Suplementi “Pena Shqiptare” datë 02.03.2015

    822
    Sigal

    1

    Ymer Minxhozi

    Nën pushtetin e yjeve
    (Skicë humoristike)

    Si çdo dite, një zë i ëmbël femre po transmetonte Horoskopin e mëngjesit në televizion. Për mua që jam “Gaforre”, horoskopi premtonte një ditë të mbarë edhe në marrdhëniet intime. Zëri i ëmbël prapa ekranit të televizionit më njoftonte se: “Mërkuri sot është një aleat i pazëvendësueshëm për të gjithë ata që kanë shenjën “Gaforre”, pasi ai do t’iu mbështesë edhe në pikën më të dobët – në dashuri. Një ëndërr që ju mundon prej kohësh, është në prag të realizimit! Prandaj shfrytëzojeni këtë mundësi, o sot, o kurrë! Veçse kujdes, se edhe rivali i juaj nuk fle”. Mirëpo, pikërisht sot, që më kishte ardhur dediku im për t’u hedhur në sulm e për të mposhtur edhe atë “rivalin e mallkuar që s’fle, unë isha gjithë rrufe, koka më poshtonte, sytë më picërronin dhe mezi po duroja sa të përcillja nipin për në shkollë, e të shtrihesha në dyshek. Nipi sigurisht nuk e dinte hallin tim, ai nuk dinte as edhe faktin që horoskopi po fliste edhe për gjyshin e tij, sepse ai ende nuk e ka mësuar që gjyshi është “Gaforre”. Por megjithatë, ndërsa po fuste librat në çantë, nipi u kthye nga unë dhe më pyeti:-Gjyshi, nga e dinë yjet se ç’bëjmë ne këtu në tokë? -Yjet atje në qiell s’ kanë asnjë punë tjetër, veçse të na vështrojnë e të na ndihmojnë neve këtu, në Tokë. Ata përcaktojnë edhe fatet tona. Ata na kanë neve si në pëllëmbë të dorës, – i shpjegova nipit.-Yjet kanë ca regjistra të mëdhenj sa një fushë futbolli dhe sapo lind një fëmijë këtu në Tokë, e shënojnë në regjistrat e tyre. -Të gjithë, të gjithë i regjistrojnë? -Pa dallim, i them. Yjet mendojnë dhe veprojnë njëlloj për të gjithë. Ata s’njohin hatër. -Po në qoftë se fëmija lind natën, nga e shohin në errësirë?. -Yjet prandaj janë yje, ata lëshojnë dritë, si natën ashtu edhe ditën, me dritën e tyre ata na ndriçojnë të gjithëve, kudo që jemi futur. -Po pastaj? -Pastaj, pasi na shënojnë emrat në atë regjistrin e madh sa një fushë futbolli, na ndajnë në kolona të veçanta, si ai libri i shkollës tuaj që i ndan nxënësit në klasa. Të gjithë ata që kanë lindur në shtator, si puna jote, i shënojnë në një shtyllë me vete dhe i caktojnë fatin. Të gjithë ata të shtatorit kanë të njëjtin fat. Ti ke ndonjë shok që ka lindur në shtator? -Po, e ka , e quajnë Alfred, por ne i thërrasim Fredi. -Ja pra ai, Fredi, ka të njëjtin fat me ty, – i’a shpjegova unë. -Ai është jetim, atij i kanë vdekur edhe mami edhe babi, ndërsa mua jo. -Yjet nuk merren me vdekjen e prindërve, – ju përgjigja. -Ai është edhe çalaman, vazhdoi nipi- Fredi e ka njërën këmbë të prerë, se edhe ai ishte në makinë me mamin dhe babin kur u përmbys makina. Të thashë një herë, yjet prandaj janë yje, ata nuk merren as me prindërit as me këmbët e prera. Yjet merren me fatin e njeriut. Po çfarë është fati? -Fati është dy llojesh: Fati i mirë dhe fati i keq. Llojin e fatit, të mirin apo të keqin na e caktojnë yjet, sipas ditës apo natës kur kemi lindur. -Po yjet i dinë emrat tonë? -Ata s’ kanë nevojë t’i dinë emrat tonë, ata caktojnë fatin sipas shenjës: akrepi, gaforrja, bricjapi….. -Po yjet kanë emra? -Sigurisht. Edhe ata kanë emra. -Po yjeve kush ua ka vë emrin? -Njerëzit, sigurisht. -E dinë yjet, se këtu në Tokë, u kemi vënë emra?. -Atë nuk e di, i thashë. Njeriu akoma s’ ka shkuar deri atje. Kur të shkojmë do t’i pyesim nëse u pëlqejnë emrat që u kemi vënë ne. -Po njerëzit si merren vesh me yjet? Me celularë!- i thash unë, me ton disi të acaruar. Desha ta ndërprisja këtë bisedë që po më bezdiste. Mirëpo nipi vazhdonte të më merrte në provim. -Po kur s’ ka pasur celular? -Kur s’ka pasur celularë, njerëzit ngjiteshin në minaren e xhamisë apo në kupolën e kishës dhe u bënin yjeve shenja me dorë, duke tundur një peshqir të bardhë. Edhe yjet nga ana e tyre, tundnin një shall të ndezur flakë dhe kështu merreshin vesh midis tyre. -A kanë zbritur ndonjëherë yjet këtu, në Tokë? -Jo, ata s’ mundë të vijnë këtu, se Toka s’ ka vend për ta. Toka ka yjet e veta. Po të zbresin yjet e Qiellit deri tek ne, atëherë do të grindeshin me yjet e Tokës. -Pse, edhe këtu në Tokë ka yje? -Posi, kemi dhe shumë bile. Ti e dëgjon çdo ditë televizionin që flet për yje kinemaje, yje bukurie, yje futbolli, yje politike….. -Pse, ka edhe yje politike? -Sigurisht, bile ata janë më të mëdhenj se yjet e futbollit. -Si më të mëdhenj se yjet e futbollit? -O, shumë më të mëdhenj. Për yjet e politikës shkruhet dhe flitet çdo ditë në gazeta e në televizor, me zë e figurë. -Po pse flasin kaq shumë për yjet e politikës?-Flasin, sepse po të mos ishin yjet e politikës, faqet e gazetave do të mbeteshin bosh fare, tregu s’ do të kishte as gazeta e as revista dhe gjyshja e jote s’ do të kishte me ç’ka ti shtronte sergjenet e enëve në kuzhinë. Po ashtu edhe televizionet do të shteronin dhe ne s’ do të kishim as lajme që na tregojnë kush vritet, kush vidhet, kush përdhunohet. Po të mos ishin yjet e politikës ne nuk do të kishim mundësi të dëgjojmë as fjalimet në Parlament, as mitingjet në salla e sheshe të hapura dhe gazetarët do të mbeteshin pa punë. Ti i ke parë gazetarët e televizioneve që shkojnë me vrap edhe presin në radhë para zyrave të politikanëve- yje. Po të mos ishin yjet e politikës s’ do të kishim as ujë, as drita madje dhe ajri do t’ ishte me pakicë. Janë ata, pa jemi ne. E kupton ? Ndërsa po i shpjegoja rëndësinë e yjeve të politikës, në çast vura re që këto fjalët e fundit nipi as s’ po i dëgjonte, ai vrapoi shkallëve se po vonohej në shkollë. I futa çelësin derës dhe shkova e hyra në jorgan, në pritje të realizimit të dëshirave, atyre dëshirave të zjarrta që më premtonte të qenit “ Gaforre”.

    2

    Faik Konica

    Helena e Trojës

    Në Trojë, nga maja e një kulle të lartë
    Helena e bardhë zgjat kryet dhe përgjon
    poshtë nënë muret luftën që lufton
    Menella syzi me Parin flokartë;

    Shikon buzëqeshur e me ballë të qartë
    Zjarrin që ka ndezur vetë dhe ëndërron,
    E stolisur si ditën që hipi në fron.
    Kur vajti nus’e re nga Amykla në Spartë.

    Dhe në shesh Menella me Parin të tërbuar
    Goditin me sulm për të mundur e për të vdekur
    Gjëmojnë duke çuar zërin në qiell.

    Gjaku u ka hyrë faqe e duar
    Kordhë më kordhë, hekuri me hekur
    Përpiqen, tingëllojnë, shkëlqejnë në diell.

    Anadollaku në mesallë

    Ka ndenjur si një ka
    Po ha edhe po ha,
    Shembet me pilaf,
    Fryhet me hoshaf;
    S`ka kohë të flasë
    Hedhë sa të pëlcasë:
    Llop një bakllava,
    Llop një hallva,
    Llop një revani,
    Llop muhalebi.

    Thërret:-Hiç jemedum!
    -O burra, bre dudum!
    Kërkon një syltjaç,
    Porosit një kulaç,
    Rrëmben një bugaçe,
    – Të rrëmbeç një kapaçe!
    Të tërë për një darkë,
    Të tëra në një barkë!

    Kur lodhet sa nginjet,
    Pushon e shtrihet
    Shtrihet dudumi
    Dhe na e zë gjumi.
    Nesër kur të zgjohet
    E, me “bismil-lah”,
    Prapë pilaf
    E prapë hoshaf.
    “Qebap boll-boll
    Koxha Anadoll!”

    More dudum kokëkungull
    Gojëbuall e barkrrumbull
    Thuamë, të rëntë pika!
    Ç`të duhet ty politika?
    Hiq, more dudum dorë, hajde
    Të të kllasëm në një kade
    Plot me mjalt`e me reçel
    Ha pi e kurrë mos del.

    3

    Nonda BULKA

    Mermeri dhe statuja
    (Tregim)

    Një alamet bllok mermeri që e kishin nxjerrë nga një gropë e madhe, e ngjitën me shumë vështirësi mbi një qerre për ta shpënë në qytet. Aty nga mesi i rrugës karrocieri u ndal pakëz që t’u jepte tagji kuajve. Një grumbull gurësh që ndodheshin aty pranë, kur e panë të vëllain që po udhëtonte majë qerres, e pyetën me kureshtje. Ku po shkon kështu i kapardisur e gjithë salltanet mbi këtë qerre? Unë? -, u përgjigj blloku i mermerit, – unë po shkoj në qytet, në studion e një skulptori të dëgjuar, i cili, me mjeshtërinë e tij, do të më kthejë në një statujë që ndofta mund të jetë edhe kryevepër. Kam marrë vesh se do të përfaqësoj një njeri të madh, i cili i ka sjellë njerëzimit shumë shërbime dhe tashti populli për mirënjohje po i ngre monument. I gjori vëlla, sa fatkeq qenke!, – i tha një gur i pagdhendur që nxori kryet nga grumbulli. Unë kam fat të madh dhe s’ka pse të jem fatkeq, – u përgjigj blloku. — Sa të rrija atje në atë gropë, i pagdhendur, si një gur i ngrirë, i pavlefshëm, më mirë të shkëlqej në sheshin e qytetit…
    Mirë, mirë, – ia ktheu guri kokëfortë, – po sa te arrish të bëhesh statujë do të pritesh, do të shpohesh e do të mbushesh me plagë; skalpeli i skulptorit do të të bëjë të vuash dhe vareja do të të shushatë trutë. E more vesh?. E di, e di, dhe jam i kënaqur që do të lodhem e do të vuaj cazë; po s’djersite, nuk mund të bëhesh kurrë i dobishëm.

    4

    Enrieta Sina

    MOS MË PREK…
    Dëgjova fëshfëritjen e tërfilit të sapombirë
    Tek bisedonte me erën, i hutuar
    “Mos më prek…mos më prek..
    Dua të jem i blertë, i lulëzuar…!

    Dëgjova shushërimën e lumit në dimër
    Tek bisedonte me acarin e tërbuar
    “Më lerë në shtratin tim, mos më prek
    Dua të ndjej se jam duke jetuar..!

    Dëgjova dallgën që përplasej në shkëmb
    Tek bisedonte me të, bardhëzuar
    “Pritëm të të shoh, por mos më mbaj
    Drejt bregut do të nisem e valëzuar..

    Dëgjova Hënën e sapo dalë n’perëndim
    Tek bisedonte me Diellin duke u larguar
    “Mos më prek…jo s’ke si më prek
    Në mijëra jetë kështu kemi qëndruar..

    Të dëgjova dhe ty me zërin e ngrohtë
    Tek dëshiroje diçka për të më treguar
    “Mos më prek..të lutem mos më prek
    S’kemi qenë asnjëherë të dashuruar…!

    Si mund të largoj këto fjalë të ftohta
    Kur dua ta prek gjithë gjithësinë
    Dhe me zërin tim të plotë t’u them:
    “Unë jetoj vetëm për dashurinë!…

    KUR NDRYSHON SHTRAT!
    Një lumë gjarpëronte në luginë
    I zbritur ish nga mal i lartë
    Kur binte shi e frynte suferinë
    Lumi përhapej gjerë e gjatë

    Por dielli mbërrinte dhe ai
    I mblidhte ujërat derdhur tokës
    Qëndronte shtratit mirë e mirë
    E gurgullonte tinës kohës

    Kështu ndodh me dashurinë
    Ngjitet njëherësh malit të lartë
    Por, pasi ndjen një bubullimë
    Ndodh papritur ndërron shtrat

    Po eci sot ngadalë luginës
    Po prek zallishtet tharë në verë
    Habitshëm them mendueshëm vetes
    A do t’kthehet ndonjëherë?!

    JAM MIDIS…
    Jam midis tokës dhe ajrit
    Shpesh fije bari që gjelbëron
    Shkurre apo plep që fëshfërin
    Ku fole dikush tek unë kërkon

    Jam midis të bardhës dhe të zezës
    Në dritë dielli dhe errësirë nate
    Re që lëvizshëm lart qëndron
    Në çast kur shikon gjurmë balte

    Sa herë një peshë ndjej në trup
    Apo një cimbim hidhshëm në zemër
    Gjej forcë dhe veten e shkund
    Dhe askënd në jetë s’lë pa emër

    Le të jetë dhimbja sa një mal
    Emri dashuri e shkrin aq shpejt
    Përsëri mbetem re e bardhë
    Apo fije bari a gjethe e blert’

    Jam midis të mirës dhe të keqes
    E vetmuar ndodh të derdh lot
    Vet e mira del nga shpirti im
    Mbi vështrim shumë do t’më thotë

    Atëherë qeshet zemra butë
    Gjen një vend mes rrezesh në agim
    Përqafuar qesh e qesh aq fort
    Sa gaz shkrihet i gjithë shpirti im

    Cicërima mbushet jeta ime
    Zogj edhe fëmijë rendin lehtë
    Nuk po pyes më aspak për vitet
    Mes këtyre zërash ka veç jet’

    MË JEP DRITË…
    Lindja atë mesditë dimri, preku dritën
    Buzët e holla qumështin-dritë thithën
    Për t’ia përcjellë gjakut në çdo qelizë
    Dhimbjet atë çast të trembura ikën

    Hodha hapat, e u rrëzova sa herë
    Gjurmët u rritën nën rreze drite
    Trupi si pema u degëzua viteve
    Derisa ti rini e bukur mbërrite

    Kur mes errësirës kërkoja veten
    Thërrisja, kush ma mori dritën..!
    Qiellit lutesha dhe zbriste ylli
    Ylli i fatit që e digjte vet pritën

    Dashuria erdhi tek unë e beftë
    Flokëartë e trupgjatë, e bukur, peri
    Isha zhytur në dritën e magjishme
    Është e vërtetë kjo dritë-dashuri

    Nëse dikush ta rrëmben flok’artën
    Të lë mes pyllit, e tmerruar në panik
    Mos u tremb, del aty dhe gjej dritën
    Si një shtojzovalle e gjen pa frikë

    Pas vitesh engjëlli erdhi përsëri
    Më kish lënë kjo dritë diku në harresë
    Me krahët ngarkuar plot diell e mirësi
    Veç këtë qiell-dritë, tjetër nuk pres

    Në fluturimin tim të ri sa engjëj po shihja
    Dritëplotë krahët për shumë mbi tokë
    Të gjithë, një fytyrë kishin, të njëjta krah
    Në sytë e errësirës nuk kishte më lot

    Nëse sërishmi qeliza do të mbyllet
    Nga porta e zilisë apo mjeranes kohë
    Do të kem në krah engjëllin e dritës
    Kjo dritë shpirti na thotë:jeto!

    VETVETJA
    Vetvetja ime është një re e bardhë
    Një copë stralli që shkëndijë lëshon
    Një valë deti që shumë shushurin
    Degë gjelbëruar që shpesh lulëzon…

    Mos e gjykoni vetveten e plakur
    Nëse kërkon nën diell të rri
    Varg emocionesh lindin padashur
    Për paqe, për dritë dhe mirësi

    Vetvetja ime binjake ndër mote
    Me re të bardha, të errëta, gri
    Asaj i dëshiroj butësi lodre
    Atë e thërras pa pyetur njeri

    Është një pikë uji në rrjedhën kulluar
    Kthehet në erë, në shi bie në tokë
    Nëse një ditë do të jem larguar
    Lulëzuar më gjeni me një ruaz’lot

    Aty do të shihni gjatë ditës ngjyrat
    Mbrëmjes, rreze Hëne patjetër do ketë
    Në vargjet që ende do t’keni ndër duar
    Dikush do të pyes: Atje vallë do jet’?

    Sa herë qortueshëm më ka parë ajo
    Vetvetja ime, e egër, e paqetë
    Kur agimit më është ulur në zemër
    Ngrohtësi e saj më ka dhënë jetë…

    Vetvetja ime është një re e bardhë
    Një copë stralli, shkëndijë lëshon
    Ngjitur aty në faqe të malit
    Gjithë dashuritë aty i bashkon

    Edhe pse larg ju them përsëri
    Për dashurinë do jem duke shkruar
    Ajo është mes jush, përherë do jetë
    Qofshi në jetë qiellit t’bekuar!

