte i përzishëm dhe jo i favortë. Njerëzit e mire, sidomos kur u bie të kenë në dorë një mundësi, dinë ta zgjerojnë këtë mundësi dhe t’ia presin shtegun të keqes. Do të gjejmë në këtë libër edhe pasazhe të historisë së Gollobordës si dhe të Dibrës, pjesë të rëndësishme të jetës së kësaj popullsie nëpër kohëra, kujtime për gazetarët e talentuar dhe të zotë si Kamber Faruku dhe Garip Troci, gjithashtu promovimin dhe ndihmën që u dha talenteve të reja në gazetari në atë kohë Velo Cfarku, që më vonë u bënë zëra të fuqishëm në fushë të poezisë apo studimit siç është Shaban Sinani. Velo e ndjen për krenari këtë, sepse përkrahja e çdo talenti më tepër se një gëzim për veten është një shërbesë që i bëhet jo vetëm individit si akt njerëzor, po edhe komunitetit e më gjerë. Portreti i njeriut gdhendet dhe skalitet nëpër kohë, atë zakonisht e bën vetë individi dhe koha vë notën e saj. Të gjithë artikullshkruesit e librit rrahin në një pikë: ata zbulojnë vlerat e Velos si njeri, arsimtar, gazetar, sinqeritetin në marrëdhënie me shokët, afrimin me cilësinë e njeriut që bashkon, kujtesën për të bukurën dhe të mirën në jetë, vlerësimin që ai ka për gjithë ata njerëz të mirë që njohu. Edhe pse teatri i kohës ishte i ngushtë me vija kufizuese, Velo Cfarku diti ta luajë rolin e tij brenda njerëzores dhe kujdesit për njeriun, prandaj gjithë autorët duke u nisur nga kjo ide, e veçojnë portretin e tij si një portret emblematik. Zakonisht, ne jemi mësuar të shkruhet për njerëz vipa, për njerëz që media i merr në qendër për shkak të postit apo zhurmës së reklamës që sajohet nganjëherë me parimin: u mbars mali dhe polli një mi dhe harrojmë ata njerëz që në mënyrë të heshtur, larg çdo vëmendje, përvijuan gjithë atë vlerë morale të shoqërisë nëpër vite duke dhënë dimensione të gjëra të kulturës së komunikimit dhe mirësisë. Një nga këta është, padyshim, Velo Cfarku, i cili edhe sot në peshën e tetëdhjetë viteve manifeston kujtesë, kthjelltësi, humor, vitalitetin e një djali të ri, duke u pritur me kënaqësi në gjithë takimet dhe tryezat. Ai ka shumë për të thënë, nga ai ke çfarë të dëgjosh, ndaj edhe autorët na dhanë këtë libër plot ngjyra dhe kujtime me analiza dhe thellime idesh, një libër publicistik, ku nuk mungon herë herë rrëfimtaria e thjeshtë, as stili i kthjellët dhe i shkrifët që përcjell fjalë të bukura për këtë shkrimtar, intelektual dhe veprimtar shoqëror me kontribute të shquara.

    17

    Mesazhet që përcjell libri ‘Krahët e Shpendit’

