Intervistë me Edor Kabashin, kërkuesin shkencor të ALS-së: Sukseset e bashkatdhetarëve, krenari kombëtare
Një kërkues shkencor shqiptar kohët e fundit ka fituar vëmendjen e revistave të specializuara dhe të mediave botërore, lidhur me zbulimet e ekipit që ai drejton. 37-vjeçari durrsak Edor Kabashi është bërë i njohur për punimet shkencore në fushën e sklerozës amiotrofike laterale ALS. Djali i madh i një mësuesi matematike, Kujtimi dhe një arkitekteje, Irma, që aktualisht banojnë në Toronto (Kanada), Kabashi i ri, që u nis nga Durrësi për studime në vitin 1995, u dallua shpejt për rezultate të larta në Universitetin e Rhode Island në SHBA, ku u nderua me diplomë nga ish-presidenti Bill Klinton. Më pas studion Mjekësi dhe Biologji në Marylend. Studimet e tij vijojnë në Sorbonë (Francë) dhe në Montreal (Kanada), ku në vitin 2006 merr gradën Doktor në Neurologji dhe Biologji. Pas përfundimit të të gjitha shkallëve të doktoraturës ai ka patur një karrierë brilante në fushën studimore të sëmundjes ALS (skleroza amiotrofike laterale). Rezultatet e punës kërkimore të Edor Kabashit kanë zënë vend prej disa vitesh në revistat më të mëdha të specializuara të shkencave mjekësore. Që nga viti 2011 ai drejton një grup kërkimor në Institutin e Neuroshkencave Paris, në të cilin bën pjesë edhe bashkëshortja e tij rumune Sorana Ciura, edhe ajo gjenetiste e formuar në universitetin Mac Gill, njëlloj si Edori. Në këtë intervistë për “Telegraf” shkencëtari durrsak, përveç punës dhe jetës së tij personale, flet edhe për promovimin e “kovës me akull”, si dhe për nevojën e bashkëpunimit mes kërkuesve shqiptarë,
-Një pjesë e lexuesve ju njohin nga lajmet që kanë dhënë revistat shkencore për rezultatet që keni arritur në kërkimet shkencore të ALS. Kohët e fundit kjo sëmundje u bë edhe më e njohur nëpër botë nga nisma e “kovës me akull”. Sa ka ndikuar kjo nismë në sensibilizimin për njohjen e sëmundjes?
-Dua të falënderoj mediat shqiptare që janë interesuar dhe kanë publikuar materiale për karrierën time. Po ashtu falënderoj edhe lexuesit, që shpesh më shkruajnë për të më përgëzuar. Historia e provës së kovës së akullit, nisi nga një pacient, Pete Frates. Shumë persona të famshëm, sidomos sportistë e vazhduan këtë “challenge” dhe në verën e vitit 2014, kjo iniciativë u përhap shumë në SHBA dhe në Kanada. Tani e kemi radhën ne, mjekët dhe shkencëtarët, që të arrijmë të gjejmë një zgjidhje kësaj sëmundjeje të tmerrshme, që ende nuk ka mjekim dhe në shumicën e pacientëve shkakton vdekjen 2-5 vjet pas diagnostifikimit.
-A mund të shpjegoni se si jeni përfshirë në kërkimet shkencore të ALS-së? Prej sa kohësh merreni me këtë veprimtari?
-Unë kam filluar të punoj për të kuptuar këtë sëmundje gjatë tezës sime të doktoraturës në institutin e njohur, Montreal Neurological Institute në vitin 2000-2001. Kam afërsisht 14-15 vjet që po bëj kërkime në këtë fushë.
-Në cilat laboratorë keni punuar, cilët janë financuesit dhe si funksionon paraqitja e rezultateve të punës suaj?
-Në Montreal Neurological Institute unë punova në laboratorin e Heather Durham. Pas doktoraturës, vazhdova punimet si postdoktorant në Universitetin e Montrealit nën drejtimin e Guy Rouleau dhe Pierre Drapeau. Prej 2011, drejtoj grupin tim në Paris, ne Brain and Spinal Cord Institute, instituti më i madh dhe i famshëm i neuroshkencave në Francë. Shumë organizata kanë mbështetur punimet që kam bërë në këto vite. Një bursë për doktoraturën ma akordoi Instituti i Kërkimeve Shkencore për Shëndetin (CIHR) dhe shoqata ALS, Canada. Po kjo shoqatë, me emrin e një bankieri që vdiq nga kjo sëmundje, Tim Noel, më dha bursën për kërkimet postdoktorale. Më pas, rezultatet shumë ambicioze të kërkimeve tona më dhanë mundësinë të aplikoj me sukses në shoqata nga shumë vende të botës (Kanada, SHBA, Francë e Zvicër), si dhe nga fondet e Bashkimit Europian.
-A ka grupe të tjera shkencore që punojnë paralelisht me ju?
-Një aspekt i punës që mua më pëlqen është konkurrimi në rang ndërkombëtar. Pa diskutim, që kjo më motivon. Ka shumë grupe që punojnë paralel në shumicën e vendeve evropiane, si dhe në Kanada, SHBA e Japoni. Edhe bashkëpunimi me mjekë dhe kërkues për të shpjeguar më mirë rezultatet që kemi ne në laborator. Unë kam organizuar dhe jam pjesë e net-workut midis Kanadasë dhe Francës. Gjithashtu marr pjesë në një net-work ndërkombëtar me shkencëtarët dhe mjekët më të mirë të kësaj fushe, që organizohet çdo vit në Universitetin John Hopkins në Baltimorë (USA). Në botën mjekësore ne punojmë në net-work në shumicën e rasteve.
