Kur është fjala për normat e interesit të botës së pasur, ka dy shkolla të të menduarit për vitin 2015. Përkrahësit e shkollës së parë mendojnë se, pas një periudhe kaq të gjatë mbërthyer në normat dysheme, norma duhet të rritet si përgjigje e rritjes së ekonomisë dhe rënies së papunësisë, të tjerët paralajmërojnë me shumë pesimizëm se ekonomitë mund të rrinë amull në vend dhe të ngecin të mbërthyer në fundin më të ulët të normës.
Të dy këto kampe me pikëpamje të ndryshme, do ju provohet se kanë të drejtë. Bankat qendrore, duke filluar me atë të Rezervës Federale, do të fillojë të rrisë normat. Është ende larg për të sinjalizuar një kthim në normalitet, kjo do të shënojë një ndarje të re brenda grupit të vendeve me ekonomi të zhvilluar të G7, duke treguar divergjencat dhe shtigjet në 2015 dhe më tej. Normat e interesit nuk kanë qenë kurrë kaq të ulëta, apo të mbajtur të qëndrueshme për kaq gjatë. Për të parë se sa të pazakontë kanë qenë gjashtë vitet e fundit, le të marrim të dy vendet e goditur më fuqishëm nga faza e parë e krizës bankare. Në Britani, në periudhën 100 vjeçare, deri para krizës që filloi në vitin 2008, pati rreth 370 ndryshime interes-normë, pothuajse një në çdo tremujor. Megjithatë, që nga rënia në 0,5 % në vitin 2009, Banka e Anglisë nuk e ka ndryshuar normën e interesit. Rezerva Federale e Amerikës ka ruajtur të paprekur normën e saj të interesit për një periudhë gjashtëvjeçare, gjë e padëgjuar, përjashto kur ndodhi në epokën e Depresionit. Në të gjithë botën e zhvilluar modeli është i ngjashëm, normat kanë zbritur në nivelin më të ulët, gati në tokë, dhe u stacionuan aty.
Megjithatë, do të ishte gabim që të arrijnë në përfundimin se çdo gjë që bie, duhet detyrimisht të ngrihet. Historia ofron një përjashtim dhe ky është Japonia. Atje përplasja e bursës në 1989 çoi në një recesion të thellë. Që nga viti 1996, normat e interesit të Bankës së Japonisë nuk kanë kaluar mbi 1%. Paratë e thjeshta nuk kanë lejuar që çmimet të shkojnë në stratosferë. Inflacioni ishte mesatarisht më pak se 0.5 % që prej kësaj përplasjeje, ndërkohë që çmimet e shtëpive binin çdo vit, në periudhën prej vitit 1991 deri në 2005. Pesimistët e rritjes ekonomike, duke përfshirë Larry Summers të Universitetit të Harvardit, mendojnë dhe besojnë në një fazë të re të “stagnimit sekular” (rritja e ulët, inflacion i ulët, normat e ulëta të interesit), pra ngjashmëria, përsëritja e precedentit të sëmurë japonez, mund të infektojnë Perëndimin në masë. Pra, për të vendosur se cila pikëpamje është e drejtë, dhe për të marrë një shenjë paralajmëruese mbi lëvizjen e normave të interesit në 2015, investitorët duhet të studiojnë tregjet e punës që lidhet e ndërvaret ngushtë me rritjen e inflacionit. Në Amerikë, papunësia e cila arriti kulmin në 10% në vitin 2009, ka shkuar nën nivelin e 6%. Por parashikohet një rënie e mëtejshme në horizont, dhe mund të shkojë drejt nivelit 5.5 %, nga e cila Rezerva Federale në këtë rënie llogarit presionin që do të ngrihet për pagat dhe çmimet. Banka Qendrore e Amerikës do të drejtojë e menaxhojë G7, duke rritur normën e saj fillimisht me synim të shtrihet në të gjithë vendet e zhvilluara. Shumë do të presin që Banka e Anglisë, do të ndjekë shembullin amerikan me shpejtësi (në të vërtetë, disa presin që Anglia ta bëjë e para këtë hap, shiko grafikun më poshtë). Por duke qenë se viti 2014 ka qenë një vit i mirë, me një rritje të qëndrueshme dhe rënie të papunësisë, banka do të vazhdojë politikat me ritme më të ngadaltë e kontrolluara. Në Britani, rritja e normave është e mundur vetëm nëse papunësia bie nën 5 % apo më tepër. Kjo do të kërkojë që afërsisht 350.000 britanikë të papunë të punësohen. Por edhe nëse vende punë të vazhdojnë të krijohen me një ritëm të shpejtë, kjo nuk mund të ndodhë deri pas zgjedhjeve të përgjithshme në muajin maj. Një hendek i madh produktiviteti gjithashtu sugjeron se do të marrë më shumë kohë, i faktorizuar në Britani nga presioni për të rritur nivelin e pagave.