    NDUE TUSHA

    Skerdilaidi, ose Komandant Shpendi, siç i thërrisnin, vendosi të lërë Tiranën dhe vullnetarisht u rreshtua në forcat e UÇK-së, në luftë për çlirimin e vëllezërve shqiptarë të Kosovës. Ai ishte djalë i vetëm, por mbi këtë fakt dominuan ndjenjat e atdhetarizmit që ushqente, prandaj nuk u ndal. U shqua si luftëtar trim e guximtar në të gjitha betejat ku u ndesh me pushtuesit deri sa ra duke luftuar në moshën 31 vjeçare dhe u shpall Dëshmor i Kombit. Mbresat e forta që më la vëllimi me poezi “Krahët e Shpendit”, shkruar nga babai i dëshmorit Bardhyl Llagami, janë të veçanta dhe të pa krahasueshme me ç’kam njohur deri më sot. Babai i djalit dëshmor, duke shkelur shtigjeve të betejave të të birit, ka arritur të shpalosë përmasat historike të luftës e të heroizmave të UÇK-së në Kosovë dhe në Maqedoni.
    Ashtu si pushka e “Shpëndit” që si duhia godiste pushtuesit gjakatar, me po aq zjarr ndjenjash e mjeshtri artistike penda e Babajt qëndisi vargjet e poezive lirike të vëllimit “Krahët e Shpendit”, për djalin dëshmor, shokët e tij e familjen. Këto poezi n’a sjellin në kujtesë ato këngë elegjiake, që luftëtarin që shquhej për trimëri e personifikonin “or trimi me shtatë zemra”. Kjo shprehje nuk shkon vetëm për Shpendin, por edhe për autorin e vëllimit me poezi. Akti i Babajt të Dëshmorit të Kombit, që zgjodhi të hartojë një vepër artistike për të pasqyruar ato që ndjente thellë në shpirt për të birin dëshmor, për më të afërmin e zemrës, është një dhunti e veçantë dhe vetëm e Bardhylit. Ai në kushtet e një dhimbje të thellë, me ndjenja të lënduara; por duke e frenuar dhimbjen, në sajë të karakterit të tij të fortë, duke bërë gajret në mënyrë shembullore, gjeti forcën për të lënë vajin e për të shprehur në poezi tiparet burrërore e liridashëse të djalit, që luftoi për Atdhe, dijti të pasqyrojë me art një realitet të dhimbshëm, por frymëzues dhe edukues për brezat. Një libër i këtillë i shkruar me lot e dhimbje nxjerr në dritë zemrën e madhe të mbrujtur në valën e dashurisë për atdheun, të djalit Skerdilaid Llagani, që ra dëshmorë duke luftuar për të mbetur i pa vdekshëm dhe të babës Bardhyl Llagani atdhetar, burrë kurajoz dhe poet i spikatur.

    18
    Ana Kondakçiu

    Pasqyrë e thyer

    Të shquaj në pasqyrë
    Dukesh e përsosur
    Tundim i gjallë në shëmbëlltyrë
    Nje overdozë bukurie e marrosur

    Frikë s’kam më nga ti
    Tani shumë mirë të njoh
    E njoh misterin që vlon në ata sy
    Dhe braktis vetveten sa herë të shoh

    Sa keq që s’je e vërtetë
    Tek shikon një pasqyrë të cfilosur
    Të çarat e saj e burgosen përjetë
    Imazhin tënd të dëlirë, të përdhosur

    Shiko dhimbjen, plagën tënde
    Grimin kamufluar në lëkurë
    Lotët rrjedhin gjak mbi fytyrën tënde
    Pasqyrë – sindrome e shpirtit të sëmure

    Vazhdo, thyeje sozinë tënde të murosur
    Reflektimi i saj do të verbojë për jetë
    Ëndërro me sytë e plagosur
    Maskën tënde të vërtetë.

    E fundit lamtumirë

    Ti ndoshta s’e dallove
    Perëndimin në sytë e mi
    Ti ndoshta e harrove
    Të djeshmen – mirazh dashuri

    Si ylber m’u shfaqe
    Hije e agimit miturak
    Shkove si furtunë
    Mbi dhenë e zemrës mbolle lëngatë

    Nën sytë e tu të shkruar
    Lexova alfabetin e shpirtit tim
    Me zjarr në to unë gdhenda
    Plagën e fatit tonë të hirtë

    Kujtimi yt ish korb i zi
    Nga rrjedhë e lotëve u dogj si thëngjill
    Se pas shiut lind ylber i ri
    Lamtumirë e fundit, lamtumirë…

    19
    Koçi PETRITI

    Dashuri

    Ish një vajzë e ish një djalë,
    vajza e donte e djali e donte,
    po Shkumbini i madh me valë
    i kish ndarë e s’i bashkonte.

    Dhe thërrisnin: O o o, të dua!
    po kjo klithmë e lashtë fjalësh
    u dëgjohej: Jooo, s’të dua!
    nëpër thashetheme valësh.

    E humbisnin të dy shpresën
    e shpresonin prap më tepër,
    siç humbet dhe drita vesën
    dhe e gjen mëngjesin tjetër.

    Ooo, të duuaa, nisej fjala,
    Jooo, s’të duuaa, mbërrinte zallit,
    vajza thosh: Më piftë vala!
    Të përpiftë! I vinte djalit.

    Botë me buzë, botë me duar
    anës dallgëve ndërkryer,
    herë për jetë dashuruar,
    herë për vdekje të zhgënjyer.

