Profesor Aurel Plasari i ftuar në emisionin ‘Studio e Hapur’ të Eni Vasili në News24 hedh dritë mbi situatën aktuale politike dhe mediatike në vend
Studiuesi dhe shkrimtari i shquar Aurel Plasari, anëtar i Akademisë së Studimeve Albanologjike, komentoi mbi largimin në masë të shqiptarëve, sindromën nga e cila vuan skena politike, rolin e medias, sa lexojnë shqiptarët dhe situatën me Akademinë e Shkencave.
-Vijon nga numri i kaluar-
-Me pak fjalë profesor jeni dakord që çdo popull ka qeverinë që meriton?
Kjo është shprehje përkëdhelëse, se e bën pak si për të ardhur keq entitetin që i prodhon këta njerëz. Jo, nuk është për të ardhur keq. Ai entitet që i prodhon, i meriton. Këta njerëz janë produkte të atij entiteti, të këtyre njerëzve, të asaj mase irracionale dhe vetëm budallenjtë mund të provojnë pastaj më vonë për të dalë dorëjashtë që nuk ishim ne. Kur fillojnë i shajnë, i pështyjnë, kur i denigrojnë dhe i bëjnë sikur nuk ishin të tyre. Janë produkte të tyre tipike. Unë nuk jam produkt tipik jam produkt atipik, këtë e di dhe nuk kërkoj të qeveris. Janë produkte tipike të kësaj mase joracionale.
-Profesor, sot jetojmë në një sistem demokratik të lirë për të lëvizur, jo vetëm për të jetuar por edhe për të punuar kudo ku mundemi etj. Sigurisht në varësi të meritës apo mundësive. A është kjo arsyeja e vërtetë nga e cila shqiptarët largohen me shumicë sot?
Largohen ndoshta më shumë se në kohën e pushtimit turk. Ky është një tregues shqetësues. Është treguesi kryesor, numër një i dështimit të eksperimentit që është bërë në Shqipëri prej 27 vjetësh. Se ndoshta kur flasim për kryeshërbëtorin që kemi sot, ndoshta duket sikur po ia ngarkojmë të gjithë mbi kurriz. Jo, ky është një eksperiment i dështuar 27 vjet e deri sot dhe ata që largohen janë qenie dhe individë tek të cilët ka shkrepur racionaliteti. Kanë kuptuar që do shumë punë të rregullohet ky dështim 27 vjeçar dhe për nevoja konkrete për të jetuar për fëmijët e tyre, qoftë dhe për veten e tyre gjejnë këtë zgjidhje. Kjo zgjidhje është e lavdërueshme. Ta përdorim këtë term, zgjedhje të tilla individuale janë të lavdërueshme, sepse në fund të fundit njeriu në epokën e sotme duhet të jetojë aty ku realizohet më mirë. Në rast se në atdhe nuk realizohet, nëse në atdhe mbetet pa punë, vuan nga uria, nuk përballon shpenzimet për shkollë, nuk ble dot libra etj, ka të drejtën e plotë dhe është zgjidhja më racionale që ta kërkojë gjetiu përmirësimin e kësaj situate.
-Ju thoni që arsyeja është dështimi 27 vjeçar, kë bëni përgjegjës ju për këtë dështim profesor?
