Shqipëria në marrëdhënie me:
Anglinë
Me të gjitha vendet evropiane kemi marrëdhënie, përveç Anglisë. Dihen arsyet, ne nuk ngulim këmbë. Më vjen keq ta them që në një kohë kur koncepti i pengjeve luftohet në plan ndërkombëtar, Anglia mban peng floririn shqiptar. Si do ta gjejmë rrugën, le ta kërkojë ajo. Shqipëria ka rrojtur 45 vjet pa atë flori. Unë mund t’ju siguroj që mund të vazhdojmë të jetojmë pa të edhe shumë vjet. Ne partizanët shqiptarë luftuam në male dhe nuk i njihnim minat detare. Është absurditet të mendohet që ne në 1946-ën u vumë anglezëve mina detare.
Amerikën
Për sa u përket Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe Bashkimit Sovjetik, kemi parë disa shenja pozitive prej tyre, sepse nuk kemi qenë ne kundër tyre, as kundër marrëdhënieve me Amerikën, as kundër Bashkimit Sovjetik. Kur unë thashë që Shqipëria hyri në Organizatën e Kombeve të Bashkuara më 1955, ishte vetoja amerikane që e pengoi deri atëherë. Shtetet e Bashkuara nuk e njihnin Shqipërinë si regjim, si shtet i dalë nga Lufta Nacionalçlirimtare e popullit të vet. Ne donim të kishim marrëdhënie me të.
Bashkimin Sovjetik
Me BS kemi pasur kontradikta shumë të mëdha ideologjike, politike, por në të njëjtat kushte ishim edhe me kinezët, polakët, çekët etj, por ata nuk i prenë marrëdhëniet me ne. Duke prerë marrëdhëniet me Shqipërinë Hrushovi mendoi që Shqipëria do të mbytej. Kam qenë vetë prezent më 1960, kur i tha shokut Enver që dy ditë nuk do të jetoni ju në Shqipëri pa BS. Një megalomani kjo prej imperialisti. Pra, nuk ishim ne fajtorë për këtë. Tani shikojmë që ata duan t’i rivendosim marrëdhëniet. Ne nuk kemi kundërshtim, ne na intereson dhe besoj që diplomatët tanë do t’i konkretizojnë këto çështje.
ARKIVA/ Viti 1990. Nga vizita në Shqipëri e Sekretarit të Përgjithshëm i OKB-së në Tiranë
Ishte maji i vitit 1990, kur në Shqipëri erdhi për një vizitë Sekretari i Përgjithshëm i “OKB-së Havier Perez De Kuelar. Shqipëria nuk kishte më “këllqe” të vazhdonte në ndërtonte socializmin ne forcat e veta dhe në këtë kuadër, shtrirja e dorës drejt perëndimit, duke përdorur një organizatë ndërmjetëse si OKB, ishte një nga zgjidhjet e çastit. Biseda e gjatë e presidentit shqiptar në maj të vitit 1990 me sekretarin e OKB-së ishte gati një raportim social-politik të Shqipërisë fill mbas çlirimit. Më poshtë “Telegraf” boton me shkurtime procesverbalin e takimit të Ramiz Alisë, Kryetar i Presidiumit të Kuvendit Popullor, me Havier Perez De Kuelar, Sekretar i Përgjithshëm i OKB-së.
Kryetari i Presidiumit të Kuvendit Popullor, shoku Ramiz Alia, priti më 12.05.1990 në Selinë e Presidiumit, Sekretarin e Përgjithshëm të OKB-së, Havier Perez De Kuelar dhe personat që e shoqërojnë. Në pritje merrnin pjesë ministri i Punëve të Jashtme, Reis Malile, Sekretari i Presidiumit të Kuvendit Popullor, Sihat Tozaj, anëtari i Presidiumit të Kuvendit Popullor, Kristaq Rama. Midis shokut Ramiz Alia dhe Havier Perez De Kuelarit u zhvillua kjo bisedë:
Shoku Ramiz Alia: Jam shumë i gëzuar që takohemi sot bashkë. Vizitën tuaj në Shqipëri e konsiderojmë shumë të rëndësishme për vendin tonë dhe një nder të veçantë. Ne kemi ndjekur me interes veprimtarinë tuaj të shquar në dobi të paqes, urtësinë, kujdesin e drejtësinë tuaj, jo vetëm brenda katër mureve të asamblesë, por edhe përpjekjet që kemi bërë për gjetjen e rrugëve të përshtatshme për kapërcimin e krizave të konflikteve të ndryshme. Misioni juaj është fisnik sepse i shërben paqes në botë. Dëshiroj të theksoj që, në misionin tuaj, nga ana e Shqipërisë do të keni kurdoherë mbështetje aktive.
