Arkiva dhe dokumente: Ja çfarë ndodhi në Vlorë 7 dekada më parë. Kush luftoi me armë në dorë për liri, e kush bashkëpunoi me pushtuesit
Megjithëse, 29 Nëntori është ligjëruar si festë zyrtare, krahu i djathtë politik vazhdon ta bojkotojë atë, nën pretekstin absurd se, “Shqipëria është çliruar më 28 Nëntor 1944”. Personalisht nuk do të ndalesha në këtë shkrim rreth debatit shterp se kur është data e çlirimit, pasi këtë nyjë e ka zgjidhur me kohë historiografia ushtarake, e cila sanksion si ditë pushtimi atë datë kur shkel çizmja e okupatorit dhe ditë çlirimi, jo kur ikin okupatorët, por kur hyjnë triumfalisht fitimtarët(në Shkodër). Dëshmitarët okularë të këtyre dy momenteve të Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri, fatmirësisht nuk mungojnë, ashtu siç nuk mungojnë as dokumentet arkivore të kancelarive të huaja. Në këtë këndvështrim, me të drejtë shtrohet pyetja: “Të djathtën shqiptare e preokupon sinqerisht dita reale e çlirimit të Shqipërisë, apo mohimi Luftës Antifashiste?!” Faktet i mëshojnë argumentit të dytë. Pse? Le të flasim konkretisht.
E VËRTETA NË DOKUMENTE
E Djathta shqiptare (ajo që është e qenësishme) tregohet hipokrite kur vë ndonjë kurorë te Varrezat e Dëshmorëve të Luftës Antifashiste, pasi ajo vazhdon ta cilësojë atë luftë civile, meqenëse, ajo pati fitimtarë krahun e Majtë dhe jo antikomunistët kolaboracionistë. Lufta e Dytë Botërore nuk ishte luftë kundër komunizmit, por kundër fashizmit dhe bashkëpunëtorëve të tyre. Është kjo arsyeja që në këtë luftë Ruzvelti dhe Çurçilli nuk bashkuan me Hitlerin dhe Duçen për të mundur Stalinin, por lidhën aleancë me këtë të fundit për të shfarosur nazifashizmin. Dhe merita e madhe e udhëheqjes politike të Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare të popullit shqiptar qëndron pikërisht në faktin se ajo e orientoi këtë luftë në krah të aleancës progresiste anglo-sovjeto-amerikane. Kjo gjë i solli popullit tonë lirinë dhe e shpëtoi Shqipërinë nga një copëtim territorial i mundshëm, nëse do të kishte ecur pas qerres së Ballit Kombëtar.Përveç hipokrizisë, e djathta shqiptare, nëpërmjet njerëzve të saj të veshur me pushtet, jo në pak raste ka provokuar rëndë kontributin e popullit tonë në përballjen e tij me bishën nazifashiste. Memoria kolektive zor se do të harrojë, që vetëm në Shqipërinë postkomuniste vazhdojnë të përbalten heronjtë dhe të nderohen kuislingët e kriminelët e Luftës së Dytë Botërore.
NËPËRMJET SHEMBUJVE
Shembujt janë të shumtë. Ja disa prej tyre: Para pak kohësh, një politikan i çakorduar, në një prononcim publik deklaroi se :” Ne (e djathta) e nderojmë Luftën Antifashiste, por jo komandantët e saj, pasi ata ishin horra e kriminelë”. Si mund të nderosh luftën, kur flet marrëzira të tilla. A s’ishin komandantë të kësaj lufte emra të tillë të lavdishëm si: Vojo Kushi, Reshit Çollaku, Asim Zeneli, Skënder Çaçi, Kajo Karafili, Dali Ndreu, Mustafa Gjinishi, Tahir Kadare, Tuk Jakova, Beqir Balluku, Islam Radovicka, Hulusi Spahiu, Abaz Shehu, Mustafa Matohiti, Bexhet Mema, Neki Imeri, Dervish Hekali, Mestan Ujaniku, Zaho Koka, Kastriot Muço, Hysen Çino, Myslym Shyri, Petrit Dume, Hito Çako, Sadik Bekteshi, Rrahman Parllaku, Muhamet Prodani, Teki Kolaneci, Mustafa Kaçaçi, Arif Hasko, Jaho Gjoliku, Gjin