Të gjithë ata që kanë marrë përsipër të qeverisin me këmbëngulje. Sigurisht që mund të thoni se dhe në Evropë ka që e kërkojnë qeverisjen me ngulm. Them që ka një dallim, sepse më krijon një lloj refuzimi këmbëngulja e kandidatëve për të qeverisur, që e duan atë me çdo kusht. Sigurisht nuk e idealizoj që të them që duhet idealizuar, se duhet lypur që hajde ti na qeveris, hajde tjetri por kjo këmbëngulje për të qeverisur njerëz që nuk janë të profesionit është sigurisht treguesi kryesor i dështimit. Njerëz jo të profesionit unë i mendoj sigurisht në një moment krize, tranzicioni të shkurtër. Po themi Vaslav Havel, gazetar, dramaturg, shkrimtar, specialist teatri në një moment të caktuar duhej. Po pastaj vijnë të tjerë vijnë ekonomistë, juristët, sociologët ata që duhet të mbulojnë të gjitha fushat kryesore që kanë të bëjnë me qeverisjen e një vendi. Nuk mund të qeveriset një vend as me shkrimtarë, as me artistë, as me piktorë, as me mjekë, as me gazetarë. Duhet qeverisur nga profesionistë. Këto tre katër profesione që përmenda unë janë profesione bazë të qeverisjes së një vendi, specialistët e ekonomisë, specialistët e drejtësisë, dhe specialistët e fushave sociologjike. Sigurisht pastaj shpërndahen nëpër fusha të ndryshme të themi mjekët për mjekësinë, arsimtarët për arsimin etj etj. Po thelbi ku flasim për qeverisjen, trurin, nuk është korrekte dhe nuk parashikon asnjë të mirë kjo situatë që vazhdon duke ua besuar njerëzve që nuk janë të këtij profesioni. Pas 27 vjetësh nuk mund të thotë Shqipëria nuk kam njerëz të këtyre profesioneve, nuk mund të thotë janë të përlyer të bërë pis nga regjimi i socializmit imperial ose komunizmit. Nuk mund të ketë përligje të tjera që nuk kemi të tillë. Jo është gënjeshtër që Shqipëria nuk ka më njerëz të tillë.
-Ku janë profesor?
Fakti që njerëz të tillë nuk kanë vend sepse qeverisjen e pushtojnë njerëz që nuk kanë lidhje profesionale me qeverisjen, është një fakt tronditës vetëm rënie parashikon.
-Por këta njerëz votohen profesor, votohen çdo 4 vjet
Votohen, po patjetër nga ai mekanizmi që thashë unë, votohen nuk ka asnjë problem. Janë votuar, edhe Enver Hoxha është votuar, edhe Hitleri, Musolini. Nuk është çështja që mund të votohen.
-Do vazhdojë përjetësisht, si çmontohet ky mekanizëm?
Ai që thotë unë dua të qeveris duhet ti bëjë vetes pyetjen i pari. Që ti zotëri, unë filani jam për këtë punë, nuk jam? Nëse dikush do më thotë shko drejtor spitali, do them ç’punë kam unë të më vdesin njerëzit edhe të rrinë pa gjumë kur nuk është profesioni im? Është gjëja e parë është elementarja. Të marr përsipër një detyrë ky është vetëm një shembull. Jo për të qeverisur një vend, një shtet. Pyetja është kontrolli i parë i vetvetes. Jam unë për këtë punë?
-Por ne e thamë sindromën nga vuajnë këta personazhe, nuk kemi shpëtim profesor? Është një qerthull që mund të çahet apo është një qerthull që mund të çahet vetëm nga vetëdija e brendshme?
Është patjetër pjesa e vetëdijes së brendshme dhe pastaj zgjidhet me konflikt e vazhdon kjo gjendje. Do vazhdojë po ky dështim 27 vjeçar.
-Dua t’ju pyes, ta lëmë pak politikën, por jo fare, pasi duhet t’ju pyes për median. Dhe nëpërmjet një ngjarje të fundit që nuk e di nëse e keni ndjekur, e cila në fillim u quajt si një lloj sulmi, konflikti, nuk e di si do ta quani ju, debati i kryeministrit me gazetarët me disa reporterë jashtë dyerve të parlamentit. Ka një marrëdhënie të vështirë të kryeministrit me gazetarët. Flet për kazan mediatik, i akuzon si të paaftë, joprofesionalë, me agjenda personale dhe politike. Ç’mendoni ju për këtë lloj konflikti? Është strategjik? I vetëkrijuar? Realisht nuk i pëlqen media që është kryeministrit ose kryeshërbëtorit siç e quani ju?
Media, të jemi të sinqertë, është një përzierje shumë e ngatërruar cilësisht, vlerash dhe antivlerash.
