Reforma në Drejtësi është kthyer në kryefjalën e ditës prej disa kohësh, si nga ana e politikës, vëmendja mediatike dhe ndërkombëtare. Më herët, institucionet e drejtësisë por edhe misionet ndërkombëtare i janë përgjigjur pozitivisht ftesës së Komisionit të Posaçëm të Reformës në Drejtësi, për të dërguar ekspertët e tyre në ndihmë të realizimit së një reformë të plotë e gjithëpërfshirëse, në sistemin e drejtësisë. Kryetari i Unonit të Gjyqtarëve të Shqipërisë, i është drejtuar me nje letër kryetarit të Komisionit të Posaçëm Parlamentar për Reformën në Sistemin e Drejtësisë, Fatmir Xhafaj, në emër të bordit drejtues. Përmes kësaj letre, Bordi Drejtues i Unionit të Gjyqtarëve të Shqipërisë shpreh falenderimin dhe mirënjohjen për ftesën e rradhës, për të konsultuar edhe përvojën e trupës së gjyqtarëve në lidhje me Reformën në Drejtësi, në përgjithësi, dhe ligjet që ndikojnë drejtpërsëdrejti në veprimtarinë e përditshme të gjyqtarëve. Letrës së Kryetarit të Unionit të Gjytarëve të Shqipërisë, Gerd Hoxha i është përgjigjur pozitivisht kreu i Komisionit të Posaçëm të Reformës në Drejtësi, Fatmir Xhafaj. Ndër të tjera, Xhafaj shkruan se Kuvendi i Shqipërisë po vijon me sukses sfidën e reformimit të sistemit të drejtësisë, në sajë të një pune intensive të grupit të ekspertëve të nivelit të lartë vendas dhe ndërkombëtarë si dhe një procesi të gjerë të konsultimit publik me të gjithë aktorët e sistemit të drejtësisë, profesionistët e fushës, përfaqësues të shoqërisë civile dhe grupeve të interesit.
Gazeta Telegraf publikon ekskluzivisht opinionet e UNGJSH në lidhje me Reformën në Drejtësi, të cilat i koncepton ndryshe nga sa janë trajtuar në Strategjinë e miratuar nga Kuvendi.
Konkretisht:
I. Në Kreun I, Objektivi 3 ndër të tjera thuhet se: “…reforma do të synojë ngritjen e një organi të posaçëm kushtetues…”. Ky synim është i paqartë sesi do të realizohet; cilët do të jenë anëtarët e këtij organizmi; kush dhe si do t’i zgjedhë; koha e qëndrimit të tyre në detyrë; etj…Për më tepër, ky parashikim bie ndesh me parashikimin e bërë në vijim të Strategjisë sipas të cilës, Gjykata e Lartë (më poshtë GJL) do të jetë pjesë e sistemit gjyqësor, brenda Këshillit të Lartë të Drejtësisë (më poshtë KLD). Opinioni nr.10/2015 i Këshillit Konsultativ të Gjyqtarëve Europianë (më poshtë CCJE) dhe Opinioni nr.803/2015 (pg.28) i Komisionit të Venecias për Ukrainën rekomandojnë me forcë, që çdo vendim në fushën e gjyqësorit (emërim, transferimin, promovim, shkelje disiplinore, shkarkim, etj.) duhet të merret nga KLD, të përbërë në shumicë substanciale nga gjyqtarë dhe jo nga organe të tjera.
II. Në Kreun II – Pushteti Gjyqësor, Objektivi 1: “Rritja e efikasitetit” parashikohet “shtrirja kapilare e shërbimit gjyqësor në të gjithë territorin e banuar të RSH…”. Unioni kërkon që ky riorganizim të jetë sa i më i bazuar në studime dhe statistika konkrete, për të mos vepruar sikundër është bërë më parë, kur janë mbyllur disa gjykata nëpër rrethe, të cilat janë hapur më pas. Këto veprime të pamenduara dhe të pastudiuara mirë kanë sjellë pasoja në efikasitetin e dhënies së drejtësisë tek qytetarët dhe jetën e gjyqtarëve, që shërbenin në këto gjykata.
III. Po kështu, një pikë delikate është edhe riorganizimi i gjykatës së shkallës së parë. UGJSH është pro rritjes së gamës së çështjeve që duhet të shqyrtohen nga një gjyqtar i vetëm (padi me vlerë deri 200 000 euro dhe vepra penale që ndëshkohen deri në 10 vjet burgim), pasi kështu rritet shpejtësia, ulen kostot për buxhetin e shtetit si dhe ngarkesa për gjyqtarët. Por jemi të paqartë me implementimin e “gjykatës së paqit”.
IV. Në Kreun II, Objektivi 2 “Garantimi i pavarësisë dhe efektivitetit të GJL” parashikohet mundësia për ta bërë GJL gjykatë karriere dhe pjesë integrale e sistemit të drejtësisë. UGJSH e konsideron një zgjidhje të drejtë atë çka propozohet për GJL nga Grupi i Ekspertëve, veçanërisht faktin e përzgjedhjes së anëtarëve të Gjykatës së Lartë nga gjyqtarë që vijnë nga shkallët e tjera të sistemit. Madje, do të ishte e udhës të sanksionohej një sistem gradash me tre shkallë, pavarësisht nivelit të gjykatës ku ndodhet gjyqtari, i cili të parandalonte kapërcimet dhe rikthimet e padrejta në sistem, si dhe do të ulte presionin mbi subjektet që kanë detyrë promovimin e gjyqtarëve (modeli italian).
