Kujtim Drishti
“Ne s’bëhemi e nuk do të bëhemi kurrë!”
Këtë shprehje e nxjerrim vazhdimisht nga thellësia e kazanit që vlon. Por jo nga çdo lloj kazani, por nga kazani i popullit. Ndërkohë që me mijëra grimca as duan të mendojnë në se do bëhemi apo s’do bëhemi kurrë, kanë dalë në sipërfaqe e mezi presin të avullojnë. Ndërsa të tjera që kanë arritur në brigje të reja na dërgojnë mesazhe me : « kot e keni ! » Miqtë dhe aleatët qëndrojnë gojë mbyllur.
Dhembja është e fortë!
Si ka mundësi që të dalë nga populli një thënie e tillë, kaq pesimiste në këtë epokën të re ?
Mendimi i parë , më shkoi në fillim tek intelektualët. Ku janë intelektualët? -pyeta me vete, sepse mu kujtuan Rilindësit për të cilët, zinxhirët e këmbëve të lidhura vinin nga Turqia. Por këtë herë jemi midis nesh. Vetëm me njëri tjetrin. Dhe intelektualet aty janë, më thonë. Ata shkruajnë për ditë. Por ata nuk i dëgjon kush. Edhe po të pyes përse nuk dëgjohen intelektualët, është njësoj si të pyes përse “ne nuk do bëhemi kurrë” ? Të dyja pyetjet kanë , në fund të fundit të njëjtën përgjigje. “Ne nuk do të bëhemi…!” Kjo thënie, për çudi vihet në shumës, ndërkohë që shqiptohet vetëm nga një shqiptar, në vetmin e tij, midis shqiptarëve, vetëm nga një grimcë në kazan, një grimcë e çfarëdoshme, e cila fajëson shoqërinë e grimcave të tjera. Atëherë pyes përsëri veten : a do të kishte guxim turma, pastaj populli, të shqiptonte me zë të lartë, si një njeri i vetëm : « Ne nuk do bëhemi kurrë»? Jo! Me zë të lartë? I gjithë populli në të njëjtën kohë? Jo! Dhe jo thjeshtë nga pamundësia për të vënë të gjithë popullin në një shesh e ta dëgjosh të shqiptojë me zë të lartë këtë formulë. Jo !A është populli tepër krenar për ta ulur veten në këtë pikë, apo ai ka ndjenjën e turpit përpara hallkut ose armikut? Do të duhej një hipnotizues i madh i vënë përballë tij, për ti nxjerrë atë që ai ka në subkoshiencë e që e ruan vetëm turma e pandërgjegjshme: «Ne s’bëhemi. E nuk do të bëhemi kurrë!» Por ja që një grimcë e trurit të tij e lëshon këtë mesazh nga një njeri i vetëm, nga shumë njerëz të vetëm. E siç thoshte Le Bon, studiuesi i turmës, njerëzit e saj «nuk kanë ndjenjë përgjegjësie», pra nuk ndruhen nga koshienca krenare e popullit, por i hedhin fajin atij pa përjashtuar edhe veten. Në këtë rast arsyeja do të na çonte të mendojmë se vetë populli është një turmë e pa përgjegjshme, do me thënë e pa ndërgjegjshme. Por cila pjesë e popullit ka të drejtë, ajo e koshiencës krenare apo ajo e subkoshiencës tragjike? Përgjigjja nuk mund të vijë kurrë pa i marrë të dyja, në lidhje me njëra tjetrën. Por që t’i marrësh në lidhje me njëra tjetrën do të duhej që të ekzistonte në popull një strukturë shoqërore që të bënte këtë lidhje. Cila është kjo strukturë shoqërore? Qëllimi i këtij shkrimi është pikërisht ky: Të flasim për këtë strukturë shoqërore që lidh ndjenjën e turmës me ndjenjën e popullit, këtë strukturë që ka krijuar modelin psikologjik të regjistruar në harqet trunore që të lejojë daljen jashtë nesh në një formulim tepër të kthjellët të kësaj profecie ala Kasandra: “Ne nuk do bëhemi kurrë!” Le t’i marrim të dyja dhe një nga një, përpara se të bëjmë sintezën.
Në kërkim të një këndvështrimi serioz, të ftohtë e të kthjellët
“ Ne s’bëhemi…” Papritur kësaj shprehjeje i zbulon dy të vërteta që qëndrojnë fill nën shtresën e saj tragjike:
Së pari, ajo nuk merret me armikun e jashtëm. Dhe kjo është e rrallë.