    5

    MILTIADH DAVIDHI

    TREGIM

    KTHIMI I TË ARRATISURIT

    Ishte fundi i vitit nëntëdhjetë. Nëpër bulevardin “Dëshmorët e Kombit” dhe në sheshin “Skënderbej” ende gjëmonin zërat e studentëve të dhjetorit. Prej fjalëve të tyre çelën lulet e blirëve dhe rrugët u mbushën me një diell të ri. Ishin të freskëta gjurmët e rrëzimit të bustit të diktatorit. Ndaj Aleksi ishte i lirë të kthehej në atdhe, pas kaq vitesh, i arratisur në një vend të huaj. Nga sytë, si një dritëz i shpërndahej malli nëpër gjithçka që shikonte në Tiranë. Para se të ndodhnin protestat që kishin çuar në fitoren e demokracisë, për të kishin dale zëra, se do të vinte me një bandë të madhe për të sulmuar e vrarë Ramiz Alinë. Zëra këto që dolën pas shkatërrimit të bandës se Xhevdet Mustafës, që s’ia arriti të eliminonte udhëheqjen, tashmë të kalbur e të vendosnin demokracinë më herët në vendin tonë. Këtë e realizuan studentët dhe vet populli i cili si deti i flakën në breg bllokmenët tok me leshterikët. Ai po kthehej i vetëm, pa bandën e supozuar nga pushtetarët dhe pa hakmarrje në shpirt. I djegur nga dashuria për vendin, vajzën dhe gruan. Kishte ikur djalë i ri dhe vajzën e kishte lënë dy muajshe e s’dinte asgjë për fatin e tyre. Tani vinte i plakur, i thinjur dhe i kërrusur. Por në shpirt ishte ende energjik, si në rininë e tij, kur në qafë mbante një aparat fotografik dhe nxirrte në fotografi njerëzit. Ishte i buzëqeshur, i logjikshëm dhe i dashur me të gjithë (si dikur). Dhe pse kishte kaluar vite të tëra nëpër burgje dhe nëpër botë, pas arratisjes. E kishin akuzuar për agjitacion dhe propagandë. Më kujtohet si sot, kur e shikoja, (në mbledhjen e popullit të fshatit), në sheshin e kooperativës, me kokën të qethur duke e demaskuar. Nga sytë më rridhnin lot të nxehtë dhe të sinqertë fëmije. Më pa tek po qaja me të madhe dhe ma bëri me shenjë që të pushoja dhe të mos mërzitesha. Më kishte dashur aq shumë. Por, njerëz të kthyer në bisha ulërinin duke e sharë e ofenduar. E quanin armik e tradhtar. Ai, sikur i përkëdhelte me vështrime dashamirëse bashkëfshatarët, i qetë, pa kurrfarë inati dhe mërie. Ai vinte arsyen mbi emocionet. E dinte që ata ishin thjeshtë vegla mjerane të një sistemi mjeran. Të nesërmen në vendin e tij kushedi se cili do ta kishte “radhën”…, ndoshta ndonjëri prej tyre. Kurrë s’do të shndërrohej në bishë ulëritëse si ata. Kishte një kulturë të gjerë. Ishte tjetër njeri. Sa herë që vija atje, e gjeja fshehur në kopshtin me misër duke lexuar në gjuhën angleze libra të ndaluar, me kopertinë të trashë, (libra të verdhë, siç i thoshin atëherë). Siç duket priste të gjente çastin për të ikur në një botë që kishte më shumë dritë e liri të mirëfilltë, pa pranga në duar e në shpirt. Kishin filluar t’ia bënin jetën të padurueshme. Vetja po i dukej i huaj në shtëpinë e tij. Në kopshtin e tij, para shtëpisë, një ditë pashë një njeri që kishte hipur majë manit dhe fshehtas përpiqej të vëzhgonte se ç’po bënte Aleksi. Ia tregova se po e survejonin, por, kur doli ai, njeriu hije ishte zhdukur. S’po e linin të merrte as frymë lirisht në strehën e vet. Megjithëse kurrë nuk ma pati thënë, unë e kisha kuptuar se një ditë do të ikte. Dhe tani, pas kaq vitesh, po kthehej. Ende i kisha në gojë, duke ua ndjerë shijen biskotave të regjura me sherbet sheqeri, që më gostitnin, kur shkoja në shtëpinë e tyre. Në ato vite kjo ishte një gjë e rrallë, se sheqeri jepej me gram për frymë. Ata të dy më donin pa masë. Por kishte kaluar një kohë aq e gjatë, sa dhe ai, edhe unë, nuk e njihnim më njëri-tjetrin. Vitet kishin lënë gjurmët e tyre në fytyrat tona. Por kujtimet flasin e gjallojnë dhe kur ne heshtim e nuk i japim të njohur njëri-tjetrit. Dhe mua do të më pëlqente më mirë të heshtja bashkë me kujtimet e mia e të vazhdoja të tregoja për të. Të jem i heshtur e i vërtetë pranë tij. T’i tregoj rrugëzën e harruar për në shtëpinë e tij dhe pastaj si copëz dielli në mbrëmje të tërhiqem në strehëzën time. Një makinë me targë të huaj kishte goxha rrugë që na ndiqte. Ia vura në dukje këtë gjë dhe erdhi një moment e kur u bind se ishte e vërtetë i bëri sinjal që ta parakalonte dhe të ndalej para tij. I huaji ndaloi makinën disa metra para nesh. Personazhi im zbriti i qetë dhe i foli në frëngjisht. Agjenti që e kishte ndjekur nga pas, pasi i kërkoi falje e nderoi me dorë dhe u zhduk me gjithë makinë. Megjithëse unë nuk i kisha treguar se kush isha, në të vërtetë më erdhi mirë që njeriu që kisha dashur në fëmijëri ishte bërë me rëndësi në këtë botë. Duhej të kishte pasur ndonjë post të lartë në shtetin nga vinte. Ndryshe s’kishin përse ta nderonin me dorë në atë më mënyrë. Kjo më gëzoi, pa më habitur aspak, se …dihet,… janë të shumtë shqiptarët që nëpër botë janë bërë të famshëm e me detyra të rëndësishme, po në këtë tregim do të ishte e tepërt t’ua përmendja emrat. Megjithëse qëndronte pranë meje, ai për mua ishte dhe mbeti si një planet i panjohur për forcën e pushtetit që zinte në këtë Univers. Por, jo për urrejtjen e dashurinë. Atë unë e pashë me sy. Jo vetëm unë, por dhe hija e gjarprit që e ruante dhe raportonte dikur për gjithçka që bënte ai. Dhe ata që u shndërruan në bisha dhe ulërinin duke e kafshuar ku të mundnin në shpirt, dhe ata që i vunë prangat duke e burgosur nëpër kafaze ëndrrash të vdekura. Dhe ata që i bënë gjyqin dhe e dënuan duke e futur në burg pa i ndryshuar dot mendim. Të gjithë e panë zëmrën e madhe e të brengosur të tij pa pikën e njollës së urrejtjes në të. Ai të gjithë i takonte me dashuri dhe mall. Po, po, mall dhe për ata që e kishin rrahur me shkop gome. Dhe për ata që e kishin lënë pa ngrënë dhe e kishin torturuar në mënyrë çnjerëzore. Mall dhe respekt. Ajo qe koha dhe radha e tyre, ndërsa tani ishte koha dhe radha e tij. Ai dhe koha e tij, ndryshonin rrënjësisht nga koha e tyre dhe nga ata…Në veprimet e tij pashë me sy se si diktatura ndryshon rrënjësisht nga demokracia dhe kultura e saj. Viheshin përballë njëra-tjetrës bëmat e injorancës me sjelljen e kulturës. Evoluimin dhe harresën e mençurisë. Ai ishte personifikimi më i mirë i një personazhi të tillë. Dhe s’kishte si të ndodhte ndryshe. Me gjithë zërat e ekstremistëve për hakmarrje. Për vrasje e për shlyerje borxhesh. Për dhënie llogari e për krime të reja. Ç’ndryshim do të kishte demokracia nga diktatura po të vazhdonim sërish të derdhnim gjak duke vrarë njëri tjetrin? Duke bërë të njëjtat gjëra që bënë dhe ata?… Jo, jo! Ai vinte nga një botë e qytetëruar dhe e kulturuar me vizione të qarta për jetën, njerëzit, dashurinë dhe urrejtjen. Dhe kudo ku kishte qenë kurrë nuk e kishte mohuar vendin nga vinte. Ruante krenarinë që ishte shqiptar. Dhe pse kishte jetuar nën kthetrat e diktaturës, injorancës, skllavërisë dhe mjerimit. -Ne duhet ta bëjmë si bota këtë vend,-më tha,-jo ta shkatërrojmë. Me këto mendime mbërriti para shtëpisë së tij, i djegur prej mallit e të dhimbjes së një mungese të gjatë. Le të takonte, të pushonte e të çmallej me të gjithë. Me ata që e deshën e s’e deshën. Me vajzën që s’reshti së kërkuari babanë dhe me lotët e thara në një kryq varri të një dashurie të lodhur së prituri. E kishte lënë të bijën vetëm dy muajshe dhe e gjeti grua, me tre vajza. Malli i babait si dorë e dhimbshme prindi iu hodh në qafë dhe e përqafonte me dashurinë e të gjitha viteve të munguara. Dhe qante. Qanin të dy si dy mall djegur rrugëve qoftë dhe për një shikim të vetëm. Pa u takuar kurrë me njëri-tjetrin. Qanin dhe për atë që nuk mund të qante më, që ishte tretur nën dhe nga dashuria e pritja. Rrufetë zbrazeshin në shpirtin e lodhur dhe ai ishte si një qiell që s’reshte së qari. Porsi era, tre vajzat e së bijës, shpërndanë prej qiellit të shpirtit retë vajtuese dhe e mbushën me të kaltrën e një lumturie. Lumturinë e ardhjes së gjyshit të tyre. Dhe kjo ishte gjithçka për nënën dhe ato. Të nesërmen në mëngjes, me vajzën dhe mbesat vajti te varri i së shoqes, tretur si mall i pashuar. I vendosi buqeta të freskëta me lule e dhimbjen e dashurinë ia vuri te mermeri i varrit si zëmër të përgjakur. Eh!…Ju kujtua dita e njohjes. Ishte djalë i ri atëherë. Në qafë kishte varur një aparat fotografik. Në ato vite, aparati fotografik ishte shumë i rrallë e gati luks. Ata që kishin një të tillë, shikoheshin me admirim. Aleksi ishte si një mëngjes i bukur pranvere, me sy të zinj, trëndafil i bardhë erëmirë e me vesë dëshire nëpër duart e vajzave të shkollës. Dhe ato, si shegë të përflakura, gati të plasariteshin nga shëndeti e dashuria. Dy nga dy e një nga një e ftonin e bënin fotografi. Fiksonin çaste nga jeta e tyre shkollore. Me shoqet e shokët e tyre. Ndalonin përkohësisht kohën që ikën e pamëshirshme nëpër fotografi, që zverdhen si gjethe vjeshte. E koha sërish vazhdonte të rridhte si lumë dëshirash, herë i kulluar e herë i turbullt në shtratin e saj të zakonshëm. Ajo shikonte në drejtim të aparatit me një dritë shikimi të ëmbël, sikur të kishte mbledhur nëpër sy të gjitha ngjyrat e luleve me të bukura e donte t’ia falte. Kishte një trup mesatar me flokë të zeza, të bukura dhe me faqe të rrumbullakëta, si mollë të skuqura nga turpi. Ai, kur e shikonte, ndihej si ndër ethe. I dridhej në duar aparati fotografik e ndihej me turp, kur, për ta fiksuar në celuloid, i duhej të mbyllte njërin sy. Filloi të mos i merrte lekë për fotografitë që i bënte. Vetëm donte ta fotografonte sa më shumë, në të gjitha pozicionet dhe vendet e mjediset ku të dilte më bukur. Dhe ajo qeshte e shndriste si gur i çmuar nëpër sytë e tij. Flokët i vareshin supeve si ujëvara drite. Herë i lëshonte pas që i zgjateshin deri afër vitheve të bëshme, dhe herë i krihte në mënyrë që të binin mbi gjoksin e kolmë. Ishte fotozhenike e sa vinte dhe më shumë linte gjurmë në shpirtin e tij, tashmë të dashuruar. Me duart që i dridheshin fshiu fotografinë në varrin e saj dhe e puthi. Një puthje e ftohtë, si vetë vdekja. -Na ndanë në kulmin e rinisë sonë,-tha pas pak, kur brenda nesh dashuria qe aq e madhe. Vranë ëndrrat dhe lumturinë tonë. Vranë jetën tonë. E ç’duhet të kishin bërë më tepër? -Baba,-i tha e bija.-Ti po flet me vete. Çohu të ikim. Mjaft për sot. Vijmë përsëri një ditë tjetër. Dhe i zënë prej dore nga e bija dhe mbesat, iku në shtëpi, ku njerëzit nuk reshtnin së ardhuri për ta takuar. Ishte njeriu i parë që kthehej në fshat prej një vendi të botës kapitaliste. Të gjithë i priste me dashuri, i përqafonte me mall dhe u falte ndonjë dhuratë. Njërit i jepte një këmishë, tjetrit xhaketë, një palë pantallona, një orë dore, një …. Mundohej t’i respektonte të gjithë. Dhe hijes së mamuthit që dikur rrinte i fshehur në fletët e pemës me fruta të vdekshme e të hidhura për ta përgjuar, dhe gjarprit që e kishte kafshuar e helmuar jetën, dhe kostarit që i kishte prerë zambakët e ëndrrave e i kishte vënë në duar prangat e burgut dhe Frankos me duar të përgjakura që e torturonte në birucë. Çfarë njeriu! Të gjithëve u dhuronte diçka nga shpirti i tij. Dhe shikonte i befasuar se sa bukur u shkonin për shtatë rrobat firmato të turpit. Por kurrë nuk e pashë të qeshte me përbuzje. Në sytë e tij dalloje vetëm dhimbje dhe një rreze drite si një shpresë e bukur…

    6

    Sokrat Ndreçka

    Gruaja në karrocë invalidi
    (Tregim)

    Për të ardhur deri tek zyra e pushtetit vendor iu desh shumë kohë. Nëpunësja e shërbimit social ngriti kokën për të parë se kush thirri. Gruaja qëndronte ulur në karrocën me rrota prej biçiklete, bërë një grusht njeri. -Ti qenke Xhevi, më thuaj ç`hallë të ka sjellë deri tek unë? Ti e pe që koha është rënduar shumë dhe mund të zërë ndonjë shi,- i tha nëpunësja me një ndjenjë keqardhjeje. Gruaja rrinte e strukur në karrocë dhe diç mendonte për momentin. -Ti e di që unë e marrë një pagesë si invalide. Më mjafton, nuk më mjafton, pak rëndësi ka. Kaq e ka përcaktuar ligji dhe unë me të jam në rregull,- u mundua të shpjegohet invalidja. Punonjësja sociale e kuptoi gjithë nëntekstin e shprehjes duke lëshuar me zë një ëhëëëë të gjatë. -Atëherë me se mund t`iu ndihmojë?, – ndërhyri nëpunësja me një zyrtarizëm të lehtë. Gruaja me qëndrim të pa lëvizur në karrocë, mori pak frymë, sikur do lexonte ndonjë leksion. -Pagesa që na jepet si invalid nuk është gjithçka, moj motër. Për t`u ushqyer, na mjafton. Jeta nuk është vetëm kaq. Njeriu, ne që jemi me aftësi fizike të kufizuar kemi nevojë të bëjmë diçka më shumë, aty ku është mundësia. Edhe ne pjesë e shoqërisë jemi. Fati na ka sjellë në këtë rrëpirë, ku jemi e si jemi. Vërtetë nuk arrijmë të bëjmë punë si gjithë të tjerët. Diçka ndryshe se ata, bëjmë. Apo jo? Vërtetë s`e kemi mundësinë fizike, por jemi të shëndosh mendërisht. Do me thënë, që ndonjë punë , brenda aftësive dhe mundësive që na ka rezervuar fati dhe zoti, ne e realizojmë. Unë jam e diplomuar për financë kontabël. Nuk është se më pengon mosha, as fuqia intelektuale. Vuaj nga një paralizë trupore, fizike. Kjo më ka bërë të jem inferior dhe e paragjykuar disi nga shumë njerëz paranojak. Jeta duhet jetua deri në momentin e fundit, në çdo kënd dhe skutë të saj. Lidhja me punën, veçanërisht për ne është dhe duhet të jetë e shenjtë. Duke qenë në marrëdhënie dhe e lidhur me punën njeriu largon stresin e vuajtjes, heq dëshpërimin, stimulon emocionet e momentit për t`u integruar me njerëzit dhe bukuritë e jetës”. Nëpunësja e shërbimit nuk e dinte që Xhevi ishte një lektore shumë e aftë. Dëgjonte me vëmendje çdo fjalë të invalides sikur nuk e kishte takuar kurrë këtë njeri. Ato ishin fjalë shpirti. Fjalët e shpirtit janë një testament, që vetëm në një moment të caktuar thuhen. Jo shumë larg i kishte ndodhur aksident vaskular cerebral hemorragjik (hemorragji në tru). “Nga mesi i natës nuk ndihej mirë. Kishte zjarr të brendshëm. E zgjoi një ëndërr e frikshme. E ëma u vu në shqetësim. Mori stetoskopin për të matur temperaturën. Rënkimet e vajzës ishin drithëruese. Sytë po i skuqeshin dukshëm. ”Të shkojmë në urgjencë më mirë” e parandjeu të keqen mamaja duke vështruar çdo lëvizje të së bijës në shtratin e gjumit. Nuk duhej pritur. Ashtu bëri. Poshtë pallatit u dëgjua buria e një makine. Duheshin dhe pak orë derisa të vinte mëngjesi. Deri atëherë ishte shumë larg. Brenda disa minutash mbërritën në urgjencën e spitalit. Xheni ishte pothuaj e këputur. Një reagim si një gjest të humbjes së kontrollit, e bënte situatën shëndetësore edhe më të rëndë. Mjeku i urgjencës se ç`i tha infermieres. Kjo vrapoi tek dollapi i ilaçeve. Pa humbur kohë u kthye tek vajza, që e kishin sistemuar në dhomën Nr5. E ëma shikonte çdo lëvizje si e përhumbur. Nuk qe në gjendje të dallonte se ç`po ndodhte me pacienten e radhës në urgjencë. Vetullat ishin varur dhe i kishin mbyllur sytë, sikur të ishin ngjitur me zam. Fytyra e vajzës dukej si një ftua vjeshte. Askush nuk jepte të paktën një përgjigje për të kuptuar se ç`po ndodhte. Mjeku vështronte i përqendruar, sikur të ishte përpara një prove për jetë a vdekje. Mamaja e Xhevit ishte e hutuar tërësisht dhe nuk po përqendrohej dot. Kaluan disa orë deri në ardhjen e mjekëve të konsultës. Mjeku neurolog shkëputi diçka profesionale me shikimin e parë tek vajza, por u përmbajt. -Doktor, më thuaj të lutem,- iu drejtua neurologut sikur të ishte ky njeriu i duhur për të qetësuar dhimbjet pa fund të mamasë se Xhevit. -Ka defiçiensë. Më thjeshtë, i ka rënë trombozë në krahun e majtë të hemisferës së trurit. Është në mbikëqyrjen e mjekëve. Gjendja është e rëndë. Gjithsesi jemi në pritje…”
    Xhevit iu kujtua e gjithë ndodhia dhe iu mbushën sytë me lot. Ky ishte fati i saj. Dhe nuk i ankohej askujt. Megjithatë shpresat për një jetë ndryshe nuk i kishte humbur. -U lage Xhevi. Ky shi tani e gjeti të bjerë?,- tha nëpunësja e shërbimit social duke e parë invaliden në sy me një keqardhje prej nëne. Xhevi nuk foli. Mendja i rrinte në atë shqetësim, për të cilën kishte ardhur deri aty me shumë mundim. -Se mos vjen ndonjë projekt punësimi. Të keqen motra, mos më lërë jashtë vëmendjes. Mjafton të lidhem me punën. Vetëm kështu do mund t`i rikthehem edhe një herë jetës normale. Do t`i hedh prapa shpine gjithçka ka ndodhur më parë, – iu lut punonjëses së administratës, me idenë se zoti do bënte mirë edhe për një invalide të dhunuar keq, kush e di nga kush. Atë ditë dera e zyrës nuk u mbyll deri në përfundim të orarit zyrtar. Ishte kjo një kujtesë, një thirrje për të gjithë ata që kanë në shpirtin e tyre sado pak humanizëm për këta njerëz, të cilët fati i ka penalizuar rëndë.