    Hidhnin fjalën ta kalonin,
    shprishej porsi plisi i kumit,
    hidhnin gurin të qëllonin,
    binte mu në mes të lumit.

    Një çast lumi s’ish më lum
    mes dy brigjeve të mallit
    dhe u bind e ra në gjumë
    dhe u hap e fjeti zallit.

    Rendi vajza e rendi djali
    sa u ngrit një erë e marrë,
    që rrëzoi shkëmbinj nga mali
    e një breshër që s’ish parë.

    Zgjatën duar, vunë gurë,
    shtruan dhimbjet që nuk thuhen
    gjer mbi lumë u bënë urë,
    të kalojnë ata që duhen…

    Për ty që të dua

    Unë emrin tënd e zë rrallë në gojë
    kjo do të thotë që në zemër e ruaj thellë
    veç në ndodhtë të kthehem në rrënojë
    do të dalësh si legjenda mbi një kështjellë

    Unë emrin tënd s’e kam vënë në asnjë vjershë
    E s’do ta shkruaj as në vargun më me bujë
    Kjo do të thotë që gjërat me peshë
    rrinë në thellësi dhe është zor t’i ngresh mbi ujë

    Ju kujtova të gjithave

    Ju kujtova te gjithave juve që them se ju desha
    qe nga m’e hershmja
    gjer tek e vona,
    atë që ish e paputhura,
    atë që ish virgjëresha,
    atë që ish moll’ e sherrit e pelë e harbimeve tona.

    Atë që flijoi për tre grosh dashurizën e parë
    atë që briroi fill pas muajit të mjaltit nën mua
    atë që ngurroi n’udhëkryq djall a ëngjëll të marrë
    atë që kuptoi që s’e desha, që sapo i thashe “Të dua”

    Ja, po me ngjan sikur ngrihi nga heshtja e honeve
    të ndryshme, të shumta si ngjyrat, si zogjtë
    ju fluturuat mbi prushin epshor të pasioneve
    donit të ngroheshit, pendët e bukura dogjët

    Vjen perëndisht edhe ti që të desha së pari
    pikëz e artë, flurorja, si rreze e përthyer mbi lotë
    të shtrij e të shkoj përmbi buzë serish si dikur një fill bari
    ti nis këndon edhe qan: Dashuria bën xhiro në botë!

    Prap unë u desha pa ty
    ti prapë u puthe pa mua
    erdhën pas teje të tjera, shuan ç’rindizet e digjet,
    erdhën, po s’hyri askush gjer në pronat e tua
    mes njëri-tjetrit shkon lumi që ndan e bashkon të dy brigjet.

    Zbriti dhe suta e Veriut
    mbërriti edhe krrilla prej Jugut
    unë i pranova të gjitha, të gjitha, të gjitha
    toka, grua beronjë, palluar prej plugut
    qan kur s’ngarkohet me pemë
    qesh kur mbulohet me drithëra

    Ja, ku po vjen dhe m’ë vona, mjellma e fundit
    mjellma e fundit brymuar nga vjeshta
    hirin hënor të flijimit kalimthi ma shkundi
    brymën e ikjes pa kthim më brymoi përmbi vjersha

    Unë kështu dimëroj gjer në flirtet e vona
    herë i rishuar, herë i rindezur, sa mund
    jam gati ç’do një ta ridua sikur t’ish vërtet Dezdemona
    pastaj ta harroj si një libër qe s’mund ta lexosh gjer në fund.

    Vallja gorare

    Me një shtyrje gjuri ngjitet
    Me një thyerje gjuri zbret
    Sikur ecën nëpër vitet
    Po çon historinë e vet

    Sa shpalos një trill shamie
    Nga mëngoret e mëdha
    Del një re thëllëzërie
    Ç’gushëkuqe e ç’guguçe ka

    Me çdo palë fustanelle
    Fllade mbledh, furtunë përcjell
    Herë muros një mur kështjelle
    Herë përkulet lule mbjell
    Pa kur shenjë bën me vetull

    Ç’gurrë gërrnetash rrokullis!
    Njëqind shqipe mbledh nën sqetull
    Treqind shqipe larg i nis
    E me nje shtrëngim të dorës

    Shoku shokun supit kap
    Brof te shohë nga Guri i Gorës
    Mbi Tomor e mbi Korab
    Nën opingat xhufkëkuqe

