Reformës territoriale i del boja, qytetet dhe komunat në mëshirë të fatit pa shkolla, pa qendra shëndetësore, pa gjendje civile, ndërkohë që banorët nuk dinë ku të ankohen. Shkrirja e komunave dhe qyteteve u bë për të kursyer paratë, por shpenzimet e bashkive aktuale u rritën me 23% më shumë duke treguar se qëllimi i vërtetë ishte ai elektoral
Qytetet janë pa shkolla dhe pa shërbime shëndetësore, bashkitë rritin mbi 23% pagat
Në fillim të mandatit të parë qeverisës, kryeministri Rama ndërmori reformën e parë, e cila ishte reforma territoriale. Sipas zotimit të kryeministrit Rama, qëllimi i ndarjes së te territoriale, duke shkurtuar numrin e bashkive, duke shkrirë tërësisht të gjitha komunat, së pari, do të shkurtonte shumë numrin e punonjësve në administratën e pushtetit vendor, do të luftohej burokracia, qytetarëve do t’u shërbehen më mirë, më shpejt, do të rriteshin fondet për investime publike, etj, etj. Kështu, Një nga synimet themelore të reformës Administrative dhe Territoriale që nisi zbatimin në vitin 2015 ishte ulja e shpenzimeve administrative dhe operacionale nga reduktimi i numrit të njësive të qeverisjes vendore nga 373 komuna dhe bashki në vetëm 61 bashki. Fondet e kursyera do të mund të përdoreshin më pas për më shumë investime publike nga vetë bashkitë.
Dështim i plotë i reformës territoriale
E vërteta e dështimit të reformës territoriale, tashmë nuk mund të fshihet. Shkolla të tëra në fshatra janë lënë pa u restauruar, janë braktisur, janë mbyllur, duke i detyruar nxënësit e fshatrave të udhëtojnë çdo ditë me dhjetëra kilometra larg vendbanimeve, të bëjnë mësime në klasa kolektive dhe me dy turne. Nuk ka më shërbime që qendrat shëndetësore, për shkak të mungesës së personelit mjekësor, të fondeve, infrastruktura e zonave rurale lë për të dëshiruar. Por, me reformën e re territoriale, qeveria mundi të përqendrojë pushtetin, në mënyrë që të kontrollojë fondet, kompetencat. Kështu vetëm në periudhën 2015 – 2018 janë dhënë 3 miliardë e 782 milionë lekë për tenderë nga bashkitë, ndërkohë që mbyllen shkolla, qendra shëndetësore, rrugët shkatërrohen.
Rriten pagat e punonjësve të bashkive 23 % më shumë se në 2014
Duke zhveshur fondin e pagave të pushtetit vendor nga shpenzimet për funksionet e reja që iu dhanë bashkive në kuadër të decentralizimit, shpenzimet për paga të vendorëve janë rritur në gjashtëmujorin e parë 2018 rreth 23 për qind krahasuar më të njëjtën periudhë të vitit 2014, një vit para se të nisi zbatimi i reformës. Sipas të dhënave zyrtare në gjashtëmujorin e parë 10.4 miliardë lekë, nga kjo shumë 3.7 miliardë ishin fonde që ju dhanë bashkive prej transferimit të funksioneve të reja. Pa funksionet e reja bashkitë shpenzuan 6.7 miliardë lekë në gjashtëmujorin e parë 2018 nga 5.4 miliardë lekë që harxhuan në gjashtëmujorin e parë 2014, me një rritje 23%. Sipas ligjit 2015, për Vetëqeverisjen Vendore funksionet e reja të transferuara në nivel vendor janë personeli edukativ në sistemin e arsimit parashkollor, personeli i mirëmbajtjes në sistemin e arsimit parauniversitar, mbrojtja nga zjarri, administrimi i pyjeve, ujitja dhe kullimi etj. Funksionet e transferuara, për vitet 2016-2017 dhe në vitin 2018 po financohen nëpërmjet transfertës specifike të përcaktuar individualisht për çdo njësi të vetëqeverisjes vendore, sipas funksioneve. Sipas të dhënave zyrtare nga Ministria e Financave kalimi i këtyre funksioneve së bashku me burimet e financimeve përkatëse ka një efekt pozitiv në buxhetin vendor të vitit 2018, në vlerën rreth 7.4 miliardë lekë. Në gjashtëmujorin e parë u ezauruar gati 50% e kësaj shume. Ndër përbërësit e shpenzimeve korrente, shpenzimet për personelin (paga dhe sigurime) përbënë rreth 10.5 miliard lekë gjatë periudhës së konsideruar, në rritje me rreth 10.9% krahasuar me gjashtëmujorin e parë të vitit 2017. Shpenzimet për personelin vijojnë të ndjekin prirje rritëse vjetore, ndonëse me ritme më të moderuara ndikuar dhe nga shuarja e efektit të rritjes së numrit të punonjësve si pasojë e transferimit të funksioneve të reja.