    7

    MIHAL DISHO
    VOSKOPOJARJA DHE FRASHËROTI…
    (Skicë)

    (Pashë në ëndërr më të bukurën voskopojare/ Ah, moj ëndërrprishëse,/ Ç’m’i bëre asaj nate!…
    Ajo, Dhoka, vinte nga një fis i dëgjuar dhe më i parë në Voskopojë e mbarë vendin e gadishullin ku ndodhej fisi Zguri. Ai, Miha, vinte po nga një fis i dëgjuar Disho, por Frashërot. Të dy vinin nga vend i bukur dhe vend kulturor. Dihet nga të gjithë zëdëgjuari i Voskopojës dhe Frashërit. Mihës fatbardhi i qeshi jeta të jetonte mes katër prindërve. Dy lindësit, dy rritësit si edhe më vonë iu bënë edhe dy të tjerë, dy lidhësit. Lidhësit ishin Koçi dhe Lena e bukur, e cila për fat qëlloi motra e babait të rritëses Leka, e cila ishte lidhur me Thanasin bujar. E donte puna, zakoni dhe jeta që Miha gjë që vjen nga hebraishtja dhe do të thotë “kush është si zoti“, të lidhej me një të afërm të Lekës rritëse. Fati i bardhë dhe i lumtur solli që të mishohej e thuohej me Dhokën që vjen nga greqishtja e vjetër e do të thotë Lavdi. Edhe lindësit Dora dhe Jorji u dakortësuan me lidhës të tillë të dëgjuar nga të dyja anët, e se s’bën do të dilte e fatshme dhe e mbarë edhe “Lavdia” . Thonë, që në raste të tilla, “ fati do edhe shtyrë“, por ky fat ishte brumosur “si me magji” nga treshja, lindësit, rritësit dhe lidhësit. Ata të dy ishin akoma fëmijë, por fjalët kishin marrë dhenë si “të fejuar“. Një ditë të bukur vere malore Leka po tirrte lesh në familjen e Lekës. Leka pa që bohçet e leshit po i mbaronin. Lena e dërgon Dhokën e vogël te familja e Lekës, pra të Mihës, “të fejuarit“, për të marrë boçe leshi. Familjet ishin pranë, jo shumë larg. Ajo zëëmbël dhe zëngadalë i thotë gjyshes së atij për boçeleshi, ndërsa i vogli Mihë “me turp“ për të mos e parë “e fejuara“ u mbulua me një thekore leshi dhe anash me sytë e tij shikonte të bukurën, të voglën, të ëmblën dhe të ardhmen e tij Lavdie. Në një rast tjetër, tashmë më të rritur, Mihës i vjen nga larg Thina , një gocë halle e cila këmbëngulte të shikonte Dhokën . Vajtën papritur në shtëpinë e saj, e cila me të parë të voglin e saj , tashmë më të rritur, u mbulua me shaminë e kokës e u kthye nga ana tjetër, sipas zakonit të atëhershëm. Qe e kotë pasi Thina e zbuloi e ktheu nga vetja, e përqafoi dhe e puthi me mall të madh nusen e djalit të dajës. Për djalin e dajës qe më mrekulli pasi pa jo një vajzë, femër, nuse, por një zanë, një princeshë ku i spikatnin disa flokë të zinj që i vareshin deri poshtë në bel, një fytyrë të mprehtë dhe simpatike, dy sy të zinj e të mëdhenj, një hundë të rregullt e mbi të gjitha dy vetulla të përzgjatur si gajtan, po me ngjyrë të zezë, të cilat bashkoheshin në mes me një shteg të pashëm. Koha bëri edhe atë që të tri familjet të ishin pranë e pranë në një stan e në një qendër banimi. Është për t’u marrë shembull që edhe gjatë para fejesës, fejesës së martesës nuk nakatosën asnjë llafe, gjë që ndodh shpesh nëpër familje të tilla. Rrëfejnë që në kohën e këtyre familjeve ndodhi të lidhen edhe dy të tjerë, por që të mërkurën e javës së parë të martesës u ngatërruan dhe kjo ngatërresë vazhdoi deri vonë. Për familjen e lindësit dhe rritësit tregojnë se kur do të shkonin në një mal tjetër verimi dikur, një bashkëmoshatar i Mihës paskësh thënë që të paktën këto dy familje të mos na i kishin hequr nga malverimi i mëparshëm. Shkuarja bukurore, lumturore dhe shembullore Miha-Dhoka nuk pati ndalesa dhe pengesa në asnjë rast. Madje kjo u kalua edhe tek fëmijët e tyre, familjet e fëmijëve dhe nipërve dhe mbesave ,megjithëse duhet thënë që jo gjithnjë “dardha bie nën dardhë“. Në këtë rast këto dardha nuk patën asnjë rrokullisje. Tashmë ata jetojnë bukur , lumtur dhe gëzuar fort edhe nën atë lumturi që u sjellin tri lule arom ëmbël të quajtura me emrin e madh Mbesa . Nuk thonë kot që nipërit dhe mbesat janë gjak prej gjaku, mjaltë prej mjalti ose sipas urtësisë vllahe “nipëotu ti dëori, kum ti dëori kotu“, që në shqip do të thotë “ nipi të dhëmb, siç të dhëmb bërryli “Besoj që të gjithë e keni provuar këtë dhimbje bërryli. Më do, s’ më do,/ këpus petale luleshqerre …/E ajo pranë meje…

    8

    QAZIM SHEHU

    METATEZË…
    Tregim

    Ne ishim nisur drejt asaj veprimtarie ku do diskutohej një libër i rëndësishëm. Kështu na thanë. S`kishim asnjë motiv, madje filluam të diskutonim se çfarë mund të bëje në veprimtari të tilla ku shumica e diskutantëve diskutojnë pa e lexuar librin,madje e thonë këtë me një çiltërsi fëminore ose nuk i njohin teknikat e analizës së tekstit. Zakonisht,sot shkruhen libra për trimëritë e shqiptarëve, për fise dhe histori të zakonshme provinciale sa Kadare ka pasur të drejtë kur është shprehur: ”kjo tokë më shumë heroizma se sa grurë ka prodhuar…” ;po sikur të kishte prodhuar më shumë grurë se heroizma a nuk do ishte më mirë? Qëllon që protagonisti mund të jetë gjallë, ndodh të jetë dëshmor. Për protagonistin e gjallë thuren tirada të pafundme, epitete buçitëse dhe flitet për të sikur të jetë njeriu më i rëndësishëm i ditës. Ndërsa për dëshmorin epitetet e ulin një vizë të vlerësimit, ai nuk është aty, po është aty mllefi i lavdisë ose interesa të tjera. Dhe ja ku jemi në godinën e Akademisë së Shkencave që supozohet, dhe është e vërtetë, të jetë tempulli më i lartë i shkencës me emrin e Budës dhe Çabejt , pikërisht në këtë godinë të shenjtë, ku hija e etërve të shkencës dhe fjalës së thellë më duket se është arratisur diku në askund. Më ngjan se është arratisur përkohësisht, ajo do vijë prapë. Një sallë e mbushur dingas me njerëz që heshtnin gjithë solemnitet sikur pas këtij tubimi do merrnin një vendim krucial. Diskutohej një libër për një hero.Flisnin me radhë, recitoheshin bejte dhe balada. U ngrit njëri, pasi iu përmendën disa tituj me : ish, për shkak të daljes së natyrshme në pension; ai filloi:
    -Dëgjoni ,more shokë, tha,-në jetën time tre katër libra kam lexuar, por unë ju garantoj ju se ky libër është libri më i bukur…. Sepse filani, autori i librit, është miku im,eh,sa kohë kemi kaluar bashkë ne, në zbore dhe aksione, kuptohet, atëherë ishim të rinj…Dhe të jetosh kaq kohë me Fadilin e të mos e kuptoje atëherë se çfarë talenti ke në krah… Hajde, Fadil, hajde…. Thëngjill i mbuluar paske qenë. Tani të kthehemi nga libri. E thashë edhe më lart, më pëlqeu libri, kopertina ishte e bukur, nga ajo kopertinë më sheh fytyra rinore e një dëshmori që dha jetën në lule të moshës. Eh, more shokë, mos i harrojmë kurrë heroizmat e të parëve tanë…. Duartrokitje… Lektori që, më vonë, siç e dëgjova, kishte qenë drejtuesi i kulturës në një rreth verior, priti derisa mbaruan duartrokitjet,mori një pozë të rëndësishme dhe vijoi: -Që atëherë, unë e njihja shokun tim për shpirtin e sakrificës, për gjindshmërinë, siç i themi ne në gjuhën popullore, sepse duhet ta kuptoni, more shokë, se lidhjet me popullin asnjëherë nuk duhen humbur… Duartrokitje. -Nejse, të mos dal nga tema. Fadili shkroi këtë libër për një hero. Dhe të shkruash sot për heronjtë unë e quaj detyrë patriotike, në kohën e sotme kur janë thyer lapidarët dhe në varrezat e dëshmorëve nuk investon njeri. Ndaj, kontributi i Fadilit është me vlera të jashtëzakonshme. Unë mendoj që nga ky tubim i rëndësishëm të dilet me një propozim konkret: T`i propozohet Presidentit që heroi të shpallet Nderi i Kombit… Duartrokitjet nuk kishin të ndalur, sepse në radhët e para ndodheshin dy djemtë e tij, dy gratë e tyre, dy vajzat dhe ca kushërinj të parë. Duartrokitjet tek ne janë sëmundje, siç janë like në facebook. Moderatori ia dha fjalën një tjetri. E njoh mirë. Ky është nga ata borgjezët e rinj, ka para sa të krip kokën me to. Hiqet si publicist, analist, e vë kandidaturën për deputet dhe ka dëshirë të merret me politikë. Rreth tij thuren fjalë të pakursyera, epitete mbresëlënëse që e ngrenë pallë në ajër, po fundja ç`të keqe ka? Ne të gjithë jemi shoqëri e pallës dhe e rrumpallës, dhe zoti Servet nuk na ka faj. Vetë duam ta bëjmë atë të lavdishëm, ai kujton se është i tillë, ashtu siç duam të nxijmë atë që nuk duam. Kam vënë re se sot njerëzit i pëlqejnë furçat, epitetet mbivlerësuese; nëse u thua të vërtetën, bëhesh armik, ashtu siç ndodhi me Alcestin dhe poetin Oront tek komedia “Mizantropi” e Molierit. Jetojmë në një kohë shpejtësish dhe mosthellimi për mungesë kohe…
    Zoti Servet mori një pozë të panatyrshme, tundi lehtë kokën, i hodhi një vështrim përfshirës sallës, sikur donte të sigurohej nëse të tjerët do ta ndiqnin me vëmendje, pastaj, pasi u sigurua për këtë, filloi të lexonte rrjedhshëm e here herë me ndalesa:
    -Kjo ngjarje e sotme ka rëndësi; autori Fadil.. ashtu si SIFIZI e ngre lart gurin e kulturës dhe e vendos në shkëmb. Ai me dritëpamësinë e vet, me një kualitet shkrimor të hatashëm, na modelon ne një pamje tjetër nga jeta e heronjve, të cilët përbëjnë krenarinë tonë. Miti i Sifizit këtu merr një vlerë të pallogaritshme dhe bëhet një postulat shumëkuptimësor në renditjen e atyre vlerave që duhet t`i shpëtojnë botës së sotme apokaliptike. Parimësimi brilant i autorit konsiston në dhënien perfekte të portretit transhendent në një aureolë demistifikimi human… Diskutanti ynë i nderuar jo vetëm që po i bënte një metatezë emrit të Sizifit, po ai po përdorte një radhua fjalësh bombastike. Kur ai bëri metatezën ,dikush andej nga salla ia dha një kukurizme të lehtë, zoti Servet , ose në metatezë zoti Sevret ose që s`e nxjerr qimen nga qulli në këso ligjëratash,ose nuk arrin të godasë minimumin e shprehjes së përshtatshme, ndali dhe tha; -Ju lutem, më tepër respekt për dëshmorët…. U vendos qetësia dhe folësi vazhdoi të godiste daullen e lavdisë me shkopinj fjalësh të mëdha: -Ashtu si Sifizi e ngriti gurin në lartësi të epërme duke e lënë të shpëtojë për vullnet të dënimit makabër, ashtu edhe autori e ngre lart këtë figurë, po ndryshe nga Sifizi, ai nuk e lë t`i bjerë nga dora asnjë tipar apo vlerë e dëshmorit të nderuar…. Fjalë, imzot fjalë, thotë diku Shekspiri… Fjalë dhe fjalë të cilat e endnin pëlhurën e pluhurtë të një tymnaje dehëse në atë sallë të Akademisë, sa ndonjëherë të vjen zor nga vetja sesi e vret kohën të dëgjosh mbrapshtina të tilla nga njerëz që kujtojnë se letërsia është caku më i mundshëm i lavdisë… Pastaj ,serioz, gjithnjë, pasi mori duartrokitjet e nevojshme u ul me një hap të rëndësishëm në vendin e caktuar…. Nuk i mbaj mend diskutantët e tjerë, veç di se çdo diskutim i nisur nga parimi se në dasmë nusja nuk shahet, superhiperbolizonte vlera të paqena, sa me siguri po të na dëgjonte heroi, do të nxirrte koburen e do shtinte në ajër për të na sjellë pak në mendje….Pas diskutimeve na priste një koktej i mirë. Aty, vetëm aty, diskutimet janë më të lira…më të mira… I pashë ish-funksionarin e kulturës dhe Servetin që po rrinin bashkë. Më pas aty u afrua edhe autori i librit. -Një libër brilant, tha Serveti- kështu shkruaj librin tjetër,… me kismet ,ta sponsorizoj unë… -E kam gati,-tha Fadili- madje, aty, një kapitull i veçantë i kushtohet gjyshit tënd. Zotin Servet e kishin rrethuar ca njerëz të rëndësishëm dhe po e miklonin. Diskutim i hatashëm tha njëri, me vlera të larta shkencore. Kjo thënie nuk u kuptua, sepse zoti Servet nuk e kishte mendjen aty. U shkëput nga vorbulla e freskut hipokrit dhe duke u treguar i vëmendshëm iu ridrejtua Fadilit: -Gjyshit tim?-zgjeroi kuriozitetin zoti Servet- bash për këtë më detyron të sponsorizoj me një dëshirë të dyfishuar… -Po unë mund të shkruaj edhe për aktivitetin tënd- mori guxim zoti Fadil—unë të njoh në distancë…
    -Shkruaj, shkruaj një herë për gjyshin tim, për mua ka plot që shkruajnë, pa këtu jemi edhe bisedojmë …mërmëriste nga një kënaqësi e një ambienti të grimcuar me intelektualizëm zoti Servet. E dëgjova këtë dialog rastësisht. Dola jashtë dhe ika….
    Të nesërmen takoj një mikun tim gazetar. Ishte i mërzitur,.
    -Çke?…- e pyeta… -Asgjë,-tha. -Bëra fjalë me zotin Servet, tani,… jo se bëra fjalë, po nuk është faji im…Unë ia shkruaj Miti i Sizifit ai e lexon Miti i Sifizit….

    9
    Zaho VASILI

    GËRSHETAT E TUA

    Gërshetat e tua
    i janë pleksur gjirit,
    Si hardhia e rrushit
    që s’i ndahet blirit.

    Gërshetat e tua
    i zaptojnë supet,
    Në çdo fije ari
    bukuria duket.

    Gërshetat e tua
    grinden mbrapa shpinës,
    Hapur fije,fije
    ç’po kurdisin tinëz.

    Gërshetat e tua
    mbrapa bëjnë fjalë,
    Para përmbi gjoks
    kush më parë të dalë.