(Në Kreun II, Objektivi 2). Një ndër prioritetet e reformës në drejtësi, që pritet të realizohet pjesërisht përmes amendimeve kushtetuese, është shndërrimi i Gjykatës së Lartë në një gjykatë ligji që ka si detyra kryesore ose ekskluzive: i) garantimin e interpretimit uniform të ligjit me anë të procesit të unifikimit të praktikës gjyqësore; dhe ii) garantimin e kohëzgjatjes së arsyeshme të gjykimeve nga gjykatat më të ulëta.
Mendojmë se realizimi i këtij objektivi mund të realizohet pa qenë nevoja për ndryshime kushtetuese. Kjo pasi në nenin 141 të Kushtetutës është parashikuar funksioni i Gjykatës së Lartë për unifikimin e praktikës gjyqësore. Detajimi më tejshëm i këtij funksioni mund të realizohet qartësisht nëpërmjet ndryshimeve ligjore.
2) Duke ju referuar opinionit të Komisionit të Venecias CDL-AD(2011)016- Mbi Kushtetutën e re të Hungarisë të adoptuar në sesionin e 87-të Plenar të këtij Komisioni (Venecia 17-18 Qershor 2011), në pikat 107, 108 dhe 140 ndër të tjera Komisioni konstaton se : “107 …në dispozitat respektive të kësaj Kushtetute lidhur me zëvendësimin e kryetarit të Gjykatës së Lartë me një president të ri lë hapësirë interpretimi në lidhje me nevojën për të ndryshuar (ose jo) përbërjen e trupit gjyqësor suprem.
108…Gjithashtu në dispozitat që parashikojnë uljen e moshës së pensionit të gjyqtarëve (nga 70 deri 62) si pjesë të reformës së parashikuar të sistemit gjyqësor, Komisioni e konstaton këtë masë të diskutueshme në dritën e parimeve themelore dhe rregullave që kanë të bëjnë me pavarësinë, statusin dhe paluajtshmëria e gjyqtarëve. Sipas burimeve të ndryshme, kjo dispozitë kërkon që rreth 300 prej gjykatësve më me përvojë do të jenë të detyruar të dalin në pension brenda një viti. Përkatësisht, rreth 300 vendet e lira që krijohen nevojiten të mbushen. Kjo mund të dëmtojë kapacitetet operacionale të gjykatave dhe të ndikojnë në vazhdimësinë dhe sigurinë ligjore dhe gjithashtu mund të hap rrugën për ndikim të tepruar në përbërjen e gjyqësorit.(…).
140… Miratimi i dispozitave tranzitore (siç parashikohet nga paragrafi i tretë i dispozitave të fundit), është veçanërisht i rëndësishëm lidhur me ekzistencën, për dispozita të caktuara të Kushtetutës së re, dhe interpretimeve ndoshta divergjente dhe mund të përdoret si një mundësi e shkëlqyer për të siguruar sqarimet e nevojshme. Kjo nuk duhet të përdoret si një mjet për t’i dhënë fund mandatit të personave të zgjedhur ose të emëruar në bazë të Kushtetutës së mëparshme.”
Referuar opinionit të Komisionit te Venecias, Hungaria e zbatoi këtë këshillë, duke i lënë në detyrë të gjithë gjyqtarët me përjashtim të postit të Kryetarit të Gjykatës së Lartë, i cili do të vazhdonte si anëtar i kësaj gjykate.Edhe në dispozitat kalimtare të Kushtetutës aktuale të Republikës së Shqipërisë në nenin 179 pika 1 dhe 2 është parashikuar se:
1. “Mandati i organeve kushtetuese që do të ekzistojnë me hyrjen në fuqi të kësaj Kushtetute mbaron me afatet e parashikuara në ligjin nr.7491, datë 29.4.1991 “Për dispozitat kryesore kushtetuese”, me ndryshimet dhe plotësimet përkatëse.
2. Anëtarët e Gjykatës së Kasacionit vazhdojnë veprimtarinë e tyre si anëtarë të Gjykatës së Lartë, sipas mandatit të mëparshëm”.
V. Në Kreun II, Objektivi 3 “Mirëqeverisja e gjyqësorit në funksion të pavarësisë, përgjegjëshmërisë, efiçencës dhe transaprencës së tij”. Strategjia në tërësi përshkohet nga parimi se: “gjyqësori duhet vetëqeverisur, pasi kjo është mënyra më e mirë për të garantuar pavarësinë e tij nga ndërhyrjet e jashtme dhe tiparet e tjerë të tij si përgjegjëshmëria, efiçenca dhe transparenca”. Por sikundër e theksuam edhe më sipër, disa nga masat e propozuara shkojnë në drejtimin e kundërt (fq.13 e Strategjisë). Një ndër to është edhe ngushtimin e diferencës së tanishme (nga 5 në 1) midis numrit të anëtarëve nga radhët e gjyqësorit dhe atyre të jashtëm, ku anëtarët e gjyqësorit do të ruajnë shumicën e vendeve në KLD, por me një diferencë minimale +1. Prandaj rekomandojmë se, është i dobishëm reformimi i KLD-së, por duke ruajtur një diferencë substanciale në favor të gjyqtarëve, jo më pak se 2/3 e anëtarëve të jenë gjyqtarë, dhe këta anëtarë gjyqtarë të zgjidhen nga vetë gjyqtarët e të gjitha niveleve ose, nga kandidatët e propozuar nga shoqatat e gjyqtarëve (pg.28 i Opinionit nr.10/2007).