Së dyti, ajo e hedh shikimin brenda vetes.
“Kur ti i hedh fajin në mënyrë të vazhdueshme tjetrit, këtu fillon dhe problemi yt”, thoshte Gandi.
Populli pranon se ka një problem të vetin. Pranon problemin, por me një dredhë naive që shndërron në mënyrën pavetore akuzën drejtuar të tjerëve, sepse bëhet dhe vetë objekt i akuzës. Ai e ndan përgjegjësinë për ndryshim me të tjerët. Sa më i madh është numri i njerëzve me të cilët ndan përgjegjësinë aq më e vogël bëhet ajo tek vetja. Kush nuk merr përgjegjësinë është moralisht poshtë atyre që marrin përgjegjësinë. Prandaj problemi mbetet, një problem moral.
Por pavarësisht nga indiferenca tragjike ndaj së ardhmes ose tragjizmi indiferent i shprehur në këtë profeci, brenda saj zbulohet: Kritika.
Për mua si mjek, ky është një lajm i mirë. Një lajm i mirë dhe i madh, sepse gjej midis veprave të çmendura, mençurinë e popullit në thelb të paprekur, të ruajtur, për sa kohë që kjo shprehje është një formën e kritikës ndaj vetes. Kush nuk e ruan kritikën ndaj vetes është i pashpresë.
Prandaj marr guximin të thelloj analizën për të kërkuar:
- Objektin e kritikës,
- Mënyrat e mundshme të zgjidhjes.
Rasti më ngjan me njeriun të cilit nuk i pëlqen vetja. E në këtë rast, arsyeja është e mbytur nga ndjenjat e keqardhjes, e përçmimit e të brejtjes së ndërgjegjes. E kur kërkon të flasësh me të, ta pyesësh: «Përse?», ai përsërit të njëjtën fjali: «Unë nuk bëhem kurrë!» dhe mbyllet në fatalitet. Atëherë ne kërkojmë një informacion të ri e të fshehur, të pa thënën në thënien e tij.
Ai di vetëm, se si nuk do të jetë apo edhe se si dëshiron të jetë?
Në hipotezën e parë, ai e di se ka një problem, por nuk e thotë se cili është problemi. Atëherë ka dy mundësi ose nuk e di se cili është problemi ose instinktivisht ndjen se nuk ka fuqi apo aftësi që ta zgjidhë problemin.
Në hipotezën e dytë, kur ai e di se si dëshiron të jetë, ne na duket që perspektiva është më e mirë, por përsëri biem në pafuqinë ose paaftësinë e tij për t’u bërë ashtu siç do ai të jetë.
Pra, në të dyja hipotezat, si në atë kur nuk e di se si do të jetë, ashtu dhe në atë kur e di se si do të jetë, është pafuqia ose paaftësia e tij që nuk e lejon të zgjidhë ankesën e tij.
Kështu ne arritëm në të pathënën e formulës
“Ne nuk do të bëhemi kurrë! =Ne nuk kemi fuqi ose aftësi për t’u bërë ashtu siç duam.”
Fakti i vërtetë na tregon se ne jemi më shumë në rastin kur ai e di se si duhet të bëhet.
Ai tha: «Të bëhemi si Evropa!», prandaj zgjodhi Kushtetutën dhe të Drejtat e Njeriut, si Evropa. Gjëja që ai nuk di është se, çfarë e pengon brenda vetes që ai të bëhet.
- Ne mund të bëjmë teori.
- Të pyesim veten: Nga vjen ky shpirt tragjik?
Të kërkojmë tek ky populli-individ traumën në histori që i ka hequr besimin në vete. Madje në këtë rast edhe t’i bëjmë qejfin vetes e
- Të themi se për shkak të kësaj traume ai u bë autori i parë në botë që shpiku tragjedinë në skenën e njerëzimit, të cilën e këndoi Homeri.
- Të themi se as Rilindësit nuk e paskan zgjidhur problemin, sepse nuk e kanë diagnostikuar këtë traumë të fshehtë në shpirtin e tij.
- Të themi se populli nuk e dashka kulturën,
- Të themi se populli është naiv e të bëjmë teori që na shkarkojnë nga përgjegjësia mbi tradhtinë dhe tradhtarët.
- Ne mund të pyesim përse intelektualët nuk ndjehen? E të japim përgjigjen se pylli me ujqër nuk është mjedisi i tyre. Por ndërkohë ne nuk e kemi ndryshuar veten dhe shprehja « Ne nuk do bëhemi Kurrë!» vazhdon ende, edhe në shekullin XXI. E, përsëri, ne që ishim të parët kemi mbetur të fundit e të papërfillur.
