Për këtë edhe po shkruaj… Kur vallë arrin një vepër arti të të bëjë të përlotesh? Kur ajo tregon ngjarje prekëse, nga ato më të rrallat që sfilitin çdo zemër. Kjo është më e zakonshmja. Por lotët mund të t’i rrëmbejë edhe një tablo, një skulpturë, një këngë, një interpretim aktorial i paparë, një shfaqje tronditëse arti, gjithsesi…Pra, mund të jetë edhe një legjendë, një baladë e rirrëfyer me mjeshtëri të lartë – ose që ty të duket ashtu – një histori e treguar thjesht, rrëfim që e ke dëgjuar dhjetëra herë më parë, por këtë radhë me një vargëzim të përkryer, shtrirë në afro njëqind faqe libri, me një frymëzim nga ata të lartët fare, ku një poet nga më të dashurit e tu, i kapërcen të gjitha ato me të cilat na ka mrekulluar më parë dhe na shfaqet shtatë pëllëmbë më lart. Të tillë përjetim provova me poemën baladeske të Petrit Rukës “Nëntë vjet e nëntë ditë” shkruar kryesisht për adoleshentët që janë sot të pangopur nga gjithçka ka prurë teknologjia bashkëkohore, nga videolojrat, fejsbuku, championsliga dhe formula uno, dhe i gjen fort rrallë të tërhequr pas baladave e përrallave të moçme të endura nga gjenia popullore.
Jam i lumturuar që shumë shokë, miq, kolegë dhe lexues të thjeshtë, ma bënë asfare të rrallë përjetimin tim, dhe njësoj si unë, mendojnë se poeti ynë, Ruka, ka ngjitur një majë të lartë poetike. Në një libërth të vogël ka shfaqur një mjeshtëri të pashoqe, një përshkënditje poetike, një dashuri të pakufishme për traditën e krijimtarisë gojore dhe gjuhën e rrjedhshme shqipe, të gjitha të dëshmuara me një patriotizëm të lavdërueshëm. Të gjitha këto janë derdhur me një shumëngjyrshëmri vargjesh, me një teknikë të lartë vjershërimi dhe na e ka bërë atë libërth një lëndinëzë ku i gjen të gjitha lulet erëmira që kanë mbjellë poetët e lashtë dhe modernë, metrikën e përsosur, ritmin poetik, rimat e ëmbla, metaforat, krahasimet. Të gjitha në një fabul të vjetër brenda një fabule të re, ku një baba shpluhuros për të birin e tij bukurinë e virtyteve të racës shqiptare, dhe ia rrëfen atij i ulur pranë shtratit në cakun e një nate kur njerëzit venë të mblidhen në krahët e gjumit.
Babai poet i rrëfen të birit se në ç’lloj atmosfere ia kanë rrëfyer legjendën prindërit atij vetë dhe sa vështirë e ka sot babai ta rikrijojë atë mjedis: Duhet mali, një përrua,/Një shtëpi në anë të fshatit,/Këngë e kroit, jo kjo zhurmë/Nëpër tubat e pallatit… Një baladë kërkon oxhakun,/Zjarrin që këndon me vete,/Aty ku sa kalon pragun/Duhet vënë një sepete. Krejt kolltukët duhen hequr, /Duhen shtruar ca qilima,/Duhet shiu të këndojë /Mbi çati, mbi llamarina. Aty ku është abazhuri,/Duhet varur me kujdes/Një llambadhe me vajguri,/Që venitet në mëngjes. Dhe në qiell bubullimat/Porsi topa të gjëmojnë,/Në dritare vetëtimat/Ca të vijnë e ca të shkojnë. Era jashtë të qajë me kujë,/Jo kjo erë kondicioneri./Ne prej dufit të pimë ujë,/Por jo ujë frigoriferi. Gjithë kjo botë e dashur, bir,/Tani gjendet në muze,/Ne me hir a me pahir/Po jetojmë një kohë të re. Veç balada do tregojmë,/Do t’i ruajmë si sytë e ballit./Ti, të paktën, fike dritën,/Gati, që t’ia hipësh kalit…Thënë nga unë në pak rreshta, historia në baladë rrëfen martesën e Kostandinit me Kristinën në një fshat nga ata të Bregut. Pas natës së parë dhëndrin e thërresin nën armë dhe me urdhër të të parit të shqiptarëve, të mbretit Gjikë, e dërgojnë me shërbim në Spanjë, tok me dyzet trima të tjerë. (Duket si ushtri e përbashkët e NATO-s, apo si një Bashkim Europian i hershëm, ku ne paskemi qenë bashkanëtarë e jo si sot!).