VI. (Kreu II, Objektivi 3). Po përsa i përket KLD-së, në lidhje me anëtarët e saj të zgjedhur nga Kuvendi, mendojmë se një ndër rekomandimet që i duhet propozuar Komisionit të Reformës në Drejtësi është që anëtarët e zgjedhur nga Kuvendi duhet të zgjidhen me një shumicë të cilësuar, që të mund të garantohet se ata nuk janë vetëm të mbështetur nga një forcë politike, por gëzojnë konsensus të gjerë, duke qënë në këtë mënyrë përfaqësues realë të vullnetit të Kuvendit. Ky qëndrim është shprehur dhe në Raportin nga Komisioneri për të Drejtat e Njeriut i Këshillit të Evropës z. Nils Muižnieks në vijim të vizitës në Shqipëri nga 23 deri 27 shtator 2013. Në këtë raport rekomandohet se: “ Duhet forcuar më tej pavarësia e Këshillit të Lartë të Drejtësisë nëpërmjet ndryshimeve legjislative, të cilat do të mundësonin votimin me shumicë të cilësuar nga parlamenti të anëtarëve të Këshillit të Lartë të Drejtësisë.”
Sa më sipër UGJSH rekomandon që anëtarët e tjerë jogjyqtarë në përbërje të KLD-së të zgjidhen nga Kuvendi, me shumicë të cilësuar (3/5) dhe jo nga një komitet ad hoc.
VII. (Kreu II, Objektivi 3). Sa i përket propozimit që Ministri i Drejtësisë të mos jetë pjesë e KLD-së, UGJSH e mirëpret këtë propozim, pasi është në përputhje edhe me Opinionin nr.10 të CCJE (pg.23) dhe me frymën e Opinionit nr.803/2015 të Komisionit të Venecias për Ukrainën. Prania e përfaqësueve politikë në KLD është një cënim i pavarësisë së pushtetit gjyqësor.
VIII. (Kreu II, Objektivi 3). Sa i përket propozimin sipas të cilit KLD-ja do ta zgjedhë kryetarin nga radhët e veta, me kushtin që të jetë gjyqtar, UGJSH mendon se, kjo është shprehje e parimit të vetëqeverisjes, por është skeptik sa i përket autoritetit që do të ketë ky kryetar (i cili mund të jetë edhe gjyqtar i shkallës së parë që do të kthehet në detyrën e tij pas përfundimit të mandatit) në raport më gjyqtarët e tjerë dhe me përfaqësuesit e dy pushteteve të tjera.
Edhe në këtë rast, në Strategji nuk jepet ndonjë model referues i ndonjë shteti anëtar të BE, me traditë të përafërt me ne.
Prandaj rekomandojmë që, Ministri i Drejtësisë apo çdo përfaqësues aktiv i politikës (qoftë ky edhe Presidenti i Republikës) të mos jetë pjesë e KLD-së. KLD të kryesohet nga një kryetar që do të zgjidhte nga vetë KLD-ja, me kushtin që të jetë gjyqtar (pg.33 i Opinionit nr.10/2007), duke mbajtur parasysh edhe varianti që kryetari i KLD-së të jetë ex-officio Kryetari i GJL.
IX. (Kreu II, Objektivi 3). Në lidhje me parashikimin që anëtarët e KLD-së të ushtrojnë me kohë të plotë funksionin e tyre dhe të kthehen në pozicionin e mëparshëm pas përfundimit të mandatit. Ky parashikim ligjor është propozuar dhe më parë dhe Gjykata Kushtetuese me Vendimin Nr.14/2006 është shprehur në lidhje me të. Lidhur me kёtё çështje nё vitin 2005 Kuvendi i Republikёs sё Shqipёrisё, me ligjin nr. 9448, datë 05.12.2005, ka bërë disa ndryshime e shtesa në ligjin nr. 8811, datë 17.05.2001, “Për organizimin dhe funksionimin e Këshillit të Lartë të Drejtësisë”. Me këto ndryshime e shtesa, anëtarët e KLD-së duhet të zgjedhin një nga funksionet, ose të ushtrojnë efektivisht detyrën e gjyqtarit ose vetëm detyrën me kohë të plotë të anëtarit të KLD-së. Si anëtarë të KLD-së, ata do të gëzonin imunitet nga ndjekja penale. Me përjashtim të gjyqtarëve të Gjykatës së Lartë, gjyqtarët e tjerë sipas kёtij ligji do të kishin të drejtë të kthehen përsëri si gjyqtarë efektivë pas mbarimit të mandatit të tyre si anëtarë të KLD-së. Gjithashtu, sipas këtyre ndryshimeve anëtarët e KLD-së që zgjidhen nga Kuvendi nuk duhet të jenë gjyqtarë.
Në këtë pikë UGJSH rekomandon që, nëse do të vendoset për anëtarë me kohë të plotë, të veprohet sipas parashikimeve të bëra në pg.34 të Opinionit nr/10/2007 duke mos lejuar që, gjyqtarët e zgjedhur në KLD të jenë për shumë kohë larg ushtrimit të detyrës së tyre si gjyqtarë.
X. (Kreu II, objektivi 3). Përsa i përket suprimimit të Konferencës Gjyqësore Kombëtare (më poshtë KGJK). Referuar parashikimeve të Kushtetutës dhe Ligjit Nr.77/2012 “Për Organizimin dhe Funksionimin e Konferencës Gjyqësore Kombëtare”, KGJK përfaqëson mbledhjen e të gjithë gjyqtarëve dhe si detyrë kryesore e saj është edhe zgjedhja e anëtarëve të KLD-së në përputhje me nenin 147/1 të Kushtetutës si dhe mbrojtja dhe promovimi i pavarësisë së pushtetit gjyqësor.