Marku, Nexhip Vinçani, Fuat Babani, Pëllumb Dishnica, Hajdar Dushi, Ali Demi, Xhavit Qesja, Hamit Keçi, Kahreman Ylli, Themo Vasi, Kozma Naska, Pano Xhamballo, Lefter Talo, Mitro Xhani, Meleq Gosnishti, Ajet Xhindole, Ramiz Aranitasi, Dino Kalenja, Xheladin Beqiri, Gjok Doçi, Myzafer Spaho, Sali Verdha, Veli Niman Doçi, Myslym Keta e plotë të tjerë, pa lënë jashtë vëmendjes Spiro Moisiun, Myslym Pezën, Shefqet Peçin e Haxhi Lleshin që jua lënduan kockat te varri, apo i burgosën në pleqërinë e tyre të thellë, vetëm për të plotësuar orekset e të menderosurve të 29 Nëntorit 1944 dhe pinjollëve e përgjëruesve të këtyre sojsëzeve?! Është normale të kesh një vlerësim të tillë për ta, kur nostalgjia shkon te bashkëpunëtorët e ngushtë të fashizmit, si për Mustafa Krujën, Maliq Bushatin, Mark Gjon Markaj, Halil Alinë e Selim Kaloshin, Lef Nosin, Patër Anton Harapin e Eqerem bej Vlorën, Hamit Matjanin, Llesh Marrashin, Hasan Isufin, Jup Kazazin, Besim Belishovën, Alush Leshanakun, Idriz Jazon, Isa Toskën, Maliq Koshenën, Neki Oshtimën etj., “nacionalistë” të këtij kallëpi. Vetëm fotografia e Patër Anton Harapit me gjeneralin e Zbulimit nazist, Josef Fitzthum, në hollin e hotel “Dajtit”, flet qartë se sa “patriot i kulluar” ishte ky klerik kuisling.
SHQIPËRIA KRAH FITIMTARËVE
Shteti shqiptar i pas Luftës së Dytë Botërore, si një nga vendet që u radhit në krahun e fitimtarëve të kësaj lufte, në bazë të Rregullores së Gjyqit Ushtarak Ndërkombëtar kishte detyrim ligjor të ulte në bankën e drejtësisë shërbëtorët e zellshëm të okupatorëve nazifashistë, të cilët kishin kryer aktin e lartë të tradhtisë kombëtare apo ishin implikuar në krime kundër popullit. Është e drejtë e zonjës Topalli t’i lëndohet shpirti për kuislingët shqiptarë 24 karatësh, pasi ajo ka kohë që është kthyer ombrella e tyre, por duhet ta ngulisë fort në tru, se në gjithë vendet që u çliruan nga çizmja nazifashisto-militariste, ndaj kësaj kategorie s’pati asnjë pikë mëshire. Për këtë fakt le të pyesë edhe zotin Berisha, i cili meqenëse ka kryer studimet pasuniversitare në Francë, e di shumë mirë se si veproi ky shtet demokratik me bashkëpunëtorët e hitlerjanëve. Shkrimtari i njohur francez Brazijak u dënua me vdekje nga De Goli vetëm se kishte pozuar me uniformë naziste!!! Mos vallë De Goli ishte komunist?! Është urrejtja për Luftën Antifashiste dhe heronjtë e saj, që në një nga qytetet me vlera të theksuara patriotike e liridashëse, siç është Shkodra, ka mbi një dekadë e gjysmë që plehrat e qytetit derdhen në hyrje të varrezave të dëshmorëve. I kësaj natyre është edhe vendimi i fundit këshillit bashkiak të këtij qyteti për zhvendosjen e monumentit të Heronjve të Vigut nga qendra, me destinacion aty ku derdhen plehrat (“sepse ky është vendi më i përshtatshëm për ta”!!!). Por populli e ka të qartë këtë veprim provokativ. Vrasësit e Heronjve të Vigut nuk janë okupatorët, por mercenarët e Markagjonëve, pinjollëve të të cilëve u picërrohen sytë kur i shikojnë heronjtë të derdhur në bronz.
PARADOKSET
Këto vendime që merren në emër të një pjese të popullit (me bekim nga lartë), po të perifrazojmë Kadarenë: “kërkojnë të rivrasin të rënët”, mbasi vetëm kështu, sipas rradakes së tyre, mund të kryejnë dekomunistizimin e plotë të Shqipërisë!!!
