Më 8 korrik 2014, ditën e 70 -vjetorit të lindjes së arvanitasit të madh (1944-2000)
….Edhe pas 14 vjetëve të vdekjes së Aristidh Kolës, ende vegjeton një zili për keq, tek ata që kanë veshur papuçet akademike të Obllomovit. Lënia jashtë vëmendjes, thuajse në harrim e kësaj figure, duke mjaftuar me emërtimin “Aristidh Kola” një rrugicë të vogël në periferi të Tiranës, diku fshehur pas pallatit të Brigadave a fshatin Sauk, është vërtetë shprehje e qëndrimit tonë cinik ndaj kulturës arbërore, e mendësisë sonë të vetizolimit, për të mos thënë frikës se mos bash për këtë mbeten prishaqejf diplomatët e fqinjëve. Vështirë është ta pranojmë të vërteten, por pa e pranuar atë nuk ka as dhe një shans të vetëm të gjejmë një udhë të drejtë në këtë mishmash kombëtar, ku flitet veç për politikë, ku prodhohen veç konflikte e kultura konsiderohet si një handikap shoqëror i bezdisshëm.
Aristidh Kola ishte një mendje e ndritur që e tejkalonte kohën e tij. Kultura, tradita, gjuha, prejardhja, historia ishin gjithçka në jetën e tij. Ai e shihte Shqipërinë me sytë e shpresës. Ai kishte udhëtuar katër herë në Shqipëri e një herë në Kosovë, por edhe në Kalabri e Siçili, gjithnjë me dëshirën e zjarrtë për ta thyer atë barrierë që na kishin vënë në mes nesh, në mes të njerëzve të një gjuhe dhe një gjaku. Ndaj është krejt e kuptueshme çiltërsia me të cilën e priti dyndjen e emigrantëve shqiptarë në Greqi me mendimin, se kjo do të ishte një rast ideal për të krijuar lidhjet e munguara në mes të krahëve të shqiponjës. Ai u afroi shqiptareve emigrantë një miqësi pa asnjë rezervë e pa asnjë kusht. Ai nuk përdori për ta asnjë herë fjalën emigrant. I quante me gjuhën e tij të bukur shqipo-arvanite “djemtë”. Kush e di ç’bëjnë djemtë. Kush e di ku janë djemtë. I thërriste ashtu siç thërriste të birin e vet Panajotin. Me të njëjtën dashuri. Ishte një miqësi e dashuri që buronte prej gjakut të përbashkët që na rridhte në damarë e gufonte në zemrat tona arbërore. E më së shumti nuk ishim ne që e kërkonim atë, sepse edhe druheshim, por ishte ai që interesohej se çfarë ndodhte me emigrantët shqiptarë në Greqi. Që kur e takuam për herë të parë, ashtu do ta ruajmë në kujtesë, të gjallë e plot energji , të përzemërt ,me fytyrë plot dritë e të qeshur, gjithmonë i mirë e bujar. Kush tjetër si ai! E kjo ndodhte se ai kishte një vizion të madh e nuk i shihte shqiptarët e Shqipërisë së vitit 1913 si njerëz të përtej sinoreve, por vëllezër gjaku, sepse e dinte se kufijtë ishin krijuar nga të tjerët e jo nga shqiptarët, se pengesat i sjellin qeveritë e politika, por jo popujt.
Aristidh Kola ishte si një diell që lind, kalon në zenit dhe perëndon, e gjatë gjithë udhës në qiell ndriçon për njerëzit. Kështu ndriçoi gjatë tërë jetës së tij miku ynë i madh e i paharruar që sot e kujtojmë me nostalgji. Veç perëndimi ishte tejet tragjik për diellin metaforik me emrin Aristidh Kola….
****
Aristidh Kola, rilindësi arvanitas i kohëve moderne
Nga Albert Zholi
Si e kam njohur, arvanitasin e shquar Aristidh Kola
Në vend të një prologu
Pas njohjes për herë të parë në vitin 1993, kam pasur takime të vazhdueshme me arvanitasin e shquar Aristidh Kolja, deri në vdekjen e parakohshme dhe të papritur të tij (kur ishte në spital fatkeqësisht munda ti shkoj vetëm njëherë, ndërsa varrimin e tij nuk mund ta përshkruaj dot, ku shoqata “Vëllazërimi” e ka të filmuar. Shumica e bisedave të mia me Aristidhin janë dokumentuar në librin tim të parë të botuar tek shtëpia botuese e Aristidh Kolas “Thamiras”, ku ai vetë e ka korrektuar me përgjegjësi. Në gjithë takimet me të unë do të veçoja:
-Botimin e librit tim të parë “Ikja e madhe” (emigracioni i emigrantëve shqiptar në Greqi), ku sipas tij ishte libri i parë publicistik i një shkrimtari shqiptar të botuar në shtëpinë e tij botuese.