Para se të lerë gjerdekun Konstandini i lutet bashkëshortes së re që ta presë dhe i kërkon besën asaj. Nga ana e tij premton që do të kthehet. Nëntë vjet e po aq ditë i lyp ai nuses e pas asaj dite të largët ajo është e lirë të verë kurorë me një tjetër. Koha e shërbimit kalon vit pas viti dhe në ditët e fundit trimin s’e mban vendi. Mbreti spanjoll nuk i jep lejë, nuk beson se gardisti i tij trim do të kthehet në oborr sërish, por dyzet shokët e lusin sovranin dhe venë për të si peng, kokat e tyre. Konstandini merr pëlqimin dhe me një kalë të fuqishëm kapërcen male dhe lumenj derisa arrin në kishë në çastin kur nusja e tij, sipas llafit, gatitej për kurorën e re. Më pas djali duhej të mbante dhe një besë tjetër, atë për të cilën djemtë e Arbrit në Spanjë do të vinin kokat nën sëpatën e xhelatit. Arrin edhe atje në kohën që, siç e kanë zakon legjendat, sëpata qe ngritur të priste kokën e parë. Trimat e mbretit Gjikë kthehen pastaj ballëlart në Himarë e Pilur dhe Kostandini u trashëgua me Kristinën e tij.
Përralla është përrallë, çdo gjë e ka të tepruar dhe në kufijtë e të pabesueshmes. Ne nuk do ta gjykojmë atë me metrat e sotëm, por le të përqendrohemi tek bukuria e legjendës që prodhon kjo besë e dhënë, më parë nuses pastaj mbretit. E ja se ç’art ka pjellë ajo nga gura e pashtershme e poetit Petrit Ruka! Ja seç figurshmëri, krahasime, abstragime, kadenca e melodi, nxjerr frymëzimi i tij. Përshkruan natën e parë në shtratin nusëror: Se është koha kur një dhëndër /Dhe i zgjuar dhe në ëndërr,/Shkon në shtrat e bëhet burrë,/ Shkon të korrë një arë me grurë… Kështu ranë ata në shtrat,/U fsheh hëna nën lofatë/Të mos kishte nusja ndroje/ Gjizbuluar përmbi shtroje. Apo tek dëgjojmë trokun e kalit të Kostandinit në vrapimin e çmendur për tek e dashura e tij: Nën barkun e këtij kali,/Ta mendosh, ke frikë;/Dyzet male dhe lumenj/Do kalojnë dhe pikë… “Nuk ka ujë, le t’më píhet,/Do pi retë e malit./Nuk ka gjumë, le t’më flihet,/Do fle sipër kalit. Ndërsa ajo, e uruara nuse pret: Tregon për një grua/Që qan buzë detit./Nëntë vjet me radhë. Qan e vetëm pret/ Dhe nga ata lot/ Deti qenka bërë/Dy herë më i kripur./Ah, i gjori det! Dhe për t’ia përligjur forcën ekzagjeruese të përrallave dhe baladave, poeti i komenton të birit, që po e dëgjon me sy e veshë:
Kështu janë, o bir, baladat,/Ndezin zjarrin që nga hiri… Po ç’mund të thuash për krahasimet, që mjeshtri Ruka i sjell njërën pas tjetrës dhe të godet me bukurinë e tyre. Po veçoj këtu vetëm dy-tre nga ata duke filluar me lotët e mijëra ushtarëve: Katër mijë ushtarë në rresht/Varg si hardhitë në vresht,/I ka prerë zemra në besë, /U ka rënë mbi sy një vesë…
Apo: Dhe sëpata ngrihet,/(Ç’bën sëpatë kështu?)/Kjo kokë kaq e bukur,/Si diell mbi kërcu…
Apo: Dhe më pas, siç plasin/Fuçitë e barotit,/Ashtu plasi kali/Te këmbë e të zotit.
Jam I ndërgjegjshëm që një lexues i marrosur si unë, një shkrimtar që vetë nuk e lëvroi kurrë poezinë, nga entuziazmi, gati paturpësisht sjell thuajse të tërë librin tok me komentet e citimet që e bëjnë të gjatë këtë shkrim. Por nuk do të le pa u zgjatur edhe pak për pa sjellë bukurinë e përshkrimit të një valleje shqipe në oborret e Spanjës së largët, aty ku mblidhen për të parë toreadorët. Është vallja e njohur e Osian Takës, apo Osman Takës, siç e quajmë vende-vende., ajo ku një valltar bëhet hark dhe mban mbi kërthizë shokun e tij.