    Tokën dredh e ajrin gris
    Herë përzen një nisje lufte
    Herë në hon një xhind gremis
    Dhe nën vetëtimë të xhufkës

    Shoku shokun rrok përkrah
    Brof të shohë nga sheshi i luftës
    Përtej maleve çfarë ka?
    Me një shtyrje gjuri ngjitet

    Me një thyerje gjuri zbret
    Sikur ecën nëpër vitet
    Përcjell historinë e vet…

    20
    Poezia dhe modestia në pikturën e Robert Gucit

    Llambi Blido

    Në krijmitarinë piktorike të periudhës 1998-2011, vëmendjen e spektatorit si dhe të specialistëve e ka tërhequr midis të tjerëve edhe piktura e Robert Gucit. Pëlhurat e tij kanë bërë përshtypje për gjallërinë, shijen, poezinë. Është e tepërt të themi se kjo arritje nuk ka gjetur jehonën e duhur në shkrimet e ndryshme apo në kritikën e artit, me ndonjë përjashtim. Formimi fillestar i Robert Gucit ka pasë qenë ajo e një studenti të specializuar për artin e grafikës. I diplomuar në të njejtën kohë me piktorë të tillë të rinj të talentuar si Avenir Sadikaj dhe Besim Tula, Roberti dallohej që në fillim nga një stil grafik i theksuar. Si një kthesë e befasishme për spektatorin, ndonëse rezultat i një procesi vetorientimi dhe kultivimi pak a shumë të gjatë, piktori prezantohet në Ekspozitën e Nëntorit të vitit 1998 me një konceptim qindpërqind piktorik, me theks të dukshëm koloristik. Që nga ky çast dhe në vazhdimësi, puna e tij ka qënë e pandërprerë, intensive. Çfarë pikturon Robert Guci? Peizazhe, natyra të qeta. I fokusuar në pamje spontane të natyrës, të rrethinave të kryeqytetit, të zonave të gjelbëruara, i frymëzuar në natyrat e qeta të tij, nga objekte të këtilla që përbëjnë krijime poetike të vetë natyrës si lulet dhe frutat, piktori shpalos përmbi pëlhurë entusiazmin e tij për ngjyrat dhe zhvillimet e tyre, ndërton me frymëzim ansamble mbresëlënëse të penelatave, tonale dhe koloristike, dialogut të gjallë të dritëhijeve. Me durimin karakteristik të ustait kolonjar, Robert Guci ndjek me kujdes modelimin vëllimor pa u hutuar nga ritmi dhe zhvillimet kromatike.Në këtë pikë, përvoja e tij prej mjeshtri të grafikës përbën faktor pozitiv. Në peisazhet e artistit zotërojnë pamje të natyrës me rrugë dhe rrugica të periferisë, pamje të liqenit si dhe të lumit të Tiranës, me pemët, gjelbërimin, reflekset, atmosferën në stinë të ndryshme të vitit. Kjo krijmitari e Robert Gucit me një shtrirje pothuajse të një dekade, përmban nota poetike të një tingëllimi të këndshëm, faktor gjallërie në çdo ekspozitë të artit piktorik në të cilat, natyrshëm, larmia e trajtimeve dhe e qëndrimeve ndaj kohës, shoqërisë, realitetit është e madhe. Duhet thënë megjithatë se në jo pak raste, modestia e shoqëron poetin e vërtetë, gjë që në shoqërinë tonë aktuale të zhurmshme, shpesh teatrale, por edhe manipuluese, nuk e ndihmon autorin në këtë ekonomi tregu.

