·
14 nenet më kryesore të
Komisionit të Venecias dhe fjala e fundit që i takon Gjykatës Kushtetuese
Më datë 17 tetor
2016, një burim qeveritar u shpreh se Komisioni i Venecias adoptoi “Amicus Curiae Brief” për Gjykatën
Kushtetuese të Shqipërisë, raporton “Res publica”. Ai e interpretoi këtë proces
të Komisionit të Venecias si më poshtë: “Ky komision ka vlerësuar si të drejtë dhe në përputhje të plotë me
standardet e Konventës Evropiane të të Drejtave të Njeriut”.
E vërteta nuk
qëndron në fakt siç u shpreh burimi qeveritar. Atë datë në fakt Komisioni i
Venecias thjesht adoptoi një material, të quajtur “Amicus Curiae Brief”. Ne kërkuam të tjera detaje mbi këtë material,
por siç e ka zakon Komisioni i Venecias, së pari boton lajmin dhe më vonë jep detajet.
I takonte burimit qeveritar të priste…
Çfarë është një “Amicus Curiae Brief”?
Është një
opinion i një pale të tretë që nuk i është kërkuar nga palët (në këtë rast
Gjykata Kushtetuese e Shqipërisë), por që asiston gjykatën (në këtë rast
Komisionin e Venecias) duke ofruar informacion, që ka të bëjë me çështjen nën
gjykim (opinioni i Komisionit të Venecias në lidhje me Ligjin 133/2015 Për
Pronat. Kështu e shpreh Wikipedia).
Rekomandimet e
Komisionit të Venecias
Le ta rishprehim
me fjalët e Komisionit të Venecias siç mund ta gjejmë në faqen 2 të materialit
të plotë të botuar pak më vonë në websitin
e Komisionit.
“Kjo është një “Amicus
curiae brief” për Gjykatën Kushtetuese të Shqipërisë. Si i tillë, ky material
nuk ka qëllimin e mbajtjes së një qëndrimi përfundimtar mbi çështjen e
kushtetueshmërisë së disa masave që përmban ligji 133/2015, por thjesht të
pajisë Gjykatën Kushtetuese të Shqipërisë me material në lidhje me
përputhshmërinë e masave kyçe me standardet evropiane, në mënyrë që të
lehtësojë gjykatën në konsiderimin që do të mbajë duke respektuar Kushtetutën e
Shqipërisë. Është Gjykata Kushtetuese e Shqipërisë që do të ketë fjalën e
fundit mbi interpretimin e Kushtetutës mbi përputhshmërinë e ligjeve kombëtare
me këtë ligj (133/2015 *)”.
Vazhdon në pikën 5 Komisioni i Venecias:
Kjo “Amicus
curiae brief” bazohet mbi një përkthim jozyrtar në anglisht të ligjit 133/2015
dhe të raportit shpjegues. Më poshtë jepen edhe emrat e personave që e kanë
shkruar këtë opinion, të cilët janë Z. Aurescu, z. Grabenharter dhe z.
Hermanns. Materiali vijon me një kapitull ‘Background’,
material ligjor shqiptar me rëndësi, vlerësime mbi 4 pyetjet që Gjykata
Kushtetuese ka dërguar pranë Komisionit të Venecias dhe në fund me përfundimet.
Po përpiqemi t’ju sjellim një përkthim të shkurtuar të disa pjesëve kyçe. Po i
referohemi numërimit në pika siç e ka vetë materiali, në mënyrë që të mos kemi
keqkuptime…
14 nenet më kryesore të Komisionit të Venecias
28. Sipas Nenit 3 të
ligjit 133/2015 dhe raportit shpjegues, ky ligj aplikohet mbi të tëra rastet që
do të shqyrtojë Agjencia e Menaxhimit të Pronave, në ditën e hyrjes në fuqi të
ligjit, si dhe të tëra aplikimet që do të realizohen brenda termave të ligjit
për sa i përket njohjes së të drejtës së pronës dhe do të zgjerojë efektin e vet
edhe mbi vlerësimet dhe ekzekutimet e çdo vendimi mbi njohjen e të drejtës së
kompensimit, vendime këto të dhëna nga trupa administrative apo autoritete
gjykate, përfshirë këtu ato raste që do të gjykohen nga gjykatat, Gjykata e
Lartë e Shqipërisë, apo dhe vetë Gjykata e Strasburgut.
29. Nën ligjin, vendimet e
mëparshme nuk do të preken. Në këtë kontekst duhet të theksojmë se Gjykata e
Strasburgut ka deklaruar se mungesa e fondeve s’mund të jetë arsye që një shtet
të mos përmbushë detyrimet e veta nën KEDNJ dhe të arrijë zbatimin brenda një
kohe të arsyeshme.
30…për sa i përket
personave që akoma janë në pritje të një vendimi për njohjen e pronës apo të
kompensimit, qeveria shqiptare i është referuar çështjes Bici vs Shqipëri, për të justifikuar që këta
persona nuk zotërojnë pronë dhe as kanë krijuar pretendime legjitime, duke qenë
se e drejta e tyre nuk është njohur në nivel lokal.