Havier Perez De Kuelar: Ju faleminderit, zoti President, së pari, për pritjen tuaj të përzemërt. E ndjej veten të nderuar që pritem nga ju e që kam rastin e këndshëm t’ju shpreh falënderimet tona për mbështetjen e vazhdueshme që ju i jepni organizatës sonë për zgjidhjen e problemeve politike, ekonomike dhe shoqërore të botës sonë. Dhe besoj se ka rëndësi t’ju them si sekretar i përgjithshëm që ju mund të keni besim në punën tonë. Asgjë nuk mund të bëhet në qoftë se vendet anëtare të organizatës nuk na japin mbështetjen e tyre politike. Ju siguroj, zoti President, se mbështetja politike për zgjidhjen e problemeve shpeshherë më mungon. Kjo është një arsye më tepër për të shprehur mirënjohjen tonë për mbështetjen tuaj të vazhdueshme, që më vjen gjithnjë nëpërmjet mikut tim, ministrit tuaj të Punëve të Jashtme. Akoma edhe njëherë ju faleminderit!
Shoku Ramiz Alia: Ju faleminderit shumë! Shqipëria është një vend me histori të lashtë dhe me një popull që më shumë ka luftuar në robëri se sa ka jetuar i lirë. Pra, historia mijëvjeçare e popullit shqiptar është një histori luftërash të vazhdueshme për liri e pavarësi. Vetëm gjatë Luftës së Dytë Botërore ranë 28 mijë dëshmorë, që për numrin e atëhershëm të popullsisë shqiptare do të thotë 3 për qind e saj. Siç e shikoni, liria na ka kushtuar dhe na kushton vazhdimisht se e tillë ka qenë historia e zhvillimit të Shqipërisë. Shqipëria është pranuar në OKB më 1955, megjithëse dha 3 për qind të popullsisë në luftën për çlirim. BS e la në baltë, sepse kërkonte ta shndërronte në bazë ushtarake e kështu me radhë. Për sa i përket sigurimit evropian, ne mendojmë dhe këtë pikëpamje kemi pasur edhe më parë, që tani duhet të ndryshojë shumë konceptimi i tij; një nga sigurim reciprok blloqesh, që ishte më përpara, ai duhet të shndërrohet në një sigurim të përgjithshëm të vendeve sovrane, ku të ruhet identiteti e origjinaliteti i secilit. Në qoftë se do të ruhet akoma e ashtuquajtura e drejtë e të mëdhenjve për të ndërhyrë në punët e të tjerëve, për të dhënë këshilla, për të caktuar norma sjellje, për t’u diktuar si të rregullojnë jetën e brendshme, atëherë nuk do të kemi sigurim, por do të kthehemi prapa atje ku ishim. Ne mendojmë që përgjegjësia e të mëdhenjve për ruajtjen e paqes e të sigurisë së përgjithshme, që është njohur edhe nga Karta e Kombeve të Bashkuara, është edhe një detyrim i madh për ta që duhet shoqëruar me një demokratizim të marrëdhënieve ndërkombëtare, nga vendosja e një barazie të plotë midis vendeve të ndryshme. Të mëdhenjtë duhet të kenë një sensibilitet të madh ndaj të drejtave të të tjerëve, sidomos ndaj vendeve të mesëm e të vegjël. Me rrugën e blloqeve, të ndërhyrjeve e të diktateve ata sollën rivalitetet. Konfrontimet, nga të cilat vuajtën popujt. Nga kjo përvojë negative të gjithë duhet të nxjerrim mësime. Për sa i përket Ballkanit, problemet e këtij gadishulli janë të vjetra. Popujt e Ballkanit kanë jetuar 500 vjet nën perandorinë osmane. Kur u krijuan shtetet e pavarura ato u grindën se kush të merrte më shumë për vete. Grindjeve iu shtuan dhe ndërhyrjet e fuqive të mëdha, që i vunë popujt e këtij rajoni njërin kundër tjetrit. Edhe konfrontimet e rivaliteteve e blloqeve pas Luftës së Dytë, kanë lënë gjurmët e tyre të mbrapshta. E keqja është se ndryshimet që ndodhën kohët e fundit në këtë rajon në vend që të çonin drejt bashkëpunimit, po çojnë drejt forcimit të ideologjive nacionaliste. Kjo është një fatkeqësi e re për popujt e Ballkanit. Ne kemi qenë gjithnjë për bashkëpunimin ballkanik, për gjetjen e pikave të kontaktit. Me jugosllavët kemi shumë mosmarrëveshje edhe historike, por unë vetë po them t’ia lemë ato historisë. Unë kam luftuar gjashtë muaj në Jugosllavi si partizan nga Shqipëria. Kam qenë komisar divizioni dhe kam luftuar atje bashkë me partizanët jugosllavë. Marrëdhëniet tona kanë