    Gërshetat e tua
    porsi gjuhë zjarri,
    Do të “mbyt” moj mike
    me fijet e arit.

    Se m’u lidhën fytit
    ndezën zjarr tek gjiri,
    Fijet do t’i lidh
    t’u pikoi floriri…

    S’TA DAL DOT ME TË QARË

    S’ta dal dot me të qarë
    po me të kënduar,
    O pëllumb i bardhë
    ti o zogu i shkruar.

    S’ta dal dot me të qarë
    po me të kënduar,
    Ike pa të parë
    sa të kam kërkuar.

    S’ta dal dot me të qarë
    po me të kënduar,
    Thanë e kanë vrarë
    thanë e kanë qëlluar…

    Por s’të gjeta dot
    dhashë e dhashë një vit,
    Në krua me lot
    m’u kthyen dy sytë.

    Dhashë e dhashë me lot
    lot të pashteruar,
    Qaj e s’duroj dot
    më ke përvëluar.

    Më shpëtove mike
    moj duke kënduar,
    Tani e ndjej veten
    mike të çliruar.

    Po për jetë moj mike
    s’kam për të harruar…

    BUZËT E TUA

    Gonxhe janë buzët e tua
    buzkat janë një filiz,
    Andej mjalti rrjedh si krua
    dhe nektari rri në syth.

    Buzët e tua janë maj
    janë prill buzkat e tua,
    Unë ti putha skaj më skaj
    dhe të dyja më shkrumbuan.

    Kush ti fali ato buzë
    ato buzë kush ti fali,
    Që për djemtë janë muzë
    freskojnë si burimi malit.

    Ç’ka që më pëlciti zemra
    plasa se kjo nuk është punë,
    Ato buzë ti fali nëna
    që të vij t’i rrëmbej unë.

    10

    Milazim F. KADRIU

    NJËMIJË E NËNTË QIND
    E NËNTËDHJETË E NËNTË

    Luftë, furtunë, tmerr e gjak…
    Acar e stuhi
    Qëndresë e krenari.
    Ngadhënjimi mbi armikun shekullor
    Dëshmorët tanë lisa të parrëzuar
    Emri i tyre gjerdan i praruar.

    NËNAVE TË DËSHMORËVE

    Në pranverën ’99-së
    Në Kosovën heroike
    Ranë dëshmorë shumë bijë
    Djem të nënave fisnike.
    Ndjenin dhembje
    Zemrat e nënave bujare
    Por rënia për liri e bijve të tyre
    I bënte të forta e krenare.
    Nëna të dëshmorëve
    Ashtu duhet të jeni krenare
    Se rënia për liri
    Nuk është vdekje, por lindje e madhe.

    IU PËRGJIGJA THIRRJES SË ATDHEUT

    Iu përgjigja thirrjes së atdheut
    Se ishte thirrje e zërit të nënës
    Iu përgjigja thirrjes së atdheut
    Se ishte urdhër i fjalës së babës
    Iu përgjigja thirrjes së atdheut
    Se ishte kujtim i gjyshit plak.
    Iu përgjigja thirrjes së atdheut
    Se më kujtoi tregimet e gjyshes plakë
    Iu përgjigja thirrjes së atdheut
    Se mu kujtuan vuajtjet e të parëve tonë
    Iu përgjigja thirrjes së atdheut
    Se robërinë vendit s’munda më ta duroi.

    11

    Nga Besiko Demaj

    Nëna

    Ku je nënoke e dashur,
    Në qiell nuk je,
    S’lashë vend pa të kërkuar,
    Mbi yje, mbi hënë,
    Çfarë s’bëra për ty,
    Moj e dashura nënë.

    As vetë nuk e di
    Se ku duhet të shkoj,
    Që të gjej ty
    Dhe të përqafoj,
    Më ka marrë malli,
    Që dora jote e ngrohtë
    Të më prekë te balli.

    S’të lë pa të gjetur,
    Në zemër më ka mbetur
    Një plagë e patretur.

    I këndoj bukurisë

    O ju male, e ju gurë!
    Nga ju mos u ndafsha kurrë.
    O ju lumenjtë e këngës,
    Zogjtë e foleve të zëmrës.

    Ku më merr
    E ku më shpie,
    Te ylberi me shumë yje,
    Si qilima bukurie,
    Endur me fije magjie.

    Ndërto vise bukurie,
    Përço zile nëpër zë,
    Për një fis n’ato korije,
    Për një stan këtu te ne.

    Për ato burime bore,
    Për ato tinguj këmbore,
    Për atë kala të vjetër,
    Për ata gurë të fjetur.

    12

    FABULA

    Andon Zako Çajupi

    Bretkosa që deshi të trashej sa një kà

    Bretkosa sa një ve,
    pa një ka sa një deve
    dhe nakari nuk’ e la,
    desh të trashet sa një ka.
    Kur vu këtë gjë ndër mënd,
    vate u shtri ndë një vënd
    duke ngrën e duke pirë,
    që të fryhet sa më mirë.
    – Shihni, shihni, sa u rrita, –
    thërrit e thoshte përdita.
    – Mos u mburr’ e mos u mbaj, –
    i thoshnë shoqet e saj.
    – Shihni, nukë jam sa demi?
    – Jo! – Shikoni. – Jo, të themi.
    – Pa shikoni këtë bark
    si të kaut. – Jo, je lark! –
    Bretkosa, nga marasi,
    u fry, u fry gjersa plasi.
    Shumë njerëz ndë këtë botë
    thone se janë të zotë;
    si bretkosa mendohen
    mburren e lëvdohen.

    Cinxeri dhe milingona

    Cinxer’ i marrë
    gjithë behare
    e shkoi duke kënduar
    ndë kopshte të lulëzuar
    Po behari shkoi,
    cinxeri pushoi
    dhe zuri të qajë
    se s’kish se ç’të hajë.
    T’i mos vdesë nga uria
    një ditë del nga shtëpia,
    dhe miligonës i thotë:
    -.Zonjë, sot bën shumë ftohtë.
    s’ka ç’të ha dhe jam sëmurë,
    po nëmë dy koqe grurë,
    ta kthej prapë në korrik.
    në më ke gjiton dhe mik
    Të të vijë keq për mua.
    Po milingona s’ep hua
    se është fort e shtrënguar
    — Në behar s’paske punu
    Thotë zonja milingonë.
    — Këndova, për zonë,
    beharë të terë
    ndë fush’ e ndë male,
    — Fort mirë ke bërë,
    tani hidhu valle!

    Naim Frashëri

    Ujku Dhe Qengji

    Ujku pa fe
    Erth në kope
    Dhe, si s’pa qën,
    U fut nër dhën,
    Një qënq zuri
    Zëmërguri.
    Qëngji i tha:
    “Ore vëlla?
    E po përse?
    As më rrëfe
    Se ç’faj të kam?
    I vogël jam.”
    Ujku i tha:
    “Do të të ha!
    A e mba mënt
    Më këtë vënt
    Kur më shave?
    Më the xhave!”
    Qengj’ i thotë:
    “E ke kotë,
    Unë sivjet
    Jam përmbi dhet.”
    “Mase, i tha,
    Qe yt vëlla.”
    “Vëlla, tha, s’kam,
    I vetëm jam.”
    “Fort mir’, i tha,
    S’paske vëlla,
    Po jot ëmë
    Ç’pati prëmë
    Që më qërtoi
    E më kallëzoi?
    Do më zinin,
    Të më vrinin!”
    Qengji i tha:
    “Dy muaj ka
    Që s’më rron më,
    Ah, ah, im më!”
    Dhe s’duroi dot,
    Po qau me lot.
    “E yt atë,
    Një brigjatë,
    Më pat vrarë
    Mon’ e parë,”
    Tha makuti,
    Shpirtladuti,
    Dhe më s’mënoi;
    Më s’e mundoi,
    Po posht’ e vu
    Edhe e zu
    Nga lëfyti
    Edh’ e mbyti,
    Se të ligut,
    Zëmërshtrigut,
    Nuk i vjen keq
    Për një që heq

    Dritëro Agolli

    Dijetari dhe gomari

    Vështrimet racionale dijetarit
    I shkuan tek një bajgë sipër trarit.

    Përpiqej në mendime, bëhej copë:
    Si mund të kishte hipur lart një lopë

    T’ia bënte bajgën trarit të plevicës
    Sikur të kishte këmbë e thonj të micës!

    Tek fantazonte mençëm dijetari,
    U ndodh praktiku tokësor, gomari

    Dhe tha: “Ky Tra një vit e ca më parë
    Oborrit ishte hedhur për t’u tharë.

    Kur trari rrinte gjerë e gjatë i shtrirë,
    Një lopë e bëri bajgën më të mirë;

    Me bajgën trarin në tavan e vunë,
    Që dijetarëve t’u hapnin punë,

    Të vrasin mendjen zgjuar ecë e jakë:
    Si hipi lopa lart të bënte bajgë…”

    U përshëndet me veshë e shkoi gomari,
    Me sy nga bajga mbeti dijetari.

    Njeriu në garë me gomarë

    Një ditëz të diel
    Njeriu me gomarë
    u futën në garë:

    Gomari në diell
    Filloi të pëllasë,
    Njeriu të bërtasë.

    Gjykonte juria:
    Kush bënte më shumë
    Potere dhe zhurmë.

    Dhe tha Perëndia:
    “Njeriu nga kjo garë
    Fiton mbi gomarë.”

    Ferit Lamaj

    Kanarina

    Bukuroshja kanarinë
    në kafaz rri e trishtuar,
    sheh një ujk që ulërin …
    ulërin si i tërbuar …

    Ahh moj botë ..botë e mbrapshtë
    kë mbyll brenda dhe kë len jashtë.

    Kravata

    Ai burrë ka shkalluar
    e lidh gruan këmbë e duar.
    Por kravatën burrë ziu
    se lidh vet ja lidh komshiu.

    Ujku

    Ujku killer i vërtetë
    i ka vrarë nja 7-8 vetë
    Një ditë ujku veten vrau
    me një pushke pau pau .

    Ja pret dhelpra: s´është i marrë
    kushedi se sa ka marrë…

    Vangjush SARO

    Mirazh

    Një kalë shkretëtirës po i binte me pash,
    i lodhur, i vetmuar, pa moral.
    Befas i zunë sytë një oaz
    dhe qenia e cfilitur u ndal.
    Oazi dukej i bukur, i brishtë,
    edhe pse ndërronte pareshtur;
    kali me durim drejt tij u çapit,
    i zhytur në shpresë e në heshtje.
    Por ndërsa veç qasej kali i shkretë,
    e prushëronte ajri i nxehtë,
    larg e më larg ai oaz
    në shkretëtirën maraz…

    Përpëlitja…

    Një flutur nate, e mbetur vetëm,
    gris heshtjen në dhomën e qetë:
    përplaset pareshtur te abazhuri;
    ndonjëherë (shushka) dhe pas murit.

    Ç’ kërkon tamam, s’e di as vetë
    por drita pareshtur e thërret;
    dhe pse e djeg, e gicilon… Ani!…
    Ajo sërish atje ngarend, pareshtur,
    pa u lodhur, deri vonë…

    Dhe veç kur zgjuar s’gjen askënd
    (sepse dhe drita është shuar)
    e zë një cep diku pa zhurmë,
    mbledh mendt’, i ul krahët e tretur,
    të bëjë dhe ajo një sy gjumë –

    Prova

    Jepte e merrte një ditë Largësia,
    me mikeshën e saj të quajtur Kohë:
    -Unë jam masë, kam sekretet e mia;
    njerëzit unë i vë në provë…
    -Ke të drejtë – i tha Koha, e duruar.
    Them, distanca mat durimin mbase.
    Po për ditët dhe javët e mia ç’më thua,
    pa to, a nuk do ishte prova false?…

    Iljaz BOBAJ

    Breshka dhe çakalli

    Ne zgjedhje, ujku fitoi votat e pyllit,
    Çakalli i himte u çmend prej gëzimit.

    More i tha breshka, mos qenke i metë?
    Ujku fiton, ti hidhesh përpjetë.

    -Eh, moj breshkë, s’merr vesh nga kjo punë
    me postin e tij, marr post edhe unë!

    Derrkuci dhe posti

    Derrkuci nuk pranoi ministër.
    -Dua,tha kryetar dogane!
    E meqë këmbënguli, në doganë e nisën.
    Njerëzit shqyen sytë me mendjen e Gicit:
    -Për një cope doganë,la postin e ministrit!
    Po derri dha shpjegime:-Post i ministrit
    Është një lopë që milet nga gjiri,
    Kurse dogana, një minierë floriri !

    Goja dhe buzëqeshja

    Dyfytyrësia
    Shkonte nëpër rrugë,
    Nga pas Buzëqeshja,
    I qe ngjitur pullë.
    -Ku shkon i tha Goja,
    hapur skaj më skaj.
    -Si ku shkoj moj Gojë
    Unë jam maskë e saj.

    13
    Shezair Koko

    FORCA E DHIBSURISE
    Tregim fantastiko-shkencor

    Marsiana, mbështjellë me gejzerë qiellorë, me një mision të bukur, ishte dërguar nga Perëndia dhe në kohën kur deti u fry dhe krijoi dallgë të mëdha, ajo zbriti në Tokë. Ajo kishte dëgjuar që njerëzit eksploronin në Mars dhe për të lehtësuar kërkimin e për të krijuar miqësi, u bë urë në qiell. Urë ndërplanetare. Nuk ishte parë dhe as nuk ishte dëgjuar në historinë njerëzore që të rritej në mes të margaritarëve të detit, me mëkim të kaltër,një qenie prej planetit Mars. E pabesueshme për ata që e kishin dëgjuar dhe e mahnitshme për qytetarët që e shikonin. Nga ngjashmëria, mund t’i afrohej fare pak vetëm Nimfa e detit. Prandaj ajo krijoi miqësi shumë madhe me të. Të dyja miket, u akomoduan në një banesë buzë detit. E vogël. E kaltër. Ajo dukej se funksiononte si njerëzit, por ata mahniteshin sepse edhe kur afroheshin për ta prekur, nuk arrinin të preknin qenie organike te ajo. A mos vallë e kishte trupin vetëm me thërrmija shpirti?! Duke u përpjekur të përshtatej me jetën e re, kaloi shumë kohë anë qytetit e buzë detit. Orët më të shumta të ditës, i kalonte me Nimfën e detit, duke soditur me kërshëri të madhe vendin ku kishte zbritur. Pak nga pak qytetarët e njohën, ku nuk e çuan lajmin dhe fama iu rrit shumë. Shumë njerëz vinin nga e gjithë bota për ta parë këtë shfaqje të rrallë. Qytetarët mezi prisnin të gdhihej që ta shikonin përsëri misterin e gjallë. Shpeshherë, Marsiana, vështronte me habi të madhe sjelljet e ashpra të qytetarëve: të folurit me zë të lartë, veshjet e tepruara me ekstravagancë, lojërat e fatit, klabet e natës, diskutimi për hallet e njerëzve të tjerë, ndërkohë, që foshnjat i prisnin t’u shpinin një thërrime buke në shtëpitë e tyre. Dashuria midis njerëzve i dukej shumë e ftohtë. Më shumë nga të gjitha vetitë e çuditshme, mosmirënjohja dhe përbuzja midis njerëzve atë e bënin që të lotonte dhe lotët e saj formonin copa diamantesh. Ajo lotonte aq shumë, saqë lotët e mpiksur, anës detit, dukeshin si kështjella të diamanta. Si zëri i një qyqeje që të ngjeth mishin, një lajm i mjegullt krijoi një panik të pashpjegueshëm tek qytetarët. Ata filluan të shikonin me frikë në sy, njëri-tjetrin. Sepse, të tilla ishin gojët e njerëzve, që përcillnin vesh më vesh lajmet pa i dëgjuar mirë ende. Filluan të mbylleshin dyqanet, klubet e madje edhe të ndryshoheshin programet televizive. Kishte lëvizje të nxituara të qytetarëve nëpër rrugë. Qytetarë të heshtur , me fytyra të zverdhura. – Të gjithë qytetarët të mblidhen te qendra e qytetit! Të gjithë pa përjashtim, përveç fëmijëve, të mblidhen shpejt! Diçka me shumë rëndësi do të na thuhet! -U dëgjua për herë të dytë media në të gjithë vendin. Qytetarët, tashmë, me hamendjet e tyre, u dukej sikur i vinin rrotull fenomenit që kishte ngjarë. Ishin aq të tmerruar, a thua të kishte dalë vetë djalli nga thellësitë e Bermudës. -Marsiana! Banorja e re e qytetit !-U dëgjua papritmas zëri i shpërndarësit të lajmit.-Ajo është sëmurë shumë rëndë dhe ndodhet në reanimacion! Ne duhet te mbajmë një përgjegjësi globale, që nuk e mbajtëm afër e me ngrohtësi qenien e pafajshme. Qytetarët e kuptuan se nuk duhet të ishin sjellë keq me të. Ajo, duhet të ketë rënë në një depresion shumë të rëndë, vetëm nga mungesa e ngrohtësisë prej nesh, -mërmërisnin qytetarët me një mllef kundër vetes së tyre. -E,po, kështu si sillemi ne, çahet edhe guri,- thoshin qytetarët, tashmë me shpirt të përafruar prej fatkeqësisë misterioze. U shpërndanë duke prishur fytyrën, ashtu siç bëjmë të gjithë për të tretur ndjenjën e fajit brenda vetes. Qytetarët dhe gjithë njerëzit nga çdo anë iu drejtuan spitalit, por më kot, rregullat e tij nuk lejonin askënd të futej dhe ta vizitonte. Disa thoshin se vajza e zbritur prej planetit Mars, kishte ngërthyer të gjithë mjekët rreth saj. Mjekët nuk kishin se ç’ti bënin. Pas të gjitha vizitave dhe analizave, asaj nuk i dilte asgjë. -Jo!-thanë mjekët, nuk jemi në iracionalitet. Ekzistojmë së bashku me këtë superçudi dhe unicitetin e saj. Lajmi ishte përhapur gjer në vendet më të largëta të rruzullit tokësor. Një grua plakë nga një fshat shumë i largët dhe i thellë,kur e dëgjoi, ishte prekur shumë nga kjo ngjarje e jashtëzakonshme. Ishte një grua me një shpirt të madh, dhe e njihte mirë realitetin. Ishte besimtare e madhe dhe mendoi se do ta ndihmonte mysafiren që lëngonte në shtrat. Tek ne njerëzit në përgjithësi janë me një shpirt shumë të ftohtë. Siç duket, jeta moderne shumicës së njerëzve u ka transplantuar shpirtin e i ka kthyer në jonjerëz. Pak muaj kishte, që i kishin vdekur të dy fëmijët dhe e ndiente shumë vlerën e njeriut. Ajo kishte vendosur të vinte dhe ta shikonte misterin e sëmurë. Ishte veshur me një kostum të errët me reflekse. Një gërshet i prerë në mes, i plotësohej me një fjongo në të errët blu. Me një fund të gjatë, thuajse tek syri i këmbës dhe me një natyralitet që të kënaqte në krahasim me shpërfytyrimet që bëheshin në përgjithësi. E lodhur sa mezi qëndronte në këmbë. Dridhej e gjitha! Me një të qarë me ngashërim, ku lotët i rrokulliseshin gjer te gropa e mjekrës, tentoi të futej në dhomën ku ishte e sëmura. Si duket, ishte momenti i ndërrimit të turnit të rojës dhe pakujdesia s’di se e kujt,që nuk e vunë re gruan. Ajo u fut brenda derës së reanimacionit. Mjekët për një çast nuk u ndodhën aty. Gruaja u afrua. Preku vajzën prej planetit Mars, që ishte në humbje të plotë, ashtu siç preket me ankth e me mall, xhenazeja e një vdekjeje. I vuri buzën në ballë. Momentet këputën kuptimin e tyre. Nga një akord mrekullie, kaloi nëpër qerthuj dhembshuria e pafundme njerëzore. Iu sublimua në një kokrrizë të vogël dhe iu tret në serumin që merrte në vena. Filloi menjëherë të lëvizte, të hapte sytë dhe të fliste me vetëdije të plotë. Gruaja dhe mjekët mbetën të mahnitur me këtë mbimrekulli. Mjekët e shkolluar dhe me një barrë shkencë , u duhej që të ngushëlloheshin me magjinë e fjalës, sjelljes dhe me forcën që ka dhembshuria njerëzore. Ata e kuptuan se ilaçi më i mirë, përtej fjalës së fundit të shkencës, është dashuria dhe dhembshuria njerëzore. Me dënesën që po o largohej nga shpirti e nga fytyra, gruaja doli nga dhoma. Kaloi në pavijon dhe kur kthente kokën në korridor, shikonte nga dyert gjysmë të hapura. Me fytyrën e saj plot fisnikëri,i bënte të ndjeheshin të gjithë të sëmurët më të lehtësuar. E gjithë lagjja buzë detit, ku jetonte Marsiana, bashkë me Nimfën e detit, e kuptuan se, duhet të bënin sakrificë dhe duhet ta merrnin këtë grua prej fshatrave të thella, dhe ta sillnin në qytetin e tyre. Dhe e morën jo vetëm në qytet, por edhe në lagjen e tyre, duke i ndërtuar një shtëpi prej diamanti. Diamanti, që krijohej menjëherë kur derdhte lotët vajza prej Marsi, ajo vajzë që trishtohej nga sjellja jo e mirë dhe e ashpër e qytetarëve me të dhe me njëri-tjetrin. Që atëherë, njerëzit filluan të silleshin më mirë me miqtë e sidomos me trashëgimtarët, që la ambasadorja e planetit Mars, në tokë.