    21

    Nonda BULKA

    Bretkosa dhe zogjtë

    Në kënetën ku kishte lindur, bretkosa dallohej si këngëtarja më e madhe nga të gjithë të tjerët. Kur këndonte ajo, të gjithë heshtnin për ta dëgjuar. E vërteta është se, si bretkosë, nuk këndonte keq. Një mëngjes, këtë këngëtare të dëgjuar e kapën rrjetat e një peshkatari; bashkë me shoqet e tjera, e shitën në pazar ku e bleu një grua e cila donte të provonte ta gatuante, mbasi i kishin thënë se ishte e shijshme në të ngrënë. Në këtë kohë, gruaja pregatitej ta fuste në tigan, fëmija e saj e pa që ishte akoma gjallë, e mori nga tavolina dhe e hodhi në një shesh aty pranë. Bretkosës si besonin sytë që shpëtoi nga duart e gruas dhe e ndjeu veten të lumtur në një vaskë prej mermeri të zbukuruar me statuja të vogla me ujë të freskët e të kulluar.
    Atje ishte kaq e kënaqur sa s’u përmbajt dot dhe nisi t’ia thotë këngës ashtu si në kënetë. Mirëpo ajo vaskë me ujë ishte e rrethuar me lloj-lloj pemësh, ku ligjëronin lloj-lloj zogjsh këngëtarë me nam. Merreni me mend çfarë mërzitje përhapi bretkosa me këngën e saj të ngjirrur e çjerrëse. Të gjithë zogjtë zunë veshët dhe më së fundi një trumcak i tha pak si ashpër: – Moj budallaqe, si të shkoi ndër mend të vish e të këndosh këtu midis nesh. Me ç’sy e faqe vjen e na shqetëson me zërin tënd të ngjirur prej plake? A nuk e di ti se këtu ndodhen këngëtarët më të mëdhenj të botës? E shkreta bretkosë! Në kënetë, midis familjes së saj, ndoshta, ishte këngëtarja më e mirë. Por, atje ia kishin rritur mendjen, si disa prindër që ua rrisin fëmijëve të tyre dhe i marrin më qafë.

    ZEMËR ARTI…

    Vjollca Tiku-Pasku
    (Skicë)
    Jetonte para shumë kohësh, në një fshat, buzë një mali ,një djalë me zemër te artë. Ai ndihmonte të atin duke mbledhur bimë mjekësore. I njihte më së miri të gjitha bimët. Çdo gjë e kishte mësuar nga i ati. Vuajtja e nënës që vdiq nga një sëmundje e pashërueshme e bëri më këmbëngulës për të njohur më shumë bimët dhe vetitë e tyre. Dukej sikur edhe vetë bimët e donin atë, i thoshin ‘ja ku jam, me këput mua’…. Kur dilte në pyll, lulet e pranverës pasqyroheshin në imazhin e syve të tij që ndrinin vazhdimisht si dy smeralde. Fluturat dukeshin si lule fluturuese në kaltërsinë e qiellit. E kështu ditët kalonin njëra pas tjetrës. Djali i gëzohej natyrës, punës, dashurisë që kishte për njerëzit..Njëherë u ngjit deri në majë të malit , për të gjetur një bimë të rralël. Papritur aty dëgjon disa zëra. U afrua të shikojë më mirë. Ishin mbledhur të gjitha vlerat e njeriut , dëshira, lumturia, vullneti, durimi, vuajtja, pikëllimi,pasuria, suksesi, etj por mbi të gjitha më e bukur ishte dashuria.. Ajo rrezatonte një shkëlqim mahnitës, dhe në duar mbante një harpë vezulluese. Nëse dy zemra e dëgjonin ato binin në dashuri. Dashuria ndjeu se dikush ishte aty pranë. Zemra e djalit filloi te rrahë fort. Emocionet iu transformuan në fjalë. -O Zot çfarë bukurie! Kush i ujit lulet e syve të tu, të çelin margaritarë, e të dashuruarit të pyesin petalet e bardha? Kush i kreh flokët e tu përkundur nga era lozonjare, si fijëza drite të marra nga hëna? Trëndafilat e kuq ngjyrosin mollëzat e faqeve të tua, por nuk e di nëse ata kanë marrë nga rrjedha e venave të tua! Nga buzët e tua aromat e pranverës formojnë dy zemra që qeshin nga lumturia. Drita që lëshon i jep shpresë ëndrrave dhe lumturisë të afrohet. Dua të qëndroj me ty si ndjenja qe jeton në zjarrin e pashuar! -Unë e di, je djali zemërartë. Vendi dhe detyra ime është të jem pranë vëllezërve dhe motrave të mia, ndërsa vendi yt është pranë njerzve- i thotë dashuria. Shpirti i djalit i prekur nga vet harpa e dashurisë shpërtheu gjithë dëshpërimin, si rrjedhat e shiut që bien me forcë mbi tokë…. Vlerat e tjera vijnë te shohin s’e ç’ndodhi. Ai i zemëruar në kulm u tha: -Ik dashuri, ikni të gjitha vlerat, nuk dua asnjë prej jush. Të gjitha vlerat e braktisen atë. Zemra e tij e artë, u kthye në gur. Ai s’mund të ndiente më asgjë…. Një njeri pa ndjeja është si një gjalles që lëviz për inerci. Ishte krejtësisht bosh, një hije mbi dhe. Energjia që e shoqëronte kishte shterur dhe gjithëshka në të ishte venitur. “Askush mos e provoftë ketë zbrazëti shpirti, më mirë të vuaja refuzimin e dashurisë se sa të katandisem si një erë e çmendur. …Ngushëllimi im do te ishte puna dhe dashuria e njerëzve”. Me këto mendime u nis ti kërkonte përsëri vlerat e njeriut. I gjeti në majën e malit, Ai u afrua dhe i kërkoi të falur atyre. Ato e falën, sepse dinin që njeriu nuk mund të jetojë pa vlera. Edhe dashuria e fali, dhe i tha;
    -Edhe nëse humbet një dashuri e rëndësishme është të jesh njeri me vlera. Ai iku duke ndjerë ti rikthehej ritmi i pulsimit të jetës.