Dyzet trimat e Arbrit të porsaardhur hedhin vallen para syve të familjes mbretërore dhe mijëra spanjollëve kureshtarë: Dyzet këmbë u ngritën lart/Ndenjën pezull përmbi dhé./Mbi opingë’ – xhufkë e kuqe;/Lidhur fjongo…një rrufe. Dyzet këmbë njëherazi dheun/E goditën dy – tri herë;/Panë tokën, vallë i mbante,/Mos kish poshtë ndonjë humnerë?…Bie praptaz, lis i prerë,/Bie e bie e kërkon tokë,/Trup’ i tij u bë ylber,/Urë përmbi këmbë e kokë. Urë e bardhë me kocka burri,/Turma dridhet: “Vdiq valltari?!”/Hesht, o turmë, prit e shih,/S’ka filluar të ndizet zjarri… Burri – Urë, sa është flijuar,…/Të kalojë mbi të një jetë,/Kosta, që sa është afruar,/Po ngre këmbën lehtë e lehtë…Këmba vihet mbi kërthizë,/Dridhet dhe kërkon qëndresë,/- Unë do hipi, mbamë, moj ”urë”!/- Hip, o trim, ja mbaj, ja vdes! Hapur krahët nëpër erë,/Engjëll që pi dritë mbi krua, /Rrotullohet mbi një këmbë, /Kërcen lart e bie mbi thua. I mbyll sytë e shkel mbi ëndërr,/Shkel në Pilur… Se kuptoni?/Si në dasmë të tij, dhëndër,/Është përhënur, mos e zgjoni!…
Ti habitesh: – Ç’është kjo valle/Mbi një trup njeriu si urë,/S’mjafton skena, toka, dheu/Për të mbajtur thjesht një burrë?! Qysh u bëka barku i burrit/Një livadh i tërë për valle?/- Ja që bëhet, o bir, bëhet/Po të kesh në shpirt ca halle…Nuk i kam thënë të gjitha… E ndjej se kritikët e shpërndarë tutje-tëhu, e që nuk u bënë kurrë bashkë për një institucion serioz të kritikës letrare, sot do të mbledhin buzët nga këto shënimet e mia entuziaste. Nuk e fsheh gëzimin që kam për këtë libërth të ri të Petrit Rukës, poetit më prodhimtar e më cilësor të këtyre viteve të fundit. Kjo vepërzë është një perlë e vërtetë e poezisë dhe do të isha i lumtur që ashtu si u është drejtuar adoleshentëve, të zërë vendin që e meriton në librat e tyre të këndimit nëpër shkolla. Dhe, mesa kam vënë re në shtyp, nuk jam i pari që e kam këtë ide. Ky do të ishte një veprim mjaft i vyer në të mirë të shkollës tonë, ku hapin librat mësimorë njerëzit që po vijnë në jetën e gjerë shoqërore. Kjo do të ishte në të mirë edhe të vetë poetit që njëra pas tjetrës po na i jep dëshmitë e shpirtit të tij patriotik me vjershërime, me përhirimet e simboleve kombëtare dhe figurave historike. Ai meriton falënderimet tona të zjarrta për vëmendjen ndaj trashëgimisë të artit popullor. E për këtë, nuk gjej dot ilustrim më të bukur se sa kornizimi i këtij shkrimi me vargjet që ai i këndon të birit në mbyllje të poemës në fjalë: Sonte fli, se mbase prapë,/Do tregojmë dikur, një tjetër,/Shqipëria me legjenda/Është plot si pus i vjetër…/Si baladat arbërore/S’ka në botë, prej bukurisë,/Çmendën Gëten dhe Bajronin, /Perandorë të poezisë.
Nga ato, o bir, kjo gjuhë,/Nuk u tret nëpër pushtime,/Një balade s’ke ç’i bën,/As me top e bombardime./S’ke ç’i bën as me avionë,/Me TV e internet,/Dhe të digjen bibliotekat,/Ato zjarri nuk i djeg.
Ato janë në mijëra kopje,/Nëpër fshatra, gjyshër, gjyshe,/Incizuar në guva, hone,/Zgavra lisash plot me myshqe.
Dyzet vjet më vonë dhe ti/Kopjen tënde do shumosh,…
Unë do jem Andej… s’do mend/Me një kryq të zi te koka,/Do jem bërë baladë nga malli/Dhe do mbijë si bar nga toka
Ku i dihet, ndonjëherë/Do t’ju vij që t’ju shikoj,/Herë si hëna në dritare,/Herë si shi në xham do shkoj./Mund t’ju vij si zjarr oxhaku/Që këndon e brambullin,/Gjer atëherë, se e heq gjaku/Do jem bërë pak Kostandin…
Shkrimi u botua në Gazetën Telegraf të datës 05.12.2015