    14

    BUJAR BALLIU

    Të shtunës i merren këmbët
    Tregim

    Në xhamat e bilardos picërronte sytë fundi i ditës. Qëndroi gojë hapur si ndonjë i pangrënë ditë të tëra, që papritur i del përpara tryeza plot. Kontrolloi instinktivisht xhepat. Shtyn derën. Hyn .Atë tipin pranë cepit, përkulur për të goditur, e ka parë. Më këmbë qëndrojnë dy kuqalashë tmerrësisht të ngjashëm. Qeshin. Përse vallë? Me të? Jo. Kalojnë përgjatë xhamave të mëdhenj të sallës së bilardos për t’u hapur vend lojtarëve. Tundi kokën dhe u ul në stolin bosh mbështetur pas murit. Ndjen si i prek shpina kokrrizat e ashpra të murit. Shpina e lodhur derdhet si rërë në fundin bosh të prapanicës. I ka zili këta të rinj të bëshëm që kanë gjetur mjet të mirë për të fshirë kohën. Nuk nxitojnë. “Pse jam këtu? Po bie nata. Jo, gjumë jo! Në pleqëri e mira është të jesh në një vend vetëm me ditë. Ëndrra?Në asnjë mënyrë. Ëndërron kush ka të ardhme. Pa vlerë. E kaluara nuk mund të shpjegojë ç’vjen. Më duket ekzistojnë vende me 12 muaj ditë. Sa kushton të jetosh andej? Kot! S’ka më mundësi. I ndava. Atë çast pata frikë mos futja sherr. Jo. I përpjestuan fare qetësisht. Djali i madh u bë shkaktar. U nda nga gruaja dhe po të rrinte këtu, me siguri do hynte në sherr me të vëllezërit e së shoqes. Iku në Tiranë. Atje u martua me një jevgë. U nxinë florinjtë si në ëndërr. Tani kam dhe nipër jevgjitë.”
    -Thatë gjë zotëri?. Njëri nga kuqalashët i vuri dorën në sup. -Do luash?
    Në fillim deshi të pyesë “Çfarë?”, por vuri re buzëqeshjen e fshehur, plotësisht të lexueshme; heshti. U mendua në duhej t’ia thoshte hallin. Megjithatë dikush kujdesej. Edhe pse me qesëndi, i erdhi mirë.
    -Nuk gjej dot shtëpinë. Në një çast të gjithë kthyen kokën. “Sa shumë qenkan? Si nuk i vura re?”. Mërmërima moskokëçarëse u shua. Vendin ia zuri trokitja e stekave dhe gurëve të bilardos. I hodhi kuqalashit shikim të përvuajtur. Ai i futi krahun. Dolën. E pyeti kush ishte. Kuqalashi njihte dikë me këtë mbiemër. -Nip e kam – tha i pezmatuar. Diç deshi të shtonte, por nuk e gjeti çfarë. Heshti. Kuqalashi, tepër i zënë me telefonin nuk e vuri re gjendjen e tij. Natë. “ Nipin gjeti të më shohë në këtë gjendje?Sa të tjerë ka në qytet me mbiemrin tim, pse duhej ta merrte vesh ky? Si e kam hallin? Nuk falënderoj zotin që po vjen dikush të më çojë në shtëpi, po kërkoj dhe të zgjedh. Unë i gjithi në këtë moment nuk jam veçse një copë sfungjeri e shtrydhur që mund të më hedhë era edhe në një pusetë gjirizi. Ky nip kuptohet fare lehtë që ka marrë vesh për trashëgiminë. I porosita fëmijët të ruanin sekretin, po… Nuk i ngjanë nënës që 31 vjet i mbajti në brez, askush nuk e mori vesh. Ai di vetëm çfarë ka dëgjuar. Po të atit, tim vëllai, jam i sigurt, nuk i ka thënë. I vjen keq ta shqetësojë. Eh…
    Gruaja më hëngri. “Bëji pjesë. I hyn në hak. Të rriti, të bëri me shkollë, Shokët e tu shkuan me bagëti.” U mundova t’i mbush mendjen se po të donte nëna, i ndante vetë. Pastaj…po u ndanë në mes, ç’mbetet? Ja dhe nipi. O, sa me përtesë vjen! Nuk më shikon për të parë, po për të më zhveshur. Të turpërohem. Do ketë guximin të ma zërë në gojë? Prej vitesh nuk gjendemi vetëm përballë njëri-tjetrit?”. Edhe më natë… -Eja! -Nuk gjete fjalë tjetër? -Të kërkojnë në shtëpi. -E di. -Asgjë nuk di, – nipit i erdhi t’ia thoshte aty, aq shumë nuk e duronte. Po ai që i telefonoi, nuk ishte larguar aq sa të mos dëgjonte. Dëm më shumë vetes do t’i bënte. Xhaxhait mund t’i binte të fikët. Ndoshta i fluturonte dhe mendja e mbetur. -Çfarë duhet të di? -Je i humbur? -Ja më gjete. -Në tjetër kuptim. -I paedukatë. -Do ta kuptosh pas pak. Ecnin njëri pas tjetrit. Nipi, si një kafshë samari ngarkuar rëndë, nxiton të heqë barrën nga kurrizi. Xhaxhai çantë e zbrazur që përplaset në vithet e kafshës së lodhur. Me të vënë këmbën në shkallën e parë të hyrjes së pallatit, nipi u kthye, dhe me fytyrë të përvuajtur, (gjatë gjithë rrugës u mundua ta tërheqë nga thellësia e pështirosjes), i zgjati dorën: -Të rroni vetë. Xhaxhai qesh. -U çmende? Fytyra e xhaxhait e verdhë dhe e deformuar si një ftua, ngeci mes pasigurisë, habisë, frikës. Nipi e kapi për krahu. Filluan të ngjitin shkallët për në katin e dytë. Brenda vetes… “O zot! Ka vdekur gruaja. Tani do të bëj vërtet jetë sfungjeri. Mbi mbeturinat e pjatave, pluhurin e mobilieve, zhulin e lavamanit, ndyrësirat e banjës. Pastaj? Pse hallaktem? Kush kujdeset për telashet e varrimit? Ohu… Mendova të më dhembte më shumë. Tani prej saj nuk mbetet asgjë. Fëshfërimat e rënda të çapave janë mbledhur në këndin e arkivolit si thërrimet në cep të tryezës pas vakteve të heshtur. Do të varrosen me të. E porositën arkivolin? Po kur vdiq? Vdekja e parë në familjen time. E papritur. Më duket u përgatit nga ca shenja; tani po i ve re. Djali i vajzës së madhe vetëm dy-tre ditë pas ndarjes së trashëgimisë, u hodh në liqen nga trampoline, theu arrëzën e qafës. Mbeti guak. Nuk e duroj dot kur më ngul sytë e ftohtë pa shprehje. Sa orë kam i ikur? Oh, ky është zëri i gruas. Vetëm ajo thërret “O plak, ku je?”Si duket po më le mendja. ”Ndizet drita… Tufa e njerëzve, ulur nëpër karrige, heshtnin. I vëllai, fëmijët e tij me fëmijët e tyre dhe i kunati, vëllai i gruas. Asnjë nga të tijtë. Të parët nuk i duronte dot, tjetrin e druante për vrazhdësinë. E shoqja ende bërtiste “Ku je, o plak?”.Iu afrua, e preku. E pyeti: “Ç’ka ndodhur?” Ajo mblodhi supet. Gjithë duke u dridhur nga dënesjet, u mblodh një grusht. Dikush hyri në derë: -Erdhën! Nuk u morën më me të. Vrapuan jashtë. Disa u kthyen. Pas tyre nxiu në ngushticën e derës trapezi i kreut të arkivolit. U ngrit dhe zuri kokën me dorë. : “Ç’hata më zuri?Mos!”Mendja, e shkëputur nga grackat e sklerozës filloi të punojë ethshëm, Megjithatë, nuk depërton dot pas dërrasës së ftohtë ku dikush nga pjellat e tij shtrihet pa jetë. Vajzat e vëllait lëshoi kujën: – Si erdhe kështu moj Sina?. Dritëterr.. “Ku e gjejnë fuqinë eshtrat që më mbajnë më këmbë? Paska vdekur ime bijë!? Oh… ah…o…! Sa hapa larg është? Një, dy, tre… Shyqyr. Arkivolit nuk i qenka vënë kapaku. Booobo! Sina është kjo? Tiparet ato, po çuditërisht kanë ngrirë bukur. Ç’vdekje është kjo? Ja dhe lira. Në gjoks, pak mbi shtegun e gjirit rrezellin monedha e florinjtë. Shtatë yje shtrëngohen te grafika e shkronjës së stërmadhe. Ou…”. Aq më shumë e vdekur… Kunati ndiqte çdo veprim. Ia kapi lëvizjet e syve. E mori për krahu. Kaluan në dhomën tjetër. -Të kisha thënë, po ty nuk të mbushej mendja. –Fytyra nursëze iu nxi.-Ia mori shpirtin i shoqi me jastëk. E gjeti në shtrat me atë djalin e bukur. Qyteti ziente prej kohësh. Ti i zure veshët. Mbesë e kam, më mirë të mos e kisha. -Je mbushur. Flet me inat. -Ç’me inat? Më vjen të të zë për gryke. T’i pashë sytë. Ia ngule te sisët, i ndërkryer. Gjer aty arritët?
    -Mos, paç perëndi! -I pacipë. -Të mbyt tani!-kërceu papritur xhaxhai. -U bëre trim? -Varësja e floririt… se si ndriçonte…- pëshpëriti i dërrmuar xhaxhai. Ky shpjegim i fundit mund edhe të pranohej. E shikoi pa e përcaktuar: fajtor apo viktimë. Shpesh përmendte si paradoksale situatën kur: “Njerëzit përbuzin dhe i shmangen, jo atij që poshtëron, por viktimës”, dhe kurrë nuk e mendonte se mund të gjendej vetë në këtë dilemë. -Po ua sheh hajërin, – iu shkreh, pasi nuk gjeti fjalë tjetër. Përplasi derën, doli. Hyri në dhomën ku ndodhej e vdekura. Xhaxhai pas tij. Në atë dhomë, pak më parë.
    Sapo doli xhaxhai me kunatin, pranë xhenazes krisi muhabeti. -Erdha për hatër të babait. -Unë ditën nuk vija. -U lodha. -Turp më vjen. -Mos flisni kot. -Po bëj atë që s’dua. -Më vjen inat, po… ndihem i kënaqur. -Mos u gëzo në vdekje! -Balli i ngushtë me rrudha buron dritë, vetulla ngritur në habi, buzët fryrë për të përcjellë puthje. -Sa herë e shikoja më vinte t’ia përplasja surratin pas murit t’i shkundja shëmtinë. -Ta merrte mendja? Pa le,po me një bukurosh? -Nuk iu lëpi për fytyrën, jo. Shiko këtu, – u zgjat, tërhoqi çarçafin e së vdekurës. Mbi gjoksin e venitur llamburit monedha e artë, varur në një zinxhir të trashë.- Sa të tilla kishte? -Çfarë thoni?- pyeti Vëllai i madh që qëndronte te kreu i arkivolit bashkë me të ëmën e së vdekurës. -Ngrini zërin të dëgjojmë dhe ne. U hap dera. Të gjithë i mbajtën sytë mbi ata që hynë. Xhaxhai u ul pranë së shoqes. Ndershmëria tuhafe e ëndrrave. “Nuk dua të dëgjoj më. A mund të gjendet diçka tjetër? … Kam hapur krahët. U gëzohem fluturzave të qiellit. Mbi trup bien fjollat e para. Më mbulon një rrymë e ngrohtë ere. Ou, nuk qenka dëborë. Shikoj duart, janë nxirë. Njolla bloze mbi fytyrë, gjoks, kofshë. Vrapoj lakuriq përmes njerëzve që më kanë kthyer kurrizin. Ndiej pas supeve frymëmarrje. Një grua edhe, ajo lakuriq, me kofshë të bukura,tërheqëse, vrapon pas meje. Ka lidhur për mesi një përparëse që e mban të mbledhur me njërën dorë, me tjetrën nxjerr rrathë të verdhë drite dhe i hedh lart. Mbi mua bien cifla bloze. Befas fytyra e gruas merr pamjen e nënës, me të cilën çuditërisht u ndjeva njëlloj si kur shikova kofshët marramendëse…Dy kuqalashë e ngjashëm qeshin. Më kapin për flokësh; më heqin gjymtyrët një nga një. I palosin anës rrugës ku shkon një kortezh… Këtu gjumi doli. Këtë ëndërr nuk pashë më.
    Që ditën e parë m’u zbulua një pjesë e së fshehtës. -U plaka! – nisi nëna me zë si të dalë nga hiri i vatrës. – Me mendje i kthehem rrugës gjer këtu. Mezi dalloj ato që i kam bërë nga qejfi, se më ngatërrohen me ato të tjerat.
    Zbërtheu një nga një kopsat e këmishës. Ngadalë,duke mërmëriti pakuptueshëm. Në gjoksin e tharë gjiret e varur ende ruajnë aftësinë provokuese. Ajo siç duket ma kapi shikimin dhe qeshi: -Pas vrasjes së tyt eti, nuk zhvishem më për ato punë. Shoh i befasuar qemerin e lëkurës të shtrënguar fort për mesi. Si u sigurua se i hapi të gjithë kapakët e të qepurave në formë drejtkëndëshe, ktheu qemerin përmbys. Tringëllima e florinjve u shua në batanijen e krevatit të saj. -Edhe kur ishte gjallë yt atë, unë i mbaja në trup. Të shesësh mend me pasurinë, nuk ta fal kush. Ca më shumë si e vuri ai. Cenet i ktheu në flori. Nuk e di mirë…vunë në thikë dhe një karvan krushqish të kamur diku andej nga Struga …. Pastaj: jepte borxh një dhe merrte një e gjysmë. E shikon këtë?- mori në dorë një lirë. –Te kjo shkronjë janë të gjitha. E di floriri më mirë se ne, cila kohë vjen. Xhaxhai ndalon, shikon një çast i habitur: “Po këta pse më ruajnë kështu?Me zë I thashë ato që mendoja?” -Po pastaj?- iu drejtua i vëllai më i madh në moshë, që kishte vënë dorën në vesh dhe dëgjonte me indiferentizëm. -Çfarë? – zotëroi plotësisht veten. -I numërove? -Cilat? -Ato të qemerit. -Nuk të marr vesh.
    -Thuaj, kunat, çfarë po na tregonte? – kërkoi aleat jashtë rrethit të tij familjar, Vëllai i madh. – Për florinj fole. – Kushedi edhe për çfarë tjetër mund të më dëgjoni. As shtëpinë nuk e mbaja mend. -U pafsh hajërin vëlla. E dija se i hëngri lufta. Ma thanë si të zuri hataja me nipërit. Më brente ndërgjegjja. Kujtoja se nuk ua dije historinë. Minutat e fundit të së shtunës
    Ra zilja e telefonit të shtëpisë. Të gjithë shikonin në drejtime të ndryshme dhe bënin sikur nuk po ndodhte gjë. Kunati u mposht i pari. Kapi telefonin. Dëgjoi për pak kohë folësin e anës tjetër. Vrenjti vetullat. Përplasi receptorin. -Djali i madh, ai i jevgës, nuk vjen në varrim. E ëma e xhenazes vuri kujën. -Mos u mërzit, – iu drejtua, – nesër është e diel. Vjen qyteti në varreza. Pa mbaruar fjalën, nisi përsëri cicërima e egër e telefonit. Asnjë nuk lëvizi. Të gjithë mendonin: “Kush e ka radhën?”