A nuk u veprua në këtë mënyrë edhe në Mirditë me çmontimin dhe asgjësimin e monumentit të Heroinave të Mirditës, kur zbarkoi pas afro gjysmë shekulli emigracion në vendin e krimit kryebanditi Ndue Pjetër Gjonmarkaj, vrasësi i tyre, i Ndrec Ndue Gjokës dhe i Bardhok Bibës? Me këtë logjikë perverse ju hoq edhe emri i Perlat Rexhepit nga një shkollë, për ta zëvendësuar me atë të Azem Hajdarit. Nëse emri i Azem Hajdarit duhej të përjetësohej në një nga rrugët apo shkollat e Shkodrës është më se normale, por jo duke i hequr emrin Perlat Rexhepit. Ç’turp i ka sjellë Shkodrës “toska i vogël”, apo se me gjakun që derdhi, u kthye një nga simbolet e lirisë të këtij qyteti dhe mbarë Shqipërisë?!! Në kujtim të masakrës së 4 shkurtit në Tiranë dhe në nderim të 84 viktimave të saj nga terrori i egër kuislingo-nazist, në vend që të ngrihej një obelisk në qendër të kryeqytetit, nga zyra presidenciale janë akorduar dekorata për gjakësorët e kësaj date. Për këtë vlerësim, familjarë të vëllezërve të pushkatuar Huta, dëshmitarë okularë në këtë ngjarje tragjike, reaguan ashpër publikisht. Po kush i dëgjoi?! Kriminelit, si për ironi të fatit,ju ngrit edhe bust!! Edhe poetin partizan Memo Meto nuk e vranë fashistët, por kasneci i tyre Arap Lilua, emri i të cilit është rreshtuar si viktimë e regjimit komunist për t’u dëmshpërblyer, mbasi humbi jetën përkrah forcave gjermane në Kuç, ditën kur ra heroikisht Dervish Hekali. Po Vasil Shanton a nuk e vranë xhandarët e Llesh Marrashit, për të cilin nuk mungojnë ditirambet, pasi ai është “organizatori kryengritjes antikomuniste së Koplikut”?!!!
O tempora! O mores!
DEFORMIM I HISTORISË
Një marrëzi tjetër e së djathtës shqiptare, që i vjen për hosh edhe ndonjë historiani mediokër dhe mistrec, është se gjermanët nuk ishin pushtues, por kalimtarë. Autori i këtyre radhëve është me origjinë nga Vranishti i Vlorës, ku gjatë Operacionit të Dimrit nazistët masakruan 57 burra, gra, fëmijë e pleq, duke kryer një nga masakrat më të përgjakshme në shkallë vendi. Nëse gjermanët ishin kalimtarë, atëherë ç’kërkonin ata në këtë fshat të Labërisë me thikë në dhëmbë dhe urë zjarri në dorë, pasi andej nuk të bije rruga për të dalë matanë kufirit shtetëror, n.q.s nuk shkon kastile?! Të djegësh fshatra të tëra, të hedhësh ura në erë, të varësh vajza në mes të qytetit, të kryesh terror në popullatën civile, të internosh në kampet më famëkeqe me qindra njerëz që kërkojnë të jetojnë të lirë, vallë a mund t’i bëjë këto veprime një ushtri që trumbetohet se “nuk ka qenë okupatore”?! Se sa kalimtarë ishin nazistët, e tregon më së miri dokumenti i hartuar nga ministri i jashtëm shqiptar Vehbi Frashëri, i cili “ nëpërmjet shprehjes së konsideratës më të çmueshme” rreket ta bindë Hermann Neubacherit, përfaqësuesin e posaçëm të Ribentropit për gjithë Europën Juglindore, se qeveria “po mundohet t’u japë me kuptue elementëve kundërshtarë, se Shqipëria është e pavarur dhe se autoritetet ushtarake gjermane ndodhen si mysafirë”. Kjo letër merr shkas nga reprezaljet që kryen forcat gjermane në qytetin e Vlorës, si rezultat i ekzekutimit të ballistit Hazis Sharra nga njësiti gueril i drejtuar prej Rrahman Parllakut. Betimi që bëri eksponenti i Ballit Kombëtar të Vlorës, Kudret Kokoshi, para trupit të Hazis Sharrës, se “Sot qan një nënë dhe nesër do qajnë 101 nëna”, u konkretizua realisht, kur gjatë natës së 9 tetorit 1943, mbi 100 persona u arrestuan dhe u përcollën për në kampet e shfarosjes, nga ku nuk u kthyen më të gjallë. Po të shikosh me vëmendje listën, në të mbizotërojnë aktivistë të rezistencës antifashiste dhe qytetarë që i kishin kthyer shtëpitë dhe lokalet e tyre në baza të luftës. Ndër të arrestuarit janë edhe katër klerikë patriotë, një prift dhe tre hoxhallarë, njëri prej të cilëve është pjesëtar i familjes Imami, mulla Qazimi. A mund të orientoheshin gjermanët (për rastin në fjalë) në shtëpitë e antifashistëve vlonjatë pa ndihmën e Kokoshëve dhe kodoshëve të tyre?! Sigurisht që jo. Po a s’pati dhe qindra bij të tjerë nga pothuajse gjithë Shqipëria, që u degdisën nëpër kampe përqendrimi, u burgosën, u torturuan, u pushkatuan dhe u shkrumbuan?! Atëherë në emër të kujt morali nderohen nga segmente të caktuara të politikës shqiptare bashkëpunëtorët e nazifashizmit duke i etiketuar në Pishtarë e Martirë të Demokracisë?!