Suprimimi i KGJK-së passjell rrezikun e cenimit të pavarësisë së pushtetit gjyqësor, duke pasur parasysh faktin se Strategjia nuk evidenton ndonjë mënyrë alternative, sesi do të zgjidhen anëtarët e KLD-së, që vijnë nga pushtetit gjyqësor si dhe procedurat përkatëse të zgjedhjes së tyre. Gjyqtarëve të të gjithë niveleve, në mungesë të një parashikimi alternativ për mënyrën e zgjedhjes së anëtarëve të KLD-së iu mohohet në këtë mënyrë e drejta për të zgjedhur përfaqësuesit e tyre në organin, që merret me vetqeverisjen e gjyqësorit.
UGJSH çmon se, do të ishte më e dobishme gjetja e mekanizmave që të mundësojnë forcimin e KGJK-së si dhe rritjen e rolit të saj dhe jo suprimimi i këtij organi.
XI. (Kreu II, Objektivi 3). Sa i përket detyrimit të KLD-së, Gjykatës së Lartë apo asaj Kushteuese të paraqesin raport vjetor para Kuvendit, nuk është e qartë se çfarë ka patur parasysh Grupi i Ekspertëve dhe në cilat praktika europiane bazohet. UGJSH mendon se, këto nuk janë mënyra kontrolli sipas parimit “check and balance”, por mënyra të mirëfillta kontrolli të sistemit gjyqësor nga Legjislativi dhe Ekzekutivi. Gjykatat e pasqyrojnë veprimtarinë e tyre nëpërmjet vendimeve që marrin, të cilat nuk i nënshtrohen kontrollit të dy Pushteteve të tjerë.
XII. Kreu II, Objektivi 4 “Konsolidimi i garancive të statusit të gjyqtarit, përgjegjësisë dhe llogaridhënies në ushtrimin e detyrës në përputhje me standardet europiane”. UGJSH gjen rastin të falenderojë hartuesit e Strategjisë që morën në konsideratë propozimin e UGJSH-së për të qartësuar, mbledhur dhe kodifikuar në një ligj të vetëm dispozitat që lidhen me statutin e gjyqtarit në RSH, të drejtave dhe garancive për veten dhe familjen e tij gjatë ushtrimit të detyrës dhe pas saj; përgjegjësive dhe llogaridhënies gjatë ushtrimit të detyrës, në përputhje me standardet europiane (kriteret për emërim, promovim, vlerësim, transferim, ndëshkim disiplinor, shkarkim, imunitet nga ndjekja penale, trajtim financiar për vete dhe familjet e tyre, gjatë detyrës dhe pas daljes në pension, etj…). UGJSH thekson me forcë se, të gjitha garancitë dhe trajtimet e mësipërme i shërbejnë në rradhë të parë pavarësisë dhe paanësisë së gjyqtarëve; së dyti, qytetarit të cilit do t’i garantohet një drejtësi cilësore dhe në kohë sa më të shpejtë dhe në fund përmirësimit të cilësisë së jetës së gjyqtarëve dhe familjeve të tyre.
XIII. (Kreu III, Objektivi 4). Në lidhje me parashikimin e rishikimit të sistemit të trajnimit vazhdues dhe të vlerësimit periodik të gjyqtarëve për efekt karriere, duke zgjeruar e forcuar më tej kriteret objektive për matjen e aftësisë profesionale të gjyqtarëve UGJSH ju rikujton se, me mbështetjen e EURALIUS dhe të një grupi gjyqtarësh Ministria e Drejtësisë pak muaj më parë ka propozuar një draft dhe Qeveria e ka miratuar si një projekt-ligj për vlerësimin e gjyqtarëve, i cili është në përputhje me standardet më të mira europiane, të pasqyruara në Opinionin nr.17/2004 të CCJE.
Për pasojë, rekomandojmë që ky projekt-ligj të jetë pjesë e kësaj reforme.
XIV. (Kreu II, Objektivi 4). Ndërsa, sa i përket propozimit për të konceptuar dhe realizuar “teste për matjen e integritetit moral e psikologjik të gjyqtarëve në detyrë”, UGJSH ndjen për detyrë të theksojë me forcë se, ky propozim është absolutisht i papranueshëm dhe në mospërputhje të plotë me çdo standard të njohur europian apo ndërkombëtar të procedurave të vlerësimit të gjyqtarëve. Ky qëndrim është mbajtur edhe nga EAJ (Shoqata Europiane e Gjyqtarëve) në rezolutën e saj, të miratuar në Gdanks, Poloni në datë 15.05.2015 drejtuar autoriteteve shtetërore të Ukrainës. EAJ është shoqata më e madhe e gjyqtarëve europiane, ku aderojnë shoqata nga 44 shtete, përfshi edhe UGJSH, pjesë e IAJ (Shoqata Ndërkombëtare e Gjyqtarëve).
Madje, UGJSH rekomandon që, përdorimi i testeve psikologjikë duhet të jetë i kujdesshëm edhe për kandidatët që synojnë të bëhen magjistratë, pasi mund të cënojnë dinjetin e personit, t’i mohojnë të drejtën për punësim dhe të cënojnë të drejtën për jetën private. Gjithashtu, këto teste paraqesin riskun që “personaliteti” të bëhet më i rëndësishëm sesa kriteret e kualifikimit si dhe zotësia për ta përmbushur detyrën e caktuar.
