Gëzim Llojdia
Kur Shqipëria kërkonte në Kombet e Bashkuara në vitin 1990 kufirin detar
Me një letër të datës 1 maj 1990, Përfaqësuesi i Përhershëm i Shqipërisë në Kombet e Bashkuara transmetoi kërkesën detare të Shqipërisë. Në hyrje të këtij të punimi, të një serie lëshuar nga Zyra e Çështjeve të Oqeanit, Byroja e Oqeaneve dhe Çështjet Ndërkombëtare të Mjedisit dhe Shkencës në Departamentin e Shtetit, Shtetet e Bashkuara, për kufijtë në det Nr. 116 thuhet se: Pretendimet e drejta: Shqipëria dhe Egjipti.
Qëllimi i serive është të përcaktojë bazën e aranzhimeve kombëtare për matjen e zonave detare nga shtetet bregdetare. Është menduar vetëm për përdorim të sfondit. Ky dokument nuk paraqet domosdoshmërish një pranim zyrtar nga qeveria e Shteteve të Bashkuara të kufijve të pretenduar, thuhet më tej. Analisti kryesor për këtë studim, ishte: Robert W. Smith. Thuhet se qëllimi është analiza e pretendimeve të bëra nga dy shtete për të krijuar një bazë të drejtë nga të cilat të maten 12-miljet e deteve territoriale të tyre, ku dy shtete që kërkojnë të drejtat e tyre detare ishin: Shqipëria dhe Egjipti.
Baza për analizimin e secilës kërkesë është neni 7 i Konventës së Kombeve të Bashkuara mbi Ligjin e Detit (Konventa e LOS), e cila riprodhohet në Aneksin 1.
Paragrafi 1 i këtij neni është paragrafi madhor që përcakton kushtet gjeografike nën të cilat Shtetet mund të kërkojë vijat bazë të drejtë:
“1. Në lokalitetet ku vija bregdetare është thellësisht e prerë dhe e prerë, ose nëse ka një buzë ishuj përgjatë bregut në afërsi të saj, mënyra e bashkimit të vijave bazë të drejtë mund të përdoren pikat e duhura në nxjerrjen e bazës nga e cila matet gjerësia e detit territorial. “Kufijtë e mëhershëm në studimin e deteve propozojnë standarde objektive me të cilat do të gjykohen pretendimet e drejtpërdrejta bazë. Ky studim do t’i përdorë këto standarde për të analizuar pretendimet e Shqipërisë dhe Egjiptit.”
Me një letër të datës 1 maj 1990, Përfaqësuesi i Përhershëm i Shqipërisë në Kombet e Bashkuara transmetoi tekstin e mëposhtëm duke modifikuar kërkesën detare të Shqipërisë. Dekreti nr. 7366 për ndryshimin e dekretit 4650, datë 9 mars 1990, për Kufirin Shtetëror të Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë
Neni 1
Paragrafi i parë, Neni 4, i Dekretit nr. 4650, datë 9 mars 1970, duhet të paraqitet si vijon:
“Ujërat territoriale të Republikës Socialiste Popullore të Shqipërisë shtrihen përgjatë vijës bregdetare përgjatë një gjerësie prej 12 miljesh detare (22.224 m), duke filluar me sipërfaqen bazë -vijë e drejtë që shkon nga Kepi i Rodonit (Muzhli), Kepi i Pallës, Kepi i Lagjës (Kalaja e Turrës), Kepi i Semanit, Gjiri i kepit të Gramës, pastaj në mes të bregut shqiptar dhe ishujve grekë deri në mes të Kanalit të Korfuzit.
Gjerësia e ujërave territoriale nga grykëderdhja e lumit Buna deri në Kapin Rodonit shtrihet deri në vijën kufitare Shqipëri-Jugosllavi “, pastaj në mes të bregut shqiptar dhe ishujve grekë deri në mes të Kanalit të Korfuzit.
Gjerësia e ujërave territoriale nga grykëderdhja e lumit Buna deri në Kepin e Rodonit shtrihet deri në vijën kufitare Shqipëri-Jugosllavi. “
Neni 2
Ky dekret hyn në fuqi 15 ditë pas botimit të tij në Gazetën Zyrtare.