-Organizimin e përbashkët të ardhjes për vizitë në Athinë të poetit dhe shkrimtarit të shquar shqiptar që ai e kishte shumë për zemër, Dritëro Agolli.
-Mbështetjen dhe ndihmën e pakursyer në krijimin e shoqatës së parë të emigrantëve shqiptarë në Greqi “Vllazërimi”, ku unë jo për meritat e mia, por si më i riu në atë kohë, nën nxitjen e shumë intelektualëve dhe emigrantëve, për tre vjet isha kryetar i parë i saj, ku në çdo 28 Nëntor në Festën e Flamurit në krye të podiumit do të ishte Aristidh Kola.
-Dhe (këtu ndoshta gaboj dhe kushdo që do ta lexoj këtë shkrim mund të bëj korrigjimet e duhura, ku unë do ti pranoj me shumë kënaqësi), kam bërë intervistën e parë të plotë në 26 korrik 1996 në gazetën “Zëri i Popullit” (u bë në këtë gazetë jo sepse un kam qenë apo jam anëtar i PS, por sepse ishte dëshira e ish- kryeredaktorit të kësaj gazete, gazetë që atëherë ishte ndër më të shiturat, pasi PS ishte në opozitë), intervistë, e cila pati jehonë në Shqipëri dhe në masën e madhe të emigrantëve tanë në Greqi. Dua të theksoj se pothuajse të gjitha fotografitë e mia me Aristidhin, librat e tij të cilat mi kishte dhuruar me autograf, të gjitha revistat “Besa”, botime të shoqatës së arvanitasve të Greqisë, si dhe ditarët e mi, ku përfshihen dhe detaje të bisedave me të, i lashë në Greqi, pasi ikja ime prej fqinjit tonë jugor për arsye të ndryshme, ka qenë e menjëhershme. Thuajse kishte disa ditë që kish ndërruar jetë arvanitasi i madh që dhe unë u largova nga Greqia. Do të doja shumë që shumë prej këtyre dokumenteve t’i paraqisja në këtë shkrim për ta bërë sa më të besueshëm, por që ndoshta do të plotësohen dhe nga miqtë e mi në Greqi, apo në vende të ndryshme të botës, me të cilët mbaj lidhje nëpërmjet internetit.
Takimet e veçanta të miat me Aristidh Kolan
28 nëntor 1993: Ambasada shqiptare në Athinë, me rastin e festës kombëtare, organizoi një ceremoni festive me trupin diplomatik të akredituar në Athinë dhe të ftuar emigrantë. Pyeta nëse kishte ardhur Aristidh Kolja dhe m’u përgjigjën se po. Kështu, fillova të kërkoja mes asaj morie njerëzish, por më kot. Mes shumë njerëzish në atë ambient të ngushtë, nuk isha në gjendje të shquaja profilin e një njeriu që nuk e njihja drejtpërdrejtë, por vetëm e përfytyroja nga përshkrimet e miqve të mi. Për të mos u lodhur më tej, i kërkova ndihmë gazetarit R.Goro…
Kështu, iu prezantova Aristidhit, shumë i emocionuar. Ai më shtrëngoi dorën fort dhe më përqafoi. Fliste një shqipe të bukur, shqipen e rilindësve. Atë shqipe që i ndjeri dhe i madhi Sandër Prosi e përcillte në mënyrë virtuoze tek filmi “Udha e shkronjave”. Sa bukur tingëllon ajo gjuhë! Për mua, ajo gjuhë e rilindësve është tërësisht shqiptare, pa asnjë deformim, pa as një huazim apo shtirje. Dhe Aristidhi e fliste aq bukur sa ç’e ka shkruar Naimi. Nuk ngopesha duke e dëgjuar. Mes asaj zhurme nuk mund të bisedohej gjatë, ndaj i kërkova një kartëvizitë dhe më pas, një takim. Nuk hezitoi, përkundrazi. U ndamë si miq të vjetër. E prisja me padurim takimin me të. Kur shkova (Fidhipidhu 6, Athinë 115 26), ai më priti tek dera e zyrës dhe duke më hedhur krahun, më futi në zyrë. Ishte një zyrë e thjeshtë ku dominonin librat dhe pikturat. Në faqen ballore ishte një portret i Marko Boçarit, një më i vogël i Skëndërbeut dhe figura të tjera arvanitase të revolucionit grek. Në faqet e bibliotekës gjeje romane, novela, libra historikë me autorë shqiptarë, kosovarë dhe grekë. Pashë dhe librin e Enver Hoxhës “Dy popuj miq”, me autografin e ish udhëheqësit komunist dedikuar Aristidhit. Ndërsa shihja botimet e tij, ai buzëqeshi dhe më tha: “Do të t’i jap me shumë dashuri” dhe me buzëqeshjen e tij, u ul duke më dhënë me autograf ato libra që unë i ruajta si gjënë më të shtrenjtë për sa kohë isha në Greqi (…?!!!). Në bisedë e sipër e pyeta pse kishte shumë fotografi të Marko Boçarit e Skënderbeut, dhe ai m’u përgjigj: “Markoja është simbol i arvanitasve, ndërsa Skëndërbeu i të gjithë shqiptarëve. Këta dy njerëz na e lanë amanet gjuhën. Kjo është gjuhë e Perëndisë”.