Këto teori tingëllojnë skolastike. E shumta, letrare ose filozofike dhe, në çdo rast, ato jo vetëm na mbajnë pezull e të pashpresë për të ndryshuar, por dhe duan të na provojnë, se ne nuk ndryshojmë dot, sepse jemi popull tragjik i mbyllur në fatalitetin e tij. Le ta lemë mënjanë zhgënjimin, mjerimin dhe krenarinë e zhgënjimit. Të ftohim mendjen. Të gjejmë objektin e kritikës që fshihet në formulën profetike. Dhe nuk ka rrugë më të mirë për të ftohur mendjen, se sa të vështrojmë natyrën, në biologji, në shoqërinë njerëzore dhe konkluzionet që kanë nxjerrë historianët dhe shkencëtarët nga studimi i saj. Shkencat do të na hedhin më shumë dritë, se politika, e cila është një shprehje e përqendruar por e spërdredhur e fitimit ekonomik. Duke qenë e tillë ajo mbetet e padepërtueshme nga mendimi shkencor, e padepërtueshme nga mendimi intelektual.
Politika është bërë “ZOTI specialist” për çdo gjë e kurdoherë. Dhe si e tillë ajo është e padepërtueshme ndaj dashurisë dhe humanizmit. Prandaj ajo është e padepërtueshme edhe ndaj ankimit të rëndë e me zë mbytur të popullit që thotë: «Ne nuk do bëhemi kurrë!»
- Etika e shoqërisë njerëzore
Këtu do të gjejmë argumentin e parë që do të na drejtojë drejt objektit të kritikës.
Etologjia dhe Antropologjia, studiuese të botës së kafshëve dhe botës njerëzore ka arritur në konkluzionin e parë, se kushti kryesor i krijimit të një shoqërie dhe qëndrimit brenda saj, si të kafshëve ashtu dhe të njerëzve është besimi instinktiv, që tjetri nuk do t’i bëjë keq. Kjo quhet nga shkencëtarët «një marrëveshje etike» tek kafshët. Ndërsa tek njeriu ose shoqëria njerëzore përveç besimit instinktiv «që tjetri nuk do të bëjë keq», ndërgjegjësohet edhe besimi në etikën e përbashkët të ndërtimit të një shoqërie. Kjo marrëveshje etike nuk bazohet tek egoizmi. Ajo bazohet tek nevoja egoiste e individëve për njëri tjetrin. Është kjo nevojë për të shkëmbyer çdo gjë me njëri tjetrin që ka lindur shoqërinë dhe qenien shoqërore që është njeriu.
- Pa këtë marrëveshje instiktive apo të ndërgjegjshme nuk ka shoqëri
Këtë konkluzion ka nxjerrë në pah midis shumë të tjerëve edhe Hans Selye, teoricieni që ndërtoi Teorinë e Stresit në fiziologjinë patologjike. Në fund të punimeve të tij ai shprehu mendimin,
- se shoqëria njerëzore është e sëmurë për shkak të egoizmit dhe
- se ajo ka shumë për të mësuar nga natyra,
- se qelizat e trupit të njeriut nuk mund të kryejnë funksionin e tyre, të punojnë për veten, pa shkëmbyer me bashkësinë e qelizave të tjera, për të ruajtur atë që është esenciale për jetën, që Claud Bernard, babai i fiziologjisë, e përkufizonte si “Qëndrueshmëria e mjedisit”(La stabilité du milieux).