-E fillojmë nga skena konkrete me reporterët jashtë dyerve të parlamentit…
Skena ishte e shthurur edhe nga ana e gazetarëve, me thënë të drejtën. Nuk arrita të dëgjoja një pyetje, sepse kapeshin me njëri tjetrin secili të kapte ndonjë copëz përgjigje. Mos të komentojmë skenën por të flasim për çështjen në parim.
-Për mënyrën sesi u soll kryeministri, në këtë kuptim
Mënyra sigurisht ose ishte nisur me një predispozitë negative dhe, atë parakusht, ndoshta ia shtoi e ia acaroi edhe ajo rrëmujë që i krijonin.
-Ishte një intimidim? Apo është normale në një vend demokratik që kryeministri t’u thotë gazetarëve, turp të keni dhe që s’dini të bëni pyetje?
I krijonin një kakofoni, kjo është e vërteta. Një tingëllim të keq me pyetjet. Të them një situatë të veçantë. Unë jam nga të dy anët, sepse kam një karrierë në shtypin letrar dhe si redaktor, kryetar kolegjumi, kryeredaktor. Shumë vite me radhë në regjimin e kaluar dhe në kohën e re, pra në këtë kuptim jam nga krahu i mediave. Por kam dhe një pjesë të punës time, atë të drejtuesit administrativ. Jam nga ana e administratorit që shpesh bezdiset nga media dhe mungesa e sjelljes korrekte të saj. Prandaj e kam këtë mundësi që të them se në grupin e stërmadh të gazetarëve të improvizuar, të profilizuar, të kualifikuar etj, dallohen ata gazetarë që mund t’i vlerësosh për cilësinë dhe nuk janë pjesa më e madhe. Kjo është e vërtetë, është një realitet. Nëse diskutojmë fenomenin që na intereson, jo “cicmicet” e individëve. Sigurisht një kryeministër që përdor termin pa humor, e ka të vështirë të përballojë këtë realitet. Sidomos kur është i mbingarkuar me problematikat mbi të cilat duhet të përgjigjet dhe kjo i krijon një situatë të tillë një situatë acarimi. Nuk mendoj se e bën me qëllim, e bën nga paaftësia për t’i përballuar me qetësi, ndoshta dhe unë nuk do t’i kisha përballuar me qetësi po të isha gjendur në atë mënyrë. Mund të kisha thënë “boll tani se më çatë kokën”, por një kryeministër do duhej të sillej ndryshe. E dhashë këtë shpjegim për të thënë që, qoftë dhe në atë incident që ndodhi, të dyja palët kanë çfarë të shohin në veten e tyre. Ai incident ta them në gjuhë popullore është një “valle dyshe”. Nuk është valle tek, nuk ka.
-Ideja është e qartë, unë nuk po qëndroj më gjatë. Sigurisht unë do kisha komentet e mia si pjesë… por nuk dua të bëhem përfaqësuese e një pale. Megjithatë ky model shpesh atakues i mediave që i quan kazan të gjithë etj etj. Pavarësisht faktit që brenda kazanit të medias rri gjithë ditën kryeministri, qeveria, parlamenti, është i motivuar nga modeli Trump? Rama flet për kazan, Trump flet për fake news pra kanë një gjuhë agresive ndaj medias. Mendoni që jetojmë në këtë erën që ku të atakosh median është favorizuese në vota?
Jo, nuk besoj. Nuk e bëj dot këtë krahasim sepse përsëri në rast se Z. Trump e njoh shumë pak, zotërinë tjetër e njoh diçka më shumë dhe nuk mund të shpjegoj personin që njoh me personin që njoh shumë pak. Besoj që është pjesë e natyrës së tij. Ju e keni të regjistruar në arkivat tuaja edhe me elementë të tilla të vazhdueshme që janë tipike të sjelljes së natyrës tij. Është pjesë e sjelljes së tij përfshi dhe median.