Këta lloj pishtarësh janë nga ata që thotë Dritëro Agolli, që nuk ndriçojnë, por të vënë zjarrin. Dhe për kësisoj pune, s’ju ka munguar kurajoja ta djegin Shqipërinë, sa herë që pardonëve të tyre jua ka dashur nevoja apo kokrra e qejfit.
DOKUMENTI I SIPËRCITUAR
SHTETI SHQIPTAR
KOMITETI EKZEKUTIV I PËRKOHSHËM
SEKSIONI PËR PUNËT E JASHTME Tiranë, më 25 tetor 1943
Zoti Ministër!
Në lidhje me arrestimet e bëra kohët e fundit prej autoriteteve ushtarake gjermane në Vlorë etj, kam nderin të sjell në dijeninë e shkëlqesisë suaj sa vijon: Arrestimi i personave në fjalë është bërë pa dijeninë e Komitetit dhe pa pas ekzistue më parë një shpallje shtet-rrethimi as nga ana e autoriteteve shqiptare, as nga ana e autoriteteve ushtarake gjermane. Gjithashtu, Komitetit i rezulton se të arrestuarit në fjalë janë dërguar përtej vijës kufizore të Shqipërisë dhe me ç’duket, ata sot ndodhen në Manastir të Bullgarisë.
Kundrejt këtij fakti, detyrohem në emër të Komitetit të tërheq vërejtjen shkëlqesisë suaj mbi cenimin që i është bërë prestigjit dhe autoritetit të këtij Komiteti, i cili me shumë vështirësi po mundohet t’u japë me kuptue elementëve kundërshtarë se Shqipëria është e pavarur dhe se autoritetet ushtarake gjermane nuk përzihen në punët e saj të brendshme, mbasi ato ndodhen këtu, sipas deklaratës së Gjeneral-Major Bessel, si mysafirë dhe vetëm për qëllimet e luftës.
Mbas sa më sipër, i lutem shkëlqesisë suaj që të ketë mirësinë me ndërmjetësuar për kthimin në Shqipëri të të arrestuarve dhe për dorëzimin e tyre autoriteteve shqiptare me qëllim që këto të hetojnë dhe të gjykojnë mbi fajet eventuale të tyre ose të një pjese të tyre.
Pranoni ju lutem Shkëlqesi, shprehjen e konsideratës sime më të çmueshme.
ANËTARI I KOMITETIT EKZEKUTIVI NGARKUAR PËR PUNËT E JASHTME VEHBI FRASHËRI
DOKUMENTI ARKIVOR
SHKËLQESISË SË TIJ
ZOTIT DR. ING. HERMANN NEUBACHER
FUQIPLOTË I POSAÇËM I MINISTRISË
SË JASHTME PËR JUG-LINDJE
TIRANË
Bashkëlidhur me këtë shkresë jepet edhe lista e 104 personave, e cila është formuluar në gjermanisht nga autoritetet gjermane. Në krah të çdo emri, jepet motivacioni i arrestimit. Identiteti i të arrestuarve nuk të lë të stërmundohesh për shqipërimin e saktë të tyre, ashtu siç nuk është e vështirë që familjarë apo njerëz që i kanë njohur nga afër personat për të cilët bëhet fjalë, të bëjnë plotësimet përkatëse, që siç nënkuptohet, për inerci apo për rrethana objektive që s’mund të japim dot shpjegime, kanë ngelur të cunguar në këtë listë. Të tillë mund të përmendja për shembull: Ali Shakire (Çakërri), Beynet (Bexhet) Zyberi, Faslli Gjelo (Xhelo), Muhamet Netshib (Nexhipi) apo Shyqyri dhe Ferik (Buzi), Hasan (Doçi) Tishol (Feçor) Maliqi, Dr. Doga, Dr. Noçka etj..
