Në buxhetin shtetëror të arsimit dhe shkencës për vitin 2020 ka detaje alarmante që fatkeqësisht përsëriten

533
Sigal

Prof. Dr. Besnik Aliaj

Parlamenti shqiptar miratoi kohët e fundit buxhetin e mëposhtëm të shtetit. Në kapacitetin tim si Rektori i Universitetit POLIS (dhe në kontekst të një konference jofunksionale të Rektorëve dhe grupeve të tjera në favor të arsimit dhe shkencës), unë po i drejtohem opinionit publik dhe autoriteteve të vendit në emër të stafit tonë akademik-kërkimor, në lidhje me disa gjetje alarmante, të përsëritura rreth buxhetit shtetëror për Arsim dhe Shkencën. Institucioni që drejtoj është aktor i ri, por jo i parëndësishëm, në arsim e lartë dhe kërkime. Përveç mësimdhënies, studimi shkencor (kërkime dhe risi të aplikuar), është pjesë integrale dhe qendrore e misionit të Universitetit POLIS. Për ta respektuar këtë mision, ne si institucion nuk mund të heshtim më, për shpërfilljen sistematike të buxhetit të shtetit ndaj arsimit dhe shkencës, pjesë e një mentaliteti nënvlerësues të qeverisë për këtë sektor për të paktën 4 dekada.
Sigurisht, kjo mospërfillje është veçanërisht e dukshme në figura dhe financat, jo në objektiva, sepse të fundit kanë qenë gjithmonë ambicioze politikisht nga çdo qeveri, edhe pse shpesh jorealiste.
Objektivat edhe sot synojnë të arrijnë deri në 2020 nivelin e 2 % të buxhetit për Arsim të Lartë dhe 1 % për kërkime dhe risi. Logjika pas saj ka qenë, se kjo arritje do ta vendoste Shqipërinë në një pozitë krahasuese dhe konkurruese me rajonin dhe vendet e BE-së.
Por shifrat e paraqitura për buxhetin e vitit 2020 janë të tilla që përforcojnë pozitën e vendit tonë si një nga vendet më pak të financuara për arsimin dhe shkencën dhe, aq më pak, konkurruese në Rajon.
Deri më 2020, projekt-buxheti për arsim të lartë parashikoi 0.54 % të PKB-së, ndërsa për kërkime dhe risi ishte pothuajse në nivele jo-ekzistente (0.036 %).
Sigurisht, një vend me buxhet të kufizuar duhet të prioritet politikat dhe investimeve, veçanërisht në situatën aktuale emergjente. Por duke mos vendosur arsimin dhe shkencën sistematikisht si pjesë e përparësive (duke përfshirë ato buxhetore), vendi do të vazhdojë të zhytet në rrethin e egër të konkurrencës së ulët dhe zvogëlimit të zhvillimit, krahasuar me rajonin më të gjerë.
Të gjithë treguesit konkurruese të Shqipërisë dhe treguesit e tjerë të performancës sot shprehin haptazi se për momentin, urgjentisht duhet të përmirësojmë rrënjësisht arsimin, shkencën dhe inovacionin, si faktorët më të rëndësishëm endogjene të rritjes sociale dhe elasticitetit.
Kjo është një nga arsyet e mëdha pse Forumi Ekonomik Botëror, në Raportin e tij vjetor të Konkurrencës Global (Raporti i Konkurrencës Globale 2019), renditet në vendin e 110-të nga 141-të nga 141 vende në aspektin e Kapacitetit për Inovacionit.
Ndërkohë, raporti i fundit i progresit të Komisionit Evropian pohon gjithashtu se:
“Ajo që pengon konkurrencën e Shqipërisë është mungesa e njohurive teknologjike dhe sipërmarrëse, si dhe niveli i ulët i arsimit.”

Kjo paaftësi sistematike strategjike për të injektuar dinamizëm të ri në arsim dhe shkencë do të vazhdojë të përkthehet jo vetëm në konkurrencën e kufizuar ekonomike për vendin, por edhe në një hemorragji të vazhdueshme demografike, veçanërisht të “trurit”, një fenomen që vendi ynë vazhdon ta vuajë për disa dekada, por tani në norma edhe më alarmante.

Pra, përkrah emigracionit masiv, një nga format më të vazhdueshme të humbjes së trurit është përqindja e lartë e studentëve që zgjedhin të studiojnë jashtë vendit çdo vit, kjo gjithashtu tregon se ata nuk kanë shumë besim si në cilësinë e arsimit, si dhe në investime publike për arsim në vend.
Sipas studimeve, një pjesë e konsiderueshme e tyre zgjedh të mos kthehen në Shqipëri. UNESKO në vitin 2017 nënvizon se Shqipëria kryesoi listën e vendeve në rajon lidhur me numrin e studentëve për 1000 banorë që studiojnë jashtë (9/1000). Sipas INSTAT në vitin 2018, rreth 28 % e të diplomuarve janë larguar nga Shqipëria për të studiuar jashtë vendit.
Mungesa e kapacitetit për të tërhequr këto talente, dhe më keq akoma, paaftësia për t ‘i mbajtur ato, është çështje për t’u kuptuar në të gjithë kompleksitetin e saj dhe në ndikimin që ka jo vetëm në demografinë e vendit, por veçanërisht në ekonominë dhe stabilitetin e tij.
Për këtë qëllim, unë i drejtohem publikut si dhe politikë-bërësve dhe vendim-bërësve me shpresë, se Parlamenti shqiptar do ta konsiderojë më seriozisht në një shqyrtim buxheti, veçanërisht për arsimin dhe shkencën. Kjo çështje kërkon tashmë një pakt më të gjerë social dhe politik, nëse jemi për të mbrojtur interesat e zhvillimit strategjik (të mesëm dhe afatgjatë). S’ka më kohë për të humbur! Koha për t’i kthyer funksionale tavolinat e bashkëbisedimit dhe bashkëpunimit si komb është tani. Nesër do të jetë tepër vonë.
Aq jorealiste sa mund t’i duket dikujt, ne kërkojmë të rrisim buxhetin vjetor të arsimit dhe shkencës të shtetit në një total prej 5 % të PKB-së, nga e cila 4 % e PKB-së të jetë për arsim si një i tërë (dhe jo më pak se 1.2 % e PKB-së për të qenë ekskluzivisht për Arsim të Lartë) Ju lutem! Ndërsa 1 % e PKB-së të shkojë ekskluzivisht për kërkime dhe risi, për të arritur të paktën nivelet e Sllovenisë dhe Kroacisë në rajon / BE.

Duke theksuar se buxheti në shkencat e aplikuara paraprin teknologjinë, digjitalizimin dhe modernizimin të konsideruar si një të tërë, si dhe kërkime për fatkeqësitë natyrore, që është shumë e vlefshme për vendin tani. Kjo do të ishte e vetmja mënyrë për një zhvillim të qëndrueshëm dhe elastik socio-ekonomik të vendit tonë.