Pa një qëndrueshmëri të elementëve brenda qelizës, pa një qëndrueshmëri te marrëdhënieve midis qelizave, jeta futen në stres para se të zhduket. Hans Selye zbulon që qeliza zotëron dy «etika» në të njëjtën kohë. Dy «etika» që janë plotësuese të njëra tjetrës, jo kundërshtare. Ai i quan këto dy etika së bashku si “ egoizëm-altruizmi i qelizës”. Nga ky moment shumë njerëz të formatuar ideologjikisht me teorinë ekonomike sunduese e epokës së sotshme, i kthyen krahët. Por ekologjia e natyrës po i jep të drejtë në çdo sekondë që shkon. Politikanët në botë paraqitën egoizmin si ligj kryesor të zhvillimit të natyrës njerëzore, duke e shkëputur atë nga ligji tjetër: nga altruizmi në të njëjtën kohë i qelizës, si shfaqje e nevojës për njëra tjetrën. Ky devijim nga logjika e natyrës po i kushton shumë njerëzimit sot. Leximi dhe zbulimi i funksionimit të natyrës nëpërmjet shkencave duhej të ishte më i rëndësishëm se leximi i politikanëve. Egoizmi i shkëputur i qelizës është toksina kryesore kundra “marrëveshjes etike”, të kësaj logjike të natyrës si në rastin e qelizës kanceroze që do të rritet e pakufi në kurriz të tërësisë së qelizave të shëndosha në qeniet e gjalla. Kur ndodh një ngjarje kërcënuese për organizmin, qelizat të pajisura me një informacion inteligjent trokasin në derën e njëra tjetrës , sikur të kishin pasur një nivel shumë të lartë të ndjenjës qytetare , pa pritur që një parti e veçantë ti mobilizonte, ato hidhen në luftë kundra elementit që kërkon tu prishë “La stabilité du milieu” – Qëndrueshmërinë e mjedisit. Ndërkohë që shkencëtarët e tjerë panë në argumentin e Hans Selyes thjesht një metaforë, ai kish formuluar në fakt një ligj të natyrës që duhet të korrigjojë shikimin e shoqërisë njerëzore. Në historinë botërore të njerëzimit, për herë të parë, pas një periudhe të errët ku njeriu ishte i mbytur nga pushtetet obskurantiste fetare u fut koncepti i Qytetarit dhe të Drejtave Universal të Njeriut nga kushtetutat amerikane dhe franceze. Por në Deklaratat e tyre egoizmi u privilegjua në përgjegjësinë personale në raport me altruizmin, ndjenjën e solidaritetit dhe nevojës për tjetrin , ndjenjën e përgjegjësisë qytetare ndaj së tërës. Këtë përgjegjësi “qytetare” natyra ua kish njohur qelizave në informacionin e ruajtur brenda në bërthamë. Ky informacion drejton qelizën kur kërcënohet tërësia në rast agresioni nga jashtë. Kuptohet në rastin e kancerit qeliza ka humbur kujtesën që ndodhet në qelizat e shëndosha. Bërthama e saj mban informacionin vetëm të egoizmit që është indiferent ndaj së tërës dhe bën që ato të shtohen në kurriz të së tërës. Faktorët hormonal, që këto qeliza lëshojnë në gjak luftojnë “përgjegjësinë qytetare” të qelizave të shëndosha. Detyrën e këtij faktori hormonal kanceroz kundra përgjegjësisë qytetare të “qelizave –njerëz” në shoqeri po realizojnë në mënyrë të pandërgjegjshme, më së bukuri edhe nga politikanët edhe nga mediat me përhapjen e “informacionit të qelizave kanceroze” esenca e të cilit është egoizmi në lirinë pakufi dhe paraliza e ndjenjës qytetare altruiste.
Në shoqëritë tona këto dy etika janë vënë kundra njëra tjetrës siç vihet “etika-egoiste-informacion “në bërthamën e qelizës kanceroze kundra etikës “egoiste-altruiste” në informacionin e bërthamës së qelizave të shëndosha të një organizmi të gjallë.
Sa herë që prishet etika e grupit, në rastin e kafshëve përjashtohet individi rebel, në rastin e njeriut shoqëria hyn në krizë besimi, pasoja e fundit e së cilës janë lufta ose njerëzit që ikin ose duan të ikin.
Sado e varfër të jetë një shoqëri, në qoftë se zotëron një etikë të përbashkët lidhëse të fortë midis njerëzve, ku besimi dhe shpresa e ndryshimit është e madhe, ajo ruan qëndrueshmërinë e mjedisit me njerëz optimistë.
Konkluzioni i parë, që nxjerrim nga thënien “Ne s’do të bëhemi kurrë” është humbja e besimit, për shkak të humbjes së etikës së përbashkët të shoqërisë. Kjo ndjenjë depërton popullin si një valë ,diku më e lartë diku më e ulët.
Konkluzioni i dytë, humbja e etikës së përbashkët egoiste-altruiste» , zëvendësimi i saj vetëm më etikë egoiste izolon individin në veten e tij dhe e shkëput nga e tëra. E tëra nuk i jep më shpresë që të plotësojë vullnetin e tij qytetar. E vetmja perspektivë e individit bëhet vetja, me shoqërinë të përjashtuar. Por për një qenie shoqërore kjo situatë krijon konflikt, sepse devijon nga logjika e natyrës që kërkon të ruajë jetën e shoqërisë me «la stabilité du milieux»- Qëndrueshmërinë e mjedisit.