XV. (Kreu II, Objektivi 4). Parashikimi i ngritjes së një Inspektoriati të Pavarur për të hetuar shkeljet disiplinore të gjyqtarëve dhe shërbime të tjera inspektimi mbi gjykatat. Ky parashikim është i paqartë, pasi nuk ka asnjë shpjegim sesi do të zgjidhen anëtarët e këtij Inspektorati, para kujt do të përgjigjen, cili është modeli që është marrë për bazë nga Grupi i Ekspertëve; del i paqartë raporti që do të ketë kjo strukturë me Komisionin Disiplinor pranë KLD-së, të propozuar në Strategji, pasi ekziston rreziku i mbivendosjes së kompetencave mes tyre, gjë e cila, sipas CCJE dhe Komisionit të Venecias duhet të mos lejohet. Ligji Nr.77/2012 “Për Organizmin dhe Funksionimin e Konferencës Gjyqësore” ka parashikuar si një nga Komisionet e Përhershme të tij edhe Komisionin e Etikës. Fuqizimi i rolit dhe kompetencave të tij si dhe bashkëpunimi me Inspektoriatin e KLD-së mund t’i shërbejë më së miri mbikëqyrjes së zbatimit të rregullave etike nga gjyqtarët. Për pasojë, UGJSH çmon se, çdo lloj organizmi tjetër i krijuar për të kontrolluar dhe vlerësuar gjyqtarët, jashtë kontrollit të KLD-së është në kundërshtim me parimet e sanksionuara nga dokumentat ndërkombëtarë të sipërcituar dhe përbën rrezik për cënimin e pavarësisë së pushtetit gjyqësor nga dy pushtetet e tjera.
XVI. (Kreu II, Objektivi 4). Analiza dhe përfundimet e mësipërme vlejnë edhe për procesin disiplinor të gjyqtarëve. Parashikohet që, procedimi disiplinor ndaj gjyqtarëve të zhvillohet në dy shkallë gjykimi, përpara Këshillit Gjyqësor, brenda KLD-së (shkalla e parë) dhe përpara Tribunalit Disiplinor (shkalla e dytë). Tribunali Disiplinor do të jetë një organ ad hoc i përbërë nga anëtarë dhe zëvendësanëtarë (gjyqtarë aktivë shumica dhe jogjyqtarë pakica).
Ky propozim ka disa paqartësi : së pari: nuk ka të dhëna se kujt modeli i referohet; së dyti: ky model mohon të drejtën për të pasur një proces të rregullt ligjor të parashikuar nga neni 42 i Kushtetutës dhe neni 6 i KEDNj-së. Përmes këtij parashikimi i’u mohet e drejta për të pasur akses në gjykatë. Në nenin 6 të KEDNj-së parashikohet se e drejta për një proces të rregullt ligjor, duhet parë në dritën e shtetit të së drejtës, i cili kërkon që subjektit të mund t’i ofrohet një ankim gjyqësor efektiv.
XVII. (Kreu II, Objektivi 4). Në lidhje me vendosjen e kuotave proporcionale për pranimin jashtë konkursit në Shkollën e Magjistraturës në përputhje me nevojat që dikton sistemi dhe në çdo rast parashikimin e ndjekjes së detyrueshme të Shkollës të paktën një vit. Duhet pasur parasysh roli që ka patur në vite Shkolla e Magjistraturës dhe arsyeja e krijimit të saj. Shkolla e Magjistraturës është krijuar si një mekanizëm për të garantuar pavarësinë e pushtetit gjyqësor, duke u kujdesur që hyrja në sistemin e drejtësisë të bëhet përmes një provimi, i cili garanton që rekrutimi në sistemin e drejtësisë të bëhet mbi bazë të aftësisë dhe meritokracisë, i pandikuar nga influenca politike apo ndikime të tjera të jashtme. Prandaj UGJSH është kundër këtij propozimi dhe sugjeron ruajtjen e procedurës aktuale të rekrutimit të gjyqtarëve, duke synuar kalimin gradual në një sistem, ku të gjithë gjyqtarët të vijnë nga Shkolla e Magjistraturës.
XVIII. (Kreu II, Objektivi 4). Në lidhje me parashikimin për vendosjen e magjistratëve në një afat 3 vjeçar prove pas përfundimit të Shkollës së Magjistraturës. UGJSH shprehet i vendosur se, ky parashikim ligjor, ashtu sikundër është parashikuar në Strategji, është tërësisht i papranueshëm dhe kundër çdo standardi që rregullon karrierën e gjyqtarit dhe detyrën e tij në një shtet të së drejtës. Arsyet e këtij qëndrimi janë si vijon : a) Ky parashikim bie ndesh me vet funksionin e Shkollës së Magjistraturës si një shkollë për formimin e gjyqtarëve të aftë, që pas përfundimit të ciklit 3 vjeçar të studimit, të jenë të aftë për t’iu bashkuar trupës gjyqësore. b) Ky parashikm bie ndesh me parimin e palëvizshmërisë së gjyqtarit në detyrë. c) Krijon rrezikun që t’i bashkohen gjyqësorit individë, që e shohin vetëm në mënyrë të përkohshme të lidhur me sistemin gjyqësor. d) Nuk ka arsye pse të vendosen në periudhe prove, përsa kohë që veprimtaria e këtyre gjyqtarëve i nënshtrohet kontrollit nga organet përkatëse ashtu si të gjithë gjyqtarët e tjerë. e) Cënon pavarësinë e gjyqësorit, pasi i bën më të influencuar nga presionet e jashtme. Kundër këtij parashikimi është shprehur vendosmërisht edhe Komisioni i Venecias në pg.23 të Opinionit nr.803/2015 për Ukraninën.