qenë shumë të mira. Këtë histori e kujtoj, se është histori gjaku që i lidh popujt tanë. Por a ka probleme? Ka. Si t’i zgjidhim? Të luftojmë? Nuk është kjo rruga. Në Jugosllavi ka 2 milion e gjysmë shqiptarë. Këta 2 milionë e gjysmë shqiptarë në një rreth të ngushtë si Serbia është e vështirë t’i mbash, por, po t’u hapësh hapësirën jugosllave është më lehtë. Tentativa që bëjnë jugosllavët që 2 milion shqiptarë t’i mbajë nën sundimin e republikës serbe, nuk është produktive. Shqiptarët në Jugosllavi do ta ndjenin veten si shtetas jugosllavë në qoftë se kanë hapësirë në tërë Jugosllavinë, ndryshe do të ndjehen si në geto. Ne nuk kërkojmë të vijnë në Shqipëri. Mjaft jemi kaq sa jemi. Dua vetëm që ata të jenë të lirë, të kenë të drejta si të gjithë popujt e tjerë të Jugosllavisë. Por fatkeqësisht ata i vrasin, i futin nëpër burgje, ndërsa komuniteti ndërkombëtar, më falni po dua ta them këtë, jep dollarë. Për një vend tjetër, për gjëra shumë më të vogla bën alarm bile edhe bllokadë të pashpallur. Kjo nuk është drejtësi. Ne shqiptarët padrejtësinë nuk e durojmë. Pavarësisht nga këto situata në Jugosllavi, ne jemi për normalizimin midis dy vendeve. Në Plenumin e 10-të unë deklarova që jemi gati të hyjmë në dialog me jugosllavët për të gjitha çështjet. Nuk kemi përgjigje deri sot. Megjithatë presim, jo vetëm presim, po i kam thënë ministrit tonë të Jashtëm që ta marrim ne iniciativën se është në interesin e të dy palëve që marrëdhëniet të jenë të mira. Kjo është pak a shumë pikëpamja jonë për sa u përket problemeve të Ballkanit. Lidhur me problemet e Evropës ne kemi vendosur të bashkohemi me proceset e sigurimit e të bashkëpunimit evropian. Shqipëria në këtë ansambël i ka dhënë provat që është për sigurimin evropian. Nuk ka baza ushtarake. Nuk lejohet të ketë ushtri të huaja në tokën e saj. Ne kemi bërë deklaratë zyrtare që nga territori shqiptar asnjë fqinji nuk do t’i vijë asnjë rrezik, ashtu siç kemi deklaruar zyrtarisht që nuk kemi asnjë pretendim territorial ndaj asnjë fqinji të Shqipërisë. Absolutisht asgjë nuk na pengon të ecim në këtë rrugë, sepse është rruga që përputhet me interesat dhe politikën tonë. Ne kemi deklaruar që duam të marrim pjesë në sigurimin evropian, por do të na duhet një kohë përgatitore ose tranzitore për t’u njohur me dokumentet e aktet e shumta që janë adaptuar, me praktikat ekzistuese të zbatimit të detyrimeve të ndryshme, si dhe çka është me rëndësi, me përgatitjet për përfundimin e procedurave legale që do të jenë të domosdoshme për këtë bashkim. Ndërkohë ne do të donim të merrnim pjesë në mbledhjet e takimet për sigurimin e bashkëpunimin evropian në një formë ose në një tjetër, gjë, që duke u nisur nga kushtet që përmenda më lart, shpresojmë se do të gjejmë mirëkuptim e përkrahje nga shtetet pjesëmarrëse. Për sa u përket marrëdhënieve konkrete që kemi me vendet e tjera, nuk dëshiroj të futem se besoj që keni diskutuar me ministrin e Punëve të Jashtme për këtë çështje. Për vendet e Evropës Lindore nuk kam ç’të them, vetëm urojmë që këto vende të jenë të lira, të pavarura e sovrane. Nga kjo eksperiencë duhen nxjerrë mësime. Ç’shikojmë deri sot? Nuk shikojmë shumë gjëra. Kriza ekonomike vazhdon, bile është keqësuar. Perëndimi po i ndihmon këto vende, po deri kur? Ndërsa nga pikëpamja politike nuk shikon ndonjë parti nga këto qindra parti që kanë dalë që të ketë ndonjë program të qartë. Slogane po, për pluralizëm, për demokraci, antikomunizëm, por gjithnjë janë slogane. Ne urojmë që popujt e këtyre vendeve në atë rrugë që dëshirojnë vetë, të gjejnë rrugën e lirisë e të pavarësisë. Në qoftë se dikur vuanin nga sovraniteti i kufizuar të mos vuajnë sot nga diktati “i kufizuar”. Sidoqoftë uroj të zhvillohen e të ecin përpara si duan ata. Ne nuk do të ndjekim rrugën e tyre. 30 vjet nuk e kemi ndjekur atë rrugë dhe nuk do ta ndjekim.