Bien me 21.5% të ardhurat nga Bashkitë në 6 muajt e parë të vitit, efekti nga Tirana, dështon dhe taksa ndërtesës
Pushteti lokal nuk ka arritur të sigurojë më shumë të ardhura në 6 muajt e parë të vitit nga taksat e tarifat. Sipas të dhënave të publikuara në “Raportin mbi Financat Publike Vendore”, i portalit financat vendore.al, një projekt i Co-PLAN, Instituti për Zhvillimin e Habitatit, në fund të gjashtëmujorit të parë të vitit 2018, të ardhurat nga burimet e veta vendore (taksa dhe tarifa vendore, veprimtari me asetet dhe të tjera) regjistruan në terma nominalë rreth 9.0 miliard lekë. Krahasuar me të njëjtën periudhë të një viti më parë, të hyrat buxhetore nga burimet e veta rezultojnë rreth 2.5 miliard lekë më të ulëta ose në rënie me rreth 21.5%. Kjo ecuri e të ardhurave të veta përgjatë periudhës së marrë në analizë u kushtëzua nga performanca relativisht e ulët e të ardhurave nga taksat vendore, të cilat regjistruan një nivel prej rreth 4.7 miliard lekë, në ulje me rreth 38.6% krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar. Në të kundërt, të ardhurat nga tarifat vendore ndoqën ecuri pozitive, theksohet në raport. Ngushtimi i të ardhurave nga taksat vendore u përcaktua gjerësisht nga rënia e të hyrave nga taksa e ndikimit në infrastrukturë nga ndërtimet e reja dhe taksa mbi pasuritë e paluajtshme. Të hyrat nga taksa e ndikimit në infrastrukturë, pas një rritje të theksuar në të njëjtën periudhë të një viti më parë, u tkurrën me rreth 53.4% në terma vjetorë dhe regjistruan rreth 1.4 miliard lekë. Në nivel bashkie, rënia e të ardhurave nga taksa e ndikimit në infrastrukturë u udhëhoq nga bashkia Tiranë. Gjatë periudhës janar-qershor 2018, të ardhurat nga kjo taksë regjistruan një nivel prej rreth 657.1 milionë lekë nga rreth 2.1 miliard lekë në të njëjtën periudhë të një viti më parë. Në të kundërt, bashkia Vlorë rezulton të ketë mbledhur rreth 84 milionë lekë nga taksa e ndikimit në infrastrukturë, nga një nivel zero në të njëjtën periudhë të një viti më parë. Në bashkitë Vorë dhe Durrës, të ardhurat nga taksa e ndikimit në infrastrukturë rezultojnë të jenë thuajse përgjysmuar krahasuar me nivelin e shënuar në gjashtëmujorin e parë të vitit 2017.
