HISTORIA/ NJËQIND E TRIDHJETË E PESË VJETORI I LUFTËS SË LËKURSIT
*studiues
Shkurti më njëzet e shtatë, u ndez lufta me andartë, në Lëkurës e në Gjashtë…!
Pesëmbëdhjetë ditë luftë popullore për të mbrojtur trojet e veta, në prag të lidhjes së Prizrenit. Pesëdhjetë e tre dëshmorët e Atdheut Populli i ka ngritur në piedestal me këngët dhe elegjitë e shumta që ka thurur, të cilat i kanë bërë të pavdekshëm!
Kush e njihte Islam Fterrë?
Bën uxhum përmbi banderë …!
….. Në gjashtë u vranë Zhulet,
Idrizi vet i dyzet …!
….Kuj’ e madhe në Zhulat, 46-të man(d)at!
Në këtë luftë, që u vranë rreth 400 andart, jo rastësisht shumica e luftëtarëve ishin nga Zhulati ( Zhulat, Fushëbardhë, at’here ishte një fshat ) .
Zhulati, kjo qendër e kahershme etno -kulturore e fisit lab (lap) të Kaonëve (Akejve), e ka zanafillën e vet, që nga lashtësia para-historike, dëshmi e së cilës, janë gurët e mëdhenj pre-historik (të mbuluar jo më shumë se 40 cm. nga dheu) , në lartësitë e Dhim-qurkut e Llakaturit.
Dhimë-qurk e Llakatur, gjëmon briri gur më gur ; gur më gur e shteg më shteg, zini brigjet e tepet se vjen i ligu përpjetë…!
Kulmin e vet të zhvillimit e arrin rreth shekullit 4-5 p.Krishtit, me një kala madhështore, në një vend ku 3/5 janë fortesë natyrore . Në dokumentet e Vatikanit, nga mesi i shek. të 6-të. rezulton bashkë me Himarën, si dy dhiogjezat më të rëndësishme
Në periudhën e Perandorisë Bizantine, Zhulati ka në protektoratin e vet një territor relativisht të madh! Ushtarët e kalasë, bëjnë roje edhe në Vuno edhe ne Sarandë (Lëkurës)
Në shekullin e 11-të, si pas arshivave franceze, në një luftë të pabarabartë, me ushtrinë e Bizantit, Zhulati, mbas humbjes digjet, duke humbur forcën e dikurshme, por jo moralin!
Lum o bir, Petro Zhulati
Kali kuq, sa gjysmë shpati
Me Bizant të zu inati
Fundi shek. 12-të Zhulati i ringritur me në krye Papa Zhulin ( mbaruar studimet në Aleksandri ), do të hartonte kanunin e Labërisë.
Sulmet e para të hordhive Turke, ndonëse do ta gjejnë jo më me fuqinë e mëparshme, por me lavdinë e trashëguar , arrin të thyej Turqit, të paktën në dy beteja! Burimet kishtare Greke citojnë : “ Qëndresë e madhe e të krishterëve të Zhulatit, fatmirësisht, ka humbje të mëdha dhe nga ana e të pabesëve”
Kënga si memorial i pavdekshëm : “…Djemtë ran’ me kordh’ në dor
nuset nga shkëmi u hodhë…..
mbete moj pa djem e nuse
po të ligut s’iu krruse”
Nga arshivat turke Rr.Pulaha citon: “Zhulati fshat kryengritës, të hyret në bisedime dhe t’ju lihet të vjelin taksat e rrugëve malore”
Zhulati, ashtu si dhe Himara dërgon çetën e vet në betejën F. Kosovës 1389 .
Vazhdim i kësaj trashëgimie, e gjen Zhulatin e shek.18-të. me në krye legjislatorin Idris Sulli, i cili organizon në dy kuvende Labërinë dhe Çamërinë, bazë për kryengritjen anti- turke të vitit 1767.
Tunen male tunen brinja
gjëmon vëni nga oshtima
vijn’ kalorës vijnë trima
na Himara, na Smokthina
na Lopsi e na Muzina
na Labova na Delvina
u feks palla, vetëtima
i mbleth qafa, Taronina
Ja dhe disa nga pjsëmarrësit : “Është Idrizi i Zhulat, sheh Sejkati i Filat, Kallapodhi Delvinjot dhe Tahiri Kopaçjot, Dajkua Lëkurësjot, Hajredini i Kalasjot, Kumiu i Nivicjot, Stefan Prifti i Shëvasjot, Qesko Hila i Lukovjot, Milo Gjini Piqerasot, Hodo beu i Borshjot, ,Jano Milua Himarjot, Kiço Koka na Vunoi, Spiro Gjikë Qeparoi, Zoto Mahmuti i Smokthinës, Igumeni Katerinës ….
Armiqtë e Zhulatit e të gjithë Labërisë ishin: halldupi , dushmani (Dushani), junani (joniani), breshkaxhiu, moskovi … “Ra moskovi në Delvinë , e zeza shqipe, ku vate, ku vanë djemt’ e Zhulate !”
Sa qe gjallë Idris Sulli, Zhulati nuk ju nënshtrua as Ali Pashës.! ; “Të mi thuash rrapit (Idris Sullit ) të Skërficës me degë të thara , se po i thahet edhe trungu”.
Përgjigjet: “Mi thoni Ali Beut, se rrapi ka rrënjë të thella e ka lëshuar shumë filiza”
Në kulmin e lulëzimit të Ali Pashës filloi lëvizja e Birbilenjve, disa prej të cilëve ishin nga Zhulati: “…Për Birbil e për Resulë , Asllan’ e Shahinë burrë”
“…Birbil Shakon e Sejdinë, Zhulat Asllan’ e Shahinë…”
E bëra këtë historik të shkurtër, në vend të shtupës, për të zënë farfallat që nxjerrin tymnaja, se kjo luftë i shërbente Turqisë…!
Dihet nga të gjithë se Birbilejtë ishin kryengritës anti-turq deri në vetëmohim!
I fundit i Birbilejve të Zhulatit, bëri organizimin e rezistencës : “Në Zhulat foli Shahini, dili të gjithë sa jini, po vjen hasmi pra i biri, me këllëçë si Tafili…..!”
Komandant u zgjodh nipi tij Idris Alidhima, për efekt moshe .
“……Shahin Boçi tha një fjalë: o djem mos i lini gjallë, kini hakë për të marrë, se jam plak e s’kam takanë, plumbi rëndë më ka marrë”.
Zhulati e kish bërë të vetën ndaj popullit mik grek! I kish ndihmuar. Në revolucionin për Pavarësinë e Greqisë, një çetë me në krye kapedanen Çullen (vajza labëreshe), luftoi krah grekeve deri në fitimin e pavarësisë më 1821!
Politikat shoviniste, prodhojnë bashibozuk, që duan t’i sfumojnë këto ngjarje me rëndësi të madhe historike. Historia mbetet histori. Ajo është larë me gjak. Nën rrënojat e Lëkurësit gjenden akoma shenjat e kësaj luftë. Trimat e rënë thërrasin për memorie historike. Gjaku nuk duhet shpërfillur. Nga memoria historike duket se dalin në skenë trimat e vatanit, që duket sikur qeshin me “trimat “ në paqe!
Në Lëkurs përmi Sarandë
Kënojnë dyfekët tanë
Zjarr e flakë për vatanë.!
A do të ken vall’ një memorial …??!!