    15

    Martin DEDAJ

    Ftesa e detit…
    Pafundësi kaltërsie…
    Të josh e të qetëson sytë.
    Ti merr lotët dhe dhimbjen.
    Dhe në dallgët e tij ti mbyt…

    Ngadalë të merr për dore.
    Dhe loz me flokët e tua…
    Të pëshpërit në vesh, e të thotë
    Eja e jeto dhe ti me mua!

    Herë me dallgë,
    Dhe herë me qetësi…
    Jeto siç jetoj unë!…
    Në të pafundmen kaltërsi…

    Ndjenja dashurie…

    Dy pika loti, ranë mbi faqet e mia
    Pse ndodhi kjo, nuk e di ?!…
    E pyeta lotin dhe ai më tha:
    T’i “ngroha” faqet, veç për dashuri…

    Më shpejt, filloi të rrahë zemra ime.
    Pse ndodhi kështu, nuk e kuptova…
    E pyeta shpirtin dhe ai më tha:
    Se për herë të parë dashurova…

    Edhe vuajtje udhëtuan, në shpirtin tim.
    Dhe as këto, nuk arrita t’i kuptoj…
    I pyeta ndjenjat e tua, pse po ndodh kështu?
    Ato më thanë: zemrat tona janë dashuruar.

    16

    Bajram CANAMETI

    PERËNDESHËS SË KËNGËS

    Ti ike në parajsën e Qiellit,
    o ujëvarë e Niagarës në shtegtim,
    veshur hijshëm me rrezet e diellit,
    Perëndesha e Këngës e Atdheut tim.

    Shpirti yt larë me diell,
    o Vaçe, moj kurorë e artë,
    porsi një engjëll përmbi qiell,
    mbushur me dritë e ndezur me flakë.

    Bilbilat e thëllëzat po lotojnë,
    Për ikonën e këngës shqiptare.
    Yjet e qiellit lot pikojnë
    Bashk’ me hënën e bukur lozonjare.

    Ti ike dhe mbete përmendore e jetësisë,
    O Vaçe Zela me zë të kristaltë…
    Atje në duart e Zotit të Gjithësisë,
    trego brohoritë e popullit të ngratë.
    Që tingulli yt i lumturonte,
    edhe se dhimbja ish e madhe,
    kur kënga jote i ledhatonte,
    atëherë kur diktatura mbillte varre!

    Ti ike dhe mbete e shtrenjta stoli,
    e i dhe Atdheut një thesar.
    Në zemrën e popullit ke mbi,
    Si trëndafil i rrall’ veshur në ar.

    Si Paganini do mbetesh për ne, legjendare:
    Violina e tij dhe zëri yt, binjakë Perëndie…
    Edhe ti do kujtohesh për botën shqiptare,
    Brohori pa mbarim, kurorë lavdie.

    KOHA IME…

    Koha ime, kohë pa jetë
    Kohë që luteshe për me vdekë
    Kohë e egër, kohë e dhimbjes
    Kohë gjëmash, kohë rënkimesh
    Kohë e shpifur, kohë mashtrimesh.

    Kohë e frikës së madhe
    Kohë e rëndë vdekatare
    Kohë vdekjesh pa varre
    Kohë e lotit të rëndë sa toka
    Kohë pa jetë, që s’e kish bota.

    Kohë e zezë e izolimit
    Kohë e çmendur e shkatërrimit
    Kohë e vuajtjes dhe mjerimit
    Kohë plagësh e ngacmimesh
    Kohë spiunësh e dënimesh.

    Koha ime, kohë pa jetë
    Kohë pa ajër, ujë e diell
    Kohë pa tokë, varr e qiell
    Koha ime pa frymëmarrje
    Koha e gjëmës së madhe.

    PËR TY, O NJERI!

    Një zë vjen nga qielli
    Një dritë zbret nga dielli
    Për ty o njeri!

    Merre zërin për shpëtim
    Thithe dritën për ndriçim
    Pastro zemrën bëj mjekim
    Digj mëkatin gjej shërim
    Shëro veten o njeri!

    Në zemër mbaje diellin
    thur me të një trëndafil
    Në udhën drejt qiellit
    të fluturojmë plot shkëlqim
    në jetën e gjatë o njeri!

    E duam shpirtin njerëzor
    që engjëjt t’na kenë zili
    E duam flladin vëllazëror
    mbush me dritë e dashuri
    që të shpëtojmë o njerëzi.

    Jeta qenka një shtegtim
    që papritur ai ndalon.
    Jeta qenka një burim
    që në çast ai shteron.

    17

    Gjenovefa MYRTAJ

    ME TY…

    Mëngjesi pa ty nuk mund të vijë,
    ndaj u pres plot mall të dyve,
    natës i them: ikë nga unë
    që dielli të më futet gjinjve.

    Nata është shumë e gjatë
    e zemra s’ duron dot pa ty,
    dërgomi puthjet e mëngjesit,
    që ëndrrat të më ndizen në sy.

    Nuk shuhet kurrë brenda meje dashuria,
    që flakë lëshon
    në çdo orë e ndiej që rend drejt teje,
    buza ime puthjen tënde kërkon.

    Largohu natë, ai vjen me agun,
    sa nis zbardh qielli,
    e ndiej në sytë që buzëqeshin,
    më ngroh ai në çdo rreze dielli.

    Dritë të quaj e përherë dritë të kam
    mes krahëve të tu si fëmijë gëzohem,
    përqafuar le ta nisim ditën tok,
    mes puthjeve bëmë të harrohem.

    18

    Agim BAJRAMI

    Shtëpia ime në Çamëri

    Shtëpi e braktisur
    Nën një klithmë ulliri
    Me mure të krisur
    Dhe çati prej hiri.

    Tavanet të rëna
    Llangosur me gjak
    Netëve veç hëna
    Vjen të çlodhet pak.

    Vijnë edhe ca hije
    Pa kokë e pa duar
    Një djep prej fëmije
    Me zë të verbuar.

    Kam përshkruar fusha
    Male dhe çetina
    Mbi një kalë balade
    Dhënë nga Doruntina.

    Të rrinë këtu grumbull
    Me vështrim të mekur
    Siç rrinë para nënës
    Të gjithë bijtë e vdekur.

    Me penj amanetesh
    Të qepin kujtimet
    Gjashtëdhjetë vjet që fjalët
    U ngjajnë me vajtimet.

    Njëlloj si atëherë
    Atë kohë të shkuar
    Kur mbi ta u ngulën
    Kryqet e tërbuar.

    Me gjuhë prej nepërke
    Dalë nga fundi i dheut
    Atë natë të tmerrshme
    Shën Bartolemeut.

    Ngulej bajoneta
    Dhe mbi Bue Shpatën
    Ylli i Çamërisë
    Po tretej me natën.

    Një nga një i shpuan
    Dhe i vranë mbi prag
    Kohërat bizantine
    S’ngopen lehtë me gjak.

    Mbi prag u ra trupi
    Nën një qiell prej vreri
    Si peizazh i ferrtë
    Marrë nga Aligeri.

    Shtëpi e braktisur
    Nën një lot ulliri
    Me mure të grisur
    Dhe hije prej hiri.

    Incident në diktaturë

    Rapsodët e dëgjuar i sollën që nga larg
    Atje në skenë para “Të parit”
    Dikush kish udhëtuar me kamion ushtarak
    Një tjetër me karrocën e barit.

    Do i këndonin partisë dhe Atij
    Për të tjerë çdo fjalë do ish e tepërt
    Se vetëm “ata” kishin sjellë lumturi
    Dhe socializmin, kryevepër.

    I pari u bllokua që në strofën e parë
    S’i kishte më zë kraharori
    Kish vite që hapte tunele në mal
    Dhe hante veç lakra i gjori.

    Të dytit zëri pa e ditur iu kthye
    Në një psherëtimë
    Kish lënë fëmijët e uritur
    Në një shtëpi në bokërimë.

    I treti mbeti si guak
    Me duar shtynte mikrofonin
    Lëpjetat që kish ngrënë për darkë
    Në zorrë si sorra turfullonin.

    Dhe mbeti salla e shastisur
    U prish koncerti, aq e pati
    “I madhi” ngryste sytë e ngrysur
    Dhe brente thonjtë nga inati.

    Ata i sollën që nga larg
    T’i ngrinin himn mandatës
    Po fjalët ngecën si në lak
    Dhe humbën përmes natës.

    Vdekja e kriminelit

    Ai iku
    Ose më mirë të themi e përzunë
    Qyteti im s’i duron njerëzit
    Që i vënë vetes emrin dhunë.

    Kronikat thanë se e vrau hasmi
    Por unë s’besoj tek asnjeri
    Ka qenë vetë refuzimi i ajrit
    Që s’desh t’i japë më jetë atij.

    Gjithmonë dyshoja se ai kish
    Një gjen hua të marrë prej djalli
    Dhe pse ish fryt prej dashurish
    Dhe ende s’kishte brirë tek balli.

    Gjithmonë dyshoja dhe dyshoj
    Se nuk shpjegohet ndryshe
    Shtëpia e tij nuk mbante zogj
    Dhe fole dallëndyshesh.

    Sa kohë që rroi mbolli veç plagë
    Dhe ecte mbi kufoma
    Ato akoma kullojnë gjak
    Dhe ajri klith akoma.

    Tashmë që po shkon përcjellë
    Nga një kortezh i ngrirë
    Një zë më thotë se edhe varri
    Prej tij nuk ndihet mirë.

    Ai iku
    Më mirë të themi e përzunë
    Qyteti im s’rron dot me monstrat
    Që emrin e kanë dhunë.

    Vizitori i natës

    Pragmbrëmja fshin kufijtë e ditës
    Me hap të ngathët prej pleqërisë
    Është çasti kur të vdekurit ngrihen
    Kur unë kufomën time gris.

    I lodhur keqas nga rrëmujat
    Nga ecejaket gjithë mërzi
    Po shkoj të çmallem me statujat
    Dhe me të vdekurit e mi.

    Kështu kam bërë e bëj përherë
    Ata që s’rrojnë janë më mikpritës
    Askush s’guxon të të prekë në nder
    Apo të sheh me sy shpotitës.

    Atje s’ka mjeshtër ligësie
    Bastardë me post dhe sy të mpirë
    Dhe pse mbaj shpesh kostum lirie
    Pranë tyre kurrë s’ndihem i lirë.

    Ata që unë iu ngrita këngë
    Që i pandehja për heronj
    Më dolën bisha me dy këmbë
    Me kthetra ujku dhe dragonj.

    Mbi kokë ma flakën ëndrrën time
    A thua ish një rreckë e vjetër?
    -Idiot, kënaqu me thërrime
    Këtu jemi ne dhe askush tjetër.

    Pragmbrëmja gris kufijtë e ditës
    Me hap të lodhur si zhgënjim
    Është ora kur rivriten mitet
    Dhe unë të gdhend portretin tim.

    19

    Det…

    Valentina Llapri-Plaku

    Det!
    Bëhu një herë det me dallgë,
    e më pas, më i ëmbli fllad.
    Po po…
    Bëhu fllad ere, dhe pa përtim
    fluturo mbi njerëzit e qytetit tim.
    Aty
    shpërnda grimca mirësish pambarim!.
    Që do të thotë,
    shpirtin me dëshira të ëmbla
    mbushja plot.
    Kristal bëjua shpirtin ,
    ti moj erë kaq e plotë!.
    Pastaj,
    pa u lodhur e pa përtuar,
    si ndjesia më e ëmbël diellore,
    mijëra e qindra grimca mirësish,
    shpërndaji në gjokset e çdo shteti
    apo pjesë kombesh.
    Pa dallim, era e mirë
    duhet të mbretërojë
    një lloj për të gjithë.
    I shtrenjti det me dallgë,
    uli dallgët kur sheh
    anije në mot të keq,
    në gjoksin tënd ,
    ato mund të thyhen porsi qelq.
    Bëhu mjaltë e qumësht
    për peshkatarët ,
    që sigurojnë ushqimin për familjet,
    të ngratët!.
    Mes gjoksit tënd ushqehen,
    të mirët,
    Pastaj darkave qiellit i rrëfehen,
    të dëlirët,
    Të lutem det i shtrenjtë,
    kthjelloje turbullirën,
    dhe bëhu i ëmbël si qiell.
    Po po,
    bëhu qiell,
    që njerëzit të shtrëngohen pas teje,
    të të kenë mburojë në çaste rrufeje,
    apo furtunash stuhish pabesish!.
    Det i ëmbël,
    bëhu det i thellë,
    bëhu herë dallgë,
    bëhu shpesh erë
    i lehtë si pranverë..

    20

    Valter Dauti.

    FUNDVJESHTË KORÇARE

    Korça fle…e larë në shkëlqim,
    Fryn pak cikmë në prag Morava.
    Parqet zgjohen lehtë me pipërim,
    Dy ciganë,këndojnë ku ka qenë “Panda”.

    Unë qëndroj mbështetur pas një pishe,
    Atje tej,një foshnjë nis e qan…
    Dritë e butë si cohë e lehtë këmishe,
    Të kuq mollësh nëpër Korçë shpërndan.

    Ç’m’i ndeh Korçës një vello mëngjesi!
    E ka hak një vello nusërie!
    Pëshpërin tej drithërima e një teli,
    Nis kitara Korçës edhe bie.

    E dëgjon ti çupkë? Nisi kitara!
    Shpirt i Korçës është si serenatë,
    S’është çudi!Kënga zgjohet e para,
    Syrit buzë zjarr qejfleshës plakë.

    Ja,u zgjua Korça ëndërrimesh,
    Si një nusezonjë qesh ndër sokakë
    Vjeshta rend e mbushur zëra tingujsh,
    Vjeshta qesh ndër degë si penë e artë!

    E ÇUDITSHME

    Ne, bashkë kurrë s’jemi puthur,
    Veç, shijen buzëve u a dimë,
    S’e di. Se ç’është një puthje e bukur,
    Nga sytë që ndizen vetëtimë!

    Ne, bashkë kurrë s’jemi prekur,
    Veç, ndiejmë(Çudi!) çdo drithërimë,
    S’e di. Se ç’lind një puthje e strukur,
    Te sytë që ndezin vetëtimë!

    Ne,bashkë kurrë s’kemi fjetur,
    Por,njohim mirë çdo çast zjarrmie,
    S’e di. S’e ç’është një puthje e heshtur,
    Që çel nga sytë përrenj dashurie!

    S’e kemi thënë se sa është bukur,
    Që në një puthje krejt të shkrijmë.
    Çuditërisht,s’rrimë pa u puthur,
    Çdo çast,ca puthje…se nga vijnë…!

    INSTIKT

    Sytë e tu,se ç’lëshojnë ca tinguj,
    Si një harpë a kitarë. S’di se si.
    Unë hutohem duke të brohoritur,
    Ti buzëqesh edhe derdh simfoni.

    Sytë e tu,vesërojnë tinguj múze,
    Lumenj ngjyrash dhe zërash! Ç’mister!
    Te kërkoj të ta puth një cep buze,
    …ti buzëqesh…dhe ca tinguj se ç’nxjerr…

    Nëpër flokë, se ç’këndojnë ca çapkënë,
    Serenata që muza i dredh,
    Gjysmë tokë,gjysmë diell,gjysmë hënë,
    Ti, e gjitha,magjishëm i derdh…
    ***
    Ka plasur moda e shalëve të bardha,
    Sipër çizmesh, si çizme gjuetarësh,
    (Gjuetari trazohet kur sheh pulëbardha,
    Gufuar nga pranvera, në balle trotuaresh.)

    Ka çelur një modë gjinjsh të zbuluar,
    Të fryrë me tul vjeshte, të pjekur…
    (Kopshtari turbullohet hedh hapat hutuar,
    Instinkti i kafshimit të frytit, s’ka fjetur!)

    Nëpër cikle stinësh, planeti vjen rreth,
    Herë vishet si bos, si damë, nxjerr hiret,
    (Ç’harroi dikur, sërishmi e mbledh,
    Siç ndizet oxhaku,i ndez dhe instinktet…)
    ***
    Shëtis pa ndrojtje në planetë,
    Atje ku jam,je edhe ti.
    Në qofsh vërtet ti e vërtetë,
    Besoj se s’ka më alkimi.

    Magjishëm stinët derdhin trupin,
    Po ti,po ti,emër a ke?!
    (Instinkti egër përtyp turpin,
    Instinkti është shpend pa fole…)

    PËR TY

    Erë fryn nga buzë e djegur,
    Mbi lëkurën- tënde-frymë…
    Minipyje fijesh heshtur,
    Përmbi trup,dridhen nën brymë.

    Mbi lëkurën tënde-hoje,
    (S’di se ç’arkitekt i thuri,
    në një natë pa hënë,lexoje,
    ahet-ohet e një burri!)

    Pëshpëris me buzën ndezur,
    Mbi-lëkurë-hoje-pa bletë,
    Dhe sikur të rrije veshur,
    Prapë më ishe e mistertë.