-Cilat janë rezultatet më të spikatura të punës suaj dhe a parashikohet koha kur pacientët do të kenë mjekimet për ta përballuar këtë sëmundje?
-Veprimtaria ime është gjithmonë pjesë e një grupi dhe këto punime janë prezantuar dhe vazhdojnë të prezantohen në gazeta të njohura të shkencave. Unë kam mbi 50 botime dhe disa kapituj librash në fushën e shkencave të shëndetit. Arritjet më të spikatura kanë qenë identifikimi i një gjeni me rëndësi të veçantë në sëmundjen e ALS, përdorimi i peshkut zebër për të kuptuar sëmundjet që afektojnë neuronet motore dhe indikacionet e multigjenetikës tek pacientët dhe modelet që kam studiuar. Kuptohet që arritja më e madhe do të ishte identifikimi i një trajtimi nëpërmjet modeleve që kam krijuar në laborator. Siç e përmenda, unë bëj pjesë në disa konsorciume dhe vitet e fundit kemi gjetur në laborator disa molekula shumë interesante që mund të përdoren direkt tek pacientët. Gjithashtu punoj me kompani që duan të testojnë strategji trajtimi në modelet kafshë para se të përdoren te pacientët. Kuptohet që testet klinike duan kohë të gjatë për tu zhvilluar. Sidoqoftë, ne shpresojmë që në vitet e ardhshme do të arrijmë të orientohemi më shumë drejt pacientit.
-Jeni larguar nga Durrësi kur ishit maturant. Në vitin 1995, a mendonit se gjenetika do të ishte drejtimi juaj në jetë? A keni patur një model për ta ndjekur?
-Në atë kohë kisha dëshirë të bëhesha mjek si gjyshi (Sul Mborja), por gjithashtu kisha pasion filmat dhe mendoja të bëhesha shkrimtar ose regjisor (në hapat e xhaxhait, Mirushit). Në kohët e gjimnazit, nuk më kujtohet të kisha ndonjë afinitet për biologjinë. Këtë dëshirë e vura re gjatë studimeve universitare në Amerikë dhe Kanada.
-Cila është dita juaj e zakonshme në Paris?
-Punoj shumicën e ditës në laborator, përgatis dhe shkruaj projektet, analizoj rezultatet e studentëve dhe bëj eksperimente. 2-3 herë në javë vrapoj në një park afër shtëpisë në mëngjes, ndërsa pas pune kam dëshirë të shkoj nëpër koncerte, ose të dal në qytet për të takuar shokë e miq.
–Keni patur rast të takoni bashkatdhetarë të tjerë që merren me punë shkencore nëpër botë? A ka ardhur koha që kontributet e tyre t’i shërbejnë drejtpërdrejt edhe atdheut?
-Kam takuar shpesh në konferenca ndërkombëtare bashkatdhetarë me të cilët kam biseduar. Kur morra një çmim të rëndësishëm në Francë, vura re që një shqiptare tjetër kishte fituar të njëjtin çmim. Fekrije Selimi është një neurobiologe shumë e njohur me punime në Paris dhe New York dhe që aktualisht drejton një ekip në institutin “College de France”. Në Paris jam takuar me një shok shkolle nga Durrësi, Elvis Dervishin, që është një neurokirurg i mirënjohur në Tiranë. Elvisi, sapo mbaroi tezën shkencore në Institutin ku punoj, ICM, dhe do të bëjë një specializim në një nga spitalet e Parisit. Këto janë takime vërtet inspiruese për mundësitë e mëdha që ka kombi ynë. Si shumë prej jush, edhe unë mburrem me arritjet e bashkatdhetarëve të mi në të gjitha fushat e shkencave dhe të artit.
-Pas shkrimeve në mediat shqiptare për punën tuaj shkencore, a ju kanë kontaktuar drejtues të institucioneve shkencore apo shëndetësore shqiptare?
-Unë kam hyrë në kontakt me disa persona në institutet shqiptare për të marrë më shumë të dhëna. Shpresoj që punimet e grupit në fushën e shëndetit mund të japin fryte edhe në Shqipëri.
-Në grupin që drejtoni bën pjesë edhe bashkëshortja juaj. Krijon lehtësi puna e përbashkët shkencore me njeriun më të afërt?
-Unë dhe Sorana jemi dy persona që e konceptojmë jetën në mënyrë shumë të përafërt. Pra, afërsia në punë na ndihmon shumë të dyve për të avancuar si shkencën, edhe punën në ekip.
-Ju merr malli për Durrësin?
-Më merr malli shumë për familjarët dhe shokët në Shqipëri dhe mezi pres t’i takoj. Qyteti ynë ka ndryshuar shumë që kur jam larguar, por sidoqoftë shumë rrugë dhe vende kanë një simbolikë të veçantë.
Skleroza amfiotrofike laterale
ALS (inicialet anglisht për Amyotrophic lateral sclerosis – skleroza amfiotrofike laterale / anësore) është një sëmundje terminale, që karakterizohet nga paraliza progresive e muskujve në të gjithë trupin. Nëntëdhjetë për qind e pacientëve me ALS vdesin brenda pesë viteve pas përcaktimit të diagnozës dhe disa të tjerë në më pak se një vit. Rreth 3 000 kanadezët kanë këtë sëmundje, por momentalisht nuk ka asnjë metodë efektive mjekimi-informojnë mediat kanadeze. ALS-ja shkaktohet nga vdekja e neuroneve motorike, të cilat lidhin trurin me muskujt. Ndonëse shkaku konkret mbetet i panjohur, zbulimet premtuese vitet e fundit sigurojnë të dhëna të rëndësishme që do të hapnin rrugën për terapi të reja dhe një shërim eventual.
Nga Telegraf