-Një nga kritikat që Rama u ka bërë gazetarëve së fundmi është edhe që ndoshta vlen ta diskutojmë se bashku, lidhur me leximin. Citoj: “Shkoni dhe lexoni, jeni të painformuar, jini të paditur”. Po largohem nga çështja Rama-gazetarët për t’u ndalur tek qytetarët. Ju më herët keni drejtuar Bibliotekën Kombëtare. A lexojnë shqiptarët Profesor Plasari? Nuk po ju pyes për gazetarët.
Lexohet më pak, sepse informacioni është bërë shumë më i hapur, më i disponueshëm. Po them më “për duarsh” dhe mjetet e informimit sigurisht janë mjaft më të larmishme. Dhe kjo situatë ofron mundësi nga më të ndryshme të “leximit”, jo atij klasik. Sepse lexim është dhe leximi i Facebook, edhe leximi i lajmeve, titrave në TV. Nëse do flasim për leximin klasik të librit sigurisht ka ardhur duke u tërhequr.
-Leximin që prodhon dije, për atë jemi të interesuar profesor
Leximi që prodhon dije ka ardhur duke u zvogëluar. Ka ardhur duke rënë dhe në radhë të parë janë defektet e mëdha të sistemit arsimor në Shqipëri. Defekte që janë gjithashtu, 27 – 25 vjeçarë pra një çerek shekulli. Si konstatohen këto defekte? Dikush që jep mësim në nivel universitar e konstaton këtë defekt në nivelin e atyre që vijnë për të studiuar në fakultet. Vite më parë, kur nuk isha shkëputur nga auditori i drejtpërdrejtë, mbaj mend përpjekjen për të shpjeguar që tani mbaruam me mendimtarët e antikitetit dhe hyjmë në një epokë tjetër, e cila është midis antikiteti dhe kohës së re. Epokë që ndodhet në mes dhe askush nuk është në gjendje të thotë, Mesjetë. Dhashë një shembull të qartë. Kjo është shumë shqetësuese. Kjo tregon që ku ka filluar prishja e sistemit tonë arsimor. Do qeshë një kolegu im po dua që të tregoj që një nga detyrat që u jepte përkatësisht Gr. A, Gr B, Gr. C, detyrat që bëhen me shkrim në orët e zakonshme. Gr B kishte eposin homerik në letërsinë antike. Dhe detyra me shkrim ishte “Eposi në Amerikë”. Amerika si vend demokratik eposin e ka dhe befasia ishte që kishin mbushur dy faqe. Se mirë mund të shkruaje gabim titullin dhe të shkruaje një fjali.
-Tragjikomike në fakt…
Në këtë situatë nuk mund të flitet më për lexim të mirëfilltë shkencor, profesional, formues. Këto marrëdhënie janë prishur, nuk janë marrëdhënie të mirëfillta me bibliotekat. Edhe ju si gazetarë sikur të ndërmerrnit një vizitë në atë që dikur quheshin biblioteka të lagjeve. Sot janë biblioteka të njësive. Të shikoni frekuentimet por edhe çfarë librash ka. Unë shikoj aty ku pi kafen që do ndërhyjë bashkia do modernizojë dhe restaurojë këto të lagjes në krah të sheshit Flora. Dhe buzëqesh me vete, se e di për çfarë do shpenzojnë paratë. Për xhama për vitrina, për tryeza, për kompjuter, kur biblioteka nuk është ajo. Biblioteka janë librat. Po të shohësh të tjerat, ku janë? Janë privatizuar, janë bërë lokale, çfarë librash marrin? Blihen? Kanë para, blihen, apo nuk blihen fare? Apo u dhuron ambasada franceze ca libra, njërës i dhuron ambasada italiane… Nuk është kjo zgjidhja. Biblioteka kombëtare nuk blen libra. Merr vetëm prej detyrimit të dorëzuar të ekzemplarëve. Prej vitesh nuk është zgjidhur kjo çështje. Pra vazhdon modelin e bibliotekës së kohës së një regjimi të kontrolluar, kur gjithçka ishte e shtetit dhe librat vinin. Nuk është gjithçka e shtetit, sot se është treg i lirë dhe i hapur i atyre që prodhojnë librin. Është libri që prodhohet jashtë dhe që duhet tërhequr që ka lidhje me Shqipërinë, albanologjinë etj. Pra, e shumta e këtyre mekanizmave janë të dëmtuara prej më se një çerek shekulli dhe rregullimi i tyre nuk e përfytyroj sa do mund të dojë. Sikur ne të kemi vullnetin, që sot të fillojmë korrigjimin, ndoshta do dojë dhe një çerek shekulli tjetër, sikur të kishim vullnetin e sinqertë.