Tiranë, 24 mars 1990
Dekreti nr. 7366
Analiza e autorit: Shqipëria ka ndryshuar këtë Dekret në disa raste. Në një shtojcë mujore të pilotit të Adriatikut në 1 mars të vitit 1960, deti territorial i Shqipërisë u raportua të ishte 10 milje larg përcaktuar si linja bazë. Një det territorial dhjetë milje u pretendua së pari ,në Dekretin Nr 1535, në vitin 1952. Në Kufijtë e Mëhershëm të Detit u riprodhua kjo shpallje e vitit 1960 me një përshkrim të shkurtër dhe hartën 4. Dekretet e viteve 1970 dhe 1976 nuk e ndryshuan pretendimin e drejtpërdrejtë bazë, por gjerësinë e detit territorial. Pretendimi territorial i Shqipërisë ka shkuar nga 10 milje të bëra në 1952-shin deri në 12 milje në vitin 1970, në 15 milje në 1975-n dhe në 12 milje në 1990-n. Kështu, ndryshimi primar i pretendimeve detare të Shqipërisë që rrjedh nga dekreti i vitit 1990, nuk është për sistemin e drejtpërdrejtë të tij bazë, por për kthimin në 12 milje – një kufizim territorial të detit të përcaktuar më parë prej 15 miljesh të pohuara në vitin 1976 (hartë 1). Dekreti i vitit 1970, 4650 (i ripunuar në Aneksin 2 të këtij studimi), titulluar “Për kufijtë e Republikës Popullore të Shqipërisë”, përmbante 14 nene. Dekreti i mësipërm i vitit 1990 ndryshon paragrafin e parë të nenit 4. Paragrafi i dytë i këtij neni, i cili supozohet të jetë ende në fuqi, thotë: “Ujërat e Detit Adriatik dhe të Detit Jon të shtrira në vijën e drejtë që kalon përmes kapelave të përmendura në paragrafin e parë të këtij neni, si dhe ujërat në këtë anë të vijës kufitare të liqeneve dhe lumenjve kufitarë, janë ujërat e brendshme të Republikës Popullore të Shqipërisë”. Një tjetër pjesë e rëndësishme e pretendimit të Shqipërisë, nga një perspektivë lundrimi, gjendet në nenin 7 ku Shqipëria pohon se “anijet e huaja do të hyjnë ose do të kalojnë nëpër ujërat territoriale të Shqipërisë vetëm me autorizim të posaçëm të Këshillit të Ministrave …” Në vitin 1989 Shtetet e Bashkuara protestuan për detin territorial 15 milje, pretendimin e drejtpërdrejtë bazë dhe pretendimin se anijet e huaja kërkonin leje paraprake për të ushtruar kalimin nëpër detin territorial (shih Shtojcën 3 për tekstin e shënimit të protestave të SHBA). Vetëm kufiri i detit territorial ishte i korrigjuar me dekretin e vitit 1990. Dekreti përcakton linjat bazë gjeografikisht duke cituar shtatë veçori të ndryshme në bregdetin shqiptar, por duke mos dhënë asnjë koordinatë gjeografike (shih hartën 1). Gjatësitë bazë variojnë nga rreth 5 milje në rreth 16 milje (shih Tabelën 1): Ekziston vetëm një ishull, Ishulli i Sazanit i përdorur si baze point, kështu që kriteri i “ishujve fringing”, përmendur në nenin 7 të Konventës LOS, nuk mund të përdoret për të justifikuar drejtësinë. Ka vetëm një ishull, ishulli i Sazanit, i përdorur si një bazepoint, kështu që kriteri i “ishujve fringing”, përmendur në nenin 7 të Konventës LOS, nuk mund të përdoret për të justifikuar vijat bazë të drejtë. Për më tepër, vija bregdetare është relativisht e qetë dhe prandaj kërkesa bregdetare “thellësisht e prerë” nuk plotësohet. Gjiri i Vlorës mund të përkufizohet si një gji juridik duke tërhequr një vijë mbyllëse e cila do të vendoset në tokë nga Sazani. Përveç këtij linja mbyllëse, vija bazë për bregun e mbetur shqiptar duhet të jetë baza “normale”, e cila është linja me ujë të ulët siç është shënuar në tabelat në shkallë të gjerë të njohura zyrtarisht nga Shqipëria.
Table 1
Coastline Points Distance between Points (miles-approx.)
Cape Rondo to Cape Palla 11
Cape Palla to Cape Lagji 16
Cape Lagji to Cape Seman 14
Cape Seman to Vjose River 15
Vjose River to Sazan Island 10
Sazan Island to Cape Gjuheza 5
