Ja si njihet në botë dinastia fotografike: “Marubi”

1854
Sigal

Gëzim Llojdia

  1. Nëse shfleton një sërë blogjesh apo gazetash nga vendi fqinj e më gjerë, has një emër, Marubi që për shqiptarët ka kuptimin e  njeriut të fotografisë. “Rapsodët e dritës” i kanë quajtur fqinjët tanë. Me një histori të tillë shkruhet në Internacionale.it.foto për Pietro Marubin, i cili u lind në Piaçenca, më 1834-n. Pasi iku nga Italia dhe u end në një odise në kërkim të vendi të pëlqyeshëm për të, në moshën 22-vjeçare për arsyet politike arriti në Shkodër, në Shqipëri, ku themeloi studion e parë fotografike në vend. Në këtë kohë, ai e quajti atë: “Dritëshkronja”(shkrimtar i dritës) dhe e hapi në  ambientet e shtëpisë së tij. Konsumatorët e Marubit, nuk ishin vetëm udhëtarët perëndimorë, të cilët dëshironin që të kishin një foto suvenir nga udhëtimi i tyre në këtë vend ekzotik, por kryesisht edhe shqiptarë të të gjitha moshave dhe të të gjitha klasave shoqërore. Përveç portreteve të studimit, Marubi ka punuar për disa revista, duke përfshirë edhe “The Illustrated London News”. Pas vdekjes, në vitin 1903, ai la një arkiv prej mbi katër mijë negativësh. Aktiviteti i studios së tij dhe emrin e tij u trashëgua nga djali i adoptuar, Kel Kodheli, i cili vazhdoi punën e babait të tij. Gjatë punës së tij ai ka fotografuar liderët politikë, shkrimtarë dhe artistë dhe dokumentimin e ndryshimeve sociale dhe kulturore në vend. I fundit që ndoqi biznesin fotografik të  familjes ka qenë Gegë Marubi, djali i Kelit, i cili kishte studiuar kinema dhe fotografi  në Shkollën e vëllezërve “Lumiere” në Paris. Gjatë një shekulli, tre brezat e fotografëve Marubi kanë treguar në fotografi historinë e Shqipërisë. Arkivi i tyre, i vendosur tashmë. Një qendër  respektuar kulture dhe dinjitoze që falë ekspozitës Arkivi i Marubit përbën pasuri të mirëfilltë në  Shkodër si Ritual fotografik.  I kuruar nga Zef Paci ky arkiv zbriti në Trienalen e Milanos që u zhvillua nga 16 nëntori deri më 9 dhjetor 2018. Për ekspozitën, Zef Paci kishte  përzgjedhur rreth 170 fotografi.

2. Mërgimtari  Piacentino, një refugjat në Shkodër vulosi pllakën e parë në 1858. Ata e quanin “magjistari” nga  djegia e lëngjeve  në një fletë ku ka pasur imazhin. Vogue që njihet në botë ka sjellë mjaft rreshta për Marubët që po i stivosim më poshtë:

Ishte emigrant politik nga Piaçenca, që solli artin fotografik për herë të parë në Shqipëri. Nëse francezi Luis Daguerre ishte në gjendje për të bërë fotografinë e parë në vitin 1839, (nëse e shohim në dritën e fakteve do të thoshim se historikisht ka qenë në vitin 1826 nga Niépce), në “vendin e shqiponjave” arti i ri erdhi vetëm 17 vjet më vonë. Në 1856, Pietro Marrubi (ose Marubi) hapi studion e parë fotografike shqiptare në Shkodër. Marubi ishte një Garibaldin, që u arratis nga Piaçenca për arsye politike. Në fillim ai shkoi në Turqi, pastaj në Greqi dhe së fundmi në Shqipëri, në Vlorë. Në asnjë nga këto vende nuk ishte në gjendje të merrte azil politik, sepse  të përfshirë në vrasjen e kryetarit të atëhershëm të Piaçencës. Në vitin 1856 ai arriti në Shkodër dhe këtu filloi të punonte si fotograf, në një vend ende primitiv, i zhytur në të kaluarën dhe në të cilin askush nuk dinte të fotografonte. Në të njëjtin vit ai hapi një studio fotografike të quajtur “Dritëshkronjë. Në fletët prej qelqi të mbuluar me ligament argjendi ai bëri mrekullinë duke  paraqitur figura që i përkisnin  një  Mesjete shqiptare, edhe pse ne ishim tashmë në gjysmën e dytë të shekullit të nëntëmbëdhjetë. Meshkujt me fytyra arkaike të ngarkuar me armë, me rroba tradicionale, në të cilat mbërthenin armë zjarri, pistoleta të mëdha dhe pushkë me ornamente të stilizuara. Dhe gratë  janë të stolisura plot me bizhuteri  apo me kostume popullore ose borgjeze (veshje qytetare).