-Pra ju po bëni përgjegjës tranzicionin me pak fjalë?
Patjetër, është pjesë e tranzicionit të dështuar.
-Kur ishit në bibliotekë pra ju shikonit të njëjtit njerëz? Nuk u rinovua asnjëherë?
Jo, këtë nuk e them sepse Bibliotek Kombëtare ka disa specifika me koleksionet e saj që janë unikale që i detyrojnë një pjesë të mirë të studiuesve të drejtohen atje, nga rrethet nga Mali i Zi, nga Kosova dhe nga jashtë. Për shkak të unicitetit të koleksioneve albanologjike ose të fondeve kombëtare. Mirëpo nuk është kjo rruga, nuk është ky leximi masiv. Nuk është ky divulgimi i leximit në masë në popull, në shoqëri. Biblioteka Kombëtare ka një politikë të caktuar me ato koleksione dhe gjithë njerëzit e dijes janë të detyruar. Nuk bëjnë dot pa të. Pra është një specifikë krejt tjetër nuk matet aty. Matet në shumë struktura dhe struktura kryesore është arsimi. i cili është në një gjendje për të cilën flitet shumë pak dhe ajo gjendje përpiqet të mbulohet, të manipulohet. Është e pambulueshme, e pamanipulueshme. Të bëj një krahasim. Arsimi në regjimin e kontrolluar që kemi kaluar. Ndoshta ju e keni jetuar pak ose jo. Dy të themi entitetet e një shkolle t ënjë universiteti: informacioni pra dijet dhe administrimit, disiplina, menaxhimi. Informacioni atëherë ishte i cunguar dhe i censuruar, i penguar. Disiplina, menaxhimi, administrimi nuk kishin shumë probleme. Nuk vije në shkollë si të donte qejfi, ajo pjesë që ne nuk na pëlqente. Sot çfarë ka ndodhur? Sot informacioni është 100% i lirë. Mund të blesh libra të botuar këtu, mund të blesh libra nga jashtë në internet, ndërsa pjesa e menaxhimit me bordet, administrimin, zgjedhjeve etj me variantin e dyshimeve dhe akuzave që bëjnë për korrupsion mbi provime me para, për ndërhyrje tek notat është pjesa e dëmtuar dhe e shthurur. Ju përmendët Z. Fuga që me të drejtë ka denoncuar farsën e zgjedhjeve në Akademi që dy veta njëherë një njëherë tjetri. Kjo ndodh në fakultetin e Z. Fuga. Në tre katër raunde janë po dy persona, Fuga ndoshta nuk e thotë sepse nuk i shkon, është vetë aty, por e them unë që edhe i kam miq të mi por njëri Dekan tjetra Zëvendëse, pastaj tjetri Dekan njëra Zëvendëse, dhe pastaj fatmirësisht ndoshta e kuptuan dhe u bënë deputetë dhe u mbyll ky cikël. Për këtë cikël nuk kanë faj ata, kanë faj ky lloj organizmi i administrimit dhe menaxhimit të arsimit. Po të mos ua mundësonte ligji sigurisht që nuk do bëhej apo jo? Sikurse dhe për strukturën tjetër të Akademisë, po të mos e lejonte ligji nuk do bëhej.
-Qëndrojmë pak te akademia profesor, meqenëse jemi këtu. Model sovjetik e quan kryeministri dhe ka paralajmëruar që ka vendosur të ndërpresë fondet. Si e shikoni debatin rreth Akademisë së Shkencave? Ka të drejtë kryeministri?