Prandaj, UGJSH rekomandon heqjen e këtij parashikimi dhe zëvendësimin e tij me parashikimin e rritjes së moshës së kandidatëve për t’u pranuar në Shkollën e Magjistraturës, në përputhje edhe me traditën e ndjekur nga SHM e tjera europiane.
XIX. Kreu II, Objektivi 5 “Garantimi i transparencës së pushtetit gjyqësor dhe të së drejtës për një process të rregullt ligjor në përputhje me standardet europiane”. Ndonëse objektivi është madhor, një pjesë e mirë e ndërhyrjeve të propozuara aktualisht ekzistojnë dhe mbetet objektiv përmirësimi i tyre. Nga fryma që përshkon këtë pjesë të Strategjisë të krijohet përshtypja se, koncepti i proceseve gjyqësore publike barazohet me “drejtësinë popullore në Athinën e lashtë”. Në dijeninë e në gjyqtarëve, proceset janë publike, të hapura për publikun dhe mediat, si dhe vendimet gjyqësore janë të publikuara në ëeb-page përkatëse.
Përsa i’u përket tarifave, ato janë riparë së fundmi, gjithsesi është një pikë që ngelet në “domain”-in e shtetit. Ajo që duhet riparë dhe duhet standardizuar, ështe raporti i tarifave të padisë me ankimet. Aksesi duhet garantuar për të gjithë dhe tarifa duhet të jetë e përballueshme, kurse ankimi është diçka extra dhe duhet paguar më shumë, në mënyrë që gjykatat më të larta të mos mbyten me çështje, që janë ankimuar thjesht për të zvarritur të drejtën, duke cënuar në këtë mënyrë të drejtat dhe interest e atyre subjekteve, që vërtet mund të kenë nevojë.
XX. Kreu II, Objektivi 7 “Krijimi i një raporti të ri të sistemit tonë gjyqësor me gjykatat evropiane. UGJSH ka mendimin se, nuk nevojiten ndryshime rrënjësore, për të zbatuar gjëra që janë të detyrueshme për zbatim, nëse flitet për KEDNj dhe GjEDNj. Konventa dhe Jurisprudenca e GjEDNj-së janë pjesë të legjislacionit tonë të brendshëm dhe të detyrueshme për t’u zbatuar nga gjykatat dhe institucionet shtetërore. Aktualisht jurisprudenca e GjEDNj-së zë vend në jurisprudencën shqiptare dhe pothuajse çdo trajnim që bëhet në Shkollën e Magjistraturës është i udhëhequr drejt standardeve të KEDNj-së të elaboruara nga GJEDNJ-a. Gjithsesi, përmirësimi i mëtejshëm do të ishte pozitiv dhe i mirëpritur.
XXI. Kreu IV. EDUKIMI LIGJOR DHE ARSIMI JURIDIK. Objektivi 4 “Konsolidimi i sistemit të rekrutimit, trajnimit fillestar, trajnimit vazhdues dhe profilizimit të magjistratëve”. Përsa i përket formimit fillestar dhe rekrutimit të magjistratëve, të gjitha objektivat e vendosura janë tashmë realitet, pasi kemi një konkurs të përforcuar në tre faza, që ndjek modelet më të mira eurpoiane. Por, patjetër që ky model ka nevojë të përshtatet herë pas herë me nevojat që dikton koha.
Përsa i përket mbikëqyrjes 3-tre vjeçare, qëndrimin tonë e kemi sqaruar edhe më lart (pg. XVIII). UGJSH është e mendimit se, nuk mund të futen njerëz në sistemin e drejtësisë “nga dritarja”, duke shmangur konkursin e pranimit në Shkollën e Magjistraturës. Çdo parashikim i ndryshëm nga ky parim bazik do të minonte sitemin e drejtësisë dhe pavarësinë në gjyqësor. Nevojat e sistemit plotësohen duke shpallur kuota për konkursin e pranimit në Shkollën e Magjistraturës. Ndërsa nevojave urgjente që priten të krijohen nga reforma në gjyqësor, nuk është e thënë të plotësohen në kundërshtim me parimet bazë, mbi të cilat funksionon një pushtet i pavarur. Kjo nevojë mund të plotësohet me 10 % aktual, pra me ish-gjyqtarë me integritet dhe jo me njerëz të tjerë pa eksperiencën e duhur në gjyqësor, qofshin këta edhe të shkolluar në perëndim.
XXII. Kreu VI. MASAT ANTIKORRUPSION. Objektivi 2. “Krijimi i një trupe gjyqtarësh dhe prokurorësh me integritet të lartë etiko-moral dhe profesional, duke përmirësuar sistemin e vlerësimit dhe rivlerësimit të performancës dhe etikës së tyre”. Modelet që referon kjo Strategji për këtë sistem rivlerësimi që janë Serbia, Kosova dhe Ukraina dhe proceset legjislative reformuese të tyre të brendshme, në lidhje me sistemin e drejtësisë apo me konsolidimin e institucioneve themelore të tyre, nuk kanë asnjë ngjashmëri në procesin e reformimit të drejtësisë në Shqipëri. Në ndryshim të dukshëm nga tre vendet e referuara si model, Shqipëria ka nje demokraci dhe institucione kushtetuese të konsoliduara prej 25 vjetësh (të garantuara që prej vitit 1998 nga Kushtetuta e RSh-se).UGJSH është kundër propozimit për implementimin në reformën e drejtësisë sonë të modeleve të zhvilluara në këto tre shtete jo vetëm për sa u analizua më sipër, por edhe për faktin se, nuk mund të matet puna e gjyqtarëve apo performanca e tyre vetëm mbi kritere subjektive si etika dhe morali.