Pietro Marubi ishte gjithashtu një piktor i shkëlqyer: një artist, një vizionar, një pionier me një pasion për fotografinë. Duket se fotografia e luftëtarit Hamza Kazazi, e vitit 1858, është fotografia e parë shqiptare. Marubi u quajt “magjistari”, sepse digjte materiale dhe lëngje nga të cilat dilte një fletë e trashë me një imazh mbi të. Studio e tij e specializuar në shërbimet fotografike jo vetëm për individët (Portrete të njerëzve ose familjet), por në vitet ’70 të atij shekulli  Pietro por ndërkohë kryen  shërbime gazetarie  për “London News” dhe revistën italiane “Ilustrim italian” në vilajetin e Shkodrës. Marubi mori si ndihmës një djalosh të ri me emrin Kel Kodheli, i cili ndonjëherë punonte me të në studio fotografike. Keli filloi të merret gjithnjë e më shpesh me fotografi, si dhe me punët e shtëpisë. Fotografitë e Marubit ishin të njohur në të gjitha rajonet e Shqipërisë. Ato ishin të preferuarat e të gjitha klasave shoqërore. Sipas Angjelin Nenshatit, një nxënës i Pjetrit, shpesh njerëzit duhej të ishin të lidhur me karrigen për t’i bërë ata të qëndronin drejt, ndërsa ne merreshim me imazhin e tyre. Në materialet celuloide të Marubit mbizotërojnë peizazhet, traditat, aristokracia, gjykata mbretërore, veshjet popullore dhe gjithë jeta shqiptare. Në veçanti ai dokumentoi momentet vendimtare të historisë së Shqipërisë në lidhje me luftën kundër sundimit osman, si kryengritja e Mirditës, më 1876 dhe Lidhja Shqiptare e Prizrenit (1878-81). Garibaldini nga Piançenca  ishte në gjendje të thyente edhe rregullat e ndaluara lidhur, në kohën e perandorisë osmane, për të fotografuar gruan myslimane. Një foto e një vajze myslimane që sapo ka hequr velin, admirohet ende nga studiuesit, si për freskinë, qoftë për bukurinë e virgjër dhe të brishtë e që përfaqëson Shqipërinë.

Pietro Marubi vdiq, në vitin 1903 dhe i la   studion e fotografisë Kelit gjithashtu dhe mbiemrin e tij. Kel Marubi (1870-1940) vazhdoi traditën fotografike shqiptare. Ai fotografoi të gjitha klasat shoqërore, duke përfshirë madje edhe lypësit. Me ardhjen e shekullit të ri, ai përsosi teknikën e re të fletëve të thata me xhelatinë argjendi, e cila lejoi një cilësi më të madhe në punë, me kalimin e kohës Keli bëhet i preferuar i Ballkanit për të fotografinë profesionale dhe zhvillimin e negativëve. Brezi i tretë i dinastisë Marubi është i përfaqësuar nga Gega, i biri i Kelit, i cili në vitet ’20 shkoi në Paris, ku u diplomua në studion “Lumiere Brothers”. Gega ka aplikuar teknikat më moderne të këtij arti, duke përdorur rrezet infra të kuqe, djegien nga dielli dhe foto. Gegë Marubi fitoi çmime të rëndësishme ndërkombëtare, në 1936 në Bari dhe në 1938 në Selanik. Ai jetoi deri në vitin 1984, duke lënë një depozitë prej rreth 150.000 fotografish, të marra në mes të viteve ’1858 dhe ’1950, që u konfiskuan nga diktatura rreth viteve ’1970. Sot këto imazhe, të ruajtura në muzeun: “Marubi” të Shkodrës, ku pasqyrohet bota shqiptare dhe krenaria e gjenit shqiptar janë të mbrojtura nga UNESCO, edhe pse – siç shkruan Andrzej Stasiuk në një artikull të kohëve të fundit në “L’espresso” – janë të ekspozuara në muze vetëm tridhjetë %  e tyre. “Pra, Garibaldini – përfundon gazetari mund të kishte ë ikur në Amerikë, por Peter Marubi mundi të përfundojë në Shqipëri një vend evropian  që ishte nga më të vjetrit në Evropë.” Në 1856, Pietro Marubbi (më vonë Marubi), fillimisht nga Piacenza ka emigruar në Shqipëri, në fillim të viteve njëzet dhe hapi një studio fotografike, që menjëherë u bë një pikë referimi në Shkodër. Duke mos pasur fëmijë të vetin, ai i merr si ndihmës djalin e kopshtarit të tij Rrok Kodheli dhe kujdeset që të sigurojë një trajnim fotografik në Trieste. Pasioni për studiot fotografike dhe dëshira për të vëzhguar ngjarjet dhe njerëzit e kohës sw tyre me një sy modern dhe estetik, transmetohen nga një fëmijë në tjetrin për më shumë se tre breza. Në vitin 1970, Gegë Marubi i dhuron shtetit shqiptar të gjithë arkivin me negativet e fotove ndwr vite pronw e familjes Marubi dhe emërohet si përgjegjës në pavionin brenda Fototekës Marubi. Gjestit tw tij i bashkëngjiten edhe fotografë të tjerë të qytetit (Pici, Jakova, Rraboshta dhe Nenshati), të cilët vendosin të depozitojnë koleksionet e tyre në: “Fototeka Marubi”, sot një nga trashëgimitë më të rëndësishme fotografike evropiane. Kështu filloi historia e Muzeut “Marubi” të Shkodrës. U hap në vitin 2016, ai përfshin një arkiv prej mbi 500.000 negative që përshkruajnë familjet, qytetarët, ushtarë, politikanë dhe tregtarët lokalë që kaluan në Shkodër, nga momentet e përditshme si dhe ngjarjet historike, duke filluar nga mesi i shekullit të nëntëmbëdhjetë deri në fund të shekullit të njëzetë. Imazhet e gjurmojnë jetën e qytetit, të kapur në aspektin e saj historik, social, kulturor dhe antropologjik përmes një fotografie dokumentare dhe artistike në të njëjtën kohë, e cila sot kontribuon në rindërtimin e më shumë se një shekulli të kulturës shqiptare.