REFLEKTIM MBI DOKUMENTE
Duke marrë shkas nga këto dokumente, që gjenden në Arkivin e Ministrisë së Punëve Jashtme (Viti 1943, Dosja 21, Fletët: 123, 127, 128, 129), m’u kujtua një episod i bukur, kur luftëtari i hershëm antifashist dhe poeti revolucionar Petro Marko kthehet nga burgjet e Italisë për në Atdhe, në prag të çlirimit. Gjatë rrugës për në Berat, përballet me një komandant kolaboracionist. Si dy të njohur që ishin me njëri tjetrin, Petrua i zgjat dorën, por ai refuzon duke i thënë: “S’ta jap dorën o Petro vëllai, se e kam me mut”. Shteti demokratik nuk ka për detyrë që t’u shpëlajë duart e fëlliqura falangave të okupatorëve, por të nderojë këdo që i ka shërbyer vendit me ndershmëri, atdhedashuri e patriotizëm, duke sakrifikuar edhe jetën, përfshirë këtu edhe gjithë ata që janë viktimizuar e persekutuar padrejtësisht nga çdo formë diktature që ka sunduar në Shqipëri.
LISTA E TË ARRESTUARVE
Më poshtë po japim të plotë listën e 104 personave të arrestuar nga autoritetet ushtarake gjermane, duke i qëndruar besnikërisht renditjes dhe shkrimit të emrave :
Abschrift (Kopje)
UBERËEISUNGSLISTE
(Lista e qarkullimit të personave)
1-Prof. Piro Minga
2-Mërkur Minga
3-Enver Aslan
4-Dalip Meminaj
5-Jani Nita Janka
6-Straçi Dimitri
7-Faik Haruni
8-Bitri Llag’
9-Bitri Josif
1O-Stefano Cuk
11-Mazher Mezini
12-Shaban Dauti
13-Dadi Mezini
14-Ismail Malo
15-Ratip Dervishi
16-Hamdi Dervishi
17-Sulo Gorishti
18-Sali Dibra
19-Spiro Suli
20-Ali Shakire
21-Isuf Ali Berberi
22-Mensur Mustafaraj
23-Pavlo Papingji
24-Siaudin Osmani
25-Osman Rakip
26-Thanas Babi
27-Feti Bora
28-Dr. Doga
29-Fejo Dine
30-Micheles Azzetura
31-Dr. Noçka
32-Tol Rapusi
33-Pilo Pogaçe
34-Elmaz Memo
35-Vangjel Vasili
36-Maza Salvator
37-Mihal Pema
38-Hayredin Selfo
39-Aleks Deda
40-Lito Goda
41-Loruso Michele
42-Jani Goda
43-Koço Masho
44-Mihal Koci
45-Niko Kuri
46-Niko Koçi
47-Ramadan Rama
48-Hasim Daut
49-Loni Samarxhi
50-Emin Mana
51-Jani Panajdi
52-Dervish Isuf Belishova
53-Qazim Imami
54-Elham Hasan Gega
55-Sami Imami
56-Ali Sulo
57-Lula Ejup
58-Muhamet Kabashi
59-Kol Marina
60-Mustafa Kuçi
61-Shyqyri ?
62-Ferik ?
63-Hysmue Demu
64-Mico Tërbaçi
65-Mystehak Murat
66-Sabry Hoxha
67-Etem Alush
68-Arif Laher
69-Hamzo Veli
70-Cana ?
71-Nevruz Adem
72-Hassan Isuf
73-Novruz ? Haidim
74-Asan ?
75-Hysni Maliqi
76-Tishol Maliqi
77-Habas Abdulla
78-Mohamed Veda
79-Rrapush Igbail
80-Myslim Hamet
81-Beynet Zyberi
82-Ali Ueseni
83-Hekuran Bratshe
84-Dysh Dura
85-Rapo Kapllan
86-Sherif Shaban
87-Nuredin Zerno
88-Zededdin Selfo
89-Mehmet Marko
90-Orhan Kame
91-Dylaver Zyber
92-Gjior Novice
93-Fehim Mashu
94-Koro Hasan
95-Netshiib Dedem
96-Hakim Kaushi
97-Ramadan Fejzu
99-Fazli Gjelo
99-Zere Shaffer
100-Jano Bago
101-Mohamed Netshib
102-Germal Shasha
103-Mustafa Zubal
104-Abas Gjishi