Havier Perez De Kuelar: Ju falënderoj që patët mirësinë të më paraqitni në mënyrë kaq të qartë atë që mund ta quaj edhe doktrinën e qeverisë suaj dhe pikëpamjen e politikës suaj të brendshme e të jashtme. Si Sekretar i Përgjithshëm i OKB-së, unë kam respektin më të madh për qëndrimin e një vendi anëtar. Një rregull i artë i OKB-së është që të mos ndërhyjë në punët e brendshme të vendeve anëtare. Për sa i përket qëndrimit tuaj ndërkombëtar shikoj pika kontakti që më gëzojnë. Shumë nga qëndrimet tuaja përputhen me qëndrimet e mendimet e mia, si edhe me parimet e organizatës sonë për çështjen e paqes, të sigurimit, të solidaritetit ndërkombëtar, të respektimit të të drejtave të të tjerëve, të mbrojtjes së sovranitetit dhe parime e rregulla të tjerë të artë të kësaj organizate. Është kjo një filozofi që del nga Karta e Kombeve të Bashkuara dhe kjo përbën edhe filozofinë e OKB-së. Ju folët zoti President, për problemet e borxheve. Gëzohem së tepërmi që Shqipëria nuk ka borxhe. I ndjek me shumë interes problemet evropiane, të cilat ju i patë në një mënyrë të mirë, ashtu si edhe problemet e rajonit tuaj. Gjithnjë mendoj për problemet e vendeve në zhvillim. Edhe unë vetë jam nga një vend në zhvillim. Në zemrën time kam ndjenjën e ankthit për gjendjen në botën e tretë. Gëzohem si Sekretar i Përgjithshëm për zhvillimet që kanë ndodhur në Evropë, që, siç duket, do të çojnë në një Evropë të bashkuar. Unë ju thashë siç e ka pamjen. Domethënë, logjika do të donte që të gjitha këto zhvillime të çonin në një mirëkuptim të madh të të gjitha vendeve, qofshin ato të Lindjes, qofshin të Perëndimit. Siç ka thënë gjenerali De Gol, Evropa nga Atlantiku në Urale. A mund të bëhet kjo, a është e realizueshme, këtë nuk e di.
Shoku Ramiz Alia: Edhe Gorbaçovi thotë nga Uralet në Atlantik.
Havier Perez De Kuelar: Unë besoj me të vërtetë se duhet të vazhdojmë në këtë rrugë dhe kur të zgjidhen problemet evropiane, atëherë ju do t’i përdorni të gjitha mjetet tuaja për ta bërë gjysmën tjetër të botës aq të lumtur sa të jetë e mundur. Unë nuk po kërkoj begatinë për botën e tretë, por kërkoj mirëqenien, mjetet modeste, në mënyrë që ata të mund të jetojnë. Dhe të tilla janë shumë vende afrikane bile dhe në Amerikën Latine. Po ju flas, zoti President, në mënyrë pak egoiste se dhe unë jam latino-amerikan.
Shoku Ramiz Alia: Ju keni ngarkuar zotin Kraksi për këtë çështje.
Havier Perez De Kuelar: Unë do të doja të ishte udhëheqësi i një vendi evropian që të interesohej për vendet e botës së tretë. Ai është udhëheqës i Partisë Socialiste Italiane, që më ka ndihmuar shumë kur ishte kryeministër për vendet në zhvillim dhe prandaj i kërkova ta bënte këtë sepse ai vetë ka shumë prestigj. Do ta takoj javën e ardhshme për të diskutuar për rezultatet e këtyre përpjekjeve që ka bërë. Nga ana tjetër, ne kemi edhe probleme të tjera, probleme të mëdha shoqërore e të të drejtave të njeriut që janë burim i rëndësishëm shqetësimi në të gjitha vendet e botës. Unë besoj që po avancojmë në këtë çështje në drejtim pozitiv në kuadrin e Deklaratës së të Drejtave të Njeriut dhe të marrëveshjeve që e kanë aneksuar Kartës së Kombeve të Bashkuara. Shpresoj që së shpejti dhe ju do të vendosni zoti President në parlamentin tuaj që të aderoni në konventat e të drejtave të njeriut.