Unë mendoj që Enver Hoxha kur e ka krijuar me vendim të Komitetit Qendror ka imituar modelin fashist. Sigurisht mund ta ketë veshur me modelin sovjetik, manekinin por brenda manekinit ka qenë modeli fashist. Sepse Shqipëria ka pasur një organizëm të tillë në kohën e pushtimit fashist që quhej “Instituti i Studimeve Shqiptare”.
-Nuk po di kush është më keq tani… modeli fashist apo sovjetik?
Mitrush Kuteli e ka quajtur “L’accademia Di San Savino”, sepse vuri një kriter shumë interesant si bazë për të kuptuar diskriminimin si në akademinë që krijoi Enveri, të cilën shpesh mundohen ta justifikojnë me një emër, dy emra por nuk mund të fshihen pas një emri të shquar. Ishte një akademi që ushtronte dhe luftën e klasave. Lufta e klasave ushtrohej dhe në kooperativën bujqësore, jo më në nivelet universitare dhe në Akademinë e Shkencave. Kjo luftë ideologjike është ajo që ka vënë në dukje Kuteli kur i ka bërë kritikën asaj akademie fashiste, atij instituti fashist. Dhe ka thënë nuk ka parë shumë kush është në të, ka parë kush nuk është, si mund të jenë 15 anëtarë italianë e njëri prej tyre është Kryetar i Shoqatës së Gazetarëve fjala vjen. Thotë Kuteli që ka një artikull që e ka botuar në 20 gazeta dhe vetë nuk di ta lexojë dmth nuk e ka shkruar vetë. E thotë si mund të jetë akademi, institut ky me këta emra që keni mbledhur kur nuk është anëtar Faik Konica, Lumo Skëndo, Fan Noli. Lumo Skëndo një ndër themeluesit e albanologjisë në Shqipëri me revistën “Dituria” e me botime, pra ky është shembulli për të kuptuar që çfarë imitoi Enver Hoxha. Absolutisht ndonjë nga ata që ne e mendojmë qe e kemi armik dhe që nuk na pëlqen. Për të mos diskutuar emrat që ishin.. Ja po pyes unë, pse nuk ishte anëtar i asaj akademie Lasgush Poradeci, i doktoruar në Austri me diplomë shumë të mirë se nja dhjetë vetë aty? Pse nuk ishte anëtar i asaj akademie Vedat Kokona, i lauruar në Serbonë, i njohur si shkrimtar me vepra që para ’44, me përkthime të kryeveprave të letërsisë botërore, themelues i Katedrës së Gjuhës Frënge në Universitetin e Tiranës? Dhe meqenëse përmenda themeluesin e katedrës të përmend dhe themeluesin e Katedrës së Anglishtes Skënder Luarasi një ndër demokratizuesit e arsimit shqiptar, luftëtar i krahut të majtë? Pra, nuk mund të akuzohej as për fashist as për gjë, përkthyes i Shilerit, i Shekspirit, autor i monografisë historike, të kujtojmë monografinë për Isnail Qemalin dhe për Isa Boletinin etj. Pse nuk ishin këta të padëshirueshmit, po ishin emra që ne sot mezi i kujtojmë? Pra, që kur është themeluar ajo ka ndjekur po atë model që ishte shumë i freskët e që unë e quaj të modelit fashist, pastaj sigurisht petkun mund ta kishte sovjetik.
-Duhet mbyllur, të ndërrohet në një formë tjetër, duhet rinovuar?..
Mua më ka pëlqyer prononcimi dhe shkrimi i Prof. Xhevat Lloshit për ndershmërinë e tij ku jep të gjithë argumentet, se përse ajo akademi duhet të shkrihet. Sigurisht është e drejtë, ndoshta dhe duke mbetur honorifike, por pa atribute të tjera. Megjithatë unë do doja të kufizohem të shprehem mbi këtë çështje më tej megjithëse u shpreha sepse jo nuk jam anëtar i asaj akademie po nuk më kanë kërkuar ndonjëherë të jem anëtar i asaj akademie dhe kjo tregon një parapëlqim ose mosparapëlqim, kështu që vetëm kaq besoj mjafton.
-Vijon në numrin e ardhshëm-