    SABRIE SELIMAJ

    PAK KOHË DOJA NGA KY UDHËTIM…

    Se di si fluturuan kaq shpejt vitet e mija
    Dita m`u duk sekondë e viti një minut,
    Shumëherë më ndoqi pas dhe xhelozia
    Si merimangë enda rrjetën time inat…

    Qielli pikon lotin e dimrit me ngadalë
    Dhe vargu shkruar më cungoi ca fjalë,
    Sytë vështrojnë tutje, kërkojnë pak dritë,
    Hëna fshehur pas malit, yjet mbyllin sytë.

    Se di përse shpirti më bënë një lutje…
    Mos vallë, kërkon nga dashuria puthje,
    Mjegulla e viteve vërdalliset si ee tërbuar
    Në këtë kohë të sertë e rrugëkryqëzuar

    Sytë përpjekin qepallat, loti pikonë pikë,
    Buza përplaset si dallga me shkëmbijt,
    Kujtimet përflakën me thirrjet magjike
    Rrjeshtohen mbi fletë në vargje poetike.

    Shumëherë kam frikë sytë të t`i hap
    Vitet ikin tutje heshtur i ndjek nga pas
    Qielli i ëndërrimeve retë ka bashkuar
    Mendohem, përhumbur duke shpresuar.

    Pak kohë, doja akoma nga ky udhëtim,
    Ëndrra të zgjohej në krahët e shpirtit tim
    Brigjeve të lumturisë të puthja nipa e mbesa
    Duke shkruajtur vargje, të më zgjatej jeta…

    NGELEMI PENG TË DËSHIRAVE

    Rrufe ikën vitet në vetëtimë i ndjekim nga pas,
    Rrudhat qëndisur ballin, flokët thinjur nga pak,
    Vuajtjet na dërrmojnë por ecim me vendosmëri
    Jeta është lajkatare, provuar e kemi gjithësesi.

    Shumëherë u luta perëndisë, të ndryshojë këtë botë
    Ecur përplasur me padrejtësitë dhimbja t`çan gjoks
    Valët e lakmisë të shukin sa andej këtej më kot
    Udha e kësaj jete është një mister, s`e zgjidhim dot!

    Vazhdimi i këtij udhëtimi, ka dhe të bukura, patjetër,
    Jeta është si stinët e viteve në udhën e përpjekur
    Në shpirt fshehim shumë dëshira që ngelin djerrë
    Loti, stuhija, dhimbja, buzëqëshja gëzimi, pranverë,

    Rrudhat e dhimbjes fytyrën ta vijzojnë mengadalë,
    Fjalët e pathëna të shpojnë, e mbushesh me vajë
    Përhumbur kërkon të përzgjedh diçka nga kjo jetë,
    i lutesh perëndisë, dërmuar nga dhimbja peshë…

    E vërteta puthë sytë çiltërsisë, ne ndjekim udhën tej,
    Vitet lënë gjurmë, ndoshta padrejtësisht ndonjëherë
    Parajsa e ferri më duket qenkan këtu në tokë
    Ne perfaqsojmë udhëtim e mundimshëm në këtë botë.