Shoku Ramiz Alia: Ne duhet të përpiqemi të mos u lemë detyra të mëdha pasardhësve.
Havier Perez De Kuelar: Është e vështirë. U thashë dhe atyre të shtypit pak më përpara që nuk mund të bëjmë shumë gjëra se qeveritë nuk kanë një dëshirë politike të sinqertë. Në qoftë se nuk normalizohet gjendja Iran-Irak, në Afganistan dhe në Lindjen e Mesme, kjo do të thotë se atje nuk ka dëshirë politike. Mungon dëshira politike që të gjendet një zgjidhje për këto probleme. Zoti President, dua t’ju falënderoj për këtë ekspoze kaq interesante e të qartë me problematikë ndërkombëtare e të brendshme. Ju faleminderit gjithashtu edhe njëherë për pritjen tuaj, për mikpritjen që vendi juaj po më jep në këto momente, e cila më gëzoi shumë.
Shoku Ramiz Alia: Është dhe nga ana ime. Për mua qe një kënaqësi e madhe që ju njoha personalisht. Kisha dëgjuar për personalitetin tuaj.
Havier Perez De Kuelar: Ju faleminderit!
De Kuelar
Së fundi, ka edhe një grup të katërt problemesh, probleme të mëdha që në njëfarë kuptimi janë edhe shoqërore, siç janë problemet e mbrojtjes së mjedisit, të luftës kundër drogës, kundër terrorizmit, e sëmundjeve ngjitëse që nuk mund të zgjidhen në mënyrë bilaterale. Për shembull, midis vendit tuaj dhe Greqisë nuk mund të zgjidhen problemet ekologjike të Mesdheut, as edhe të rajonit tuaj se janë probleme që nuk i njohin kufijtë. Kam shpresën se kur të kemi zgjidhur pak a shumë të gjitha problemet e mëdha politike, ne do të mundemi të gjithë së bashku të fillojmë të merremi me problemet e mëdha botërore. Këto janë detyra të së ardhmes. Unë nuk do të jem më Sekretar i Përgjithshëm, por besoj se pasardhësit e mi do t’i futen kësaj çështjeje.
Sekretari i Përgjithshëm
Për fat të keq jetojmë në një botë që është e mbushur me probleme ekonomike, politike e shoqërore. Edhe në Evropën Perëndimore, megjithëqë nuk ka luftë, nuk do të thotë që nuk ka probleme. Paqen në Evropë e gëzojnë të gjithë evropianët, ka probleme më serioze në vende e zona të ndryshme të botës si në Lindjen e Mesme, në Irak, në Kamboxhia, në Afrikën Qendrore dhe në Qipro, shumë afër jush. Edhe në Afrikën e Veriut kemi Saharën perëndimore. Me përjashtim të Qipros të gjitha këto probleme ndodhin në Jug, në pjesën e gjerë, tepër të madhe të botës së tretë. Mendoj që tani kur themi “bota e tretë” jemi shumë modestë, sepse duhet të bënim një ndarje midis botës së tretë dhe të katërt. Ka disa vende, sidomos në Afrikë që, për fat të keq, janë në një gjendje që nuk mund t’i vesh në të njëjtën shkallë me vendet e botës së tretë. Për këtë arsye, unë përpiqem që të tërë të jenë të bindur se jetojmë në një botë që është e ndërvarur. Në qoftë se ju doni të gëzoni begatinë tuaj, duhet të shikoni që edhe fqinji juaj të mos jetë në gjendje të mjeruar. Nuk është fjala të kesh mëshirë për të, por as të kesh në mënyrë paradoksale një ndjenjë egoiste. Ti vetë ke, për shembull, një shtëpi të bukur, por kjo nuk mjafton. Drama e madhe midis Veriut e Jugut më shqetëson. Si mund të gëzojë Evropa, Japonia, Kanadaja, kur ne kemi një botë të tretë që vuan nga uria dhe nga shkatërrimet natyrore. Një ditë i thashë një gazetari francez që, përderisa bota do të jetë në këtë gjendje ku ndodhet Evropa, Shtetet e Bashkuara të Amerikës, që janë kaq të begatshme, do të qëndrojnë si një mbret në një fron argjile. Për fat të keq, unë e shoh që, ndërsa problemet politike mund të gjejnë një zgjidhje, ato ekonomike nuk gjejnë.