31…megjithëse kompensimi
më i ulët nuk mund të cilësohet si shpronësim formal, ai mund të karakterizohet
si “ndërhyje tjetër” që është një kategorizim i përgjithshëm i vënë qëllimisht
në Artikullin 1 të Protokollit 1.
41. Në rastin shqiptar,
qeveria ka llogaritur se, nëse kompensimet do të bëheshin nën ligjin e
mëparshëm, ai do të kushtonte 814 miliardë Lekë (rreth 6 miliardë Euro) dhe
procesi do të merrte rreth 2713 vite (me një buxhet prej 300 milion Lekësh për
vit). Në skemën e re të kompensimit, çështja do të zgjidhej me 50 miliardë Lekë
në 10 vite.
42. Është neni 11 i ligjit
133/2015 që e përcakton fondin e 50 miliardëve në 10 vite. Por, asnjë shpjegim
nuk jepet si u arrit në këtë vlerë, duke konsideruar buxhetin shqiptar dhe
GDP-në shqiptare. Për më shumë, ligji 133/2015 nuk jep një vlerësim të të ardhurave
nga ankandet e pronave (neni 13 i ligjit 133/2015). Kostot që do të ketë Shteti
si p.sh, burime njerëzore, materiale, koordinimet mes institucioneve dhe
mekanizmi i apelit, duhen marrë nën konsideratë ashtu si dhe zhvillimet
ekonomike në të ardhmen si dhe taksa e pronës.
48. Vendime finale gjykate
apo administrative, të cilat përfshijnë një kuotë specifike kompensimi për t’u
dhënë, por që akoma nuk janë ekzekutuar, padyshim që ngrijnë “pretendimet
legjitime për të arritur gëzimin e së drejtës së pronës” dhe nuk do të
rikonsiderohen nën ligjin 133/2015. Në këto raste, nuk ka “ndërhyrje” sipas
sensit të Artikullit 1 të Protokollit 1 të KEDNJ, për aq kohë sa këto vendime
të ekzekutohen.
49. Për vendimet që
përcaktojnë kthim apo kompensim vetëm për sipërfaqen dhe jo në mjete
financiare, nuk është e qartë a mund të ngrihen “pretendime legjitime”.
50. Por, skema e re e
kompensimit e ligjit 133/2015 ka ndryshuar mënyrën e vlerësimit, e cila mund të
çojë në kompensime më të ulëta. Megjithëse kompensime më të ulëta nuk mund të
kualifikohen si shpronësim, mund shumë mirë të kualifikohet si “ndërhyrje të
tjera” nën Artikullin 1 të Protokollit 1 të KEDNJ.
51. Ndërhyrja megjithatë,
ka bazë ligjore të qartë në ligjin 133/2015 (dhe tre komplementet e ligjit
133/2015). Duket atëherë sikur ka një bazë ligjore të detajuar dhe mjaftueshëm
të qartë për “ndërhyrjen” nën shqyrtim.
52. Ndërhyrja duket edhe
sikur ndjek një qellim legjitim, duke qenë se qëllimi i ligjit 133/2015 është
efektivisht finalizimi i procesit të trajtimit të pronave nëpërmjet njohjes dhe
kompensimit. Duke lënë mënjanë problemet e ndryshme që kanë të bëjnë me
plotësimin efektiv të njohjes dhe kompensimit në Shqipëri, qëllimi i ligjit
133/2015 duket të jetë në interes publik në sensin e Artikullit 1 të
Protokollit 1 të KEDNJ.
53. Ndërhyrja është
proporcionale nëse fondi financiar prej 50 miliardë Lek shqiptar, që është
përcaktuar në skeme për një periudhë 10 vjeçare, është përcaktuar me kujdes si
pjesë e buxhetit shqiptar si i tërë dhe si pjesë e GDP-së shqiptare.
54. Në rastin specifik
shqiptar, mund të arsyetohet se kuadri ligjor i ri, i dhënë nga ligji 133/2015
mund të sjellë kompensime më të ulëta për pronarët, por i realizon kushtet e
proporcionalitetit siç shprehen në Artikullin 1. Në veçanti, duket e arsyeshme
që ligji 133/2015 t’i referohet kategorizimit kadastral të pronës në momentin e
shpronësimit pa u konsideruar si një disproporcion ekstrem midis vlerës
kadastrale të tokës dhe kompensimit të paguar kundrejt pronarëve të mëparshëm.
56. Komisioni i
Venecias ngelet në dispozicion të GJKSH në rast se nevojitet.
Përfundimet nga Komisioni i Venecias
Me pak fjalë,
Komisioni i Venecias, e ka adoptuar “Amicus
curiae brief”, duke i lënë çdo hapësirë vendimmarrjeje Gjykatës Kushtetuese
të Shqipërisë. Ky adoptim nuk përbën në asnjë mënyrë pranimin e ligjit 133/2015,
sidomos duke parë në detaje çfarë thotë Komisioni i Venecias. Por as nuk përbën
një kundërshtim të qartë të ligjit. Ligji 133/2015 konsiderohet i saktë në
aspektin formal, por theksohet që ky ligj nuk zgjidh problemin e pronave
shqiptare në sensin e së drejtës, as nuk e rregullon atë nën aspektin
financiar. Kjo për arsye, se nuk kuptohet arsyetimi i qeverisë mbi skemën
financiare për sot e për të ardhmen.