Zhvillimet ndërkombëtare do të ndihmojnë për të vënë një kapak mbi inflacionin britanik. Sot, në të gjithë Bashkimin Evropian ka 25 milionë të papunë. Politikbërësit britanikë duhet të kuptojnë se ata duhet të marrin këtë target të pashfrytëzuar të krahut të punës – të aftë dhe në shumë raste të gatshëm për të jetuar në Britani, në konsideratë apo si mundësi të kontrolluar integrimi.
PO TANI?
Banka Qendrore Evropiane (BQE) nuk do të rrisë normat në vitin 2015. Në mesin e vendeve të Eurozonës, Italia do të mbetet shqetësimi më akut, me një rrezik që borxhi i qeverisë së saj, e cila është përgjegjëse për një të katërtën e bonove të zonës së euros, sidomos duke pasur parasysh se mund reduktohen në “BBB-“, vetëm një hap larg nga statusi i “rrangullinave”, komenton nga Standard & Poor-së, një agjenci vlerësimi prestigjioze. Shqetësimet edhe rreth Francës do të rriten, ekonomia e saj do të testohet nga plani tre-vjeçar i presidentit Francois Hollandë për të shkurtuar € 50 000 000 000 ($63 miliardë) shpenzimet e qeverisë duke ofruar 40.000.000.000 € në reduktime tatimore. Ky është një synim sensibël e largpamës. Por, kombinimi i kushteve të shtrënguara të kredisë, pasi dihet se bankat franceze ngarkojnë më shumë familjarët dhe bizneset, shtrëngimi i politikës fiskale parashikohet si ogur i keq për 2015 dhe në Francë. Por Japonia e vitit 2015, mendohet se do të jetë vit në majën e thikës, me një rrezikshmëri të lartë ekonomike. Ashtu si BQE, Banka e Japonisë do të ruajë një politikë të kontrolluar, por në mënyrë të zbutur gjatë gjithë vitit. Kjo, sepse ajo duhet të mbajë nën kontroll dhe duhet të mbështesë rritjen e ekonomisë e inflacionit. Por një rritje e taksave të shitjes, e menduar për tetor 2015 (nga 8% në 10%), do të krijojë frikë teksa viti i afrohet fundit, pasi dihet se rritja e mëparshme e taksave (nga 5 % në 8 %) shkaktoi një tkurrje të mprehtë të ekonomisë së vendit në 2014.
Në përgjithësi, 2015 do të jetë një vit i dyanshëm. Nga njëra anë, në zgjidhjen e parashikuar dhe që po aplikohet nga Shtete e Bashkuara dhe Britania, parashikohet se normat nuk do të rriten shumë. Dhe sigurisht, do të ketë ankesa që në Amerikë, në lidhje me ngërçin e madh të punëtorëve që kanë hequr dorë, duke u bërë “joaktiv”, dhe në Britani rreth pagave të ulëta te tyre. Por, ata nga ana tjetër kanë të drejtë dhe janë shumë më tepër për t’u shqetësuar. Ekziston rreziku i vërtetë që Japonia do të ngecë, do të jetë në stanjacion, dhe ky rrezik rritet sidomos nëse shtetet në zonën e euros fillojnë të ndjekin apo shikojnë shembullin japoneze si një udhërrëfyes për të ardhmen e tyre.
*Redaktori Ekonomik në revistën ” The Economist”, me eksperiencë të gjerë bankare, ku ka punuar edhe për Bankën e Anglisë apo Bankën e Kanadasë në Otava.
Përktheu: Ina ZEKAJ
Artikulli marrë nga revista: The World in 2015 by The economist