    Kush të thuri kaq të prapët?
    (Minipylli përplas drurë!)
    S’ka freski!O Zot,sa vapë !
    Burri,burrë,u dashka burrë!

    Lexon gjuha mbi lëkurë,
    Hoje mjalti-hoje helmi,
    (Burri burrë,u bëka burrë,
    Te këlthet poshtë te tuneli!)

    Etja njom buzën e djegur,
    Përmbi trup,mbi brigje,shpella…
    …hesht një pyll i tërë,i fjetur,
    …rri menduar në të thella…

    S Ë R I S H…
    Rinia ime-rebele e plakur,
    U grind me moshat për hiçmosgjë,
    Druaj, se fshehur, diç i ka ardhur,
    Si shpirt, si zjarr, a thjesht si zë.

    I ka rënë nur adoleshentësh,
    Shpërfill çdo trill që shket përbri…
    Pulit një sy me stil mistrecësh,
    I nis ca “morse” për tek ti.

    Rini e prapët që fle dhe zgjohesh,
    Tani e gjete të flirtosh?!
    …ajo teshtin vetëm nur vajzash,
    Ajo…bën,veten ta harrosh!

    Ajo që ndez si Afërditë,
    Më dogji ç’kisha…ta nis sërish,
    Dhe nuk kam frikë nga Perënditë,
    Që dinë atë që s’mund ta dish…

    21

    Petrit RUKA

    NË ZEMËR BIE SHI.

    Në male bie shi, në fusha ka mjegull,
    Ti pret agimin në këmbë tek dritarja.

    Ku do shkosh sot, me kë do e pish kafen (?)
    O zot, sa e gjatë është dita përpara…

    Që tani je i lodhur, po të harrosh ke ngé,
    Do ta gjesh dhe për sot një gënjeshtër të re.

    Në korridor këpucët janë të ftohta, të presin,
    Dy arkivole të zinj që hipin e zbresin(!)

    Në zemër bie shi, në tru ke mjegull,
    -Mjaft, de! Nisu!
    -Të nisem?…-Në rregull !…
    Dimër, 1997

    Ç’BËME ASHTU, O ZOT I MADH…
    rrëfim për…

    Ç’bëmë ashtu, o Zot i Madh,
    Atë natë tek klasë e tetë,
    Përmbi hartën e Ballkanit
    Prishe vajzërinë e shkretë.

    Ç’bëmë ashtu, o qiell i madh,
    Pranë gjolit mbi Janinë,
    Dy mësues të çmendur fshati
    Ç’e përgjakën gjithë Greqinë.

    Gjithë lumenjtë e katër dete
    Poshtë kofshëve morën flakë,
    Që nga Trojë e vajzërisë
    Ti u ktheve në Itakë.

    Njëri gji përmbi Bosfor,
    Si xhamisë Sulejmanie,
    Shtatëqind herë i putha pragun
    Pa kuran e pa tespije.

    Tjetrit – kishë përmbi Lubjanë,
    I këndoja psalme murgu,
    E shkallmoja si kambanë
    Me gishtërinjtë si maja sfurku.

    Përmbi tokën paqerremë,
    Që mban emrin- helm Ballkan,
    Nën dy kryqet tanë prej mishi
    Një nga një kufijtë ranë.

    Ç’bëmë ashtu, o Zot i Madh,
    Pranë gjolit mbi Janine,
    Dy mësues të varfër fshati
    Ç’e përgjakën gjithë Greqinë…

    DITE TË KALBURA,
    TË HESHTURA SI MURGA
    -Letër një vajze –

    Ca bishta ëndrrash këtë dimër
    Si bishta cigaresh tymos,
    Pranvera më duket kurrë s’do të vijë
    Dhe kjo më vreros.

    Ditë të kalbura, të heshtura si murga,
    Ç’qe për tu bërë u bë,
    Rininë ma vodhën apo vetë e humba,…
    S’ka rëndësi më.

    Tani do të shtrihem në rrjedhën e fatit,
    Në Lumin Kuturu,
    Të shoh anash brigjeve shpresat e mia
    Të ngulura në hu.

    Të shoh kufomat e këngëve të gjora,
    Kuaj të penguar,
    Pa lindur mirë i zinte dëbora
    Pjellë e mallkuar.

    Tani do të pres si guri nën ujë,
    Që s’merr e s’jep,
    Ashtu qe e thënë të shkojë në rrëmujë
    Me vdekjen në xhep.

    Të shoh si bluhet nga mokra e Zhgënjimit
    Dhe kocka e fundit,
    Shpirtit tek digjet t’ia ndjej, (o Zot!)
    Erën e shkrumbit.

    Ditë vejane, të heshtura si murga,
    Ç’qe për tu bërë, u bë,
    Rininë ma vodhën apo vetë e humba
    S’ka rëndësi më…
    Turan, mars 1984

    TRI PLAKA TË ZEZA TË FUTURA NË SHI.
    -Vegim i përjetshëm-

    Tri plaka të zeza të futura në shi,
    Nxitojnë përmes fushës me qiellin përbri.

    Tri lëmshe të zeza si në një vizatim primitiv
    Ecin si në filmat multiplikativ.

    Ku shkojnë poshtë muzgut këto tri plaka,
    Pikë për pikë si në të moçmet balada.

    Drejt qiellit, natës…a ku po shkojnë,
    Tri hieroglife kineze që s’dimë t’i lexojmë.

    Tri plaka shqiptare të taposura në shi
    T’i nxirrja prej shiut… Ah, të kisha mundësi.
    Shkurt, 1989

    PO MË ÇMENDIN NUMURAT…

    Nënë, jam keq,
    Më dhemb koka nga numrat,
    Numrat po më çmendin
    E s’di si do më vejë halli.

    Në radhën e ushqimeve kam qenë i 80-ti,
    Në listën e strehimit numër 47,
    Në bordero kam anash shifrën 5000 lekë,
    Dhe numri i borxheve e ka bishtin të gjatë.

    2006 ishte numri i pushkës,
    Në Lidhjen e Shkrimtarëve 101,
    Në Ministrinë e Brendshme jam dosja “X”
    Të rrezikshëm për shtetin
    Ja që jemi gjithnjë….

    Tani erdhën numrat që na vënë partitë,
    (Për to jam një peshk që duhet futur në rrjetë,)
    Numrat e shefave, tregtarëve, kritikëve,
    I mjekut psikiatër
    Që ka listën e vet….

    Pastaj numri i vdekjes në një paftë metalike,
    Të më gjejnë në se tanku
    Më bën mish me rigon.
    Nënë, të gjitha shtetet janë njësoj të çmendura,
    Po askush s’të beson.

    Kështu për të gjithë nuk je veç një numër,
    Dhe shifrat në tru
    Më zukasin si grerëza.
    Tani vetëm një numër akoma se di
    Atë të parcelës në varreza….

    Nënë, po më çmendin numrat, nënë,
    E s’di si do më vejë
    Kjo jetëzeza…
    1989- 1995

    VDEKSH, MOJ TI, QË FLE ZBULUAR!
    -Nën iso gjyshërish –

    Vdeksh, moj ti, që fle zbuluar,
    Në të mendjes ëndërrim,…
    Me çarçafin e rrëzuar
    Sikur bën qefinin tim.

    Vdeksh, që po pjek me hënë,
    Ata gjinj të fortë si ftua,
    Njëri që anash ka rënë,
    Ma këputi shpirtin mua…

    Vdeksh, që me djersë të mekur,
    Sit flori përmbi kërthizë,
    Mbase ti më do të vdekur,
    Me mornica më qëndis…

    Vdeksh, që krahët si shandanë
    I ke ndezur për të parë,
    Tërë tempuj paganë,
    Ndrinin me të tillë pishtarë.

    Tërë kolonat prej mermeri,
    Si këto kofshët e tua,
    Kur të hyj, me drithma tmerri,
    Rënçin, më thërrmofshin mua.

    Ngrije, se me zuri cerma,
    U bë akull dyshemesë,
    Mos e bëj qefin për mua,
    Jam në ëndërr, ku të vdes?…

    O ATDHE I DASHUR, PSE KAQ MONOTON?!
    Letër Q. Shemës, mësues në Qesarat.

    Nën dritaren time kalon Vjosë e lodhur
    Dal t’i them dy fjalë për ty si letër,
    Ku bën kthesë në Qesarat tek izba jote
    Le t’i bjeri me vrap postier-e vjetër.

    Dal e rri mes natës po s’gjej fjalë,
    Që të gjitha fjalët janë të lashta,
    Nuk e di se ç’drapër ua korri kallinjtë
    Ah, or mik u mbetet vetëm kashta…

    Mbi pasqyrë të lumit hedh një kopje
    Të fytyrës sime – hartë dëshpërimi,
    Ti mos u tromaks tek shikon vetveten
    Ti mos u thuaj: “o zot, u mbyt Qazimi….”

    Si dy pika ujë na ngjan krejt jeta,
    Nesër që të dy do shpjegojmë përemrat,
    Një fabrikë i bën dërrasat ku do shkruajmë,
    Një turjelë i mbush me vrima zemrat.

    Bankat, lapsat, dhe vetminë e fshatit.
    Nga një breg në tjetrin Vjosa i kopjon,
    Ah, ç’po biem dëshmorë të Mërzisë
    Atdhe ynë i dashur, pse kaq monoton?!
    Turan, hixhra 1328

    LIRIA

    Koha kalon dhe ti veç shtrenjtohesh,
    Kryeson si përherë në listën e çmimeve,
    Ëndrrat në ëndërr të shohin dhe ngjethen
    O tempull i pangopur me kopetë e flijimeve.

    O pije e ndaluar, verë mijëravjeçare,
    Hipnozë që verbon miliarda sy,
    Si Sizifi të gjithë të ngremë e na bie
    Shpresë e mallkuar, ku të mbytesh pa ty?!

    Koha kalon dhe ti vetë e bën kohën,
    Bën ne të vdekshmit, bën edhe këngën time,
    Planet i çmendur, ku të mbytesh pa ty,
    Kam unë dyzet vjet që të lyp një thërrime.

    ATJE SIPËR, BIR.
    Deradës, tim biri

    Atje sipër Shqipëria jonë, o bir,
    Lart në bokërimat ngjethur nga mundimi,
    Jep e merr me shpresën e përgjakur-
    Kallogreja jonë e ënjtur nga trishtimi.

    Atje sipër nëpër malet tona astmatike,
    (Kujto gjyshen tënde,-leckë e zezë me frymë,)
    Mijëra lëmshe jetësh shtyhen prej zakonit,
    Venë e vijnë në pluhur, llohë e brymë.

    Atje sipër, bir, prej dymijë vjetësh,
    Punon vetëm ora e vetmisë tragjike,
    Dhe ne brezi i njëmijtë i Kostandinëve
    I bëjmë veç premtime folklorike.

    Dymijë vjet dhe paqen s’ia biem dot,
    Paqja-Doruntinë e shitur, prostitutë,
    Ca bastardë e shesin dhe rishesin,
    Shpirti i tyre shkoftë mu në mut…

    Bir, që top-i fëmijërisë tu ça mbi varre,
    Shokët mbi gomone të lënë pas harrimin,
    Shpirt, atdheu mbi det po ikën copa – copa
    Si s’po gjendet një të mbaj premtimin.

    Pllakat janë të rënda e s’i ngremë dot,
    Na kanë futur thellë në varr për tmerr,
    Krismat nuk pushojnë, abetaren, mbylle,
    Hajt ndihmomë të qajmë së bashku një copë herë…

    Ec të lajmë shpirtin mirë e mirë
    Kali pret përjashta duhet nisur,
    Ismail Qemali shkoi në ajodhimë
    S’mund ta lëmë gjithë jetën me flamur të grisur.
    Mars, tmerr, 1997

    PËR PAK BUKURI MË SHUMË…

    Tre gra, shtatë vjet pas Luftës së Dytë,
    Zbërthejnë një predhë
    Të paplasur Italie,
    Nuk janë xheniere, bëjnë dru mbi fshat
    T’u pjekin bukën fëmijëve.

    Në sy kanë kodrat mbytur në Vjosë-
    Si gjinj përmbys
    Përballë një pasqyre,
    Dhe luleshqerrat aty t’i korrësh me kosë
    Gudulisnin pulpat e tyre…

    E para akoma pesëdhjetë pa pak
    Pa flokët e zbardhur…
    Sa e bukur do ish,
    Si ajo e thinjur e tërë Shqipëria
    Me thonjtë e zi të fatit në mish…

    Të dytës, më e vogël – vejushë e kadiftë,
    Një burrë, mbi çati,
    I hedh guriçka çdo natë,
    Shamia e zezë mbi kokën e hirtë…
    Se lë të hap një kanat…

    E treta dyzetë dhe flokët si dele
    Dy djem të vdekur nga lija…
    Çak-çuk me gur
    Mbi gjylen e topit,
    Barutin ta ndajnë të tria…

    Me të do të bëjnë bojë për flokët,
    Barutit i shtohet pak myshk,
    Që flokët të jenë
    Prapë të praruar,
    Dhe shpirti,… ky shpirti pa ndryshk…
    …………………………
    Si nepërka të gjata të tria tërkuzat
    U ngritën në qiell,
    Zunë diellin në lak,
    Shpërtheu bukuria dhe thinja s’ka më
    Mbi flokët e lyer me gjak…

    Tri gra dikur, – xheniere bukurie,
    Në viset e mia-
    Mornica dëbore,
    O, e zeza Shqipëri,
    Që për pak bukuri
    Të duhet të biesh dëshmore…

    22

    Fatmira LOCI

    Mall…

    Dhe pse qielli qante atë ditë pa pushim
    Ajo, qetësisht rrugën vazhdonte…
    U ndal të vendosë lule në një vendvarrim
    E teksa largohej, puthi balten e asaj toke!
    22.02.15

    Lamtumira…
    Lamtumirë e shtrenjta dashuri
    Një fundpranverë, the “lamtumirë”
    ike, kokën pas s’e ktheve
    Na e solle vjeshtën pa mëshirë
    shirat pa ylber jua solle qiejve.
    Po vallë, s’të dhembi ajo fjalë
    që buza nuk t’u drodh aspak i dashur?
    Mbi supe s’të rëndoi peshë e fajit
    në shpirt, nuk u ndjeve pak i varfër?
    Nuk ndjeve trishtim as dhembshuri
    teksa jeta na ngrysej para syve?
    “Lamtumirë e shtrenjta dashuri”
    Mjaftoi një plumb, t’na vrisje të dyve!
    25.02.15

    Një vend bosh

    Nëse një ditë do t’më kërkosh
    e s’do më gjesh në asnjë vend
    Me mallin tënd do të luftosh
    do ta qortosh gabimin tënd.
    Pastaj, me vetën Ti do qeshësh
    kur një imazh të kesh përballë
    Sa të përplaset dallg’ e detit
    do rrjedhin lotët si kristal.
    Atëherë nga ëndrra do jesh zgjuar
    larg, shumë larg syve të mi
    Nga mijëra njerëz, ndoshta rrethuar
    në shpirt do ndjesh një zbrazëti.
    Do t’më kërkosh nëpër rrugica
    e në parqe i vetëm kur të shkosh
    Në trupin tënd do ndjesh mornica
    një vend gjithmonë do mbetet bosh…

    17 Shkurt 2015 Krushevo-Maqedoni

    POETËT
    Ata nuk japin vetëm vargje
    të falin zemrën ëmbëlsisht!
    Nëse në shpirt nuk ndjen paqe
    për ty digjen, dhembshurisht!

    Ata nuk bëjnë veç poezi
    po malin fushë e fushën shkëmb!
    Me vargjet bëjnë dashuri
    të mishërojnë, në më t’bukurin shpend!

    Ata të gdhendin nëpër libra
    të bëjnë pikturë të erotizmit!
    Për ta, Ti je vetë dashuria
    je Mbretëreshë e frymëzimit!
    Para portretit tënd ringjallen
    e perëndojnë në tëndin prehër!