XXIII. (Kreu VI Objektivi 2). UGJSH ju risjell në vëmendje se, lënda e Etikës dhe Shkrimit dhe Arsyetimit Ligjor janë lëndë të detyrueshme në Shkollën e Magjistraturës që prej themelimit të saj. Gjithashtu nuk kanë munguar trajnimet nga ekspertë të huaj në këtë fushë dhe 100% e gjyqtarëve sot në detyrë janë trainuar në këto fusha nga ekspretët e thirrur nga Shkolla e Magjistraturës.
XXIV. (Kreu VI Objektivi 3). Parandalimi i korrupsionit nëpërmjet rritjes së përgjegjshmërisë së gjyqtarëve dhe prokurorëve dhe forcimit të hetimit administrativ dhe penal mbi pasuritë e tyre. Sa i përket këtij propozimi UGJSH vlerëson se, parashikimi i përfshirjes për një periudhë tranzitore në Kushtetutën e Shqipërisë i nje “mekanizmi të kualifikuar ad hoc” për kryerjen e rivlerësimit të gjyqtarëve e prokurorëve, është mbivendosje e kompetencave që i janë njohur me Kushtetutë e ligje të posaçme Institucioneve të krijuara me ligj konkretisht : KLD-së (për vlerësimin profesional të gjyqtarëve), ILDKPI-së (për verifikimin dhe hetimin e pasurisë së tyre) dhe Komisionit të Etikës (per çështje që lidhen me shkeljen e etikës në lidhje me akte e sjellje që diskretitojnë figurën dhe pozitën e gjyqtarit), si dhe njëherazi ndërhyrje dhe cënim i veprimtarisë së këtyre Institucioneve.
XXV. (Kreu VI Objektivi 3). Është krejtësisht aktual, i drejtë dhe i bazuar ligjërisht parashikimi në këtë dokumet strategjik, i krijimit të strukturave të specializuara antikorrupsion, pasi ka vend për të përmiresuar kuadrin ligjor dhe për të bërë më efiçente Institucionet përkatëse, në fushën e luftës kundër korrupsionit në sistemin e Drejtësisë. UGJSH vlerëson se, Reforma në Drejtësi duhet të synojë në këtë drejtim, për të bërë më efiçente dhe më funksionale Institucionet ekzistuese si KLD-në apo ILDKPI-në apo, duke krijuar edhe të tjera plotësuese, por jo në drejtim të suprimimit qoftë edhe për një periudhë të caktuar kohe të kompetencave të organeve të krijuara me Kushtetutë e ligje, apo duke krijuar mekanizma “ad hoc”. Krjimi i këtyre organeve me një juridiksion special, duke i atribuar atyre kompetenca hibride, janë në kundërshtim me standardet e vendosura nga Kushtetuta jonë (që ndalon juridiksione të tilla), cënojnë dukshëm pavarësinë e pushtetit gjyqësor dhe vënë tërësisht në diskutim përfundimet e këtij procesi, që do të ishte regresiv dhe aspak reformues në standardet europiane të sistemit të Drejtësisë.
UGJSH rekomandon gjithashtu që, për këtë çështje të kihet në konsideratë edhe vendimi i Gjykatës Kushtetuese në lidhje me shfuqizimin e ligjit për krijimin e Byrosë Hetimore, pasi aty janë elaboruar mjaft qartë parimet sesi duhet ngritur një strukturë e tillë dhe sesi duhet të funksionojë kjo strukturë në një shtet demokratik, ku sundon ligji.
XXVI. Kreu VI. Objektivi 4. Ndëshkueshmëria e veprave penale në fushën e korrupsionit duke synuar forcimin e zbulimit dhe hetimit proaktiv dhe krijimin e strukturave të specializuara antikorrupsion. UGJSH thekson qëndrimin e mbajtur më sipër në pg.XXV. Aktualisht e kemi një prokurori dhe një gjykatë që merret me këto çështje dhe mund të krijohet edhe një strukturë e re, sikundër e sqaruam më sipër. Por ne jemi të mendimit se, nuk e bën ligji diferencën, por zbatimi i tij në praktik. Prandaj rekomandojmë se, duhen përmirësuar strukturat dhe të rritet eficenca e tyre.
UGJSH gjen rastin të theksojë me forcë se, barra e proves në proçesin penal është parim universal, i sanksionuar në KEDNJ, Kushtetutë dhe K.Pr.Penale, që i ngarkohet organit të akuzës. Parashikimi i ndryshimit të K.Pr.Penale për të lehtësuar barrën e provës apo, për ta kaluar atë tek i pandehuri (qoftë ky edhe gjyqtar apo zyrtar i lartë i akuzuar për korrupsion), për të provuar vepra penale të caktuara, bie ndesh me standardin dhe parimin kushtetues të një procesi të rregullt ligjor në të gjithe parametrat e tij (neni 31 i Kushtetutes dhe neni 6 i KEDNj-së ).