Në Qershor të vitit 1996, në organizimet e para të shoqatës së parë të emigrantëve në Athinë, “Vëllazërimi” (në të cilin unë pata privilegjin të isha kryetar i parë), mundësuam ardhjen për vizitë të shkrimtarit të madh Dritëro Agolli. Takimi u zhvillua në sallën e Lidhjes së Shkrimtarëve të Greqisë. Ishte një mbrëmje fantastike për emigrantët, por edhe për miqtë e ftuar grekë. Driteroi i bëri një analizë situatës politike në Shqipëri foli për Greqinë dhe për Ballkanin. Në fund të fjalës së Dritëroit Aristidhi më tha: “Me njerëz të tillë të fjalës dhe të penës, Shqipërisë e shqiptarëve u takon tjetër fat. Dhe besoj se do të vijë dita ta kenë”…Mbas takimit, bashkë me Dritëroin, Moikom Zeqon e Spartak Brahon, Aristidhi na ftoi për darkë në shtëpinë e tij. Biseda e tij me Dritëroin ishte aq magjepsëse, sa nuk e kuptuam si ikën orët e drita e ditës tjetër na gjeti po aty, në ballkonin e shtëpisë së tij në periferi të Athinës…
Janar 1997: Shkova tek Aristidhi me dorëshkrimet e librit “Ikja e madhe”.Kur më pa me pako në dorë, më tha me shaka: “Mos ke sjellë raki nga Shqipëria?!”. “Kam sjellë për botim një libër. Dua ta botoj tek shtëpia jote botuese”,- i thashë .
“Dëgjo Alberto. Unë do ta shoh njëherë librin, pastaj do të vendos”,- tha ai. Kur binte fjala për libra, serioziteti i tij ishte absolut. Më telefonoi pas dhjetë ditësh dhe kur e takova, më tha: “E kalove provën. Librin do ta botojmë. Shtëpia botuese e ka emrin “Thamiras”, që në arvanishten e lashtë , do të thotë “E tha mirë”. Edhe ti mirë i kishe thënë gjërat në libër. Suksese!”. Dhe libri pati vërtetë sukses. Për tre muaj u shitën 1000 kopje. Ky ishte dhe libri i parë publicistik i një shqiptari në “Thamiras”.
1999: Në Kosovë, luftë. Në Greqi luftë mediatike. Kosova digjej, mediat greke heshtnin. Por nuk heshti Aristidhi. Ai ishte i përnatshëm në televizionet greke. Me fakte historike ai trondiste opinionin e dizinformuar të Greqisë. Akuzat dhe sharjet e ultranacionalistëve grekë ishin nga më të pabesueshmet. Arritën derri aty që të shihnin origjinën në 10 breza dhe ta cilësonin agjent të shqiptarëve (Shqipëria s’mban dot veten jo më të paguajë agjentë !!!!) Në një nga këto ditë, kur ai kishte pak orë pushim, shkova si gjithmonë tek zyra. Dhe pse i lodhur nga provokimet, ai nuk ma kurseu buzëqeshjen. Në bisedë e sipër, befas më bie celulari. Atë ditë, si për inat, dy shqiptarë kishin grabitur një shtëpi dhe kishin qëlluar me thikë të zotin e shtëpisë. Por kriminelët nuk ishin kapur .Në telefon dëgjoj zërin e një personi, i cili mu prezantua si gazetar i radio SKAI. Duke m’u prezantuar, ai më thotë se numrin e celularit ia kishte dhënë një miku im. Lefter Marta. Dhe gazetari grek më pyet se çfarë mendimi kisha për kriminelët shqiptarë. Dhe unë i them: “Kriminelë ka edhe në Greqi dhe në Gjermani dhe në Rusi e Japoni. Kriminelët kudo që janë, kanë një kombësi me vete- “Kriminelë”. Aristidhi, kur unë përgjigjesha, më shtrëngoi krahun dhe tundi kokën. Në fund nuk më tha asnjë fjalë, por vetëm psherëtiu. Ai ndiente dhimbje për trajtimin jo real të shqiptarëve, por ndjente dhimbje se për muaj të tërë në televizionet greke, padrejtësisht i vishnin lloj-lloj kostumesh të pamerituar, njerëz që nuk e njihnin historinë. Por, e drejta e Aristidhit për luftën në Kosovë triumfoi, paçka se shumë fitore ai nuk mundi t’i shijojë në të gjallë.