Taksa e ndërtesës, rënie 36.1%
Një tjetër burim i rëndësishëm të ardhurash për buxhetin vendor përfaqësohet nga të ardhurat nga taksa mbi pasuritë e paluajtshme. Në gjashtëmujorin e parë të vitit 2018, të ardhurat nga kjo taksë regjistruan një vlerë prej rreth 1.7 miliardë lekë, në rënie me rreth 36.1% krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit 2017. Tkurrja e të ardhurave nga taksa mbi pasuritë e paluajtshme u përcaktua nga rënia me rreth 42.6% në terma vjetorë e të ardhurave nga taksa e ndërtesës. Performanca e dobët e regjistruar në të hyrat nga taksa e ndërtesës bie ndesh me pritshmëritë e krijuara në vijim të reformimit rrënjësor të kësaj takse nëpërmjet ligjit nr. 106/2017 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 9632, datë 30.10.2006, “Për sistemin e taksave vendore”, të ndryshuar”. Larg nga çfarë synuar, vështirësitë në krijimin e kadastrës fiskale, përcaktimit të vlerës së pronës sipas vendndodhjes, përcaktimi i një agjenti tatimor etj., vlerësohet të kenë krijuar paqartësi të shtuara për bashkitë, të cilat mund të kenë kontribuar në performancën e kësaj takse gjatë gjysmës së parë të vitit 2018. Njëkohësisht, një pjesë e bashkive kanë vijuar të aplikojnë taksën e ndërtesës sipas metodologjisë së vjetër, deri në përfundim të periudhës tranzitore për të akomoduar metodologjinë e re me bazë vlerën. Fillim viti 2019 pritet të jetë dhe momenti kur të gjitha bashkitë në vend do të aplikojnë taksën e pronës sipas metodologjisë së re, bazuar në komunikimet në media të Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë, thuhet në raport. “Megjithatë, mbetet për t’u vlerësuar nëse kemi të bëjmë me vështirësi të përkohshme në zbatimin e metodologjisë së re në lidhje me aplikim e kësaj takse apo me vështirësi strukturore të cilat shkojnë përtej kompetencave të bashkive”. Të ardhurat nga taksa mbi tokën bujqësore rezultojnë të kenë kontribuar me rreth 307.8 milionë lekë në të ardhurat vendore në gjashtëmujorin e parë të vitit 2018, në rritje me rreth 26.3% në terma vjetorë. Në të kundërt, taksa e truallit vijon të rezultojë pa të ardhura të regjistruara në gjashtëmujorin e parë të vitit 2018, ashtu sikurse evidentohet dhe në të gjitha periudhat e tjera të marra në shqyrtim. Kjo mund të lidhet me problematikat e mungesës pothuajse totale të regjistrave të bazës së taksës (dhe taksapaguesve). Gjithashtu mund të jemi përballë edhe të një problemi të raportimit financiar, dhe një vlerësim më i thellë do duhej të bëhej nga autoritetet. Të ardhurat nga tatimi i thjeshtuar mbi fitimin e biznesit të vogël regjistruan një vlerë prej 271.5 milionë lekë, me një rritje prej 14.1% krahasuar me të njëjtën periudhë të 2017. Në terma afatgjatë dhe në vijim të ndryshimeve të ndërmarra, të ardhurat nga kjo taksë vijojnë të ulin në mënyrë progresive kontributin e tyre në totalin e të ardhurave nga burime të veta vendore. Në ndryshim nga ecuria e të ardhurave nga taksat vendore, të ardhurat nga tarifat vendore rezultojnë të jenë rritur në gjysmën e parë të vitit 2018 përkundrejt të njëjtës periudhë të një viti më parë. Në terma nominalë, tarifat vendore kontribuan në të ardhurat vendore me rreth 4.2 miliard lekë, në rritje me rreth 5.4% në terma vjetorë. Peshën më të madhe në tarifat vendore e zënë të ardhurat nga tarifat e shërbimeve. Kështu, të ardhurat nga tarifat e shërbimeve publike rezultuan në rreth 1.9 miliard lekë, në ulje me rreth 16.7% krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit 2017. Në këtë kategori, të ardhurat e gjenenuara nga tarifa për mbledhjen dhe largimin e mbetjeve përfaqësuan rreth 83.5% ndaj totalit, ndjekur nga tarifa për ndriçimin publik me rreth 9.2% dhe tarifa për gjelbërimin me rreth 7.2%. Ndërkohë, të ardhurat nga tarifa për furnizimin me ujë dhe kanalizimet regjistron një vlerë tepër të ulët e cila rezulton e mbledhur vetëm nga bashkitë Ura Vajgurore dhe Krujë. Kjo për vetë faktin se të ardhurat nga kjo tarifë mblidhen thuajse ekskluzivisht nga ndërmarrjet e ujësjellës – kanalizime (të cilat janë në pronësi të bashkive) duke mos u regjistruar kësisoj në llogaritë e të ardhurave të bashkive. Gjithashtu, të ardhurat nga tarifa për shërbimin e ujitjes dhe të kullimit regjistruan shifra relativisht modeste dhe janë grumbulluar nga bashkitë, Roskovec dhe Lushnjë. Paraprakisht, mund të thuhet se ka marzhe përmirësimi të mbledhjes së kësaj tarife, sidomos në ato bashki ku toka bujqësore nën juridiksion ka nevojë për shërbime të ujitjes dhe kullimit.