    Për ty në letër ata shkrihen,
    muzë e tyre, mban emrin “Femër”!
    14 shkurt 2015

    Zbrazëti

    I grisa ndjenjat
    Kujtimet i zhubrosa,
    Rrugicave endacake
    Në ngrica e në shi…
    Qytetet e tejmbushura
    Brohorisnin turmat,
    Dëgjoja veç jehona
    Nëpër rrugët pa njeri!
    Zhurmat, ulërimat
    M’u larguan pakuptuar,
    Ngjyrat mbeten ftohur
    të zbehura përsëri.
    Larg nga malet, detet
    Me milje udhëtuar,
    U ndala në një qosh’
    Të horizontit gri!
    27.02.15

    23

    FERIT FIXHA
    (Rrëfenja)

    KOMSHINJTË
    Pranvera po linte amanetin dhe vera po trokiste me vapë e zheg. Punët në bujqësi ishin në kulmin e tyre. Burra e gra kishin dalë në ara. Arat e tyre i ndante vetëm një mur i thatë guri. Nga kjo anë punonte ai, i zhveshur në mes e lart. Trupi i tij i lidhur, i fuqishëm dhe i pjekur nga dielli, vezullonte si i vajisur nga përthyerja e rrezeve në bulat e djersës. Ishte mbi të pesëdhjetat dhe kish mbetur i ve. Nga ana tjetër, komshiu, tek punonte, kishte përveshur kërcinjtë dhe llërat topolake, qumësht të bardha. Fytyra e ëmbël, pa rrudha, i ndrinte si rrezja e diellit. Po i afrohej të dyzetave dhe burrin ia kishte rrëmbyer vdekja të ri. Komshinjtë punonin e s’e reshtnin bisedën, që rridhte e këndshme e gjithë humor dhe, herë-herë, si me bisht të syrit, kundronin njëri-tjetrin e ndienin guduli gjer thellë në shpirt. Në llaf e sipër komshiu i thotë: – Më thonë të gjithë: “Je e re dhe e bukur. Pse nuk martohesh?” – Po a dua unë burrë më?… Komshiu përgjigjet: – Kësaj i thonë si puna e ariut me dardhat. Kur e pyetën ariun se a do të bënin dardhat atë vit, “shumë” – qe përgjigjur ai. Nga e di ti? – i thanë. “E di, se më hahen mua” – qe përgjigjur ai përsëri. Prandaj ç’të të them unë ty. Të them se do burrë, ti ndoshta s’do, të them se s’do, ti ndoshta do…
    GJAHTARI
    Ngjarja kishte marrë dhenë. Usta Tutin e kishin dënuar. Po ç’kishte ngjarë? Ustajt ia kishte kapur veshi muhabetin nën zë që bëhej në atë shtëpi të krahinës fqinje: nuses, i kishin bërë magji; ajo kishte vite e martuar, por zoti s’e kishte gëzuar me një fëmijë. Magjinë ia heq unë, kishte premtuar ai dhe kishte ndërtuar skenarin duke shfrytëzuar besëtytnitë dhe padijen e njerëzve të nuses. Gjoja do t’i largonte magjinë dhe kishte mundësuar fjetjen me nusen e bukur. Pas nëntë muajsh nusja lindi binjakë. Dy vite më vonë gjahtar Meti mori rrugën për kryeshëndosh drejt fshatin të nuses. Fshatin e nuses me fshatin e gjahtarit e ndante vetëm zalli. Banorët e tyre, që kur s’mbahej mend, venin e vinin shpesh për qoka e sebepe. Gjahtari i kishte kaluar të dyzetat, por nuk ishte i martuar. Ai hodhi çiften ne krah, veshi gjerdanin me fishekë, mori zagarin e u nis për matanë zallit. Kaloi zallin, përshkoi zabelin dhe mori rrugës së ngushtë, që gjarpëronte arave të pakorrura. U fut në konak e ngushëlloi sipas zakonit. Pa mbaruar fjalën, dikush e thumboi:
    – Ej, ju çuna! Hidhini një sy e kujdesuni për zagarin e gjahtarit që rri në bisht aty te dera. Atë ka i ngrati e me të i ndan të mirat e të ligat. Gjahtarit i dogjën veshët, rrufiste kafen me sëkëlldi, dhe përgatiti përgjigjen për romuzin. Pas pak ia nisi:
    – Kur mora maloren, or burra, më çuditën misrat në arat tuaja. Mashalla, çdo bimë me nga dy kallëz! Kishit mbjellë farën tonë, m’u duk, farë Çermenike. Thashë me vete: “Tokë e ëmbël kjo e fqinjëve, e pëlqyeka shumë farën tonë”. Pllakosi heshtja. Të gjithë e morën vesh ku shtiu gjahtari, por vetë ia bënë borxh dhe mu në shtëpinë e tyre… Pas një heshtje të gjatë e të rëndë, gjahtar Meti u ngrit e doli, duke lenë në konak donatorin e ndezur të muhabetit…

    Rrrrrrrrrrrrrrrrrrr

    FAQE 30

    YLLKA MUJO

    Vangjush Saro*

    Nga tutela dhe moralizimet, te gjetjet artistike

    (Shënime të pjesshme për elemente tërësore të letërsisë artistike për fëmijë e të rinj)

    Ndërsa lexojmë e rilexojmë letërsinë më të mirë të krijuar në kohëra, vetvetiu na bëjnë përshtypje: rrëfimi i veçantë, thurrja e pamërzitshme e ngjarjeve, forca imponuese e tekstit, vizatimi organik i personazheve, etj. Dhe themi me vete se pikërisht për këtë, ato vepra na pëlqejnë, ndonjëherë shoqërojnë breza të tërë me dritën e tyre artistike. Në letërsinë për fëmijë e të rinj, disa autorë si Bedri Dede, Odhise Grillo, Skënder Hasko, Tasim Gjokutaj, Dionis Bubani, etj. realizuan gjetje që për dekada merituan vëmëndjen e lexuesve; natyrisht, studimet kritike do të kompozojnë si duhet tablonë në të cilën mbeten arritjet e tyre më të mira; duke mos përjashtuar edhe termin “me modesti”, thjesht për të qenë me këmbë në tokë dhe për të çmuar vetëm vlera të vërteta letrare. Duhet të vëmë në dukje që në fillim të këtyre radhëve se krahas mungesës, nevojës për gjetje artistike të vërteta, letërsia shqiptare për fëmijë ka vuajtur gjatë ngarkesat ideologjike dhe moralizimin e skajshëm. Në fillim të viteve ‘90, duke ikur nga trajtesat plot ideologji dhe moral – kur edhe në krijimet fantastiko-shkencore nuk mungonin terma si “kooperativë, sekretari i Partisë, Organizata-bazë” dhe të tjera mediokritete këso, apo kur edhe në krijimet më të suksesshme e më të lexuara, motivet kryesore ishin të tilla si vajtja me vonesë në shkollë – letërsia për fëmijë u vu në kërkim të dimensionit artistik. Disa prej krijimeve më të arrira të kësaj letërsie, kanë bërë emër pikërisht përmes gjetjeve origjinale dhe qasjeve artistikisht në ndiesi dhe përvoja nga të cilat me të vërtetë mund të thurret letërsi. Është tjetër çështje që për të tilla dukuri flitet pak ose asfare. Ani. Shkrimtarët më të mirë mund të shkruajnë më mirë, por s’kanë ç’iu bëjnë as mentaliteteve provincialiste a të vjetëruara, as institucioneve ku për fat të keq sundon përkohësia. Le të hedhim një sy në relievin e sotëm artistik shqiptar. Ja një tekst ndryshe. “…Gjethja bënte çmos që zogu të mos lagej. Ajo, tashmë, ngjante si një çadër e gjelbër. Edhe pse shiu binte i zemëruar, ajo shikonte më larg… më larg… drejt horizontit. Ndoshta priste të shfaqej në qiell ylberi shumëngjyrësh.” Këto pak fraza, në finale të njërës prej përrallave më të bukura të shkrimtarit Xhahid Bushati, na sjellin në një kohë kur simbolet, analogjia, vëmendja artistike, të gjitha këto janë në shërbim të kërkesave estetike për një letërsi të mirë. Dhe këtu, biseda jonë përkohësisht është e mbyllur; ndahemi nga mediokritetet ideologjike. Ja edhe një tjetër emër dhe një titull që hedhin dritë mbi këtë mendim. Romani i Petraq Zotos “Burimi i drerit”, një nga librat më të mirë për fëmijë botuar në këto kohë, ngrihet pikërisht mbi një gjetje interesante, tjetërsimi për shkak të largimit nga mjedisi dhe gjindja së cilës i përket. Romani, i shkruar me përgjegjësi artistike, ofron episode që ndjekin një trajektore e cila e mban në suspans lexuesin. Në krijimet më të ngrohta të shkrimtarit Viktor Canosinaj, elementet e cekura më sipër, gjithashtu përbëjnë veçanësi dhe janë një ndihmesë e madhe për letrat shqip. “Meriyll”, një nga romanet më të mira të tij apo “Ata kërkonin lumturinë”, si dhe “Lulemaj”, një prozë shumë e bukur, njerëzore, rënqethëse, ofrojnë gjetje interesante dhe stil. “Lulemaj” përcjell emocione pa fund; lexuesi bëhet një me episode prekëse gjatë shtjellimit të dramës së dy adoleshentëve të dashuruar. Figura e Denit, është ndër shembujt e pakët që një mashkull shqiptar vjen në letërsi mjaft qytetar dhe elegant. Më në fund, e veçanta e gjetjes është se autori e ka transferuar dhimbjen në një vend të largët, si për t’i dhënë mundësi personazhit të rindërtojë jetën e vet, por duke ruajtur gjithnjë kujtimin e shtrenjtë dhe përvojën e një fillimjete në dramë. Gjuha, leksiku, përpjekjet stilistike, gjithë sa mund të veshë artistikisht një ngjarje apo një gjendje, kanë marrë sot kuptim në letërsinë më të mirë për fëmijë. “Bletë, moj bletë, eja në shtëpizën time! Ti mos u tremb, pse quhem lulja e shiut. Lulëzoj pas shiut të pranverës…” Kështu i drejtohet një nga personazhet Bletës që po humbet toruan në përrallën “Çadra e luleve” të Xhahid Bushatit. E shkruar bukur, plot kolorit në episodet dhe dialogjet interesante, përralla është ndërtuar mbi një linjë që mbart aq dramacitet sa i duhet ngjarjes që rrëfehet dhe zhanrit që i përket krijimi. Përralla nuk ka nevojë as për moral, as për zbukurime të jashtme; ajo e sjell ngjarjen në një dritë ku çdo moshë mund të lexojë, kuptojë dhe shijojë. Në po këtë linjë kërkesash të vazhdueshme artistike, janë edhe poezitë dhe disa poema të këtij autori. Në disa nga tregimet e shkrimtarit Vasil Premçi, motivet dhe trajtimi i personazheve dhe i lëndës letrare zhvillohen me kaq kujdes dhe seriozitet, saqë ndonjëherë është e vështirë të dallosh (sigurisht, një gjë pozitive) ku fillon tregimi për fëmijë dhe ku ai i lë vendin një rrëfimi për të rritur. Sensi i kërkimit artistik në letërsinë për fëmijë e të rinj, po rritet bashkë me një sërë autorë që nuk kanë pritur asnjëherë autoritetet, çmimet apo dekoratat, për të ndërtuar një letërsi të begatë. Kështu, me shumë përpjekje qaset në sfidat e zhanrit edhe shkrimtari Viron Kona, me një sërë botime për fëmijët. Veçmas me Bubulinon, një gjetje e vërtetë, (i përkthyer tashmë edhe në Suedi,) V. Kona ka krijuar personazhin e tij dhe të letërsisë shqiptare, duke pasuruar një galeri figurash interesante, që letërsia për fëmijë fillimisht i ka marrë hua nga folklori. Gjetje (poetike) vërejmë edhe në librin “Mos harro se je njeri” të Pandeli Koçit, sa edhe në një sërë fabula të Ferit Lamajt, në librat për fëmijë të Xhevat Beqarajt, Adelina Mamaqit, Shkëlzen Zallës, Tatjana Kurtiqit, në prozën e Bardhyl Xhamës, Gaqo Bushakës, Astrit Bishqemit, Stavri Pones, Sokol Jakovës, Hamdi Meçes, etj. Gjetja dhe realizimi artistik, kërkimi artistik, elemente që sot janë në rend të ditës – përkundër moralizimeve dhe ligjërimeve ideologjike të një kohe tjetër, që për fat të keq ka ende lëndë e përcjellje – karakterizojnë veprat më të gjata, një roman a novelë, sa edhe edhe vjershën më modeste, tregimin gjithashtu, që është një lloj shumë delikat. (Në tregimin “Çeti, i shkreti!” (të autorit të këtyre radhëve,) që druajmë se ndokush nuk e ka ndjerë e kuptuar, përderisa shkruan pothuaj pa përgjegjësi, ndërtohet me pak faqe modeli i një fëmije që është gjithë kohës nën presion: ushqim, kurse private, dhjeta në shkollë (!) Një jetë e njomë, kaq nën trysni. Pasi vizatohet këso ky djalë “i shkretë”, i çuditshëm, linja dramatike e tregimit e shpie atë në mënyrë të rastësishme mes fëmijësh të zakonshëm, në një lojë futbolli; përmes detajesh dhe elementesh sa komike aq edhe për të ardhur keq, djali qaset në këtë realitet “të huaj” si një hutaq dhe e mbyll argëtimin duke bërtitur pothuaj në mënyrë histerike. E gjithë “aventura” përfundon me sëmundjen e tij, me përçartjet gjatë natës… Kjo nuk do të thotë se mund të flasin përçart edhe ata që bëjnë analiza…). E vërteta është që disa tentativa për ta shtruar më nga afër këtë letërsi, vuajnë dukshëm nga terminologjia e vjetër; nuk di pse ndokujt a ndocave iu duket më e lehtë të flitet për gjëra të rëndomta, ku nuk ka asgjë të re, asgjë të veçantë. Gjyshi tregon kështu dhe gjyshja ashtu… Ndërkaq, ka mbetur fiksim, nga e shkuara me siguri, shqetësimi për “brezat”; ka asish që bëjnë edhe lista sipas vështrimeve (ngushtësisht) të tyre, rëndom xhaketa të kthyera të letërsisë shqiptare. Një “frikë” e pakuptimtë e autorëve të këtyre analizave e deklarimeve të kohëpaskohshme, shfaqej dhe shfaqet në trajtën e “merakut” (të Partisë?) për të ardhmen e letërsisë për fëmijë, përmes disa klisheve që estetika me të drejtë i përqesh, nuk ka të rinj, shkruhet pak, etj., hartime pothuaj, trashëguar nga koha kur disa (bënin çmos të) shkëlqenin, ndërkohë që pak mund të veçosh sot nga dekadat plot ideologji dhe nga dhjetra libra të pafat. Në këto fusha, nuk ka kuptim të flitet për breza, ose më mirë duket arkaike të flasim për breza, për zëvendësime, obobo s’ka shkrimtarë… Kur vjen dita, lindin shkrimtarët. Më lart, përmenda poetin e talentuar Shkëlzen Zalla. Fatmir Terziu dhe Riza Braholli shkelën në këtë “kopësht” pa shumë bujë, por me prozën më të mirë për fëmijë, i dhanë edhe më tepër seriozitet këtij zhanri, duke kërkuar më shumë ndijesi dhe shprehje artistike. Fatmir Gjestila (sidomos me fabulat dhe romanin “E fshehta e kështjellës së zezë”) dhe Alketa Dervishaj, (me disa libra të shkruar mirë, si “Cirku i yjeve” së fundi,) gjithashtu vijnë jo për të shpënë në vend “teorinë” e brezave, por sepse ata kanë vendosur të sjellin më të mirën e tyre në këtë zhanër, sepse kanë talentin dhe të dhënat për të hyrë në letërsi. Duke përcjellë disa mendime për këtë zhanër, ku nuk qasen lehtë kritikët dhe ku edhe disa institucione (t’i quajmë kulturore?) gjenden si në “mall të hasmit”, krejt të papërgjegjshëm, kemi bindjen se është thënë pak, është treguar pak nga një dinamikë e pasuri që iu takon lexuesve të të gjitha moshave, ashtu si edhe duhet të ndodhë me letërsinë e mirë. Pa marrë përsipër të shfletojmë gjithë krijimtarinë e botuar në këto vite, ku patjetër ka edhe emra dhe gjetje të tjera, si dhe pa mohuar se në çdo vështrim (letrar) ka sadopak subjektivizëm, le të besojmë se letërsia e mirë, edhe ajo për fëmijë, krijohen dhe përcillen në publik pa paragjykime, pa ndërhyrje miqsh apo shokësh klani, pa tutelë dhe sidomos pa përdorur klishetë e metodave provincialiste, shpjeguese, përshkruese, që koha i ka lënë pas.

    *Nga krijimtaria për fëmijë e autorit të këtij shkrimi:

    -Ora nuk ha çokollata/ Miku i vogël (Poema)
    -Një ditë pa mamin / Polic Këmbëvogli/ Dy fëmijë në Kampionatin Botëror / Aventurat e Don Kishotit në Shqipëri (Novela gazmore)
    -Ervini dhe miqtë/ Aventurat e Bubit Çamarok (Përralla)
    -Rrëfime nga shkolla ime (Tregime)
    -Dhelpra shpërblen lepurin/ Trumcaku ftillon Ferrën (Fabula)
    -Mikesha, Dy në fushë, etj. (Filma vizatimorë)

    FAQE 25

    XHEVAHIR SPAHIU

    Urim poetit Xhevahir Spahiu: Gëzuar ditëlindjen, dhe 100 të tjera!

    Të mbaj në duar

    Të mbaj në duar, dashuria ime.
    Krijesë prej qelqi
    me shkëndijime yjesh.
    Kam frikë….
    Kam frikë se mos më bie dhe
    thyhesh

    Të jesh me ty

    Të prekësh heshtjen tënde siç prek një send,
    të shohesh thellë në ata sy,
    ku dashuria hepohet si anije
    e të mos duash të jesh përherë me ty?
    Të ecësh me krahun mbi supet e tua
    e të harrosh oshëtimën e kaltër,
    limonat mbi krye,
    peshkarexhat si zjarre të natës?
    Te jesh me ty,
    tok me ty të qeshësh
    e mos kuptosh se si përpiqet deti
    të dalë jashtë guaskës së vetvetes?
    Të jesh me ty?
    Të jesh me ty!

    Përçatje

    Sa gjej kryefjalën:
    krisma armësh.
    Vrapoj drejt kallëzuesit:
    krisma armësh.
    Kundrina ka vdekur:
    krisma armësh.

    Ne vend të pikave,
    pyetjeve,
    në vend të presjeve,
    pikëpresjeve:
    krisma armësh.

    Përçartje të marrësh.

    Takim më 31 dhjetor

    Në kufirin mes viteve,
    për ato që ikën,
    për ato që vijnë
    mendimi pezull rri.

    Ty që m’u shfaqe në dhjetorin e bardhë,
    nuk di ku të të fus, nuk di!
    Ish pasditja e fundit e një viti në ikje.
    Ora e Vlorës përudhte
    shkëmbime vështrimesh të dridhshme.

    Sido që të jenë ngashnjimet e ardhshme,
    këto do të mbeten
    të papërsëritshme.

    E unë në kufirin mes viteve,
    prerë nga një pyetje si ky qiell me vetëtimë:
    Ku të të fus,
    në ato që ikën,
    a në ato që vijnë?

    Gëzuar ditëlindjen!

    Dje, më 1 mars 2015, poeti i shquar Xhevahir Spahiu, mbushi 70 vjeç. Redaksia e gazetës ‘Telegraf’ i uron popetit shëndet të plotë dhe krijimtari të begatë, gëzime dhe lumturi në familje. Gjithashtu, duke e falënderuar për bashkëpunimin e vazhdueshëm me gazetën ‘Telegraf’, shpresojmë që edhe në ët ardhmen, poeti i shquar do të jetë aktiv me lexuesin tonë nëpëtrmjet poezive brilante dhe mendimeve të vyera në dobi të shoqërisë.
    Redaksia e gazetës ‘Telegraf’