Përgjimi i mjeteve elektronike jashtë lejës së gjykatës?! Standard i GJEDNJ-së, një provë e vetme për t’u dënuar?!
UGJSH konstaton se, nuk specifikohet qartë në dokumentin strategjik, cili është modeli i referuar në këtë rast dhe vendimi i GJEDNJ në këtë rast.
XXVII. (Kreu VI. Objektivi 4) Court Ëatcher!!?? – mekanizëm për të pranuar ankesat kundër kurrupsionit dhe sjelljet joetike të gjyqtarëve dhe prokurorëve, të cilët mund të monitorojnë në mënyrë aktive gjykatat dhe prokuroritë!!??
UGJSH është thellësisht e shqetësuar nga ky lloj parashikimi, i cili është jo vetëm i paqartë, absurd dhe i rrezikshëm për demokracinë në vend por edhe fyes për punën e gjyqtarëve, prokurorëve, OPGJ-ve dhe gjithë punonjësve të tjerë të drejtësisë. Madje është fyes edhe për organet kushtetuese dhe ligjore, që kontrollojnë punën e gjyqtarëve dhe prokurorëve.
Bazuar në të gjitha dokumentet e përmendura më sipër të CCJE, Komisionit të Venecias; Magna Carta e Gjyqtarit Europian dhe tërë frymës që dëshiron të përcjellë Strategjia në pjesën hyrëse të saj, UGJSH kërkon me forcë heqjen e një parashikimi të tillë nga Strategjia.
XXVIII. Kreu VII. FINANCIMI I SISTEMIT TË DREJTËSISË. UGJSH vlerëson se, gjuha e përdorur tek kjo pjesë shumë e vakët dhe jo në përputhje me vrullin që konstatohet në propozimet e tjera që synojnë të bëhen. Sidomos me atë shtrirjen disa vjeçare në kohë. Situata financiare e sistetimit tonë të drejtësisë është alarmante dhe po bëhet dita ditës edhe më alarmante. Infrastruktura është e pamjaftueshme, kushtet e punës janë të mjerueshme; burimet njerëzore janë të pakta dhe nuk i përgjigjen volumit të punës që kanë sot Gjykatat dhe aq më pak rritjes së këtij volume në të ardhmen. Është domosdoshmëri prania e ndihmësit ligjor në gjykatat e mëdha të shkallës së parë. Pagat dhe kushtet e jetesës së gjyqtarëve dhe prokuroëve janë në nivelet më të ulëta në Evropë. Nëse kërkohet cilësi dhe shpjetësi duhet reaguar sa më parë. Nuk merret parasysh raporti 6 herë më i ulët i buxhetimit të sistemit të drejtësisë që bën shteti Shqiptar në krahasim me mesataren e vendeve anëtare të Këshillit të Europës. Një problem tjetër që konstatohet se është lënë në harresë është edhe financimi dhe mbështetja e shoqatave të pavarura të gjyqtarëve dhe prokurorëve. CCJE në Opinionet e tij rekomandon me forcë ekzistencën e këtyre shoqatave si një mjet efikas për të përcjellë zërin e pavarur të gjyqtarëve dhe prokurorëve; shqetësimet e tyre për ndërhyrjet e politikës gjatë administrimit të drejtësisë; kontributet e tyre për përmirësimin e kuadrit ligjor në vend; kërkesave të tyre për përmirësimin e kushteve të punës dhe jetesës, mbrojtjes së jetës dhe pasurisë së tyre dhe familjeve të tyre, etj….
Sa më sipër UGJSH rekomandon përfshirjen në këtë Kre të Strategjisë edhe të një zëri të veçantë financiar e material, për ndihmuar shoqatat e pavarura të gjyqtarëve dhe prokurorëve në realizimin e misionit të tyre. Kjo ndihmë financiare dhe materiale do të administrohet në mënyrë të pavarur nga këto shoqata dhe shteti të ketë të drejtë ti auditojë, nëse i përdorin këto asete në përputhje me qëllimet dhe objektivat e krijimit të tyre.
Reagimi i plotë i Fatmir Xhafaj për letrën e Kryetarit të Unionit të Gjyqtarëve të Shqipërisë
Kuvendi i Shqipërisë po vijon me sukses sfidën e reformimit të sistemit të drejtësisë, në sajë të një pune intensive të grupit të ekspertëve të nivelit të lartë vendas dhe ndërkombëtarë si dhe një procesi të gjerë të konsultimit publik me të gjithë aktorët e sistemit të drejtësisë, profesionistët e fushës, përfaqësues të shoqërisë civile dhe grupeve të interesit. Puna e deritanishme ka qenë sa intensive po aq dhe profesionale, në sajë të një kontributi që harmonizon nën një klimë bashkëpunuese, përvojën më të mirë të konsoliduar në vendin tonë, analizën krahasuese të një sërë praktikash dhe përvojash pozitive të vendeve që kanë kaluar procese të ngjashme reformuese si dhe duke u orientuar gjithmonë drejt standardeve më të mira ndërkombëtare. Parimet e gjithëpërfshirjes, transparencës dhe profesionalizmit kanë udhëhequr zhvillimin e këtij procesi, me qëllim për të përmbushur objektivat dhe pritshmërinë e lartë të qytetarëve, profesionistëve të fushës dhe partnerëve ndërkombëtar ndaj kësaj reforme. Dëshiroj t’ju shpreh falenderimet më të mira për mbështetjen që ju i keni dhënë këtij procesi me prezencën dhe kontributin tuaj në tryezat dhe forumet e zhvilluara.
